Nadwyka operacyjna w jednostkach samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005 Warszawa, maj 2006
Spis treci Wprowadzenie...3 Cz I Zbiorcze wykonanie budetów jednostek samorzdu terytorialnego...7 1. Cz operacyjna...7 1.1 Wynik operacyjny...11 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...13 3. Cz finansowa...15 4. Wynik budetów jednostek samorzdu terytorialnego...19 Wnioski...21 Cz II Zbiorcze wykonanie budetów gmin...23 1. Cz operacyjna...23 1.1 Wynik operacyjny...27 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...30 3. Cz finansowa...32 4. Wynik budetów gmin...36 Wnioski...38 Cz III Zbiorcze wykonanie budetów gmin miejskich...40 1. Cz operacyjna...40 1.1 Wynik operacyjny...44 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...47 3. Cz finansowa...49 4. Wynik budetów gmin miejskich...53 Wnioski...55 Cz IV Zbiorcze wykonanie budetów gmin wiejskich...57 1. Cz operacyjna...57 1.1 Wynik operacyjny...61 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...64 3. Cz finansowa...66 4. Wynik budetów gmin wiejskich...70 Wnioski...72 Cz V Zbiorcze wykonanie budetów gmin miejsko-wiejskich...74 1. Cz operacyjna...74 1.1 Wynik operacyjny...78 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...81 3. Cz finansowa...83 1
4. Wynik budetów gmin miejsko-wiejskich...87 Wnioski...89 Cz VI Zbiorcze wykonanie budetów powiatów...91 1. Cz operacyjna...91 1.1 Wynik operacyjny...95 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...97 3. Cz finansowa...99 4. Wynik budetów powiatów...103 Wnioski...105 Cz VII Zbiorcze wykonanie budetów miast na prawach powiatu...107 1. Cz operacyjna...107 1.1 Wynik operacyjny...111 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...114 3. Cz finansowa...116 4. Wynik budetów miast na prawach powiatu...120 Wnioski...122 Cz VIII Zbiorcze wykonanie budetów województw...124 1. Cz operacyjna...124 1.1 Wynik operacyjny...128 2. Cz inwestycyjno kapitałowa...131 3. Cz finansowa...133 4. Wynik budetów województw...137 Wnioski...139 Zestawienie jednostek samorzdu terytorialnego, które wykazały nadwyk operacyjn....141 Zestawienie jednostek samorzdu terytorialnego, które nie wykazały nadwyki operacyjnej....142 2
Wprowadzenie Ocena sytuacji finansowej jednostek samorzdu terytorialnego dokonywana jest na ogół w oparciu o realizacj dochodów i wydatków ogółem. Do oceny zdolnoci kredytowej jednostki samorzdu terytorialnego, a tym samym oceny jej kondycji finansowej, czciej wykorzystywana przez sektor bankowy i instytucje ratingowe jest jednak tzw. nadwyka operacyjna. Opracowanie to zostało przygotowane na podstawie danych ze sprawozda rocznych z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005. Obliczenie nadwyki operacyjnej wymaga podziału budetu jednostki samorzdu terytorialnego na 3 czci (analogia do rachunku przepływów pieninych): A. cz obejmujc działalno operacyjn, B. cz obejmujc działalno inwestycyjno kapitałow, C. cz obejmujc działalno finansow. Cz inwestycyjno kapitałowa obejmuje: I. Wpływy 1. Dotacje i rodki na inwestycje uzyskiwane z budetu pastwa i z innych ródeł ( 609, 626, 628, 629, 630, 631, 632, 633, 641, 642, 643, 651, 652, 653, 661, 662, 663, 664, 665) 2. Dochody z majtku ( 073, 074, 076, 077, 081, 087 1, 238) 3. Prywatyzacja majtku pozycja D16 w sprawozdaniu NDS II. Wypływy 1. Wydatki majtkowe (wszystkie paragrafy wydatków majtkowych zgodnie z załcznikiem nr 4 Rozporzdzenia Ministra Finansów z dnia 20 wrzenia 1 W latach 2003-2004 wpływy ze sprzeday składników majtkowych (par 087) ujmowane były w paragrafie 084 razem z wpływami ze sprzeday wyrobów. W zwizku z tym wpływy ze sprzeday składników majtkowych w latach 2003-2004 zostały oszacowane na podstawie ich relatywnej wysokoci w stosunku do wpływów ze sprzeday wyrobów w 2005 r. 3
