Dieta w chorobie Alzheimera

Dieta w chorobie Alzheimera www.lundbeck.pl

Wstęp Skład diety i zasady żywienia to jedno z częściej zadawanych pytań przez opiekunów chorych na chorobę Alzheimera.W życiu codziennym chorych jest to bardzo ważne zagadnienie i dlatego wiedza opiekunów w tym zakresie powinna być możliwie szeroka.szczególnie istotna, a często niedostosowana do potrzeb organizmu, jest ilość przyjmowanych w ciągu doby płynów. Dlatego też opracowaliśmy dla opiekunów chorych na chorobę Alzheimera, znaczące z lekarskiego punktu widzenia, informacje i zasady dotyczące żywienia, zwracając uwagę na jego szczególnie korzystne, jak również niekorzystne formy.ogólnie, powinna być to dieta tzw.śródziemnomorska lekka, pożywna, z dużą ilością produktów zbożowych, warzyw, ryb, owoców i soków.ten typ diety, szczególnie polecany przez dietetyków, wynika zapewne z obserwacji, że właśnie w tak odżywiających się narodach jest najwięcej zdrowych osób starszych. Ważne jest też, żeby wiedzieć, wbrew różnym poglądom, że nie istnieje specjalna dieta ani zapobiegająca ani wpływająca na naturalny przebieg choroby Alzheimera.Istnieją natomiast diety, które mogą istotnie wspomóc działanie całego organizmu, a zatem przyczynić się do lepszego codziennego funkcjonowania. Mamy nadzieję, że prowadzone badania kliniczne oceniające znaczenie w diecie m.in.wysokich dawek witamin C i E, selenu i tzw.przeciwutleniaczy, substancji znajdujących się w szeregu ziół, kwasów tłuszczowych omega-3 zawartych w rybach, soków warzywnych i owocowych, kawy i zielonej herbaty, czy zawartej w przyprawie curry kurkuminy oraz diety i leków wpływających na obniżenie poziomu cholesterolu, przyniosą konkretne zalecenia żywieniowe. Informacje o Autorze: Dr hab.n.med.prof.us Andrzej Potemkowski Lekarz z 30 letnią neurologiczną praktyką, od 10 lat prowadzi w Szczecinie Poradnię Diagnostyki i Leczenia Zaburzeń Pamięci. Autor poradników dla chorych z chorobą Alzheimera: Dom chorego na chorobę Alzheimera i Poradnik opiekuna chorego z chorobą Alzheimera. 1

Ważne dla mózgu składniki odżywcze Dostrzeganie w diecie chorego na chorobę Alzheimera wszystkich ważnych składników odżywczych ma podstawowe znaczenie, a zaliczamy do nich: - węglowodany - witaminy - tłuszcze - białka - składniki mineralne. WĘGLOWODANY Glukoza, którą organizm uzyskuje ze spalania węglowodanów, jest podstawowym paliwem dla mózgu, który spala jej ok.120 gramów na dobę.komórki nerwowe czerpią glukozę z krwi, a intensywna praca umysłowa zwiększa na nią zapotrzebowanie mózgu.węglowodanem najwartościowszym dla mózgu jest skrobia, powoli rozkładana na glukozę.zawarta jest ona w ziarnach zbóż, nasionach strączkowych, ryżu, pełnoziarnistym pieczywie, ziemniakach.dlatego w codziennym posiłku chorego te składniki bezwzględnie powinny się znaleźć. WITAMINY Witaminy z grupy B Są one jednymi z ważniejszych dla mózgu i całego układu nerwowego.potocznie mówi się, że są odżywką dla nerwów dostarczają energii i wspierają przemiany tłuszczów i białek.od nich zależy też komunikacja pomiędzy komórkami nerwowymi.witaminy te są rozpuszczalne w wodzie, a przez to łatwo wypłukiwane z organizmu.należy więc je stale uzupełniać. Witamina B1 tiamina. Jej niedobór wywołuje zaburzenia koncentracji, zmęczenie, nerwowość, brak apetytu, zaburzenia snu.zapobiega ona rozpadowi choliny, składnika acetylocholiny związanej bezpośrednio z procesami pamięciowymi.występuje w produktach zbożowych, nasionach strączkowych, orzechach, ziarnach słonecznika, drożdżach, rybach, wątrobie i szynce wieprzowej, owocach i warzywach, zwłaszcza w zielonym groszku i ziemniakach. 2

