Dr n.med. Elżbieta Kozak-Szkopek Warszawa, 10.02.2015r. Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 02-007 Warszawa, ul. W. Oczki 4 Tel./ fax: 22 6229682 e-mail: elzbieta.kozak-szkopek@wum.edu.pl Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie geriatrii za rok 2014 I. Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej w zakresie danej dziedziny medycyny, farmacji, pielęgniarstwa, innej dziedziny mającej zastosowanie w ochronie zdrowia na obszarze województwa, w tym: dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej Placówki geriatryczne posiadające umowę z Oddziałem Mazowieckim NFZ w 2013 w porównaniu do 2014 roku: w zakresie geriatrii -ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne prowadzi: - 8 / 10 poradni geriatrycznych - szpitalne świadczenia specjalistyczne w zakresie geriatrii: - 1 / 2 pododdziały geriatryczne, - oddziały psychogeriatryczne: - 4 / 4 oddziały stacjonarne, - 3 / 3 oddziały dzienne w zakresie świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych - opieka długoterminowa w zakładzie opiekuńczo-leczniczym dla dorosłych: - 6 / 7 placówek na terenie Warszawy - 48 / 50 placówek poza Warszawą. - pielęgniarska opieka długoterminowa domowa: - 173/ 227 jednostek świadczących pielęgniarską opiekę długoterminowa domową ocena rozmieszczenia podmiotów leczniczych - 10 poradni geriatrycznych, w tym 8 poradni w Warszawie, 1 w Siedlcach i 1 w Żyrardowie - dwa dziesięciołóżkowe pododdziały geriatryczne w Warszawie: 1
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. W. Orłowskiego Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości z Pododdziałem Geriatrii, Warszawa ul. Czerniakowska 231 posiada umowę z NFZ Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, Pododdział Geriatrii Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa ul. Lindleya 4 posiada umowę z NFZ ocena zabezpieczenia kadr medycznych w reprezentowanej dziedzinie, w tym ocena prawidłowości rozmieszczenia specjalistów na terenie województwa - 32 lekarzy ze specjalizacją z geriatrii, w tym 16 osób pracujących w charakterze geriatrów, a 10 pracujących zgodnie ze specjalizacją wg zatrudnienia w głównym miejscu pracy. - zbyt mała liczba lekarzy geriatrów i nieodpowiednie ich zatrudnienie ocena zabezpieczenia kadry pielęgniarskiej - niedobór pielęgniarek, opiekunów medycznych, opiekunów osób starszych, profesjonalnie przygotowanych, którzy sprawowaliby bezpośrednią opiekę nad osobami starszymi w miejscu ich zamieszkania oraz w zakładach opieki długoterminowej i w oddziałach szpitalnych. - dostęp do pielęgniarskiej opieki długoterminowej domowej utrzymuje się na poziomie sprzed roku jednostki, które należy restruktyzować (podać przyczyny) -- ocena kontraktowania świadczeń opieki zdrowotnej pozostaje nadal aktualna: Świadczenie Całościowej Oceny Geriatrycznej w lecznictwie szpitalnym Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Nr 72/2011/DSOZ z dnia 20 października 2011 r. z późniejszymi zmianami oraz zarządzeniem Nr 89/2013/DSOZ z dnia 19 grudnia 2013 roku w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju: leczenie szpitalne, w przypadku udzielania świadczeń w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie geriatrii, Całościowa Ocena Geriatryczna jest świadczeniem z katalogu świadczeń do sumowania, stanowiącego załącznik nr 1c do w/w zarządzenia (świadczenie nr 5.53.01.0001499). 2
