WYNIKI POREJESTROWYCH DOŚWIADCZEŃ ODMIANOWYCH

POREJESTROWE DOŚWIADCZALNICTWO ODMIANOWE CENTRALNY OŚRODEK BADANIA ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH WYNIKI POREJESTROWYCH DOŚWIADCZEŃ ODMIANOWYCH Rośliny bobowate 4 (bobik, groch siewny, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja, wyka siewna) SŁUPIA WIELKA, czerwiec Numer

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych 6- Słupia Wielka tel.: 6 8 4 do 47 faks: 6 8 8 e-mail: sekretariat@coboru.pl www.coboru.pl Dyrektor COBORU prof. dr hab. Edward S. Gacek Program Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) Koordynatorzy prof. dr hab. Edward S. Gacek mgr inż. Marcin Behnke Pracownia WGO Roślin Pastewnych Kierownik prof. dr hab. Piotr J. Domański Opracowanie mgr inż. Agnieszka Osiecka Redakcja merytoryczna prof. dr hab. Piotr J. Domański Rozpowszechnianie danych zawartych w niniejszej publikacji wyłącznie z podaniem COBORU jako źródła informacji COBO / n.

WSTĘP Prezentowane opracowanie wyników Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych (PDO) z roślinami bobowatymi obejmuje sześć gatunków bobik, groch siewny (odmiany ogólnoużytkowe i pastewne), łubin wąskolistny, łubin żółty, soję i wykę siewną. W takiej też kolejności publikowane są wyniki doświadczeń. Po wielu latach wznowiono doświadczenia odmianowe dla zarejestrowanych odmian wyki siewnej. Sposób przedstawienia wyników zorientowany jest na odbiorców znających problematykę odmianową. Publikacja ta, obok Listy Opisowej Odmian (LOO), stanowi główne źródło informacji o wartości gospodarczej zarejestrowanych odmian, badanych w danym roku w ramach programu PDO. Celem badań jest systematyczne sprawdzanie wartości gospodarczej większości odmian z krajowego rejestru (KR), w doświadczeniach lokalizowanych w różnych rejonach Polski. Oprócz wyników doświadczeń z doborami odmian ustalonymi w Centrali COBORU, do opracowania włączono wyniki doświadczeń z zestawami odmian ustalanymi przez Zespoły Wojewódzkie PDO. W przeszłości zainteresowanie realizacją doświadczeń regionalnych z gatunkami roślin bobowatych było małe. Od roku odnotowuje się wyraźny wzrost zainteresowania doświadczeniami własnymi. W sezonie wegetacyjnym 4 przeprowadzono doświadczeń finansowanych ze środków wojewódzkich (z soją i odmianami ogólnoużytkowymi grochu siewnego po 7, z bobikiem i pastewnymi odmianami grochu siewnego po, cztery z łubinem żółtym i dwa z łubinem wąskolistnym). Wyniki tych doświadczeń są publikowane również w wydawnictwach regionalnych. W roku 4 założono łącznie 9 doświadczeń. W siedmiu doświadczeniach dobory odmian ustalono regionalnie. Do pełnej syntezy przyjęto wyniki 94 doświadczeń. Doświadczenia polowe, których wyniki zamieszczono w niniejszym opracowaniu prowadzono według ramowych metodyk ). Doświadczenia z grochem siewnym odmianami ogólnoużytkowymi założono w układzie -rozkładalnym lub losowanych bloków kompletnych, natomiast z bobikiem, grochem siewnym odmianami pastewnymi oraz łubinem wąskolistnym, łubinem żółtym, soją i wyką siewną w układzie z grupowaniem odmian. W zależności od gatunku, powierzchnia pojedynczego poletka wynosiła,86 m (groch siewny, wyka siewna), 6, m (bobik, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja). Ilość wysiewu poszczególnych odmian obliczono w oparciu o zalecaną dla odmiany obsadę, masę i zdolność kiełkowania. Plon i masę podano przy wilgotności %. Dla badanych gatunków, wykonano analizy cech jakościowych. Zawartość białka i włókna określono dla odmian wszystkich sześciu gatunków, natomiast zawartość tłuszczu oznaczono w ach odmian łubinów i soi. Substancje swoiste badano w ach: bobiku (taniny), łubinów (alkaloidy) i wyki siewnej (glukozydy cyjanogenne). Oznaczono także intensywność pobierania wody przez a ogólnoużytkowych odmian grochu siewnego. Szczegółowe informacje dotyczące warunków meteorologicznych w stacjach i zakładach doświadczalnych są corocznie publikowane w opracowaniu COBORU Przegląd warunków meteorologicznych. Natomiast w niniejszym opracowaniu wskazano na szczególne zjawiska pogodowe, mające wpływ na wzrost i rozwój roślin. Lokalizację doświadczeń w obrębie poszczególnych gatunków ilustrują mapki. ------------------ ) Metodyka badania wartości gospodarczej odmian (WGO) roślin uprawnych.. Rośliny rolnicze... Strączkowe, COBORU, Słupia Wielka 998 oraz Uzupełnienie do obowiązujących wskazówek.., Słupia Wielka 6. Objaśnienia: skala 9-stopniowa: 9 oznacza stan rolniczo najlepszy (najkorzystniejszy), oznacza stan rolniczo najgorszy (najmniej korzystny).

BOBIK Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 Doświadczenia w roku 4 założono w miejscowościach (rys. ). Do opracowania włączono wyniki wszystkich doświadczeń. Testowano siedem odmian, wśród których najliczniej reprezentowane były odmiany niesamokończące niskotaninowe (). Badano także jedną odmianę niesamokończącą wysokotaninową i jedną samokończącą wysokotaninową. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z bobikiem w roku 4 Większość doświadczeń zakładano na przełomie marca i kwietnia. W niektórych miejscowościach bobik wysiano nieco szybciej w początku trzeciej dekady marca. Mimo, że rośliny wschodziły dość długo, niekiedy nawet blisko miesiąc, przebieg tej fazy oceniano zazwyczaj jako prawidłowy. Najszybsze wschody odnotowano w końcu pierwszej dekady kwietnia (Głubczyce), a najpóźniejsze w ostatnich dniach tego miesiąca (Karzniczka). W Radostowie i Krościnie Małej w okresie tym pojawiały się przygruntowe przymrozki. Początek kwitnienia roślin zazwyczaj obserwowano z początkiem czerwca, w Zybiszowie, Tarnowie, Głubczycach i Wrócikowie już w końcu maja. Rośliny kwitły długo, średnio około czterech tygodni. We Wrócikowie faza ta trwała nawet 6 dni, podczas gdy w Przecławiu tylko dwa tygodnie. Dość duże były różnice w kończeniu kwitnienia roślin. W Przecławiu i Tarnowie miało to miejsce w końcu drugiej dekady czerwca, a w Jeleniej Górze w pierwszej dekadzie lipca. W Jeleniej Górze obserwowano łamliwość łodyg. Zjawisko wystąpiło po lipcowych opadach burzowych, które pojawiły się w krótkim odstępie czasowym. Wysokość roślin była zróżnicowana najmniejsze były rośliny w Krościnie Małej i Karzniczce, a najwyższe w Szczecinie Dąbiu i Jeleniej Górze. Zjawisko wylegania roślin przed zbiorem wystąpiło w większym stopniu w doświadczeniach lokalizowanych na południu Polski. Wiązanie strąków w większości stacji, było dobre, w sprzyjających warunkach, rzadko obserwowano przejściowy niedostatek opadów (Karzniczka, Wrócikowo). Rośliny rozpoczynały dojrzewanie w ostatniej dekadzie lipca, tylko w Jeleniej Górze w początku sierpnia. Fazę dojrzałości technicznej najszybciej odnotowano w Krościnie Małej i Pawłowicach (4 i.7), a najpóźniej w Jeleniej Górze (około połowy sierpnia). W większości doświadczeń, na roślinach pojawiły się objawy chorób. Czekoladowa plamistość występowała powszechnie, a stopień porażenia zgorzelową plamistością w miejscowościach był zróżnicowany, natomiast rdza występowała rzadziej. Doświadczenia generalnie zbierano w pierwszej i drugiej dekadzie sierpnia. W Pawłowicach zebrano bobik najwcześniej -.7, w Jeleniej Górze natomiast dopiero o miesiąc później. W nielicznych miejscowościach przeprowadzano desykację roślin. Średni plon, uzyskany w roku 4, był wysoki i wynosił dt z ha. Bardzo wysokie plony średnie uzyskano w Głubczycach 7 dt z ha, natomiast najmniejsze w Krościnie Małej 6 dt z ha. Bardzo korzystny przebieg pogody sprzyjał plonowaniu odmian bobiku.