Witamina B2 ryboflawina. Jej niedobór wywołuje zaburzenia koncentracji, snu, nastroje depresyjne i problemy z widzeniem w postaci nadwrażliwości na światło i zmęczenia wzroku. Znajduje się w mleku, serach, jajach, wątrobie, grzybach, rybach, a przede wszystkim w łososiu, pstrągu, śledziu, roślinach strączkowych grochu i fasoli, sezamie i słoneczniku, szpinaku. Witamina B5 kwas pantotenowy. Jej niedobór zmniejsza odporność na stres i witalność oraz zakłóca koncentrację.źródłem tej witaminy są wątroba, ryby pstrąg, śledź, makrela, ziarna zbóż i słonecznika, mleko, chude mięso wołowe, żółtka jaj. Witamina B6 pirydoksyna. Jej niedobór prowadzi do przewlekłego zmęczenia, lęku, zmniejszenia koncentracji.witamina ta uczestnicząc w regulacji poziomu cukru we krwi wpływa na zaopatrzenie komórek nerwowych w glukozę.znajduje się w orzechach włoskich, rybach, mięsie wątroba, drobiu, szpinaku, owocach banany, awokado, ziarnach zbóż i drożdżach. Witamina B12 kobalamina. Jej zmniejszony poziom wybitnie odbija się na sprawności pamięci, nastroju, odporności na stres.występuje w wątrobie, jajach, mleku, rybach węgorzu, pstrągu, makreli i sardynkach, kaszach i drobiu. Witamina PP niacyna. Jej braki powodują zaburzenia snu, osłabienie koncentracji, lęki, objawy nerwicowe.jest w drożdżach, orzechach, wątrobie, drobiu, migdałach, grzybach, zielonym groszku, soi. Witamina H biotyna. Wpływa na przemiany energetyczne w mózgu i nerwach obwodowych.jej źródłem może być wątroba, jaja, orzechy włoskie i ziemne, migdały, szpinak, warzywa marchew, pomidory, sery oscypek. 3

Cholina. Jej braki bardzo znacząco wpływają na zaburzenia pamięci i koncentracji, zmniejszają napęd, wywołują rozdrażnienie, zaburzenia snu oraz problemy z krążeniem. Jest przede wszystkim w liściastych warzywach, jajkach i wątrobie, drożdżach, otrębach pszennych. Inne witaminy są też nie mniej ważne. Pełnią one szereg istotnych zadań. Witamina E tokoferol. Często określana jako witamina młodości.zwalcza niekorzystnie wpływające na organizm człowieka tzw.wolne rodniki, reguluje oddychanie komórkowe, dba o prawidłowe krążenie.występuje w olejach - sojowym i słonecznikowym, orzechach włoskich i ziemnych, maśle, mleku, jajach, pestkach słonecznika, warzywach zielonych, kaszach.zalecana dawka dzienna tej witaminy to 12,0 mg. Witamina C kwas askorbinowy. Reguluje procesy psychiczne wpływając na przysadkę mózgową, przygotowując w człowieku dobre warunki do odpowiedzi na stres.chroni też mitochondria, ważne dla energetycznych funkcji komórek.szczególnie duże ilości znajdują się w czarnych porzeczkach, cytrynach, owocach kiwi i dzikiej róży.ponadto w brokułach, kapuście, papryce, ziemniakach, natce pietruszki, cebuli, kalarepie, rzepie, szparagach, zielonym groszku, truskawkach.dawka dzienna - 75,0 mg. Witamina A retinol. Wspomagając układ odpornościowy utrzymuje zdrowie komórek, a szczególnie wpływa na dobry stan skóry, śluzówek i oczu.źródłem tej witaminy jest wątroba cielęca, marchew, szpinak, dynia, pomidory, brokuły, melon, zielony groszek i fasola, brzoskwinie, morele, mleko, masło, jaja i morskie ryby.zaleca się dzienną dawkę 1,0 mg. Kwas foliowy. Witamina ta wybitnie wpływa na pracę mózgu.uczestniczy w przemianach związanych z powstawaniem w mózgu bardzo ważnych substancji: serotoniny, 4