Całościowa Ocena Geriatryczna w kształcie stanowiącym w/w świadczenie jest narzędziem badawczym obejmującym specjalistyczne skale oceny stany funkcjonalnego, fizycznego, psychicznego i umysłowego chorego w wieku 65 lat i więcej z wielochorobowością oraz zestaw specjalistycznych badań laboratoryjnych. W obecnych warunkach świadczenie pod postacią Całościowej Oceny Geriatrycznej ma wartość 3 punktów. Aktualna wycena tego świadczenia nie pokrywa kosztów związanych z jego realizacją. Z uwagi na kompleksowy zakres Całościowej Oceny Geriatrycznej, wymagany czas do wykonania wszystkich skal geriatrycznych, liczbę koniecznych badań laboratoryjnych, wartość świadczenia Całościowej Oceny Geriatrycznej powinna wynosić minimum 10 punktów. Świadczenia szpitalne w zakresie geriatrii Zgodnie ze Standardami Świadczenia Usług Medycznych w specjalności geriatria (Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego, Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce i Konsultanta Krajowego w dziedzinie Geriatrii - Gerontologia Polska 2005, tom 13, 67-83) oraz standardami postępowania w opiece geriatrycznej (Standardy postępowania w opiece geriatrycznej. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego opracowane przez ekspertów Zespołu ds. Gerontologii przy Ministrze Zdrowia Gerontologia Polska 2013, tom 21, nr 2, 33-47 ), z uwagi na wielochorobowość chorych w wieku 65 i więcej, konieczność leczenia wszystkich chorób, a nie tylko tej, z powodu której chory został przyjęty, konieczność w związku z tym poszerzonej diagnostyki, a także wdrażanie od początku hospitalizacji, działań rehabilitacyjnych, wartość punktowa poszczególnych produktów określonych dla zakresu świadczeń szpitalnych w zakresie geriatrii z zasady powinna być wartościowana podwójnie tj. z zastosowaniem podwojenia wag. Świadczenia geriatryczne w zakresie Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej Z uwagi na brak uwzględnienia świadczenia Całościowej Oceny Geriatrycznej, za pomocą której zgodnie ze standardami geriatrycznymi oceniany jest każdy pierwszorazowy chory, oraz przynajmniej raz w roku w dalszej obserwacji, postuluję się, aby Świadczenie Całościowej Oceny Geriatrycznej zostało ujęte w Katalogu Ambulatoryjnych Badań Świadczeń Diagnostycznych Kosztochłonnych. 3
II. Nadzór nad szkoleniem kadr medycznych 1. Pozytywnie zaopiniowano wniosek jednostki wpisanej na prowadzoną przez ministra właściwego do spraw zdrowia listę jednostek organizacyjnych uprawnionych do prowadzenia specjalizacji w zakresie geriatrii ubiegającej się o dodatkowe 2 miejsca szkoleniowe: - Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. Witolda Orłowskiego CMKP, Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości z Pododdziałem Geriatrii w Warszawie spełnia kryteria dla 8 miejsc specjalizacyjnych szkoleniowych. 2. Ocena potrzeb szkoleniowych na najbliższą przyszłość. A. w zakresie szkolenia przeddyplomowego lekarzy - Obecnie brak kształcenia w zakresie geriatrii w formie odrębnego przedmiotu dla studentów Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. - Kształcenie studentów wydziałów lekarskich w przedmiocie geriatria będzie obligatoryjne zgodnie z nowymi standardami kształcenia dla kierunku lekarskiego. - Realizowane jest obowiązkowe kształcenie w przedmiocie geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne dla studentów kierunku Pielęgniarstwo, Położnictwo Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. B. w zakresie szkolenia podyplomowego lekarzy Szkolenie specjalizacyjne W związku z otrzymaniem w 2013 roku akredytacji do prowadzenia specjalizacji lekarskiej w zakresie geriatrii przez Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. Witolda