Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) IRENEUSZ OCHMIAN, JÓZEF GRAJKOWSKI WZROST I PLONOWANIE TRZECH ODMIAN JAGODY KAMCZACKIEJ (LONICERA CAERULEA) NA POMORZU ZACHODNIM W PIERWSZYCH LATACH PO POSADZENIU Z Katedry Sadownictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie ABSTRACT. There were compared three cultivars of Blue Honeysuckle: Wojtek, Zielona and Czarna in the Western Pomerania conditions. There were observed essential differences in yielding, growing of bushes, quality and composition of fruits. Key words: Blue Honeysuckle, yield, vitamin C, nitrate, firmness Wstęp Suchodrzew jadalny (Lonicera caerulea), zwany jagodą kamczacką, obejmuje około 200 gatunków. Pierwsza wzmianka o uprawie tego gatunku pochodzi z 1894 roku (Plekhanova 2000). Występuje w różnych strefach półkuli północnej, głównie umiarkowanej. Krzewy z rodzaju Lonicera z powodzeniem można uprawiać na terenie całej Polski. Są bardzo wytrzymałe na mróz, nie uszkadzają ich nawet spadki temperatury poniżej 40 C, a otwarte kwiaty nie przemarzają przy temperaturze spadającej do 8 C. Najlepszy wzrost i owocowanie uzyskuje się na stanowisku słonecznym, gdzie owoce dojrzewają kilkanaście dni przed głównymi zbiorami truskawek oraz malin (Pierzga 2001). Krzewy i owoce są bardzo rzadko porażane przez choroby i szkodniki, dlatego ich ochrona jest sprowadzona do minimum (Pierzga 2004). Owoce mają czerwonofioletowy, soczysty, kwaśnosłodkawy, aromatyczny miąższ, w smaku przypominający czarną leśną jagodę (Kawecki 1996), często z charakterystyczną goryczką (Pliszka 2002). Charakteryzują się działaniem ogólnie wzmacniającym, przeciwzapalnym i bakteriostatycznym, posiadają właściwość usuwania z organizmu metali ciężkich i skutków zatrucia lekami (Wiszniewska 1994). Są bogate w antocyjany i polifenole oraz mają dużą pojemność przeciwutleniającą (Thompson i Chaovanalikit 2003). Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 351-355 Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
352 I. Ochmian, J. Grajkowski Celem przeprowadzonego doświadczenia było określenie wzrostu, plonowania oraz jakości owoców trzech nowych odmian jagody kamczackiej w warunkach Pomorza Zachodniego. Materiał i metody Doświadczenie przeprowadzono w latach 2005-2006 w Katedrze Sadownictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie. Materiałem doświadczalnym były trzy nowe odmiany jagody kamczackiej: Zielona, Czarna i Wojtek. Doniczkowane 2-letnie sadzonki krzewów otrzymano ze Szkółki Borówki Wysokiej i Jagody Kamczackiej JAGÓDKA z Lęborka, w której wyhodowano odmianę Zielona i Czarna. Rośliny posadzono w 2005 roku w rozstawie 3 1 m w glebie brunatnej właściwej, zasobnej w składniki pokarmowe, należącej do III klasy bonitacyjnej. Doświadczenie założono metodą podbloków w trzech powtórzeniach, po cztery krzewy na poletku. W trakcie trwania doświadczenia wykonano następujące pomiary: określono plon oraz stopień osypywania się owoców, masę 100 owoców, jędrność 25 losowo pobranych owoców z każdego powtórzenia za pomocą urządzenia FirmTech 2 połączonego z komputerem. Ustalono zawartość ekstraktu i witaminy C metodą refraktometryczną, azotanów metodą potencjometryczną oraz kwasowość ogólną metodą miareczkową w przeliczeniu na kwas cytrynowy. Zastosowano jednoczynnikową analizę wariancji przeprowadzaną osobno dla każdego roku, a następnie wykonano syntezę z lat. Średnie weryfikowano testem Duncana, wyliczając NIR dla α = 0,05. Wyniki Pierwsze owoce jagody kamczackiej zebrano już w pierwszym roku po posadzeniu (2005); plon wyniósł od 12 do 48 g z krzewu (tab. 1). W drugim roku badań najlepiej plonowała odmiana Wojtek (1069 g z krzewu), plon był ponad 2-krotnie większy niż z krzewów odmiany Czarna. Z trzyletniego krzewu można uzyskać do 500 g owoców (Gąstoł i in. 2004), a plonowanie na poziomie 1000 g uzyskuje się w piątym roku (Kawecki 1996). Odmiana Atut w 5 roku prowadzenia plantacji wydaje nawet do 4 kg owoców (Gąstoł i in. 2004). Problemem w uprawie jagody kamczackiej jest osypywanie się dojrzewających owoców (Pliszka 2002). Spośród trzech przebadanych odmian najmniej podatne na samoczynne opadanie były owoce odmiany Czarna. Spady nie wliczane do plonu stanowiły ponad 7,5% owoców, natomiast u odmian Wojtek i Zielona stanowiły one około 20% plonu handlowego. Owoce odmiany Czarna charakteryzowały się również największą masą jednego owocu (1,03 g) oraz największą jędrnością (201 G mm -1 ). Owoce zbierane z krzewów odmian rosyjskich uprawianych w Oregonie (USA) ważyły od 1 do 2 g (Hummer 2006).