od której zależy spokój i wyciszenie oraz noradrenaliny, która wpływa na aktywność i nastrój człowieka.jej niedobór wywołuje zmęczenie, niepokój, zaburzenia pamięci i brak radości.witamina ta występuje w wątrobie, żółtkach, fasoli, dyni, morelach, brokułach, kalafiorze, szpinaku, zielonej sałacie, ziarnach zbóż. Chory na chorobę Alzheimera musi mieć w swojej diecie pełen dobór witamin. Stąd w jego menu muszą znajdować się codziennie owoce i warzywa. Mogą one być w postaci przetartej, zmiksowanej czy w postaci surówek i deserów owocowych. Warzywa i owoce raczej nie powinny być gotowane, szczególnie długo, ponieważ tracą zawartość witamin. Chleb ciemny z ziarnami jest lepszy niż jasne pieczywo. MINERAŁY Znaczący wpływ na funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego mają minerały. Ponieważ organizm ich nie produkuje, muszą być dostarczane wraz z pożywieniem.najważniejsze z nich to: Magnez. Wpływa na właściwą pracę nerwów i mięśni, łagodzi uczucie zmęczenia.niedobór wywołuje nadpobudliwość, rozdrażnienie, pogorszenie pamięci, zaburzenia snu.występuje w roślinach strączkowych, kaszach, orzechach i migdałach, zielonych warzywach, ziemniakach, kakao, bananach. Wapń. Od jego poziomu zależą prawidłowe przemiany takich substancji jak dopamina (jej niedobór prowadzi m.in. do choroby Parkinsona) oraz noradrenaliny. Źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory, orzechy i nasiona słonecznika, banany, fasola, szpinak i brokuły, ryby. Cynk. Powiedzenie daj mi cynk trafnie odzwierciedla jego znaczenie.od jego poziomu zależy bowiem aktywność ok.200 substancji 5

ważnych do prawidłowego funkcjonowania mózgu.brak cynku powoduje zakłócenia pamięci, koncentracji i ogólnej sprawności umysłowej.cynk występuje w rybach morskich, kaszach, fasoli, ziarnach zbóż i pestkach dyni.ciekawostką jest, że szczególnie dużo jest go w ostrygach. Selen. Wraz z witaminami C i E, pełni ważną rolę w walce z niebezpiecznymi dla organizmu wolnymi rodnikami.znajduje się w chlebie, otrębach, cebuli, pomidorach, brokułach, rybach (śledź, makrela), owocach cytrusowych. TŁUSZCZE W diecie nie może brakować ważnych dla mózgu tłuszczów. Za szczególnie ważne, z wielu lat obserwacji żywienia człowieka, uważane są kwasy omega 3.Mimo tego, że długo prowadzone badanie kliniczne na Uniwersytecie Karola w Szwecji nie udowodniło ich istotnego znaczenia, to dieta, w skład której wchodzą tłuste ryby morskie - łosoś, śledź, makrela oraz oleje - rzepakowy, sojowy, z wiesiołka i orzechów włoskich, uznana jest za szczególnie dobrą dla mózgu. BIAŁKA Niezwykle ważne dla mózgu są też białka. Z białek produkowane są w mózgu liczne substancje tzw.neuroprzekaźniki.to dzięki nim następuje łączność pomiędzy komórkami w mózgu. ZIOŁA W diecie chorego z chorobą Alzheimera powinny znaleźć się też zioła. Do uznanych ziół korzystnie wpływających na pamięć i koncentrację należą: Barwinek pospolity Zawarta w nim substancja winkamina poprawia krążenie mózgowe.produkuje się z niej wiele leków. 6

Bazylia Poprawia pracę mózgu, uspokaja. Czarna jagoda Szczególnie wpływa na wzrok. Dziurawiec pospolity Obniża objawy depresji i zmęczenia psychicznego. Mięta pieprzowa Uspokaja i poprawia sen. Melisa lekarska Łagodzi bezsenność, niepokój, dobrze wpływa na przewód pokarmowy. Rozmaryn Poprawia utlenienie mózgu, wzmaga dobry nastrój i napęd. Szałwia lekarska Zmniejsza nadpobudliwość, dobrze wpływa na pamięć. Są to tylko niektóre zioła, znane w polskiej medycynie ludowej, lubiane i często stosowane z korzyścią dla chorego.pamiętać należy, że nie mogą być stosowane w nadmiarze. PŁYNY Niezwykle ważna dla prawidłowego działania mózgu jest odpowiednia podaż płynów. Wraz z wiekiem maleje uczucie pragnienia. Chory z chorobą Alzheimera traci często całkowicie poczucie pragnienia. Może nie mówić w ogóle, że chce mu się pić. Ponieważ w ciągu doby organizm traci z moczem, stolcem, potem ok. 1,5 litra wody, a w lecie o wiele więcej woda musi być bezwzględnie uzupełniana. Należy 7