Orłowskiego CMKP, Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości z Pododdziałem Geriatrii dla 6 osób oraz przez Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo-Zatorowej z Pododdziałem Geriatrii dla 9 osób, a także w związki z 2 miejscami szkoleniowymi udostępnionymi dla woj. mazowieckiego przez Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Oddział Geriatrii, w 2013 roku uruchomiono 17 miejsc szkoleniowych w dziedzinie geriatrii dla lekarzy województwa mazowieckiego, którzy ubiegali się o rozpoczęcie specjalizacji w sesji jesiennej 2013. Do sesji przystąpiło 11 lekarzy, wszyscy 4
zostali zakwalifikowani do odbycia szkolenia specjalizacyjnego w trybie pozarezydenckim dla lekarzy posiadających odpowiednią specjalizację. Pozostało 6 wolnych miejsc szkoleniowych. W 2014 roku w sesji wiosennej uruchomiono 2 miejsca szkoleniowe pozarezydenckie dla lekarzy posiadających odpowiednią specjalizację. Do postępowania kwalifikacyjnego przystąpiło 11 lekarzy, 2 lekarzy rozpoczęło specjalizacje. Pozostały 4 wolne miejsca szkoleniowe. Ze względu na konieczność rozwoju kadry geriatrycznej po pozytywnym zaopiniowaniu wniosku Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego im. prof. Witolda Orłowskiego CMKP, w Klinice Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości z Pododdziałem Geriatrii w Warszawie zwiększono o 2 miejsca szkoleniowe w tej jednostce. W 2014 roku w sesji jesiennej było zatem dostępnych 6 miejsc specjalizacyjnych. Decyzją Ministerstwa Zdrowia przydzielono 6 rezydentur dla lekarzy bez specjalizacji kończących studia. Do postępowania kwalifikacyjnego zgłosiło się 5 lekarzy, którzy zostali zakwalifikowania do odbywania szkolenia specjalizacyjnego w ramach rezydentury. Pozostało 1 miejsce szkoleniowe. - Klinika Geriatrii WUM będąca jednostką dydaktyczno-naukową organizuje 2 kursy ogólnopolskie dla lekarzy, wymagane w programie specjalizacji w zakresie geriatrii. - Konieczność kontynuowania kształcenia w zakresie pielęgniarstwa geriatrycznego oraz kształcenia opiekunów medycznych profesjonalnie przygotowanych do pielęgnacji i opieki osób starszych - Program szkolenia lekarzy rodzinnych, pielęgniarek POZ i fizjoterapeutów w zakresie opieki geriatrycznej Dnia 1 marca 2012 r. zatwierdzony został Partnerski Projekt Systemowy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowany przez Ministerstwo Zdrowia Departament Pielęgniarek i Położnych w partnerstwie z Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, pn. Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej. Projekt realizowany będzie do 30 czerwca 2015 r. W ramach tego projektu w 2014 roku zrealizowano: - 23 kursy dla lekarzy, w których uczestniczyło w sumie 390 osób, w tym 50 z woj. mazowieckiego; - 39 kursów dla fizjoterapeutów, w których uczestniczyło w sumie 778 osób, w tym 122 z woj. mazowieckiego. 5
III. Kontrola podmiotów wykonujących działalność leczniczą - nie wpłynęły zlecenia kontroli IV. Udzielone opinie i konsultacje 1. Wydawanie opinii dotyczących: kandydatów na ordynatorów oddziałów szpitalnych oraz udział w komisjach konkursowych -0 likwidacji lub powstania nowego oddziału szpitalnego, przychodni specjalistycznej, pracowni diagnostycznej, apteki - 0 spełniania przez podmiot wykonujący działalność leczniczy warunków do udzielania świadczeń zdrowotnych w danej dziedzinie medycyny (liczba wydanych opinii, uwagi) 0 stosowanego postępowania diagnostycznego, leczniczego i pielęgnacyjnego w zakresie jego zgodności z aktualnym stanem wiedzy, z uwzględnieniem dostępności metod i środków (liczba i rodzaj wydanych opinii) 0 wyrobów medycznych, wyposażenia wyrobów medycznych, wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, wyposażenia wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro oraz aktywnych wyrobów medycznych do implantacji 0 innych: 2. Konsultacje przypadków problemowych 0 V. Prognozowanie potrzeb zdrowotnych populacji Populacja osób powyżej 65 r.