Wzrost i plonowanie trzech odmian jagody... 353 Tabela 1 Plonowanie i cechy jakościowe owoców trzech odmian jagody kamczackiej Yielding and quality features of Blue Honeysuckle three cultivars Odmiana Cultivar Plon z krzewu Yield in bush (g) rok year 2005 2006 Spady Dropfruits (%) Masa 1 owocu Mean weight of 1 fruit (g) Jędrność Firmess (G mm -1 ) Wojtek 48 a 1 021 c 17,9 b 0,88 a 176 ab Zielona 30 a 790 b 20,1 b 0,94 a 156 a Czarna 12 a 450 a 7,65 a 1,03 b 201 b Owoce przebadanych odmian jagody kamczackiej wykazały się odmiennym składem chemicznym (tab. 2). Spośród trzech badanych odmian jagody kamczackiej największą zawartość ekstraktu (13,0%) oraz witaminy C (106 mg) stwierdzono u odmiany Zielona, przy najniższej kwasowości wynoszącej 2,61%. Niższy stan kwasowości przy podwyższonym ekstrakcie stwarza nieco mniejsze odczucie kwaśności przy spożyciu tej odmiany. Dla porównania, u jabłek odmiany Koksa Pomarańczowa w fazie dojrzałości konsumpcyjnej dającej odczucie komfortu smakowego, na około 14% ekstraktu przypada około 0,5% kwasów (Grajkowski 1995). U późno dojrzewającej odmiany Czarna stwierdzono najniższe zawartości ekstraktu (10,6%). Jednak Gąstoł i in. (2004) podają, że zawartość ekstraktu w owocach wynosi od 5 do 10%, a kwasów, głównie cytrynowego, od 2 do 3%. Skład chemiczny owoców trzech odmian jagody kamczackiej Composition of Blue Honeysuckle three cultivars Tabela 2 Odmiana Cultivar Ekstrakt Extract (%) Kwasowość (g 100 g soku) Acidity (g 100 g of juice) Witamina C Vitamin C (mg%) Azotany Nitrate (mg 100 g -1 ) Wojtek 11,1 a 3,25 b 79 b 37,0 a Zielona 13,0 b 2,61 a 106 c 48,5 ab Czarna 10,6 a 2,86 a 55 a 66,0 b Jagoda kamczacka jest jednym z bogatszych w witaminę C gatunków sadowniczych. W przeprowadzonych badaniach owoce odmiany Czarna charakteryzowały się zawartością 55,0 natomiast Zielona aż 106 mg witaminy C. Według Pierzgi (2001) odmiany selekcji Czelabińskiej zawierały zaledwie 25 mg witaminy C. Owoce wszystkich odmian charakteryzowały się niską zawartością szkodliwych azotanów, a zdecydowanie najmniej stwierdzono ich w owocach odmiany Wojtek (37 mg).