2004 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz rodków pochodzcych ze ródeł zagranicznych 2 ) Cz finansowa obejmuje: I. Wpływy 1. Emisja obligacji pozycja D15 w sprawozdaniu NDS 2. Zacignite kredyty i poyczki pozycja D11 w sprawozdaniu NDS 3. Nadwyka z lat ubiegłych pozycja D13 w sprawozdaniu NDS 4. Sprzeda papierów wartociowych pozycja D14 w sprawozdaniu NDS 5. Spłata udzielonych poyczek pozycja D12 w sprawozdaniu NDS 6. Odsetki z lokat i udzielonych poyczek ( 092) 7. Inne ródła pozycja D17 w sprawozdaniu NDS II. Wypływy 1. Wykup obligacji pozycja D25 w sprawozdaniu NDS 2. Spłata zacignitych kredytów i poyczek pozycja D21 w sprawozdaniu NDS 3. Obsługa zadłuenia ( 801, 802, 806, 807, 810, 811, 812, 813) 4. Wykup papierów wartociowych pozycja D24 w sprawozdaniu NDS 5. Lokaty w bankach pozycja D23 w sprawozdaniu NDS 6. Udzielone z budetu poyczki pozycja D22 w sprawozdaniu NDS 7. Inne cele pozycja D26 w sprawozdaniu NDS Cz operacyjna obejmuje wszystkie dochody i wydatki nie zaliczone do czci inwestycyjno kapitałowej i finansowej: I. Wpływy 2 Dz. U. z 2004 r. Nr 209 poz. 2132 z pón. zm. 4
1. Dochody biece II. Wypływy 1. Wydatki biece Do dochodów biecych zaliczono głównie dochody z tytułów takich jak: - udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych, - udziały w podatku dochodowym od osób prawnych, - podatki i opłaty lokalne, - dotacje celowe z budetu pastwa na realizacj zada biecych, - subwencja ogólna. Wydatki biece s to wydatki zwizane z biecym funkcjonowaniem jednostki samorzdu terytorialnego takie jak m. in.: - wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze, - zakup materiałów i usług, - wiadczenia społeczne. Rónica midzy dochodami a wydatkami biecymi okrelona jest jako wynik operacyjny, który w przypadku osigania wartoci dodatnich stanowi nadwyk operacyjn brutto (odpowiednio deficyt operacyjny brutto w przypadku ujemnego wyniku operacyjnego). Wynik budetu operacyjnego wskazuje czy jednostka samorzdu terytorialnego jest w stanie pokry biece wydatki z biecych wpływów. Na podstawie poziomu nadwyki operacyjnej ustalany jest wskanik pokrycia wydatków biecych dochodami biecymi. Dodatnie saldo operacyjne powinno słuy pokryciu ewentualnego ujemnego salda inwestycyjno kapitałowego oraz ujemnego salda finansowego. Obliczenie wyniku operacyjnego pozwala na ocen potencjalnej zdolnoci i moliwoci jednostki samorzdu terytorialnego do spłaty zobowiza oraz do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym. Warto nadwyki operacyjnej brutto wiadczy o tym, jaka byłaby moliwo zacignicia nowych zobowiza bez koniecznoci spłacania tych ju zacignitych. Do oceny faktycznej zdolnoci kredytowej jednostki samorzdu terytorialnego niezbdne jest jednak pomniejszenie wyniku operacyjnego o realizowane wydatki na 5
obsług zadłuenia i spłaty rat kapitałowych. Skorygowana w ten sposób warto wyniku operacyjnego stanowi nadwyk operacyjn netto (odpowiednio deficyt operacyjny netto w przypadku osigania wartoci ujemnych). Osiganie deficytu operacyjnego netto moe oznacza, e obsługa zadłuenia odbywa si kosztem sprzeday majtku jednostki lub poprzez zaciganie nowych zobowiza. Moe to by spowodowane nadmiernym wzrostem zadłuenia wraz z kosztami jego obsługi przy relatywnie niszym wzrocie nadwyki operacyjnej netto. Im wysza jest warto nadwyki operacyjnej netto tym wiksza jest moliwo realizacji przez jednostk samorzdu terytorialnego nowych przedsiwzi o charakterze inwestycyjnym. Finansowanie nowych inwestycji ze ródeł zewntrznych pozwala natomiast na realizacj wydatków znacznie przekraczajcych warto nadwyki operacyjnej netto, która powinna by wysza od kwoty obsługi zadłuenia i spłat rat kapitałowych wynikajcych z zacignicia tych dodatkowych zobowiza. Spełnienie tego warunku pozwala na zrealizowanie zaplanowanej inwestycji bez utraty w przyszłoci płynnoci finansowej 3. W niniejszym opracowaniu wielkoci ujto w milionach lub w tysicach złotych, na skutek czego powstały niewielkie rozbienoci prezentowanych danych. 3 Przy załoeniu, e w zwizku z realizacj danej inwestycji nie wzrosn wydatki biece. 6