- - Tabela BOBIK. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Rok zarejestrowania Zachowujący zdolność kiełkowania Materiał siewny masa Planowana obsada Ilość wysiewu % g szt./m kg/ha 4 4 4, 4 4 6 7 niesamokończące niskotaninowe i wysokotaninowa * Albus HR Strzelce 9 89 64 89 4 Amulet 8 HR Strzelce 9 9 8 8 8 8 Bobas* DANKO HR Choryń 97 94 9 6 6 4 Kasztelan 6 HR Strzelce 9 9 8 94 Leo W 4 HR Strzelce 9 9 44 44 6 Olga HR Strzelce 94 8 97 8 4 samokończąca wysokotaninowa 7 Granit 6 HR Strzelce 9 8 4 4 7 9 48 Bilans doświadczeń: - założone - wcześniej zakończone - - wyłączone z obliczeń - - przyjęte do syntezy 8 Kol. : DANKO HR Choryń DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń, * - niesamokończąca wysokotaninowe w wygaśnięcie okresu wpisu w KR HR Strzelce Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR

- 6 - Tabela BOBIK. Warunki polowe i agrotechniczne doświadczeń. Lata zbioru 4, Wyszczególnienie 4 Średnia rolnicza wartość gleb w º skali IUNG 78 79 Kompleks przydatności rolniczej gleb: % doświadczeń - 4-7 - - - - 4-6 8 - - 8 Odczyn gleby (ph w KCl): - 6,6 7, -,6 6, 4 Przedplon: - zboża 67 78 - ziemniaki 8 - buraki 8 - gryka 8 - kukurydza 8 Wapnowanie: - po przedplonie - pod przedplon 4 - pod przedprzedplon 8 - wcześniej 6 Nawożenie mineralne: kg czystego składnika na ha - P O - średnio 8 6 - K O - średnio 8 - N - średnio 6 - N - zakres -7 - % doświadczeń Zastosowanie nitraginy data Siew średnio 8. 7.4 najwcześniejszy..4 najpóźniejszy.4.4 Wschody 9.4. Początek kwitnienia.6.6 Koniec kwitnienia 6.6 7.7 Początek dojrzewania.7.8 Dojrzałość techniczna 6.7.8 Zbiór średnio.8.8 najwcześniejszy.7.8 najpóźniejszy 8.8.8 Liczba doświadczeń 9

- 7 - Tabela BOBIK. Plon odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Lp. Plon (dt z ha) Zawartość w ach Liczba białka białka włókna tanin Odmiany doświadczeń ogólnego ogólnego surowego dt z ha kg z ha % suchej masy mg/g s.m. 4 4 4 4 4 6 7 Wzorzec 8, 44, 46,4 9,,66 niesamokończące niskotaninowe i wysokotaninowa * Albus 8,9,4 7, -,, Amulet 8, -,9 97,, -,6 Bobas * 8,9, 9 - -,,666 4 Kasztelan 8-4,8 -,9-7,, Leo W 8 -,8 -,6-4,,,9 6 Olga 8 -,4,7,, -, samokończąca wysokotaninowa 7 Granit 8 4,,7 7 -, -,,747 Liczba doświadczeń 7 Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian Tabela 4 BOBIK. Porażenie roślin przez ważniejsze choroby i uszkodzenia przez szkodniki (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Lp. Choroby bobiku Uszkodzenia Czekoladowa Askochytoza Rdza przez strąkowce Odmiany plamistość skala 9º % 4 4 4 4 4 Wzorzec 7, 6,8 7,4 6,8 7,4 7,,,8 niesamokończące niskotaninowe i wysokotaninowa * Albus, -,,, -, -,6 Amulet,, - -, -, Bobas *,,,, -,7 -,8 4 Kasztelan -,, - -, -,4, -, -,8 Leo W - -,, -,, -,6 -, 6 Olga -,,, samokończąca wysokotaninowa 7 Granit - - -, -,6 -,4 -,, Liczba doświadczeń 9 7 7 8 6 7 Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian

- 8 - Tabela BOBIK. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Ocena wschodów Liczba roślin po wschodach Ocena stanu ogólnego w fazie początku kwitnienia Długość okresu od siewu do: Długość fazy kwitnienia Wysokość roślin Łamliwość łodyg początku kwitnienia początku dojrzewania dojrzałości technicznej skala 9º szt./m skala 9º liczba dni cm skala 9º 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6 7 8 9 Wzorzec 8, 8, 6 8, 8, 6 6 6 4 6 6 44 6, 7,7 niesamokończące niskotaninowe i wysokotaninowa * Albus,, - -, -, - -,9,7 Amulet -,, -4 -,, 4 -, -, Bobas * -, - - -, - - 7 7 -, -, 4 Kasztelan -,, - - -,, 4,4 - Leo W, -, - - -, - 9 -,4 -, 6 Olga - - -, -,4 - samokończąca wysokotaninowa 7 Granit,, - - - -4 - - - - - -,4, Liczba doświadczeń 8 8 8 8 6 8 8 8 8 8 4 4 Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian

Wzorzec 48 47 8,7 8, 8, 7,8 7,9 7,6 7,4 6, 7,8 7,8 6, 9,4 8,4 8,4 8, 8, Albus 4 -,,,,,,,6, -, -,7,,, Amulet -6 9,,,,,,, -, -,,6 7,,,, Bobas * 47 -, -, -, - -, -, -,,7 -,,4 - - 4 Kasztelan -7 -, -,,,,,, -, -, -, -, -,, Leo W -67 - -,, -,6 -, -,6 -,6 -,7 - -,,, -,, 6 Olga -7-6 -,,,6,,6,,4,, -,7,,,, - 7 Granit 9, -,7 - -, - -, -,,,6 6,6 -,8 -,, -,4 -, - 9 - cd. tabeli Lp. Odmiany Wyleganie w fazie początku końca Równomierność zielonych przed Udział roślin Pękanie kwitnienia odmiany przed zbiorem strąków dojrzewania zbiorem najpóźniejszej najwcześniejszej najpóźniejszej g skala 9º % skala 9º Masa Osypywanie 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6 7 8 9 niesamokończące niskotaninowe i wysokotaninowa * samokończąca wysokotaninowa Liczba doświadczeń 8 6 9 7 7 6 4 Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian

GROCH SIEWNY ODMIANY OGÓLNOUŻYTKOWE Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 W roku 4 doświadczenia założono i prowadzono w 8 miejscowościach (rys. ). Większość doświadczeń prowadzono w stacjach i zakładach oceny odmian, jedynie nieliczne () poza siecią doświadczalną COBO- RU. Do opracowania przyjęto wyniki wszystkich doświadczeń. Przebadano odmian, w tym jedną pastewną. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z odmianami ogólnoużytkowymi grochu siewnego w roku 4 Przebieg pogody pozwolił na wczesne założenie większości doświadczeń (w trzeciej dekadzie marca). W nielicznych miejscowościach groch wysiano w początku kwietnia, najpóźniej założono doświadczenie w Bezku (9.4). W Białogardzie, Radostowie i Sulejowie wystąpiły przymrozki, ale nie spowodowały uszkodzeń. Termin wysiewu grochu był optymalny dla tego gatunku, w odróżnieniu do roku, gdyż wtedy opóźnił się on zdecydowanie (przedłużająca się zima). W Falęcinie ulewne deszcze po siewie spowodowały silne zaskorupienie gleby. Wschody roślin generalnie były dobre i wyrównane, jedynie w Falęcinie obsada roślin była słabsza. Najszybciej powschodziły rośliny w Kościelnej Wsi, Pawłowicach i Falęcinie. Średnie wschody notowano o około tygodnie wcześniej w porównaniu do roku. Fazie wzrostu i rozwoju roślin najczęściej towarzyszyła korzystna pod względem wilgotności aura, choć sporadycznie wystąpiły chłody. W nielicznych miejscowościach notowano okresową suszę. Początek kwitnienia obserwowano w pierwszej dekadzie czerwca niezależnie od zlokalizowania doświadczenia, z wyjątkiem Kościelnej Wsi, gdzie rośliny rozpoczynały kwitnienie już w końcu maja. Faza ta trwała najdłużej w Ciciborze Dużym, a najkrócej w Białogardzie. Rośliny zaczynały kwitnąć średnio o dwa tygodnie wcześniej w porównaniu do roku. Sporadycznie w okresie kwitnienia roślin wystąpiła okresowa posucha, która miała charakter przejściowy (Karzniczka, Krzyżewo, Głębokie). W Bezku po gwałtownej burzy, pod koniec kwitnienia, rośliny wyległy. Natomiast przed zbiorem wyleganie wystąpiło we wszystkich doświadczeniach. W Pawłowicach, i Bezku było ono bardzo duże. Rośliny najmniej wyległy w Radostowie, a zjawiska nie obserwowano w Falęcinie tam też rośliny były średnio najniższe. W większości doświadczeń rośliny miały średnio około jednego metra. Najwyższe rośliny obserwowano w Krzyżewie (średnio 9 cm). W porównaniu do roku rośliny choć niewiele wyższe, były bardziej podatne na wyleganie. Okres wiązania i dojrzewania strąków cechował się bardzo zmienną pogodą w Sulejowie i Słupi. W niektórych jednak miejscowościach warunki pogodowe w tym okresie były dobre, w innych było zbyt sucho, bądź za wilgotno. Dojrzewanie roślin sporadycznie przedłużało się (Sulejów), lub ulegało skróceniu (Głębokie, Bezek). Dojrzałość techniczną najszybciej odnotowano w Głębokim w końcu pierwszej dekady lipca, a najpóźniej w Słupi i Krzyżewie. Zbiór najwcześniej przeprowadzono w Kościelnej Wsi, najpóźniej w Chrząstowie (różnica ponad trzy tygodnie). Najczęściej groch siewny zbierano w ostatniej dekadzie lipca, sporadycznie w początku sierpnia. Średni plon odmian ogólnoużytkowych grochu siewnego był o % wyższy w porównaniu do roku. Bardzo wysokie plony (powyżej 7 dt z ha) zebrano w Krzyżewie i Słupi. Nieco niższe plony, ale też duże, były w Chrząstowie, Pawłowicach i Ciciborze Dużym. Względnie najniższe plony uzyskano w Białogardzie i Falęcinie, choć przekraczały one 4 dt z ha. Przebieg pogody w sezonie wegetacji wyraźnie sprzyjał plonowaniu grochu siewnego.

