Wyniki badania potrzeb nauczycieli województwa pomorskiego w zakresie doskonalenia w 2012 roku Raport na podstawie ankiety przeprowadzonej na przełomie 2011/12 roku. Opracowanie Stanisława Gurbowicz Gdańsk, luty/marzec 2012
I Wprowadzenie Badanie potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego to zadanie Pomorskiego Kuratora Oświaty wynikające z art. 31 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zebrane w wyniku badania informacje wspierają proces ustalania tematyki doskonalenia na dany rok a w kolejnych latach uzupełniają wiedzę w powyższym zakresie. Uzyskane dane pozwalają również na ustalenie priorytetów Pomorskiego Kuratora Oświaty na rok 2012 w zakresie doskonalenia, a także na budowanie własnej oferty szkoleń z uwzględnieniem wyników badania przez placówki doskonalenia nauczycieli. Tegoroczne badanie, podobnie jak w ubiegłym roku, składało się z II części: Część I dotyczyła potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego. Część II dotyczyła oceny przydatności kursów realizowanych w ramach doskonalenia zawodowego oraz sposobu wykorzystania zdobytych wiedzy i umiejętności w swojej pracy przez nauczycieli. I.1 Podstawa prawna Art. 31 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) I. 2 Cele badania: zdiagnozowanie potrzeb nauczycieli woj. pomorskiego w zakresie doskonalenia zawodowego na 2012 rok, ocena przydatności kursów realizowanych w ramach doskonalenia zawodowego (dofinansowanych ze środków wyodrębnionych w budżecie wojewody), pozyskanie informacji o sposobie wykorzystania zdobytej wiedzy i doświadczenia w swojej pracy przez nauczycieli uczestników szkoleń, opracowanie tematyki wojewódzkich zadań edukacyjnych na 2012 rok, wsparcie placówek doskonalenia nauczycieli w budowaniu oferty szkoleniowej na 2012 rok uwzględniającej potrzeby edukacyjne. 2
I. 3 Adresaci: nauczyciele, dyrektorzy szkół i placówek doradcy metodyczni/konsultanci, przedstawiciele organów prowadzących. I. 4 Narzędzie: formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej KO w Gdańsku 3
II Wyniki przeprowadzonego badania II. 1.1 Uczestnicy badania. Informacje na temat potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego pozyskano poprzez ankietę, która została umieszczona na stronie internetowej KO w Gdańsku. Formularz był dostępny na przełomie grudnia i stycznia 2011/12 r. Wypełniło go 584 osoby głównie nauczycieli i dyrektorów szkół z terenu całego województwa pomorskiego. Udzielone odpowiedzi posłużyły do przygotowania niniejszego raportu. II.1.2 Informacja o uczestnikach badania z uwzględnieniem: zajmowanego stanowiska i pełnionej funkcji, typu szkoły, lokalizacji szkoły, stażu pracy, stopnia awansu zawodowego, preferowanych form doskonalenia, podziału na większe ośrodki miejskie i okolice Wykres 1. Informacje o uczestnikach badania z uwzględnieniem różnych danych Uczestnicy z uwzględnieniem zajmowanego stanowiska i pełnionej funkcji doradca metodyczny dyrektor wicedyrekto r nauczyciel przedst. organu prowadząceg o 4
Uczestnicy badania z uwzględnieniem typu szkoły szkoła podstawowa gimnazjum ponad gimnazjalna przedszkole inna Uczestnicy z uwzględnieniem lokalizacji szkoły wieś miasto do 20 tys. miasto od 20 do 100 tys. miasto p. 100 tys. 5
Uczestnicy z uwzględnieniem stażu pracy 0-5 lat 6-10 lat 11-15 lat 16-20 lat 21-25 lat 26-30 lat 31 i więcej lat Uczestnicy z uwzględnieniem stopnia awansu zawodowego dyplomowan y mianowany kontraktowy stażysta 6
Preferowane przez uczestników formy doskonalenia kurs do 15 godzin kurs 20-30 godz. kurs 31-40 godz. kurs pow. 40 godz. konferencja warsztat seminarium szkolenie r. pedagogicznej konsultacje z doradcą metodycznym e-learning szkol. mieszane (e-learning-stacjonarne) 7
Uczestnicy z uwzględnieniem podziału na większe ośrodki miejskie Trójmiasto i okolice Kościerzyna i okolice Słupsk i okolice Tczew i okolice II.1.3 Charakterystyka uczestników badania: nauczyciele i dyrektorzy, którzy osiągnęli stopień n-la dyplomowanego (ponad 65%) pracujący w szkole podstawowej (39%) i gimnazjum (24%) zatrudnieni na wsi lub w mieście od 20 do 100 tys. mieszkańców legitymujący się stażem od 21 do 30 lat pracy preferujący krótkie formy doskonalenia zawodowego typu: warsztat, szkoleniowa rada ped., kurs do 15 godz. II. 2.1 Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego W przygotowanym badaniu nauczyciele mieli możliwość wyboru interesującej ich tematyki spośród ponad 50 propozycji przyporządkowanych różnym dziedzinom edukacji. II. 2.2 Najczęściej wybierano następujące zagadnienia: (dane zostały uporządkowane malejąco) 1. Rozwijanie zainteresowań i pasji uczniów zdolnych. 2. Nauczanie skuteczne, ciekawe, twórcze. 3. Praca z uczeniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 8