Cz I Zbiorcze wykonanie budetów jednostek samorzdu terytorialnego 1. Cz operacyjna W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych dochodów biecych jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% DOCHODY BIECE z tego: 73 348,4 85 287,1 95 033,3 116,3 111,4 129,6 PIT 9 519,1 15 078,9 17 762,7 158,4 117,8 186,6 CIT 785,3 4 925,0 5 026,5 627,1 102,1 640,1 Podatek od nieruchomoci 10 123,3 10 953,6 11 668,6 108,2 106,5 115,3 Pozostałe dochody biece 11 016,1 12 812,7 15 445,9 116,3 120,6 140,2 Dotacje celowe na zadania biece 10 176,1 10 202,6 12 673,8 100,3 124,2 124,5 Subwencja ogólna 31 728,6 31 314,2 32 455,7 98,7 103,6 102,3 DOCHODY OGÓŁEM, w tym: 79 140,4 91 504,0 102 911,9 115,6 112,5 130,0 Dochody własne 34 463,6 47 080,3 54 889,0 136,6 116,6 159,3 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Z danych przedstawionych przez jednostki samorzdu terytorialnego w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, dochody biece wzrosły zbiorczo o 29,6%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 11,4%. W najwikszym stopniu wrosły w omawianych latach dochody uzyskiwane z tytułu udziału jednostek samorzdu terytorialnego w podatku dochodowym od osób 7
prawnych, w 2005 r. wykonanie dochodów z tego tytułu było ponad 6-krotnie wiksze ni w 2003 r., oraz od osób fizycznych, w 2005 r. wykonanie dochodów z tego tytułu wzrosło o 86,6% w porównaniu do 2003 r. Wzrost dochodów z tytułu udziałów w podatkach PIT i CIT wynika bezporednio z wprowadzenia ustawy o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego z dnia 13 listopada 2003 r. (Dz. U. nr 203, poz. 1966). W wikszym stopniu ni dochody biece wzrosły w omawianym okresie dochody własne. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych dochodów biecych jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. DOCHODY BIECE z tego: 100,0 100,0 100,0 - - - PIT 13,0 17,7 18,7 4,7 1,0 5,7 CIT 1,1 5,8 5,3 4,7-0,5 4,2 Podatek od nieruchomoci 13,8 12,8 12,3-1,0-0,6-1,5 Pozostałe dochody biece 15,0 15,0 16,3 0,0 1,2 1,2 Dotacje celowe na zadania biece 13,9 12,0 13,3-1,9 1,4-0,5 Subwencja ogólna 43,3 36,7 34,2-6,5-2,6-9,1 DOCHODY OGÓŁEM, w tym: 100,0 100,0 100,0 - - - Dochody własne 43,5 51,5 53,3 7,9 1,9 9,8 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W efekcie wprowadzenia z dniem 1 stycznia 2004 r. regulacji wynikajcych z ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego, zasadniczym ródłem dochodów biecych, jednostek samorzdu terytorialnego 8
stały si dochody własne, przy malejcym udziale dotacji celowych i subwencji ogólnej. W strukturze dochodów biecych jednostek samorzdu terytorialnego w 2005 r., subwencje stanowiły 34,2%, a dotacje celowe 13,3%. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wydatków biecych jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Wydatki biece 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% Wynagrodzenia i pochodne od 35 569,5 wynagrodze 37 321,6 39 171,8 104,9 105,0 110,1 Zakup materiałów i usług 12 602,8 14 105,0 15 500,8 111,9 109,9 123,0 wiadczenia społeczne 4 967,2 7 285,6 9 812,6 146,7 134,7 197,5 Pozostałe wydatki biece 14 369,1 16 573,1 19 860,8 115,3 119,8 138,2 RAZEM 67 508,6 75 285,3 84 346,1 111,5 112,0 124,9 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Z danych przedstawionych przez jednostki samorzdu terytorialnego w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, wydatki biece wzrosły zbiorczo o 24,9%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 12,0%. Najbardziej wrosły w omawianych latach wydatki przeznaczone na wiadczenia społeczne, w 2005 r. wykonanie wydatków z tego tytułu było wysze o 97,5% ni w 2003 r. i o 34,7% w porównaniu do 2004 r. W strukturze wydatków biecych jednostek samorzdu terytorialnego przewaały w 2005 r. wydatki w nastpujcych grupach: Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze 46,4%, Zakup materiałów i usług 18,4%, wiadczenia społeczne 11,6%. Wydatki jednostek samorzdu terytorialnego w tych grupach stanowiły łcznie 76,4% wydatków biecych. W 2005 r. udział wynagrodze i pochodnych od 9
wynagrodze w wydatkach biecych ogółem zmniejszył si w porównaniu z 2003 r. o 6,2 punktu procentowego i o 3,1 punktu w stosunku do 2004 r. Nieznacznie zmniejszył si w omawianym okresie równie udział wydatków na zakup materiałów i usług, w 2005 r. był niszy o 0,3 punktu procentowego ni w 2003 r. Wzrósł natomiast w 2005 r. udział wydatków na wiadczenia społeczne z 7,4% w 2003 r. i 9,7% w 2004 r. do 11,6%. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wydatków biecych jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Struktura wydatków biecych Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze 52,7 49,6 46,4-3,1-3,1-6,2 Zakup materiałów i usług 18,7 18,7 18,4 0,1-0,4-0,3 wiadczenia społeczne 7,4 9,7 11,6 2,3 2,0 4,3 Pozostałe wydatki biece 21,3 22,0 23,5 0,7 1,5 2,3 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). 10