- - Tabela GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 4, Lp. Odmiana Rok zarejestrowania Zachowujący Materiał siewny zdolność kiełkowania masa Planowana obsada Ilość wysiewu % g szt./m kg/ha 4 4 4, 4 4 6 7 Akord PHR Tulce 98 98 4 4 7 7 Audit 4 Limagrain Nederland B.V. NL 89 78 44 Batuta 9 DANKO HR Choryń 94 98 8 7 4 4 Boruta 7 DANKO HR Choryń 97 98 4 4 4 4 Cysterski 8 PHR Tulce 98 98 6 6 6 Ezop 4 DANKO HR Choryń 9 98 86 8 4 7 Lasso 8 Limagrain Belgium N.V. BE 9 9 6 6 8 Mecenas HR Smolice 9 9 7 8 8 9 Medal 7 HR Smolice 9 9 7 8 Mentor HR Smolice 9 8 4 9 9 Tarchalska 4 DANKO HR Choryń 9 87 49 9 99 Turnia P PHR Tulce 9 9 4 87 4 Bilans - założone 8 7 doświadczeń: - wcześniej zakończone - - wyłączone z opracowania - - przyjęte do syntezy 8 4 Kol. : P odmiana pastewna Kol. : DANKO HR Choryń DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń, PHR Tulce Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. Tulce, HR Smolice Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, BE Belgia, NL - Holandia

- - Tabela GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe. Warunki polowe i agrotechniczne doświadczeń. Lata zbioru 4, Wyszczególnienie 4 Średnia rolnicza wartość gleb w º skali IUNG 7 7 Kompleks przydatności rolniczej gleb: % doświadczeń - 6-4 - 6 6-4 - 6 6 Odczyn gleby (ph w KCl): - powyżej 7, 6-6,6 7, 9 -,6 6, 6 9-4,6, 6 Przedplon: - zboża 78 8 - ziemniaki 6 - - buraki 6 - gryka - 6 Wapnowanie: - po przedplonie 6 - pod przedplon 8 - pod przed przedplon 8 - wcześniej lub brak danych 6 8 Nawożenie mineralne: kg czystego składnika na ha - P O - średnio 4 4 - K O - średnio 9 84 - N - średnio - N - zakres 6-4 -4 % doświadczeń Zaprawianie 94 8 Zastosowanie nitraginy 88 data Siew średnio. 8.4 najwcześniejszy..4 najpóźniejszy 9.4.4 Wschody 8.4. Początek kwitnienia.6.6 Koniec kwitnienia.6 6.6 Początek dojrzewania.7 6.7 Dojrzałość techniczna 8.7.7 Zbiór średnio 8.7.7 najwcześniejszy 6.7.7 najpóźniejszy 8.8 6.8 Liczba doświadczeń 8 7

Tabela GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe. Plon oraz cechy jakościowe (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Wzorzec 8 4 9, 49, 97 889,,,8,6 Akord 8 4 -,4 -, -6 - -,4 -,4,, Audit 8,6 86, -, Batuta 7,4,7 9 9, -, 4 Boruta 6 -,8, -9 -, -, -, Cysterski 6 -,4-4, -7-89 -, -, 6 Ezop 8 4 -,, 8 4,, -, -, 7 Lasso 7,,7 - - -, -,7 -, 8 Mecenas 8 4,9,7,, - 9 Medal 7-8, -4,6-9 -7,, Mentor 8 4 -, -,8-9 -7 -,4 -,, Tarchalska 8 4,9, 4 8 -,4 -,, - Turnia P 6 -, -, Liczba doświadczeń 8 4 9 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; P odmiana pastewna Kol. 4-6: brak danych - - Lp. Odmiana Liczba doświadczeń (dla plonu ) Plon Zawartość białka ogólnego białka ogólnego włókna surowego dt z ha kg z ha % suchej masy 4 4 4 4 4 4 6

Tabela 4 GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe. Porażenie roślin przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca, skala 9º). Lata zbioru 4, Wzorzec 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 8, 8,6 7,7 Akord -,6 -, - -,, -, -, -,, Audit,, -,, - Batuta,6,4,, -,,6,,, 4 Boruta -, -,4 -,4 -, -, -, -,9 -,,, Cysterski -, -, -,4 -,, -, -,9 -, -,9, 6 Ezop,,4,, - -,, -, 7 Lasso, -,, -, -,,,,, -, 8 Mecenas -,,,,,,,4 -, -, 9 Medal -,, -, -, -,, -,7 -,4, -, Mentor -, -, -,,,,, - Tarchalska, -, -,, -, -,, - Turnia P,, -, -,, -,, -, -,4 Liczba doświadczeń 4 8 9-4 - Lp. Odmiana Fuzaryjne więdnięcie grochu Zgorzelowa plamistość grochu Mączniak prawdziwy grochu Mączniak rzekomy grochu Rdza grochu 4 4 4 4 4 4 6 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska P odmiana pastewna

Tabela GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Wzorzec 8, 8,4 8,6 7,8 67 7 89 96 7 Akord -,, - - -, - - - - - - Audit - -, - Batuta, - - -, - 4 Boruta,, - -,, - - Cysterski - - - - - -4-4 - - - - 6 Ezop -, - - - - -, - - 7 Lasso,, - -, - - 8 Mecenas, - - - - - - 9 Medal,, -, - - - - - - - Mentor,, 4,, - Tarchalska -, -, -, - - Turnia P -, -, - - -,4 -, - - - - Lp. Odmiana Liczba Ocena stanu Długość okresu od siewu do: Ocena Długość fazy roślin po ogólnego w fazie początku początku dojrzałości wschodów kwitnienia wschodach początku kwitnienia kwitnienia dojrzewania technicznej skala 9º szt./m skala 9º liczba dni 4 4 4 4 4 4 4 4 6 7 8 Liczba doświadczeń 4 8 8 4 8 4 7 4 8 4 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska P odmiana pastewna