więc zadbać o podanie choremu co najmniej 1,5 litra płynów, tj. ok. 6 szklanek płynu na dobę. Zdarza się, że chory protestuje, twierdzi, że nie chce mu się pić - należy wtedy poszukać sposobu, żeby jednak wypił podaną ilość płynów. Wybór płynów zależy od upodobań chorego. Nie powinny to być jednak płyny wysoko słodzone i mocno gazowane, jak również mocna kawa czy herbata. Propozycja podawania płynów w chorobie Alzheimera: Ok. 8. oo na śniadanie: 300 ml do wyboru: albo 2 filiżanki słabej kawy lub herbaty, albo 2 szklanki mleka chudego lub soku, albo 1 szklanka mleka chudego i 1 filiżanka kawy lub herbaty. Ok. 1o. oo przed południem: 400 ml 2 szklanki do wyboru: albo mleka, maślanki, koktajlu mlecznego, albo soku warzywnego lub owocowego rozcieńczonego wodą mineralną. Ok. 13-14. oo na obiad: 200-250 ml płynów albo zupa, a gdy jej nie ma w jadłospisie, do drugiego dania lub po obiedzie 1 szklanka rozcieńczonego soku lub samej wody mineralnej (niegazowana lub lekko gazowana). Ok. 15-17. oo po południu: 150 ml do wyboru: 1 filiżanka słabej kawy, herbaty lub kakao. Ok. 18-19. oo na kolację 300 ml do wyboru: 1,5 szklanki soku owocowego (może być nektar), maślanki lub piwa słodowego, albo 2 filiżanki herbaty ziołowej (np.z mięty, melisy, szałwii czy dziurawca), owocowej lub kakao. Ok. 20-22. oo przed snem: 200 ml do wyboru: albo wody mineralnej niegazowanej, albo herbaty owocowej lub ziołowej, albo piwa lub rozcieńczonego wina. Na temat składu i ilości planowanego płynu należy porozmawiać z lekarzem rodzinnym lub prowadzącym neurologiem, bądź psychiatrą, czy nie ma jakichkolwiek przeciwwskazań. Towarzyszące schorzenia mogą bowiem ograniczać powyższe zalecenia. Dotyczy to zwłaszcza nadciśnienia 8

tętniczego, chorób nerek czy serca oraz przewodu pokarmowego, jak również i innych chorób. Szczególnym zagadnieniem jest zawartość alkoholu w dziennym składzie płynów.jest to często stawiane przez opiekunów pytanie i nie powinien to być temat tabu.jeśli wcześniej nie było nigdy nadmiernego spożywania alkoholu, ani jego złej tendencji lub gdy podaż alkoholu pozostaje w pełnej kontroli opiekuna, nie ma medycznych przeciwskazań.w uzgodnieniu z lekarzem, w odniesieniu do wszystkich przyjmowanych leków, okresowe spożywanie niewielkich porcji alkoholu, tj.szklanki piwa, kieliszka wina czy małego kieliszka mocniejszego alkoholu jest dopuszczalne. Rady i wskazówki Opiekun chorego z chorobą Alzheimera powinien dbać nie tylko o skład diety, ale również o to, żeby była to dieta różnorodna.wcale nie musi ona zawierać drogich i wyszukanych produktów.dobrze przemyśleć sobie jadłospis na cały tydzień, a wtedy uda się z pewnością uwzględnić w diecie wszystkie ważne i lubiane przez chorego produkty. Gdy opiekunem jest mężczyzna, często bez doświadczenia w kuchni, powinien poszukać pomocy w kręgu rodziny lub przyjaciół, bądź szukać pomocy w grupach wsparcia Stowarzyszeń Chorych na Chorobę Alzheimera. Ważny jest też sposób przygotowywania posiłków dla chorych mających ewentualne problemy z żuciem lub połykaniem.z zasady powinno się unikać przygotowywania dużych porcji, dobierać raczej miękkie pokarmy, nie sprawiające trudności w pogryzieniu.pamiętać należy o możliwych kłopotach, które mogą sprawiać protezy zębowe i higienie jamy ustnej po każdym posiłku.jeżeli chory nie ma takich nawyków powinno się Go tego nauczyć we wczesnym etapie choroby. Pamiętać należy o tym jak często chory oddaje stolec.dieta zapierająca może tylko pogłębić ten problem.przemyślana powinna też być z grubsza kaloryczność posiłków, mniej więcej podobna każdego dnia. 9