1.1 Wynik operacyjny Rónica midzy dochodami a wydatkami biecymi okrelona jest jako wynik operacyjny, który w przypadku osigania wartoci dodatnich stanowi nadwyk operacyjn brutto (odpowiednio deficyt operacyjny brutto w przypadku ujemnego wyniku operacyjnego). Do oceny faktycznej zdolnoci kredytowej jednostki samorzdu terytorialnego niezbdne jest jednak pomniejszenie wyniku operacyjnego o realizowane wydatki na obsług zadłuenia i spłaty rat kapitałowych. Skorygowana w ten sposób warto wyniku operacyjnego stanowi nadwyk operacyjn netto (odpowiednio deficyt operacyjny netto w przypadku osigania wartoci ujemnych). W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wyniku operacyjnego jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 1. Dochody biece 73 348,4 85 287,1 95 033,3 116,3 111,4 129,6 2. Wydatki biece 67 508,6 75 285,3 84 346,1 111,5 112,0 124,9 A. Wynik operacyjny brutto (1 2) 5 839,8 10 001,7 10 687,2 171,3 106,9 183,0 3. Wykup obligacji 153,3 169,1 474,5 110,3 280,6 309,4 4. Spłata zacignitych kredytów i poyczek 2 808,6 3 367,9 4 333,5 119,9 128,7 154,3 5. Obsługa zadłuenia 872,0 904,7 996,8 103,7 110,2 114,3 6. Wykup papierów wartociowych 26,9 20,6-76,7 - - B. Wynik operacyjny netto 1 979,0 5 539,5 4 882,4 279,9 88,1 246,7 (A 3 4 5 6) ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Z danych przedstawionych przez jednostki samorzdu terytorialnego w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, nadwyka operacyjna brutto wzrosła zbiorczo o 83,0%, 11
natomiast w porównaniu do 2004 r. o 6,9%. Wzrost nadwyki operacyjnej brutto wskazuje na rosncy potencjał inwestycyjny jednostek samorzdu terytorialnego. Tempo wzrostu wydatków biecych w omawianych latach nie przekraczało tempa wzrostu dochodów biecych. Zbiorczo dochody biece i wydatki biece w jednostkach samorzdu terytorialnego wzrosły w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o odpowiednio 29,6% i 24,9% oraz o 11,4% i 12,0% w porównaniu z 2004 r. Nadwyka operacyjna netto wzrosła w 2005 r. w stosunku do 2003 r. ponad 2-krotnie oraz zmalała w porównaniu do 2004 r. o 11,9%. Naley przy tym zauway, e zmniejszenie si nadwyki operacyjnej netto w 2005 r. w porównaniu do 2004 r. nastpiło przy jednoczesnym wzrocie wydatków zwizanych z obsług zadłuenia (o 10,2%), spłat zacignitych kredytów i poyczek (o 28,7), wykupem obligacji (o 180,6%). W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce liczby jednostek samorzdu terytorialnego wg osignitego wyniku operacyjnego w latach 2003-2005. Dodatni wynik operacyjny brutto (nadwyka operacyjna brutto) Liczba jednostek samorzdu terytorialnego 2003 2004 2005 2573 2716 2692 Ujemny wynik operacyjny brutto 235 92 116 Dodatni wynik operacyjny netto (nadwyka operacyjna netto) 1992 2281 1965 Ujemny wynik operacyjny netto 816 527 843 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Liczba jednostek wykazujcych dodatni wynik operacyjny brutto wzrosła w 2005 r. w porównaniu do 2003 r. o 119 i zmniejszyła si w stosunku do 2004 r. o 24. Zmniejszyła si w omawianym okresie liczba jednostek osigajcych nadwyk operacyjn netto, w 2005 r. w stosunku do 2004 r. spadek o 316, a w porównaniu do roku 2003 r. spadek o 27 jednostek. 12
2. Cz inwestycyjno kapitałowa W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych dochodów w czci inwestycyjno kapitałowej jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Dochody inwestycyjno kapitałowe 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% Dotacje i rodki na inwestycje z innych ródeł 3 711,5 3 612,9 4 792,2 97,3 132,6 129,1 Dochody z majtku 1 842,7 2 259,5 2 612,1 122,6 115,6 141,8 Prywatyzacja majtku 106,3 77,2 83,8 72,7 108,6 78,9 RAZEM 5 660,5 5 949,6 7 488,1 105,1 125,9 132,3 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W 2005 r. w stosunku do roku 2003, dochody w czci inwestycyjno kapitałowej wzrosły zbiorczo o 32,3%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 25,9%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył dochodów z majtku wzrost w 2005 r. o 41,8% w stosunku