Wzorzec 8, 8,6 8, 7,4 7,,4 98 9 8, 8,,, 8,7 8,7 8, 8,6 Akord,, -,7 -, -,8 -,6 - -,4 -,7 -,7 -, -, Audit, 4, - - -, Batuta,,,4, - -, -,6,6,,,, 4 Boruta -, - -, -, -, 4 -, -,6,,4,, -, Cysterski - - -,7 -,4 -,9 -, - -,6, -,4 -, -,7 -, -,7 -,4 6 Ezop,4,, -, - -, -,,,,, 7 Lasso - - -, -, - -, 4,, - -, -,, -, 8 Mecenas -,6, -,,,6,4, -,8 -,4 -,, - -, 9 Medal -, - - - - -,4-7 -6,,,,, -, -,, Mentor,,,,, -, -,,,, -, Tarchalska, -,,, - -, -,4,, -,,,, Turnia P -,8 -,4 -, -,7 -,7 -, -4 - -, -,4,9,,,, - 6 - cd. tabeli Lp. Odmiana w fazie początku kwitnienia Wyleganie w fazie końca kwitnienia przed zbiorem Wysokość roślin Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym Pękanie strąków skala 9º cm skala 9º % skala 9º Osypywanie 4 4 4 4 4 4 4 4 9 4 6 Liczba doświadczeń 4 4 4 8 4 4 7 8 7 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska P odmiana pastewna

Wzorzec 7 4 7,6 8,4 67, 6,9,8 7,,9,6,,8,,9 Akord -4 - -, -,,,,6,9 -,, -,, Audit -, 4, -, -,4 -,, Batuta - 8 -,7 -,7,9 7,8, -4, -, -,,4, -, -, 4 Boruta 4 8,7 9,4 -, -,8-7,8 -, -, -, -, -, -, Cysterski - -9 -,6 -,4-7,6 -,7 6,6 4,6,7,,,,, 6 Ezop 9 6, 9,6-8, -,8-7, -7,4 -, -,4,, -,7 7 Lasso -6-9,9-6,7 -,7, 9,,,4 -,6,9 -,,, 8 Mecenas -8 - -, -4,9 4,,,, -,4, -,6 -, -, -, 9 Medal - 4,, -4, -,9 -,8 -, -, -,, -, -, Mentor -8-8 -7, -,7, -, 6, 7,9,9,, -,, -, Tarchalska 7,4 4, -,6,4 -, -4,6, -,9, -, -,, Turnia P -4-7 -4,9 -, -9, -7,7 8,4,6,6,,,4 -,9 -,7-7 - cd. tabeli Lp. Odmiana Frakcje Uszkodzenia przez: Masa pozostałość na sicie o średnicy oczek udział pachówkę o średnicy mniejszej strąkowca 7 mm 6 mm mm strąkóweczkę od mm g % 4 4 4 4 4 4 4 7 8 9 Liczba doświadczeń 7 4 6 8 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska P odmiana pastewna

Tabela 6 GROCH SIEWNY - odmiany ogólnoużytkowe. Intensywność pobierania wody przez a (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Wzorzec,, 44,4 9,4 64,6 9, 76,4 7,,9, Akord -,4 -,9 -, -,,4,,,,9, Audit 4, 8, 8, 7,, Batuta -,7 -, -, -,7 -,4-4,4 -,9-6, -,8 -,7 4 Boruta -,6 -,9 -, -, -, -,4 -, -, -,7 -, Cysterski,6,7 6,9 8,6,4 7, 4, 4,9,8,4 6 Ezop -,, 4,8 7,6,7,4,, -, -, 7 Lasso,9 6,,,9,,,,8 8, 8, 8 Mecenas -, -, -,9-4,9 -, -,9,,6 6, 9 Medal,4,9 -,9 -, -,4 -, -, -, -,6 -,9 Mentor -,,6-4, -,4-4,6 -, -, -, -,4 -,9 Tarchalska -, -,9 -,9-6, -,6-6,7-4, -6,7 -,8-4,8 Liczba doświadczeń - 8 - Lp. Odmiana Intensywność pobierania wody przyrost wagi po określonym czasie moczenia (w godzinach) 7 4 4 4 4 4 4 % suchej masy 4 6 Kol. : wzorzec: 4 - Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska

GROCH SIEWNY ODMIANY PASTEWNE Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 Doświadczenia w roku 4 założono i prowadzono w 6 miejscowościach (rys. ). Do opracowania przyjęto wyniki wszystkich doświadczeń. Badano siedem odmian, w tym celem dokonania porównania, z formami pastewnymi jedną odmianę ogólnoużytkową. Wśród badanych odmian pastewnych jedna jest odmianą wysoką, wąsolistną, a wśród form średniowysokich tylko jedna jest liściastą. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z odmianami pastewnymi grochu siewnego w roku 4 Warunki agrometeorologiczne sprzyjały zakładaniu doświadczeń w terminie typowym dla gatunku, w odróżnieniu do roku cechującego się wyjątkowo opóźnioną wiosną. Najwcześniej groch wysiewano z początkiem trzeciej dekady marca, a najpóźniej w pierwszej dekadzie kwietnia. Wschody roślin były na ogół dobre i wyrównane, jedynie w Naroczycach opisano je jako długotrwałe. W fazie wschodów niekiedy notowano nagłe pogorszenie warunków chłody i nadmiar bądź niedobór wilgoci. W rejonach północnych (Białogard Wyczechy) i południowych (Krościna Mała, Naroczyce) w końcu kwietnia, a także w początku maja odnotowano kilkustopniowe przymrozki, które nie miały negatywnego wpływu na rośliny. Generalnie wzrost i rozwój wegetatywny roślin był prawidłowy. Sprzyjały temu właściwe warunki wilgotnościowe. Zahamowanie wzrostu notowano sporadycznie z powodu okresowej suszy, zwłaszcza w północnej części Polski, szczególnie wtedy, gdy towarzyszyły mu znaczne spadki temperatur. Stany niekorzystne miały charakter jedynie przejściowy. Kwitnienie roślin przebiegało w warunkach zmiennej pogody. Zazwyczaj nie brakowało opadów, a temperatury były bardzo zróżnicowane, po okresach niższych temperatur następowały upały. Początek kwitnienia grochu notowano najczęściej w końcu pierwszej dekady czerwca, w porównaniu do roku o tydzień wcześniej. Faza ta trwała średnio przez dwa tygodnie. W Krzyżewie była ona wydłużona z powodu nierównomiernego rozkładu opadów. Intensywne opady i silne wiatry, które notowano w wielu miejscowościach, począwszy od maja, aż do dojrzałości roślin, potęgowały zjawisko wylegania roślin. Przed zbiorem obserwowano je we wszystkich doświadczeniach, choć w różnym natężeniu (w Bobrownikach było najmniejsze średnio 6,9; w Pawłowicach największe,). Dostatek wilgoci w glebie sprzyjał dobremu wiązaniu strąków i wykształcaniu. Jedynie tam, gdzie było okresowo sucho wiązanie było słabe, a rośliny zamierały przedwcześnie (Głodowo). Termin dojrzewania roślin był typowy dla gatunku (druga połowa lipca). W niektórych miejscowościach upały przyspieszały tę fazę. Warunki meteorologiczne w trakcie zbioru były na ogół korzystne. Najwcześniej zebrano a w Bobrownikach (8.7), a najpóźniej w Wyczechach i Świebodzinie (7.8). Najwyższy plon uzyskano w Pawłowicach (średnio 68 dt z ha), a najniższe w Bobrownikach i Tomaszowie Bolesławieckim nieco ponad dt z ha. Odmiany pastewne grochu siewnego średnio plonowały na poziomie około dt z ha, o 6% lepiej niż w roku.

- - Tabela GROCH SIEWNY odmiany pastewne. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Rok zarejestrowania Zachowujący zdolność kiełkowania Materiał siewny masa Planowana obsada Ilość wysiewu % g szt./m kg/ha 4 4 4, 4 4 6 7 wysoka Muza* N 9 HR Smolice 9 8 48 68 76 średniowysokie Hubal N DANKO HR 97 9 9 78 9 Milwa* N HR Smolice 94 86 4 6 7 4 Model* N HR Smolice 9 9 46 8 87 Sokolik* N PHR Tulce 9 9 6 6 8 6 Turnia* N PHR Tulce 9 9 4 87 4 7 Batuta* o N 9 DANKO HR 94 98 8 7 4 Bilans doświadczeń: - założone 6 7 - wcześniej zakończone - - wyłączone z opracowania - - przyjęte do syntezy 6 Kol. : * - odmiana wąsolistna (typ afila), o odmiana ogólnoużytkowa, N odmiana nasienna Kol. : DANKO HR Choryń DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń, PHR Tulce Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. Tulce, HR Smolice Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR

- - Tabela GROCH SIEWNY odmiany pastewne. Warunki polowe i agrotechniczne doświadczeń. Lata zbioru 4, Wyszczególnienie 4 Średnia rolnicza wartość gleb w º skali IUNG 69 67 Kompleks przydatności rolniczej gleb: % doświadczeń - 6-6 - 6 6-4 69 6-9 Odczyn gleby (ph w KCl): - powyżej 7, 6 6-6,6 7, 6 -,6 6, 69 8-4,6, 9 - Przedplon: - gryka 6 - ziemniaki 6 - - kukurydza 6 - rzepak 6 6 - zboża 8 74 Wapnowanie: - po przedplonie 8 - - pod przedplon 8 - pod przedprzedplon 6 - wcześniej lub nie stosowano 69 Nawożenie mineralne: kg czystego składnika na ha - P O - średnio 4 - K O - średnio 6 8 - N - średnio 9 9 - N - zakres - - % doświadczeń Zaprawianie 8 94 Zastosowanie nitraginy 8 data Siew średnio. 9.4 najwcześniejszy..4 najpóźniejszy 7.4 9.4 Wschody 8.4. Początek kwitnienia 7.6.6 Koniec kwitnienia 4.6 8.6 Początek dojrzewania.7 7.7 Dojrzałość techniczna.7 4.7 Zbiór średnio.7.8 najwcześniejszy 8.7.7 najpóźniejszy 7.8.8 Liczba doświadczeń 6 6

Hubal 6,4, 4 4,,9 - -, Milwa* 6 -,6, -6 7, -,4,4, 4 Model* 6, -,9-6,6 -, -, Sokolik* 6 -,4 -,9 - -44,4,,,6 6 Turnia* 6,,7-6 -, -, -, -, 7 Batuta* o 6 6,, Liczba doświadczeń 6 - - Tabela GROCH SIEWNY odmiany pastewne. Plon oraz cechy jakościowe (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Liczba doświadczeń (dla plonu ) Plon Zawartość białka ogólnego białka ogólnego włókna surowego dt z ha kg z ha % suchej masy 4 4 4 4 4 4 6 Wzorzec 6, 4,6 987 79,, 6,8 6, wysoka Muza* 6 -,9 -,6-88 -7 -, -,6 -,4,4 średniowysokie Kol. : wzorzec: 4, średnia odmian średniowysokich; * odmiana wąsolistna; o odmiana ogólnoużytkowa Kol. 4-6: brak danych

Tabela 4 GROCH SIEWNY odmiany pastewne. Porażenie roślin przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca, skala 9º, %). Lata zbioru 4, Liczba doświadczeń 8 7 4 6 6 7 7 - - Lp. Odmiany Fuzaryjne więdnięcie Zgorzelowa plamistość Mączniak prawdziwy Mączniak rzekomy Uszkodzenia przez: grochu grochu grochu grochu pachówkę strąkowce strąkóweczkę 4 4 4 4 4 4 4 6 7 Wzorzec 8, 7, 7,6 7, 7,4 7, 7,7 8, 4,4,7,6,9 wysoka Muza*,,,,, -,, - -,,6,8,7 średniowysokie Hubal,, -, -, - - -,4 -, -, - -,6 Milwa* -, - - - - -,,6,8 -,6,8 -,6 4 Model*,, -,, -, -,,6, -,7,9 Sokolik*,,,,4 - -,,6,,4 -,9 -,6 6 Turnia* -,,,, - -, - -, -, 7 Batuta* o,,,, -,, -,4,6 -,8 -,4 Kol. : wzorzec: 4, średnia odmian średniowysokich; * odmiana wąsolistna; o odmiana ogólnoużytkowa

Liczba doświadczeń 7 6 4 4 6 6 6 6-4 - Tabela GROCH SIEWNY odmiany pastewne. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Ocena wschodów Liczba roślin po wschodach Ocena stanu ogólnego w fazie początku kwitnienia początku kwitnienia Długość okresu od siewu do: początku dojrzewania dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Wysokość roślin skala 9º szt./m skala 9º liczba dni cm 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6 7 8 9 Wzorzec 7,7 8,4 8 7 8, 8, 69 8 7 89 96 6 9 9 wysoka Muza *,4, - -4 -, 4 4 6 4 4 średniowysokie Hubal - - - -8 -, -, - 6 Milwa*,, 4,, - - - - - - - -9 4 Model*,, 4, - - 4 Sokolik* -, 7 -, - - - - 6 Turnia*, -, -, -,4 - - 7 Batuta* o,, -4-6 Kol. : wzorzec: 4, średnia odmian średniowysokich; * odmiana wąsolistna; o odmiana ogólnoużytkowa

Liczba doświadczeń 7 9 6 7 4 7 4 - - cd. tabeli Lp. Odmiany w fazie początku kwitnienia Wyleganie w fazie końca kwitnienia przed zbiorem Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym Pękanie strąków Osypywanie Masa skala 9º % skala 9º g 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6 7 Wzorzec 8, 8, 6,9 6,6,9,7 8, 8,,9,7 8,7 8, 8,4 8,6 6 4 wysoka Muza*,,,8,,4,7 -, -,8,9,,,,, -8-4 średniowysokie Hubal -,9 -,6 -, -, -,7 -,,, -,,6,,, 9 7 Milwa*,,6,4,6,4,,,4 -,8, -,,, -4 4 Model*,4,,8,,7,6,,, -, -, -,, Sokolik*,, -, -,8 -,6 -, -, -,9, - - - -8-6 Turnia *,,,, -,6 -,4,,,9,, -, -, - -7 7 Batuta* o,4,,7,8,,7,,,4, -, -,, 7 Kol. : wzorzec: 4, średnia odmian średniowysokich; * odmiana wąsolistna; o odmiana ogólnoużytkowa

- 6 - ŁUBIN WĄSKOLISTNY Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 W roku 4 doświadczenia realizowano w miejscowościach rys.. W badaniach, testowano 6 odmian zarejestrowanych, niesamokończących (w tym dwie gorzkie ) i trzy samokończące. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z łubinem wąskolistnym w roku 4 Warunki pogodowe pozwoliły na wczesne założenie doświadczeń z odmianami łubinu wąskolistnego. W połowie punktów doświadczalnych łubin wysiano.4, a w połowie jeszcze wcześniej w trzeciej dekadzie marca. Najpóźniejsze siewy wykonano w Marianowie (7.4). Wschody roślin były dobre i wyrównane. Rośliny przeważnie wschodziły w drugiej połowie kwietnia. Najszybciej odnotowano je w końcu pierwszej dekady kwietnia (Pawłowice), a najpóźniej w trzeciej dekadzie tego miesiąca w Marianowie. Rozwój wegetatywny roślin był determinowany przez warunki pogodowe. Generalnie były one sprzyjające, choć w Nowym Lublińcu wystąpiły marcowe przymrozki. W niektórych rejonach Polski, także w początku maja, odnotowano dość znaczne spadki temperatur (Wyczechy, Nowy Lubliniec, Białogard). Niekorzystny układ temperatur nie spowodował uszkodzeń roślin, jedynie przyhamował ich wzrost. Rośliny łubinu zaczynały kwitnienie generalnie w pierwszych dniach czerwca, natomiast w Kościelcu i Pawłowicach jeszcze w końcu maja. Faza kwitnienia trwała dłużej niż w roku. W Kawęczynie, Marianowie i Kochcicach w sprzyjających warunkach pogodowych długość fazy kwitnienia wyniosła około miesiąca. We Wrócikowie natomiast kwitnienie było równie długie, ale niedobór opadów spowodował, że na szczytach kwiatostanów kwiatki zasychały. Jest to jedna z nielicznych lokalizacji, gdzie w całym okresie wegetacji opadów było za mało. Najsilniejsze wyleganie roślin notowano w Kawęczynie i Kochcicach, a średnie w Pawłowicach i Nowym Lublińcu - głównie z powodu nadmiaru opadów. W Kochcicach było ono wyjątkowo duże, gdyż w końcu czerwca (.6) wystąpił intensywny opad deszczu. Rośliny były najwyższe w następujących miejscowościach: Rarwino, Nowy Lubliniec, Kościelec (około 9 cm). Najniższe z kolei były w Marianowie, Ruskiej Wsi i Głodowie (średnio 6 cm). Dojrzewanie łubinu wąskolistnego przypadło na drugą połowę lipca, a dojrzałość techniczną rośliny osiągały najczęściej pod koniec tego miesiąca. W Głodowie rośliny łubinu dojrzały najwcześniej (już w połowie lipca). Wyjątkowo krótki okres dojrzewania odnotowano w Wyczechach, Ruskiej Wsi i Głodowie (zaledwie trzy dni). W Głodowie, w fazie wytwarzania strąków, było zbyt sucho, dlatego rośliny zawiązywały umiarkowaną ich liczbę, a niektóre z nich nawet zamierały. W roku 4, podobnie jak rok wcześniej, doświadczeń nie chroniono przeciwko antraknozie. Mimo możliwości szybkiego rozprzestrzeniania się choroby w sprzyjających warunkach, brak ochrony pozwolił na przetestowanie odporności odmian. W fazie dojrzewania roślin umiarkowane objawy porażenia obserwowano tylko w czterech doświadczeniach (Cicibór Duży, Nowy Lubliniec, Wyczechy, Pawłowice). Pękanie i opadanie strąków w warunkach prowokacyjnych było generalnie dość małe. Zbiory bardzo rozciągnęły się w czasie. Najszybciej nastąpiły w Głodowie (.7), a o miesiąc później w Nowym Lublińcu. Tam odmiany niesamokończące zebrano.8, a samokończące o dni wcześniej. Najczęściej łubin udawało się zebrać do połowy sierpnia. Średni plon uzyskany w 4 roku był o 8% wyższy niż w z roku. Najwyższe plony uzyskano w Kościelcu (47 dt z ha). Wyraźnie mniejsze plony zebrano we Wrócikowie, Kochcicach i Ciciborze Dużym (poniżej dt z ha).