354 I. Ochmian, J. Grajkowski Rycina 1 ilustruje dekadowy średni przyrost pędów jednorocznych trzech odmian jagody kamczackiej. Wzrost pędów rozpoczynał się na początku kwietnia i trwał do końca maja. Spośród trzech odmian najdłuższymi przyrostami jednorocznymi charakteryzowały się krzewy odmiany Wojtek. Pędy jednoroczne odmiany Czarna były niemal 2-krotnie krótsze. (cm) 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 1 2 3 1 2 1 IV V VI XI Wojtek Zielona Czarna Ryc. 1. Dekadowa dynamika przyrostów pędów jednorocznych trzech odmian jagody kamczackiej Fig. 1. Blue Honeysuckle three cultivars dynamics of one-year shoot increase in ten-day period Wnioski 1. W warunkach Pomorza Zachodniego odmiany Wojtek, Czarna i Zielona rozpoczęły dojrzewanie owoców w pierwszej dekadzie czerwca. 2. Jagoda kamczacka plonowała już w pierwszym roku po posadzeniu krzewów. Najwyższe plony uzyskano z krzewów odmiany Wojtek, z których w drugim roku uprawy zbierano ponad 1 kg owoców. 3. Krzewy odmiany Czarna charakteryzowały się najmniejsza ilością spadów, a uzyskane owoce były największe oraz najbardziej jędrne. 4. Owoce przebadanych odmian jagody kamczackiej charakteryzowały się małą zawartością szkodliwych azotanów oraz wysoką zawartością witaminy C. Spośród badanych odmian owoce odmiany Zielona zawierały najwięcej ekstraktu oraz witaminy C. 5. U wszystkich badanych odmian wzrost wydłużeniowy pędów rozpoczynał się na początku kwietnia i ustawał niemal całkowicie po 9 tygodniach.
Wzrost i plonowanie trzech odmian jagody... 355 Literatura Gąstoł M., Król K., Zawieracz W. (2004): Rozmnażanie odmian jadalnych suchodrzewu. Szkółkarstwo 2: 62-64. Grajkowski J. (1995): Einfluss verschiedener CA/ULO-Lagerungsvarianten auf Cox Orange, Rote Boskoop und Elstar in Abhängigkeit von Erntetermin und Behangstärke. Diss. HU, Berlin. Hummer K.E. (2006): Blue honeysuckle: a new berry crop for North America. J. Am. Pomol. Soc. 60, 1: 3-8. Kawecki Z. (1996): Nowe rośliny w uprawie sadowniczej. W: 2 Og. Symp. Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie. Poznań, 17-19 września 2: 30-33. Pierzga K. (2001): Suchodrzew jadalny. Szkółkarstwo 05. Pierzga K. (2004): Suchodrzew jadalny czyli jagoda kamczacka. Sad Nowocz. 7: 22-23. Plekhanova M.N. (2000): Blue Honeysuckle (Lonicera caerulea L.) a new commercial berry crop for temperate climate: genetic resources and breeding. Acta Hort. 538: 159-164. Pliszka K. (2002): Jagoda kamczacka czyli suchodrzew. Działkowiec 11: 31. Thompson M.M., Chaovanalikit A. (2003): Preliminary observations on adaptation and nutraceutical values of Blue Honeysuckle (Lonicera Caerulea) in Oregon, USA. Acta Hort. 626: 65-72. Wiszniewska E. (1994): Suchodrzew i wiciokrzew w ziołolecznictwie. Wiad. Zielar. 4: 14. GROWTH AND YIELDING OF BLUE HONEYSUCKLE (LONICERA CAERULEA) THREE CULTIVARS IN WESTERN POMERANIA IN FIRST YEARS AFTER PLANTING Summary The experiment was carried out at the Pomology Department of the Szczecin University of Agriculture. There were compared three cultivars of Blue Honeysuckle: Wojtek, Zielona and Czarna. Wojtek cultivar was characterized by the longest increase of one-year shoot. Blue Honeysuckle began yielding in the first year after planting. The greatest crops were received from bushes of Wojtek cultivar, however the yield of Czarna cultivar was twice as small as Wojtek s. The bushes of Czarna were characterized by the lowest amount of windfalls, fruits were the biggest and firmer. The tested fruits of Blue Honeysuckle were marked by a low content of harmful nitrates and high content of vitamin C.