do 2003 r. oraz dotacji na cele inwestycyjne wzrost o 29,1%. W dochodach w czci inwestycyjno kapitałowej najwikszy udział stanowi dotacje na cele inwestycyjne uzyskiwane z budetu pastwa (64,0%). Natomiast dochody z majtku, na które składaj si m. in. dochody uzyskiwane z wpłat z zysku spółek nalecych do jednostek samorzdu terytorialnego, dywidend i kwot otrzymanych ze zbycia praw majtkowych oraz czci zysku gospodarstw pomocniczych, stanowi 34,9% wpływów. Poniej przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wydatków inwestycyjnych jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 Wydatki inwestycyjne (mln zł) 12 573,7 15 196,9 18 464,2 13
W 2005 r. w stosunku do 2003 r. wydatki inwestycyjne wzrosły zbiorczo o 46,8%, a w porównaniu do 2004 r. o 21,5%. Jak wynika z powyszych zestawie wydatki inwestycyjne jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003 2005 były znacznie wysze ni dochody uzyskiwane w czci inwestycyjno kapitałowej. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe finansowane s zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. W dalszej czci opracowania przedstawiono budet finansowy jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003 2005. 14
3. Cz finansowa W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wpływów w czci finansowej jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Wpływy 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) tys. zł %% Emisja obligacji 579 340 446 359 649 924 77,0 145,6 112,2 Zacignite kredyty i poyczki 4 386 627 5 612 012 6 715 425 127,9 119,7 153,1 Nadwyka z lat ubiegłych 688 679 955 959 2 302 625 138,8 240,9 334,4 Sprzeda papierów wartociowych 19 321 77 859 2 803 403,0 3,6 14,5 Spłata udzielonych poyczek 308 405 26 507 53 807 8,6 203,0 17,4 Odsetki z lokat i udzielonych poyczek 237 823 344 554 474 371 144,9 137,7 199,5 Inne ródła 1 819 321 1 887 259 3 086 451 103,7 163,5 169,6 RAZEM 8 039 515 9 350 508 13 285 407 116,3 142,1 165,3 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W 2005 r. w stosunku do roku 2003, wpływy ogółem czci finansowej budetu wzrosły zbiorczo o 65,3%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 42,1%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył wpływów uzyskanych z tytułu nadwyki z ubiegłych lat wzrost w 2005 r. o 234,4% w stosunku do 2003 r. oraz odsetek z lokat i udzielonych poyczek (99,5%) i zacignitych kredytów i poyczek (53,1%). W strukturze wpływów w czci finansowej budetów jednostek samorzdu terytorialnego przewaały w 2005 r. zacignite kredyty i poyczki 50,5% i nadwyka z lat ubiegłych 17,3%. Wpływy jednostek samorzdu terytorialnego z tych tytułów stanowiły łcznie 67,8% wpływów ogółem. W 2005 r. udział kredytów i poyczek we wpływach ogółem zmniejszył si w porównaniu z 2003 r. o 4,1 punktu 15
procentowego i o 9,5 punktu w stosunku do 2004 r. Zmniejszył si równie w omawianym okresie udział wpływów uzyskiwanych z tytułu spłat udzielonych poyczek oraz emisji obligacji. Udział wpływów ze sprzeday papierów wartociowych pozostawał w omawianym okresie na zblionym poziomie. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wpływów w czci finansowej jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Struktura wpływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Emisja obligacji 7,2 4,8 4,9-2,4 0,1-2,3 Zacignite kredyty i poyczki 54,6 60,0 50,5 5,4-9,5-4,1 Nadwyka z lat ubiegłych 8,6 10,2 17,3 1,6 7,1 8,7 Sprzeda papierów wartociowych 0,2 0,8 0,0 0,6-0,8-0,2 Spłata udzielonych poyczek 3,8 0,3 0,4-3,5 0,1-3,4 Odsetki z lokat i udzielonych poyczek 3,0 3,7 3,6 0,7-0,1 0,6 Inne ródła 22,6 20,2 23,2-2,4 3 0,6 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W 2005 r. w stosunku do roku 2003, wypływy ogółem wzrosły zbiorczo o 58,9%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 36,1%. W najwikszym stopniu wzrost wypływów w omawianym okresie dotyczył wykupu obligacji o 209,4% w stosunku do 2003 r. i o 180,6% w porównaniu z 2004 r. Wypływy z tytułu spłat zacignitych kredytów i poyczek wraz z odsetkami, lokat w bankach oraz udzielanych z budetów jednostek samorzdu terytorialnego poyczek były w 2005 r. wysze o ponad 60% w porównaniu do 2003 r. 16