4. Dostosowywanie wymagań edukacyjnych do potrzeb dzieci z dysfunkcjami. 5. Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczyciela. 6. Diagnoza edukacyjna. 7. Postępowanie wobec agresji i przemocy w szkole i środowisku rodzinnym ucznia. 8. Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. 9. Wykorzystanie tablicy interaktywnej na lekcjach różnych przedmiotów. 10. Nauczyciel - mistrz, przewodnik, wychowawca - trudne budowanie autorytetu. Wykres 2. Najczęściej wybierana tematyka w zakresie doskonalenia cz. I (wyniki uporządkowano malejąco) Wykres 3. Najczęściej wybierana tematyka w zakresie doskonalenia cz. II (wyniki uporządkowano malejąco) 11. Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne w pracy nauczyciela. 12. Podstawa programowa jako fundament planowania dydaktycznego. 13. Uczeń nadpobudliwy, z ADHD, niedostosowany społecznie w szkole i przedszkolu. 14. Współczesne problemy ucznia, rodziców i szkoły. 15. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym ucznia. 16. Zmiany w prawie oświatowym. 17. Tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji. 18. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu nauczycieli. 9
19. Odpowiedzialność prawna nauczyciela i dyrektora szkoły. 20. Procedury postępowania w sytuacji zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją. Wykres 3. Najczęściej wybierana tematyka w zakresie doskonalenia cz. II. II 2.3. Najczęściej wybierana tematyka z uwzględnieniem podziału na poszczególne grupy zagadnień: 1. Wdrażanie reformy a. Praca z uczeniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - 77% b. Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole - 69% c. Podstawa programowa jako fundament planowania dydaktycznego - 67% d. Wdrażanie nowej podstawy programowej w szkole podstawowej (II etap edukacyjny) - 49% e. Edukacja dzieci sześcioletnich w szkole i przedszkolu - 41% 2. Jakość w edukacji a. Diagnoza edukacyjna - 75% b. Ewaluacja wewnętrzna pracy szkoły - 57% c. Nauczyciel jako autor i ewaluator przedmiotowych programów nauczania - 60% d. Wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych w podnoszeniu efektywności nauczania - 60% 10
e. Konstruowanie programów naprawczych na podstawie analizy wyników egzaminów zewnętrznych - 57% 3. Wykorzystanie technologii informacyjnej a. Wykorzystanie tablicy interaktywnej na lekcjach różnych przedmiotów - 75% b. Tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji - 65% c. Technologia Web 2.0 jako środowisko twórczej aktywności uczniów i nauczycieli- 45% d. Nowoczesne technologie w edukacji wczesnoszkolnej - 41% 4. Kształcenie a. Rozwijanie zainteresowań i pasji uczniów zdolnych - 85% b. Nauczanie skuteczne, ciekawe, twórcze - 84% c. Dostosowywanie wymagań edukacyjnych do potrzeb dzieci z dysfunkcjami - 83% d. Praca z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w szkole ogólnodostępnej-53% e. Ocenianie kształtujące a autonomia i motywacja ucznia do nauki - 55% f. Przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy - szkolenie zak. egzaminem - 43% 5. Opieka, wychowanie i profilaktyka a. Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczyciela - 74% b. Postępowanie wobec agresji i przemocy w szkole i środowisku rodzinnym ucznia - 70% c. Uczeń nadpobudliwy, z ADHD, niedostosowany społecznie w szkole i przedszkolu - 65% d. Współczesne problemy ucznia, rodziców i szkoły - 65% e. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym ucznia - 64% 6. Wsparcie dyrektora w zakresie organizacji i zarządzania szkołą/placówką a. Zmiany w prawie oświatowym - 64% b. Odpowiedzialność prawna nauczyciela i dyrektora szkoły - 62% c. Efektywna autoewaluacja szkoły -42% 7. Warsztat pracy nauczyciela a. Nauczyciel - mistrz, przewodnik, wychowawca - trudne budowanie autorytetu - 68% b. Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne w pracy nauczyciela -70% 11
c. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu nauczycieli - 61% 8. Inne propozycje podane przez nauczycieli (ok. 20 % nauczycieli podało własne propozycje) a. Pomoc psychopedagogiczna uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - uczeń zdolny oraz uczeń wymagający pomocy w szkole - 24% b. Zaawansowane szkolenia z programów komputerowych, wykorzystanie tablicy interaktywnej - 10% c. Metody aktywizujące w szkole - 10% d. Problemy wychowawcze - agresja, niedostosowanie społeczne - 8% e. Inne - 24% III Opinia na temat przydatności organizowanych form doskonalenia oraz sposobu wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności w ramach doskonalenia zawodowego Nauczyciele (ok. 69%) uczestniczący w badaniu wypowiedzieli się również na temat przydatności organizowanych form oraz tego, w jaki sposób wykorzystują zdobytą wiedzę i umiejętności w swojej pracy. Uczestnicy badania (77%) wyrazili opinię, że szkolenia są przydatne, a 19 % nie miało zdania na ten temat. Z kolei (82 %) respondentów zadeklarowało, że wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności we własnej pracy, a spośród sytuacji, w których ma to miejsce najczęściej wskazywano: a. na-lekcji - 41% b. w przygotowaniu się do zajęć - 44% c. w realizowaniu zmian związanych z reformą - 33% d. w opracowywaniu dokumentacji nauczania (np.. plany, rozkłady, system oceniania) -31% e. w przygotowaniu innej dokumentacji- wymaganej w szkole - 27% f. w rozwiązywaniu problemów wychowawczych - 28% g. we współpracy z innymi nauczycielami i rodzicami - 26% h. w wykonywaniu zadań administracyjnych - 13% i. w prowadzeniu zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań - 19% j. w pracy z uczniem zdolnym - 20% k. w pracy z uczniem z trudnościami - 27% l. w realizacji innych zadań szkoły - 13% 12
Inne sytuacje podane przez uczestników badania to: a. spotkania zespołów w szkole, rodziców, współpracy ze środowiskiem b. prowadzenie szkoleniowych rad pedagogicznych, c. w samodzielnej pracy, w -realizacji własnych pomysłów. Wśród przyczyn,, które powodują, że uczestnicy (ok. 13 % wypowiedziało się na ten temat) nie wykorzystują wiedzy we własnej pracy najczęściej wskazywano: niską jakość oferowanych szkoleń (10%), oraz niewielką ich przydatność(6%). Powyższe opinie najtrafniej ilustruje cytat pochodzący z wpisu jego z respondentów: Generalnie na kursach i szkoleniach otrzymuję informacje, które są powszechnie znane i mogę je znaleźć w książkach lub Internecie. Kursy i szkolenia polegają przede wszystkim na odczytaniu rozporządzeń, przytaczaniu czyiś słów i nie wnoszą niczego nowego do mojej pracy zawodowej. Ponadto uczestnicy wypowiadali się na temat zgodności tematyki szkoleń z ich potrzebami, co potwierdziło (81%) respondentów, a (75%) z nich wskazało również, że tematyka szkolenia okazała się trafna. 13
III Podsumowanie wyników badania 1. Badanie potrzeb zostało przeprowadzone na przełomie grudnia i stycznia 2011/12 roku. 2. Jako narzędzie badania zastosowano formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej KO w Gdańsku www.kuratorium.gda.pl 3. W badaniu uczestniczyły 584 osoby w większości nauczyciele i dyrektorzy. 4. Uczestnicy badania to: nauczyciele i dyrektorzy, którzy osiągnęli stopień n-la dyplomowanego (ponad 65%) pracujący w szkole podstawowej (39%) i gimnazjum (24%) zatrudnieni na wsi lub w mieście od 20 do 100 tys. mieszkańców legitymujący się stażem od 21 do 30 lat pracy preferujący krótkie formy doskonalenia zawodowego typu: warsztat, szkoleniowa rada pedagogiczna, kurs do 15 godz. 5. Najczęściej wybierana (przez ok. 60-70% respondentów) tematyka doskonalenia to 1) Rozwijanie zainteresowań i pasji uczniów zdolnych. 2) Nauczanie skuteczne, ciekawe, twórcze. 3) Praca z uczeniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 4) Dostosowywanie wymagań edukacyjnych do potrzeb dzieci z dysfunkcjami. 5) Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczyciela. 6) Diagnoza edukacyjna. 7) Postępowanie wobec agresji i przemocy w szkole i środowisku rodzinnym ucznia. 8) Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. 9) Wykorzystanie tablicy interaktywnej na lekcjach różnych przedmiotów. 10) Nauczyciel - mistrz, przewodnik, wychowawca - trudne budowanie autorytetu. 11) Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne w pracy nauczyciela. 12) Podstawa programowa jako fundament planowania dydaktycznego. 13) Uczeń nadpobudliwy, z ADHD, niedostosowany społecznie w szkole i przedszkolu. 14) Współczesne problemy ucznia, rodziców i szkoły. 15) Współpraca ze środowiskiem rodzinnym ucznia. 16) Zmiany w prawie oświatowym. 17) Tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji. 18) Zapobieganie wypaleniu zawodowemu nauczycieli. 19) Odpowiedzialność prawna nauczyciela i dyrektora szkoły. 14
20) Procedury postępowania w sytuacji zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją. 6. Uczestnicy badania (77%) wyrazili opinię, że szkolenia są przydatne. 7. 82 % respondentów zadeklarowało, że wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności we własnej pracy, a spośród sytuacji, w których ma to miejsce najczęściej wskazywano, np. przygotowanie się do lekcji, innych zajęć. 8. W opinii większości respondentów tematyka szkoleń okazała się trafna i zgodna z potrzebami nauczycieli. 15