ż. na Mazowszu w 2013 r. 2014r. Polska 38 502 396 38 483 957 Mieszkańcy Mazowsza 5 307 277 5 324 519 65 + 807 463 (15,21%) 841 211 (15,7%) w tym 306 451 M i 501012 K 317 125 M i 514 096 K 80 + 228 864 (4,31%) 245 094 (4,60%) 80 + Kobiety 156 180 (2,94%) 160 238 (3,00%) W 2013 roku zostały utworzone dwa dziesięciołóżkowe pododdziały geriatryczne w Warszawie. Jeden w Szpitalu Klinicznym Dzieciątka Jezus, a drugi w Szpitalu CMKP. Umożliwiło to utworzenie 2 ośrodków akredytowanych do prowadzenia specjalizacji lekarskiej za zakresu geriatrii. W 2014 roku oba oddziały działały i aktualnie pracują w oparciu o kontrakt z OM NFZ. 6
Istotne jest zabezpieczenie odpowiednich stanowisk pracy dla lekarzy uzyskujących specjalizację z geriatrii. Wobec braku oddziałów geriatrycznych i możliwości ich tworzenia z powodu niedoboru lekarzy geriatrów, a ponieważ na większości oddziałów szpitalnych ponad 50% stanowią osoby w wieku podeszłym, postuluje się tworzenie w szpitalach stanowisk lekarza konsultanta ds. geriatrii. Istotne jest także zwiększenie liczby poradni geriatrycznych konsultacyjnych, ale wiąże się to z koniecznością zmodyfikowania kontraktowania takich usług. Od 1 stycznia 2014 roku obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 grudnia 2013r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środki pomocnicze, które uwzględnia geriatrów, jako lekarzy mających uprawienie do wypisywania takich środków jak: pieluchomajtki, materac przeciwodleżynowy, kula łokciowa, balkonik, trójnóg, wózek inwalidzki. Konieczne jest dalsze kształcenie lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie opieki nad osobami w wieku podeszłym oraz rozwój opieki długoterminowej. VI. Podsumowanie ogólnej sytuacji w zakresie danej dziedziny medycyny, farmacji, pielęgniarstwa, innej dziedziny mającej zastosowanie w ochronie zdrowia na terenie województwa (uwagi, problemy, wnioski). Pozostają nadal aktualne postulaty. Konieczne jest dowartościowanie i odpowiednia wycena świadczeń geriatrycznych poprzez uwzględnienie całościowej oceny geriatrycznej jako narzędzia badawczego w formie odrębnej procedury w ramach specjalistycznej ambulatoryjnej porady geriatrycznej oraz zmiana wyceny świadczeń geriatrycznych szpitalnych z uwzględnieniem wielochorobowości, konieczności poszerzania diagnostyki i wdrażania działań rehabilitacyjnych u hospitalizowanych osób w podeszłym wieku. Celem wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych osób starszych konieczne jest wdrożenie okresowych przesiewowych badań z uwzględnieniem całościowej oceny geriatrycznej. Pozwoliłoby to na wczesne rozpoznanie i prawidłowe postępowanie w takich problemach jak demencja, depresja, upadki, niesprawność funkcjonalna. Wobec wielochorobowości, zastosowanie zasad całościowej oceny geriatrycznej ograniczałoby również ryzyko politerapii i polipragmazji. W związku ze starzeniem się społeczeństwa, zgodnie z przewidywaniami demograficznymi, rosnące potrzeby zdrowotne osób starszych będą wymagały podejmowania szybkich decyzji w kierunku rozwoju opieki geriatrycznej wraz z rozwiązaniami systemowymi w tym zakresie. Elżbieta Kozak-Szkopek 7