W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wypływów w czci finansowej budetów jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Wypływy 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) tys. zł %% Wykup obligacji 153 346 169 109 474 472 110,3 280,6 309,4 Spłata zacignitych kredytów i poyczek 2 808 631 3 367 874 4 333 535 119,9 128,7 154,3 Obsługa zadłuenia 871 995 904 676 996 757 103,7 110,2 114,3 Wykup papierów wartociowych 26 875 20 619-76,7 - - Lokaty w bankach 401 626 504 642 922 030 125,6 182,7 229,6 Udzielone z budetu poyczki 82 136 99 697 180 927 121,4 181,5 220,3 Inne cele 9 131 15 304 11 082 167,6 72,4 121,4 RAZEM 4 353 740 5 081 920 6 918 803 116,7 136,1 158,9 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wypływów w czci finansowej budetów jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. Struktura wypływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Wykup obligacji 3,5 3,3 6,9-0,2 3,6 3,4 Spłata zacignitych kredytów i poyczek 64,5 66,3 62,6 1,8-3,7-1,9 Obsługa zadłuenia 20,0 17,8 14,4-2,2-3,4-5,6 Wykup papierów wartociowych 0,6 0,4 0,0-0,2-0,4-0,6 17
Struktura wypływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Lokaty w bankach 9,2 9,9 13,3 0,7 3,4 4,1 Udzielone z budetu poyczki 1,9 2,0 2,6 0,1 0,6 0,7 Inne cele 0,2 0,3 0,2 0,1-0,1 0 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W strukturze wypływów w czci finansowej budetów jednostek samorzdu terytorialnego przewaały w 2005 r. spłaty zacignitych kredytów i poyczek wraz z odsetkami. Wypływy z tego tytułu stanowiły w 2005 r. łcznie 77,0% wypływów ogółem i w porównaniu do 2003 r. ich udział zmalał o 7,5 punktu procentowego. Zwikszył si natomiast w omawianym okresie udział wypływów z tytułu wykupu obligacji, lokat w bankach oraz udzielanych z budetu jednostek samorzdu terytorialnego poyczek. 18
4. Wynik budetów jednostek samorzdu terytorialnego W poniszym zestawieniu przedstawiono dochody, wydatki oraz wynik jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 1. Dochody ogółem 79 140,4 91 504,0 102 911,9 115,6 112,5 130,0 2. Wydatki ogółem 80 954,4 91 386,8 103 807,1 112,9 113,6 128,2 3. Wynik (1 2) - 1 813,9 117,2-895,2 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.) Ze wzgldu jednak na to, e w niniejszym opracowaniu sytuacja finansowa jednostek samorzdu terytorialnego podlega ocenie z punktu widzenia wypracowanej w latach 2003 2005 nadwyki operacyjnej, a jej obliczenie wymaga podziału budetu jednostki samorzdu terytorialnego na 3 czci (operacyjn, inwestycyjno kapitałow oraz finansow). Wynik obliczony został jako suma wyników poszczególnych czci obejmujcych działalno jednostek samorzdu terytorialnego. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce zrealizowanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003-2005 w podziale na poszczególne czci budetu. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% A. Cz operacyjna 1. Dochody biece 73 348,4 85 287,1 95 033,3 116,3 111,4 129,6 2. Wydatki biece 67 508,6 75 285,3 84 346,1 111,5 112,0 124,9 3. Saldo operacyjne (Nadwyka operacyjna brutto) (1 2) B. Cz inwestycyjno-kapitałowa 5 839,8 10 001,7 10 687,2 171,3 106,9 183,0 4. Wpływy 5 660,5 5 949,6 7 488,1 105,1 125,9 132,3 19
2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 5. Wypływy 12 573,7 15 196,9 18 464,2 120,9 121,5 146,8 6. Saldo inwestycyjnokapitałowe (4-5) C. Cz finansowa - 6 913,3-9 247,3-10 976,2 - - - 7. Wpływy 8 039,5 9 350,5 13 285,4 116,3 142,1 165,3 8. Wypływy w tym: 8a. zw. z obsług i spłat zadłuenia* 4 353,7 5 081,9 6 918,8 116,7 136,1 158,9 3 860,8 4 462,3 5 804,8 115,6 130,1 150,4 9. Saldo finansowe (7-8) 3 685,8 4 268,6 6 366,6 115,8 149,1 172,7 D. Wynik (3+6+9) 2 612,3 5 023,0 6 077,6 192,3 121,0 232,6 E. Saldo operacyjne netto (Nadwyka operacyjna netto) 1 979,0 5 539,5 4 882,4 279,9 88,1 246,7 (3-8a) ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.) * - w tym równie wykup obligacji i papierów wartociowych Ujemne saldo inwestycyjno-kapitałowe wystpujce zbiorczo w jednostkach samorzdu terytorialnego w omawianym okresie wiadczy o tym, e wydatki o charakterze inwestycyjnym i majtkowym realizowane były na poziomie wyszym ni dochody w tej czci budetu. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe mog by finansowane zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. Jak wynika z powyszego zestawienia zbiorczo jednostki samorzdu terytorialnego mogły w omawianym okresie finansowa ujemne saldo inwestycyjnokapitałowe ze rodków własnych. wiadczy o tym dodatnie saldo operacyjne netto, czyli nadwyka rodków własnych pozostajca po uregulowaniu wydatków zwizanych z obsług i spłat zadłuenia. 20