- 7 - Tabela ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Rok zarejestrowania Zachowujący Materiał siewny Planowana Ilość masa zdolność obsada wysiewu kiełkowania % g szt./m kg/ha 4 4 4, 4 4 6 7 niesamokończące wysokoalkaloidowe Karo PHR Tulce 9 86 7 9 76 Oskar HR Smolice 9 88 9 6 47 niesamokończące niskoalkaloidowe Bojar 7 HR Smolice 9 84 9 47 7 7 4 Dalbor HR Smolice 97 86 4 Graf 4 HR Smolice 9 9 9 4 8 6 Heros HR Smolice 96 9 9 49 7 Kadryl PHR Tulce 9 9 6 6 8 8 8 Kalif 6 HR Smolice 88 87 4 64 9 Kurant 4 PHR Tulce 96 6 Neptun 9 HR Smolice 9 9 68 89 8 Tango PHR Tulce 87 94 74 4 Wars 4 HR Smolice 9 46 Zeus HR Smolice 84 6 4 86 9 84 7 samokończące niskoalkaloidowe 4 Boruta Saatzucht Steinach DE 9 88 9 6 8 Regent 9 HR Smolice 97 94 67 7 6 Sonet 999 PHR Tulce 94 87 6 4 Bilans - założone doświadczeń: - wyłączone z opracowania - - przyjęte do syntezy Kol. : HR Smolice "Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR", PHR Tulce Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. Tulce, Saatzucht Steinach Saatzucht Steinach GmbH & Co KG, DE Niemcy

- 8 - Tabela ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Warunki polowe i agrotechniczne doświadczeń. Lata zbioru 4, Wyszczególnienie 4 Średnia rolnicza wartość gleb w º skali IUNG 68 67 Kompleks przydatności rolniczej gleb: % doświadczeń - 8-4 77 8-7 Odczyn gleby (ph w KCl): - 6,6 7, 8 8 -,6 6, 77 84-4,6, 8 Przedplon: - zboża 8 - ziemniaki 9 Wapnowanie: - po przedplonie - pod przedplon - pod przedprzedplon 8 8 - wcześniej lub brak danych 46 9 Nawożenie mineralne: kg czystego składnika na ha - P O - średnio 44 4 - K O - średnio 9 6 - N - średnio 8 - N - zakres -7-8 % doświadczeń Zaprawianie Zastosowanie nitraginy data Siew - średnio. 8.4 - najwcześniejszy 4..4 - najpóźniejszy 7.4.4 Wschody 8.4. Początek kwitnienia.6 9.6 Koniec kwitnienia.6 6.6 Początek dojrzewania 8.7.7 Dojrzałość techniczna.7 7.7 Zbiór - średnio 9.8 9.8 - najwcześniejszy.7.8 - najpóźniejszy.8 9.8 Liczba doświadczeń

Bojar Dalbor Graf Heros Kadryl Kalif Kurant Neptun Tango Wars Zeus Boruta Regent Sonet 4 6 7 8 9 4 6 4 -,,8 -, -, - -,, -, -,,,9 -,,7,8,8 -,6, -,4 -,9-8, -,,8 4, -,7,,9,8 -,9, -,4,, 87,7 4,4 białka ogólnego 6, - 89-98 -4-9 -6, -,4 -,6 -, -, -, -,8 - -6 -,8, -6 9,4 niesamokończące niskoalkaloidowe -8-8 -,4 -, 4 4,,7-4 4,9,6 4 98,, -7 -,,8-9 6 -,9 -, - -,8 7 48,6, 6,9,9 6 -,, 6 -, samokończące niskoalkaloidowe,,, -,,,, - -,6,6 - -,, 6 -, -,4, -,7 -,7 -, -,6,,4,,4 4,8 7,4,,, -, -, -,, -, - -, -, - -, -,, 7 -,, -,,4 -, -, -,, 7,,, 6, 7 Zawartość włókna tłuszczu surowego surowego % suchej masy 4 4 niesamokończące wysokoalkaloidowe 94 4 kg z ha 4 dt z ha 4 białka ogólnego Plon Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian niskoalkaloidowych Liczba doświadczeń Karo Oskar Wzorzec Odmiany Lp. Liczba doświadczeń (dla plonu ) ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Plon oraz cechy jakościowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela, -,,, -,,6,, -, -,,,, -,4,4,96, -, 8 -, -, -,,,,, -,4,9 -,4 -,4,4,97,6 4 alkaloidów (suma) - 9 -

,,6 -, Boruta Regent Sonet 4 6 Liczba doświadczeń,, -, -, -,, -,,4,, -, 7,8,, -,,8 -,6,,4 -, -,6 -,7,4,,, -,7 7,7 4 4 Szara plamistość liści łubinu (opadzina) 4 % 6 4 -, -,, -,, -,4, -,, -, -, -, 8, - - - -4 7 - - -4 7 6,,, - -,,,,, - -,,, -, 8, - - - - - - skala 9º % 4 Antraknoza termin oceny skala 9º % drugi 7,8 8, 8,8 niesamokończące wysokoalkaloidowe -, -,8,4 -,,,6 -, niesamokończące niskoalkaloidowe -, -, -, -,4 -, -,,4 -,,,,,4 -,, -, -,8 -, -,,,,, -,,,, - samokończące niskoalkaloidowe, -,, -, -,8, -, -,6 -, - 8, Brunatna plamistość liści łubinu skala 9º 4 Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian niskoalkaloidowych,,,4 -,4,, -,7, - Bojar Dalbor Graf Heros Kadryl Kalif Kurant Neptun Tango Wars Zeus 4 6 7 8 9 -,4 -, 7,7 4 Karo Oskar Wzorzec Odmiany Lp. Fuzaryjne więdnięcie łubinu ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Porażenie roślin przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela 4 6 -,,4,4, -,, -,8, -,, -,7 -,6 7,7 - - - -4-8 - skala 9º % trzeci - -

- - Boruta Regent Sonet 4 6 Liczba doświadczeń - - - - - - - - - - 9 4 - -6-4 - - 9 początku dojrzewania - - - samokończące niskoalkaloidowe - - - - - -7-4 -,, - -,4, -,8, -,, -, -,4,4-4 niesamokończące niskoalkaloidowe - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4-6, -, 4 niesamokończące wysokoalkaloidowe - - - - - - - 7 8, 4 7 -,6,7,7 -,7 -,,6,6 -, -,9 -,6,7 8, najwcześniejszej 6 -, -,,,, -,6,6 -,4 -,6 -, -,9,4 -,8,, 6, 8 -,6,7,8 -,,,8, -,8, -,7 -,8,,6 7,7 skala 9º 4 najpóźniejszej Wyleganie w fazie końca kwitnienia odmiany: 7 6 4 dojrzałości technicznej liczba dni 4 Długość okresu od początku do końca kwitnienia: pędu łanu głównego Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian niskoalkaloidowych - - - - Bojar Dalbor Graf Heros Kadryl Kalif Kurant Neptun Tango Wars Zeus 4 6 7 8 9 64 4 początku kwitnienia Karo Oskar Wzorzec Odmiany Lp. Długość okresu od siewu do: ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela 7,,,7, -,6 -,4 -, -,6 -, -,7, -,,4 6,4 4 9 -,,4 -, -,,,4 -,,4 -,4-8, przed zbiorem - -