Niewskazane jest też uleganie, dla świętego spokoju niedobrym upodobaniom chorego: objadaniu się słodyczami, nadmiernym słodzeniem płynów, tłustemu jedzeniu, spożywaniu tylko pieczywa białego, czy też nieregularnemu jedzeniu, o różnych dziwnych porach.pod kontrolą, w przypadku tendencji do niekontrolowanego spożywania posiłków, powinna być zawartość lodówki. Niektórzy chorzy mają tendencję do przetrzymywania pokarmów w jamie ustnej, na co też opiekun powinien zwrócić szczególną uwagę.problemem może być chomikowanie pokarmów w różnych dziwnych miejscach.należy się do tego też odnieść ze spokojem.chory nie robi tego bowiem na złość opiekunowi. Osobnym zagadnieniem jest sytuacja, w której chory nie jest w stanie sam połknąć treści stałych czy płynnych.może to doprowadzić do wyniszczenia organizmu.należy taki problem bezwzględnie zgłosić lekarzowi prowadzącemu, który podejmie odpowiednie (gastrochirurgiczne) działania do zapewnienia właściwego odżywiania. 10

NOTATKI 11

12 NOTATKI

www.lundbeck.pl Skrócona informacja o leku: Postać farmaceutyczna: Ebixa tabletki 10 mg, krople doustne.jedna tabletka i 1 g roztworu zawierają 10 mg memantyny chlorowodorku, (ekwiwalent 8,31 mg memantyny). Wskazanie: choroba Alzheimera o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego. Dawkowanie: dorośli: maksymalna dawka wynosi 20 mg na dobę. Tabletki i krople: w pierwszych trzech tygodniach dawkę należy zwiększać stopniowo, o 5 mg co tydzień do 20 mg: pierwszy tydzień 5 mg (pół tabletki lub 10 kropli raz na dobę), drugi tydzień 10 mg (jedna tabletka 10 mg lub 20 kropli raz na dobę), trzeci tydzień 15 mg (półtorej tabletki lub 30 kropli raz na dobę), czwarty tydzień 20 mg (dwie tabletki lub 40 kropli raz na dobę).lek można przyjmować z posiłkiem lub niezależnie od posiłków.osoby w podeszłym wieku: Powyżej 65.roku życia, dawka dobowa 20 mg.dzieci i młodzież poniżej 18.roku życia: bezpieczeństwo i skuteczność nie zostały ustalone.pacjenci z niewydolnością wątroby: nie zaleca się podawania leku u pacjentów z ciężkim zaburzeniem czynności wątroby.upośledzenie czynności nerek: przy klirensie kreatyniny 50-80 ml/min, modyfikacja dawkowania nie jest konieczna.przy klirensie kreatyniny 30-49 ml/min, dawkę zmniejszyć do 10 mg.jeżeli leczenie jest dobrze tolerowane przez 7 dni to można zwiększyć dawkę do 20 mg.przy klirensie kreatyniny 5-29 ml/min dawka powinna wynosić 10 mg. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną lub pomocniczą. Ciąża i laktacja: Ciąża: Brak danych dotyczących ekspozycji u kobiet w ciąży.nie stosować u kobiet w ciąży, chyba że jest to absolutnie konieczne.laktacja: Kobiety przyjmujące lek Ebixa nie powinny karmić piersią. Szczególne ostrzeżenia oraz środki ostrożności: Zaleca się zachowanie ostrożności u pacjentów chorych na padaczkę.unikać równoczesnego stosowania antagonistów NMDA: amantadyna, ketamina, dekstrometorfan.należy monitorować pacjentów, u których występują czynniki mogące prowadzić do wzrostu ph moczu, ze świeżo przebytym zawałem serca, z niewyrównaną zastoinową niewydolnością krążenia, źle kontrolowanym nadciśnieniem tętniczym. Interakcje z lekami: Leki z grupy antagonistów NMDA (patrz Przeciwwskazania) oraz cymetydyna, ranitydyna, prokainamid, chinidyna, chinina, nikotyna.ebixa in vitro nie hamuje aktywności enzymów cytochromu P-450. Działania niepożądane: Najczęściej: zaparcia, zawroty głowy, ból głowy, nadciśnienie tętnicze, senność. Zdarzenia niepożądane mają łagodne lub umiarkowane nasilenie. Przedawkowanie: w opisanym przypadku przedawkowania, pacjent przeżył do 400 mg memantyny.objawy ze strony CUN (m.in.niepokój, omamy wzrokowe, senność, stupor, psychoza) ustąpiły nie pozostawiając trwałych następstw.zaleca się leczenie objawowe.podmiot odpowiedzialny posiadający pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: H.Lundbeck A/S, Ottiliavej 9, DK - 2500 Valby, Dania.Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu NR 10058 (tabletki) i NR 10059 (krople doustne) wydane przez Ministra Zdrowia.Data opracowania: 05.2008 Lundbeck Poland Sp.z o.o. ul.krzywickiego 34 02-078 Warszawa tel.(0-22) 626 93 00 fax (0-22) 626 93 01 www.lundbeck.pl EBX 8/2008/1