Wnioski 1) Cz operacyjna Z danych przedstawionych przez jednostki samorzdu terytorialnego w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, nadwyka operacyjna brutto wzrosła zbiorczo o 83,0%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 6,9%. Wzrost nadwyki operacyjnej brutto wskazuje na rosncy potencjał inwestycyjny jednostek samorzdu terytorialnego, który mógłby by wykorzystany przy braku obcie finansowych zwizanych z obsług istniejcego zadłuenia. Tempo wzrostu wydatków biecych w omawianych latach nie przekraczało tempa wzrostu dochodów biecych. Zbiorczo dochody biece i wydatki biece w jednostkach samorzdu terytorialnego wzrosły w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o odpowiednio 29,6% i 24,9% oraz o 11,4% i 12,0% w porównaniu z 2004 r. Nadwyka operacyjna netto wzrosła w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o 146,7%, jednak w porównaniu do 2004 r. zmniejszyła si o 11,9%. Liczba jednostek wykazujcych dodatni wynik operacyjny brutto wzrosła w 2005 r. w porównaniu do 2003 r. o 119 i zmniejszyła si w stosunku do 2004 r. o 24. 2) Cz inwestycyjno kapitałowa Wydatki inwestycyjne jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2003 2005 były znacznie wysze ni dochody uzyskiwane w czci inwestycyjno kapitałowej. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe mog by finansowane zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. W 2005 r. w stosunku do 2003 r. wydatki inwestycyjne wzrosły zbiorczo o 46,8%, a w porównaniu do 2004 r. o 21,5%. 21
W latach 2003-2005 ujemne saldo inwestycyjno-kapitałowe mogło by finansowane po czci ze rodków własnych. wiadczy o tym dodatnie saldo operacyjne netto, czyli nadwyka rodków własnych pozostajca po uregulowaniu wydatków zwizanych z obsług i spłat zadłuenia. 3) Cz finansowa Z danych przedstawionych przez jednostki samorzdu terytorialnego w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, wpływy ogółem czci finansowej budetu wzrosły zbiorczo o 65,3%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 42,1%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył wpływów uzyskanych z tytułu nadwyki z ubiegłych lat wzrost w 2005 r. o 234,4% w stosunku do 2003 r. oraz odsetek z lokat i udzielonych poyczek (99,5%) i zacignitych kredytów i poyczek (53,1%). Wypływy ogółem w 2005 r. w stosunku do roku 2003, wzrosły zbiorczo o 58,9%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 36,1%. W najwikszym stopniu wzrost wypływów w omawianym okresie dotyczył wykupu obligacji o 209,4% w stosunku do 2003 r. i o 180,6% w porównaniu z 2004 r. Wypływy z tytułu spłat zacignitych kredytów i poyczek wraz z odsetkami, lokat w bankach oraz udzielanych z budetów jednostek samorzdu terytorialnego poyczek były w 2005 r. wysze o ponad 50% w porównaniu do 2003 r. 22
Cz II Zbiorcze wykonanie budetów gmin 1. Cz operacyjna W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych dochodów biecych gmin w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% DOCHODY BIECE z tego: 33 545,7 37 866,9 42 297,6 112,9 111,7 126,1 PIT 4 010,3 5 466,1 6 269,9 136,3 114,7 156,3 CIT 224,6 398,9 442,8 177,6 111,0 197,2 Podatek od nieruchomoci 6 028,2 6 501,2 6 994,9 107,8 107,6 116,0 Pozostałe dochody biece 4 980,3 5 413,8 5 870,0 108,7 108,4 117,9 Dotacje celowe na zadania biece 3 084,6 4 265,7 6 639,6 138,3 155,7 215,2 Subwencja ogólna 15 217,6 15 821,2 16 080,3 104,0 101,6 105,7 DOCHODY OGÓŁEM, w tym: 36 046,3 40 308,5 45 813,2 111,8 113,7 127,1 Dochody własne 17 055,7 19 444,4 22 300,5 114,0 114,7 130,8 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Z danych przedstawionych przez gminy w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, dochody biece wzrosły zbiorczo o 26,1%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 11,7%. Dochody własne wzrosły w 2005 r. w stosunku do 2003 r. zbiorczo o 30,8%. W najwikszym stopniu wrosły w omawianych latach dochody uzyskiwane z tytułu udziału gmin w podatku dochodowym od osób prawnych, w 2005 r. wykonanie dochodów z tego tytułu było niemal 2 razy wiksze ni w 2003 r., oraz dotacje celowe 23