samokończące niskoalkaloidowe 4 Boruta,,, -,,,,7 - - Regent,,,, -4-4,, -,4 -, -4-6 Sonet,, 8, -6 -,6,8 -,7 -, -4 Liczba doświadczeń 8 9 8 - - cd. tabeli Lp. Odmiany Ocena wschodów Liczba roślin po wschodach Ocena stanu ogólnego w fazie początku kwitnienia Wysokość roślin Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym skala 9º szt./m skala 9º cm skala 9º % g 4 4 4 4 4 4 4 4 6 Wzorzec 8,4 8, 8, 8, 7 6 8, 8,,, 4 niesamokończące wysokoalkaloidowe Karo -, -, -6-9, -,4 -,,, -,6 7 Oskar,, - -, 4 -, -, -, -,4-4 - niesamokończące niskoalkaloidowe Bojar, -, - - -,9 -,, -,7, 8 4 Dalbor -,4 -, -6 - -, -, -6-4,, -, - - - Graf -,, -4 - - -,, - -, - - 6 Heros -, - - -,4-9 -6, -,6 -,7-7 - 7 Kadryl -,, - - -, 6 7 -, -,4 -,, -4 8 Kalif -,, - - -,, -,7 -,4,,7-7 9 Kurant, -, 4 -, -,8 Neptun, - -4,,4 - -, -,4 -,8 6 4 Tango,4, -7,4 -, 8 4 -,7 -,8 4,,4 4 4 Wars, - -, - -,, - Zeus -, - -4, 8 -,9 -,9 Masa Kol. : wzorzec: 4, średnia z wszystkich badanych odmian niskoalkaloidowych

- - ŁUBIN ŻÓŁTY Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 W roku 4 założono doświadczeń z zarejestrowanymi odmianami łubinu żółtego. Wykorzystano wyniki wszystkich zrealizowanych doświadczeń (rys. ). Przebadano siedem odmian, pięć niesamokończących i dwie samokończące. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z łubinem żółtym w roku 4 Większość doświadczeń założono w trzeciej dekadzie marca. W czterech miejscowościach siewu dokonano na początku kwietnia. W porównaniu do roku założenie doświadczeń było możliwe średnio o tygodnie wcześniej. W niektórych miejscowościach wschody roślin odnotowano około połowy kwietnia (najwcześniej w Naroczycach.4), w pozostałych w trzeciej dekadzie tego miesiąca. Wschodom roślin towarzyszyły zazwyczaj dobre warunki pogodowe, dlatego były one równomierne i dość szybkie. W kilku miejscowościach, na przełomie kwietnia i maja notowano wiosenne przymrozki. W Nowym Lublińcu i Krościnie Małej wystąpiły one nawet w maju, ale nie spowodowały uszkodzeń roślin. Wzrost wegetatywny roślin najczęściej był stymulowany dostatkiem wilgoci, choć niekiedy opady były bardzo obfite, a nawet ulewne, spowalniające ich rozwój (Sulejów, Tomaszów Bolesławiecki i Białogard). W niektórych miejscowościach przebieg pogody był skrajnie zmienny. Po okresie chłodów i intensywnych opadów deszczu pojawiały się upały, które po jakimś czasie znów ustępowały chłodnej i przekropnej aurze. Rośliny zakwitały najczęściej w pierwszej dekadzie czerwca (do końca dekady). Najpóźniej kwitnienie zaobserwowano w Marianowie (4.6). Kwitnienie trwało średnio o tydzień dłużej niż w roku od 6 dni (Bobrowniki) do 7 dni (Ruska Wieś, Sulejów). W większości doświadczeń rośliny ukończyły kwitnienie w początku lipca, w niektórych miejscowościach w trzeciej dekadzie czerwca. Na długie kwitnienie roślin łubinu wpływały głównie korzystne warunki wilgotnościowe. Jedynie w Na-roczycach, Nowej Wsi Ujskiej i Głodowie okresowo było zbyt sucho, choć nie zakłóciło to znacząco kwitnienia. Początek dojrzewania roślin najwcześniej zaobserwowano w Krościnie Małej i Bobrownikach (z początkiem drugiej dekady lipca), w miejscowościach centralnej i południowej Polski o kilka dni później, a w pozostałych pod koniec lipca. Dojrzałość techniczną rośliny osiągały w stosunkowo krótkim czasie. W pięciu miejscowościach nastąpiła ona w zaledwie trzy dni od początku dojrzewania. W pozostałych doświadczeniach fazę tę rośliny osiągnęły po około tygodniu. W większości doświadczeń odnotowano wyleganie roślin przed zbiorem, na co wpływ miały najczęściej obfite opady deszczu. Rośliny silnie wyległy w Sulejowie, Naroczycach i Uhninie. Najwyższe rośliny odnotowano w Marianowie, Kościelcu i Uhninie, a niższe (o około cm) w Tarnowie, Głodowie i Bobrownikach. Od roku doświadczeń nie chroni się przeciwko antraknozie. Brak ochrony pozwala na przetestowanie odporności odmian na porażenie roślin przez sprawcę antraknozy. Presja rozprzestrzeniania się patogena była mniejsza niż w roku, a objawy choroby zazwyczaj były obserwowane później. Chociaż nieznaczne objawy pojawiły się we wszystkich doświadczeniach, to porażenie wyraźnie różnicujące odmiany obserwowano tylko w Nowej Wsi Ujskiej, Sulejowie i Nowym Lublińcu. Plon większości doświadczeń zebrano do połowy sierpnia. Wyjątek stanowiło doświadczenie w Bobrownikach, które zebrano najwcześniej (8.7) oraz doświadczenia w Sulejowie i Nowym Lublińcu zebrano je najpóźniej (8.8 i 9.8). Desykację roślin przeprowadzono w Krościnie Małej (w początku lipca) oraz Ruskiej Wsi, Sulejowie (w początku sierpnia). Średni plon ze wszystkich doświadczeń był o kilka procent wyższy w porównaniu do plonu zebranego w roku. Największe plony uzyskano w Białogardzie, Marianowie i Naroczycach, a najmniejsze w Nowej Wsi Ujskiej, Nowym Lublińcu i Tarnowie.

- 4 - Tabela ŁUBIN ŻÓŁTY. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 4, Lp. Odmiany Rok zarejestrowania Zachowujący Materiał siewny Planowana Ilość zdolność masa obsada wysiewu kiełkowania % g szt./m kg/ha 4 4 4, 4 4 6 7 niesamokończące Baryt PHR Tulce 89 89 9 9 9 Bursztyn 4 PHR Tulce 96 9 9 Dukat 6 PHR Tulce 9 88 9 9 8 4 Lord 6 HR Smolice 8 9 9 9 46 9 Mister PHR Tulce 9 8 8 6 9 8 samokończące 6 Perkoz 8 HR Smolice 86 8 4 4 97 7 Taper PHR Tulce 96 96 4 4 Bilans doświadczeń: - założone 4 - wcześniej zakończone - - - wyłączone z obliczeń - 6 - przyjęte do syntezy 8 Lp. -7: odmiany niskoalkaloidowe Kol. : HR Smolice Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, PHR Tulce Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. Tulce

- - Tabela ŁUBIN ŻÓŁTY. Warunki polowe i agrotechniczne doświadczeń. Lata zbioru 4, Wyszczególnienie 4 Średnia rolnicza wartość gleb w º skali IUNG 6 6 Kompleks przydatności rolniczej gleb: % doświadczeń - 7 - - - 7-4 7 64-4 - 7 7 7 Odczyn gleby (ph w KCl): - 6,6 7, 7 -,6 6, 86 6-4,6, 7 Przedplon: - zboża 79 86 - ziemniak 7 - - rzepak 7 7 - kukurydza 7 7 Wapnowanie: - po przedplonie 7 - pod przedplon 9 - pod przedprzedplon 7 7 - wcześniej lub nie stosowano 4 7 Nawożenie mineralne: kg czystego składnika na ha - P O - średnio 4 6 - K O - średnio 7 7 - N - średnio - N - zakres -7 - % doświadczeń Zastosowanie nitraginy data Siew średnio 9. 8.4 - najwcześniejszy..4 - najpóźniejszy 7.4.4 Wschody.4. Początek kwitnienia 8.6 6.6 Koniec kwitnienia.6.7 Początek dojrzewania.7.7 Dojrzałość techniczna 6.7.8 Zbiór - średnio 9.8.8 - najwcześniejszy 8.7.8 - najpóźniejszy 9.8.8 Liczba doświadczeń 4

8 8 8 8 8 8 8 -, -,,,, -,4,7,8 -, -,9,7 -,9,7,,7-98 - 9 9 6-79 -4-88 8 4-7 6 9 7 4 6,7 -, -,,, -,6 włókna surowego 4,7 4,7 6,7 niesamokończące,8, -,,, -,8 -,8,,6,4,,,4 samokończące -, -,8, -, -, - 6 4 białka ogólnego,9, - -,4, -,,,9 7, 7, -,4 -, -,4 6,7 Zawartość tłuszczu surowego % suchej masy 4 -, - -, 8, -,6 -,8 4,,,4 7, -, -,9 6,,7, 7, Kol. : wzorzec: 4 i średnia z wszystkich badanych odmian - - 6 Perkoz 7 Taper Liczba doświadczeń 8,8 4 4,,, Wzorzec Odmiany Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister 4 Lp. Brunatna plamistość łubinu Fuzaryjne więdnięcie łubinu -,9, 7,,,,, 8, 4 drugi 8,4 8, 7, niesamokończące,,,,,,, -, -, -,,,,6 samokończące, -,4,,4,,6 7 4 pierwszy skala 9º 4 -,,6 -,, -, -, -,, -,,,,, -,4 7,6 4 6,9 9, -,4,4, 7, - 6 - - - - -, 8 7-4 8 - - - 7, 7 drugi % 4 -,,,7 -,, -,,6 -,,6 -, -, -,, -,,,,,,,,, 8-4 - - - 4-4, trzeci 9 granina 4 alkaloidów suma 4 Antraknoza - termin oceny trzeci pierwszy ŁUBIN ŻÓŁTY. Porażenie roślin przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela 4 4 kg z ha 4 dt z ha 4 białka ogólnego Plon Kol. : wzorzec: 4 i średnia z wszystkich badanych odmian 6 Perkoz 7 Taper Liczba doświadczeń 4 Wzorzec Odmiany Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister 4 Lp. Liczba doświadczeń (dla plonu ) ŁUBIN ŻÓŁTY. Plon oraz cechy jakościowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela - 6 -

7 7 6 7 4-7 - - -8 - - -6-6 4 4-4 -4 4 4 łanu 4 -,6 -,,,,, 8,7 -,8, 8,8 4 4 6 -,,9 -,6,,4,4 7, 96 - -4 przed zbiorem 7,7 7,4 7, niesamokończące,4 - -, -,9 -,6,,,6,7,8 samokończące -, -, -,9,8 6 9 4 końca kwitnienia Wyleganie w fazie - -4 4 7 - - 9-4,4-4,4 6,,,7,4 -,, 4 % -7, -7, 6,4 7, -,6, 7,7 Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym - -4 9 Długość okresu od siewu do: początku początku dojrzałości kwitnienia dojrzewania technicznej liczba dni 4 4 4 7,9 7 9 niesamokończące -,, -,, samokończące - - - - 4 liczba dni 4 początku kwitnienia, 4,, -, -,4, 7,8 Ocena stanu ogólnego w fazie początku kwitnienia skala 9º 4 Kol. : wzorzec: 4 i średnia z wszystkich badanych odmian - 4 6 Perkoz 7 Taper Liczba doświadczeń 4 4 pędu głównego Wzorzec Odmiany,, 4-8 -4 - -8-94 Długość okresu od początku do końca kwitnienia Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister 4 Lp. cd. tabeli,, 6 Perkoz 7 Taper Liczba doświadczeń,, - 94 8, 8, szt./m 4 Liczba roślin po wschodach skala 9º 4 -,, -, -,, Wzorzec Odmiany Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister 4 Lp. Ocena wschodów -4 - - - 7 4 8 cm -,8 -,8,,,7 6,8 6 -,6 -,,4, -,, 7,7 skala 9º 4 - -4 7 Wysokość roślin Opadanie strąków ŁUBIN ŻÓŁTY. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 4, Tabela 8 4 8 - - - 9 7 g,,7 -, -,, -,4 8, - - 9 - - 9-4 Masa,4,7 9 -, -, -,4 -,4 8, skala 9º 4 Równomierność dojrzewania - 7 -

- 8 - SOJA Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych 4 W roku 4 doświadczenia prowadzono w 4 stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian (SDOO, ZDOO) oraz w kilku () placówkach poza siecią COBORU rys.. W ostatnich dwóch latach znacząco wzrosło zainteresowanie realizacją doświadczeń z soją finansowanych ze środków własnych, stąd doświadczeń z tym gatunkiem jest coraz więcej. W roku 4 było ich siedem. Testowano trzy zarejestrowane odmiany soi. W trzech miejscowościach dodatkowo badano dwie odmiany z Katalogu Wspólnotowego (CCA) w ramach doświadczeń rozpoznawczych, a wyniki dla nich zamieszczono w ta-beli. Do obliczeń przyjęto wyniki plonowania prawie wszystkich doświadczeń, z pominięciem Sulejowa. Rys.. Rozmieszczenie doświadczeń PDOiR z soją w roku 4 Warunki pogodowe sprzyjały wczesnym siewom. Prawie wszystkie doświadczenia założono już pod koniec kwietnia, dwa (Przecław i Dukla) w pierwszej dekadzie maja. Fazę wschodów notowano zasadniczo w drugiej połowie maja. W połowie wszystkich doświadczeń wschody roślin określano jako dobre i wyrównane. W pozostałych były one słabe, niewyrównane lub długotrwałe, głównie z powodu chłodów. W Naroczycach i Nowym Lublińcu podczas wschodów odnotowano przymrozki. W niektórych miejscowościach nastąpiło uszkodzenie kiełkujących siewek z powodu ich wydziobania przez ptaki. W Sulejowie uszkodzenia na niektórych poletkach były tak znaczne, że uzyskano niemiarodajne wyniki, dlatego wyłączono je z obliczeń. W Bąkowie podczas wschodów wystąpiła zgorzel siewek, obniżająca obsadę roślin. Początek kwitnienia soi był dość rozciągnięty w czasie. Najwcześniej rośliny zakwitły w Skołoszowie (9.6), a najpóźniej w Białogardzie i Bąkowie. Dostatek wilgoci wpłynął na wydłużenie okresu kwitnienia roślin. Generalnie faza kwitnienia trwała średnio trzy tygodnie. W Śremie Wójtostwie, Naroczycach, Bezku i Skołoszowie rośliny kwitły nawet miesiąc, natomiast zakończenie kwitnienia najszybciej nastąpiło w Sulejowie. W fazę dojrzewania rośliny wchodziły najwcześniej w Zybiszowie, Skołoszowie, bo z początkiem trzeciej dekady sierpnia. W pozostałych doświadczeniach dojrzewanie roślin odnotowano w pierwszej dekadzie września. W porównaniu do roku dojrzewanie miało swój początek średnio o blisko dwa tygodnie później, głównie z powodu częstych opadów deszczu. W trakcie wegetacji w niektórych miejscowościach wzrost roślin przebiegał w warunkach bardzo zmiennej pogody. Zanotowano duże wahania temperatur, oraz intensywne opady, często także o charakterze burzowym (Naroczyce, Bezek, Przecław, Skołoszów). Przy dostatku wilgoci w glebie rośliny były wysokie, także tam, gdzie zazwyczaj warunki pogodowo-agrotechniczne dla soi bywały gorsze. W sześciu doświadczeniach średnia wysokość roślin przekraczała lub była równa cm. W porównaniu do roku rośliny były średnio wyższe, jedynie w Białogardzie (lokalizacji wysuniętej najbardziej na północ) najniższe średnio tylko cm. Bujny wzrost roślin i często występujące letnie burze sprzyjały ich wyleganiu. Przed zbiorem rośliny wyległy we wszystkich miejscowościach z wyjątkiem Białogardu i Naroczyc. Najsilniejsze wyleganie roślin odnotowano w Modzurowie i Głubczycach, znaczne ale średnio nieco mniejsze w Tarnowie, Pawłowicach i Przecławiu. Deszczowa pogoda, której okresowo towarzyszyły wysokie temperatury, opóźniła także zdecydowanie dojrzewanie. W większości przypadków rośliny osiągały dojrzałość techniczną w drugiej dekadzie września. Soję najczęściej zbierano w drugiej połowie września. Natomiast w Sulejowie, Tarnowie i Głubczycach plony zebrano zdecydowanie później (dopiero w pierwszej dekadzie października), a w Bąkowie dopiero w połowie października. We wszystkich doświadczeniach przeprowadzono zbiór jednofazowy. W roku 4 średni plon był większy o 6% w porównaniu do roku. Najwyższy plon uzyskano w Dukli i Bezku, a najmniejszy w Białogardzie i Naroczycach.