na zadania biece, w 2005 r. wykonanie dochodów z tego tytułu wzrosło o 115,2% w porównaniu do 2003 r. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych dochodów biecych gmin w latach 2003-2005. Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. DOCHODY BIECE z tego: 100,0 100,0 100,0 - - - PIT 12,0 14,4 14,8 2,5 0,4 2,9 CIT 0,7 1,1 1,0 0,4 0,0 0,4 Podatek od nieruchomoci 18,0 17,2 16,5-0,8-0,6-1,4 Pozostałe dochody biece 14,8 14,3 13,9-0,5-0,4-1,0 Dotacje celowe na zadania biece 9,2 11,3 15,7 2,1 4,4 6,5 Subwencja ogólna 45,4 41,8 38,0-3,6-3,8-7,3 DOCHODY OGÓŁEM, w tym: 100,0 100,0 100,0 - - - Dochody własne 47,3 48,2 48,7 0,9 0,4 1,4 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W efekcie wprowadzenia z dniem 1 stycznia 2004 r. regulacji wynikajcych z ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego, zasadniczym ródłem dochodów biecych gmin stały si dochody własne, przy malejcym udziale dotacji celowych i subwencji ogólnej. W strukturze dochodów biecych gmin, w 2005 r., subwencje stanowiły 38,0%, a dotacje celowe 15,7%. Z danych przedstawionych przez gminy w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, wydatki biece wzrosły zbiorczo o 23,8%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 12,1%. 24
W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wydatków biecych gmin w latach 2003-2005. Wydatki biece 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% Wynagrodzenia i pochodne od 16 375,6 wynagrodze 17 130,8 17 880,5 104,6 104,4 109,2 Zakup materiałów i usług 5 295,6 5 878,1 5 988,8 111,0 101,9 113,1 wiadczenia społeczne 2 883,3 4 428,4 6 395,1 153,6 144,4 221,8 Pozostałe wydatki biece 5 452,9 5 703,1 6 872,6 104,6 120,5 126,0 RAZEM 30 007,4 33 140,4 37 137,1 110,4 112,1 123,8 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Najbardziej wrosły w omawianych latach wydatki przeznaczone na wiadczenia społeczne, w 2005 r. wykonanie wydatków z tego tytułu było wysze o 121,8% ni w 2003 r. i o 44,4% w porównaniu do 2004 r. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wydatków biecych gmin w latach 2003-2005. Struktura wydatków biecych Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze 54,6 51,7 48,1-2,9-3,5-6,4 Zakup materiałów i usług 17,6 17,7 16,1 0,1-1,6-1,5 wiadczenia społeczne 9,6 13,4 17,2 3,8 3,9 7,6 Pozostałe wydatki biece 18,2 17,2 18,5-1,0 1,3 0,3 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W strukturze wydatków biecych gmin przewaały w 2005 r. wydatki w nastpujcych grupach: Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze 48,1%, Zakup materiałów i usług 16,1%, wiadczenia społeczne 17,2%. Wydatki gmin 25
w tych grupach stanowiły łcznie 81,4% wydatków biecych. W 2005 r. udział wynagrodze i pochodnych od wynagrodze w wydatkach biecych ogółem zmniejszył si w porównaniu z 2003 r. o 6,4 punktu procentowego i o 3,5 punktu w stosunku do 2004 r. Nieznacznie zmniejszył si w omawianym okresie równie udział wydatków na zakup materiałów i usług, w 2005 r. był niszy o 1,5 punktu procentowego ni w 2003 r. Wzrósł natomiast w 2005 r. udział wydatków na wiadczenia społeczne z 9,6% w 2003 r. i 13,4% w 2004 r. do 17,2%. 26
1.1 Wynik operacyjny W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wyniku operacyjnego gmin w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 1. Dochody biece 33 545,7 37 866,9 42 297,6 112,9 111,7 126,1 2. Wydatki biece 30 007,4 33 140,4 37 137,1 110,4 112,1 123,8 A. Wynik operacyjny brutto (1 2) 3 538,2 4 726,5 5 160,5 133,6 109,2 145,8 3. Wykup obligacji 61,0 74,4 114,8 121,9 154,3 188,1 4. Spłata zacignitych kredytów i poyczek 1 477,9 1 678,2 2 299,8 113,6 137,0 155,6 5. Obsługa zadłuenia 336,7 325,3 345,5 96,6 106,2 102,6 6. Wykup papierów wartociowych 9,6 5,1-52,8 - - B. Wynik operacyjny netto 1 653,0 2 643,5 2 400,3 159,9 90,8 145,2 (A 3 4 5 6) ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Z danych przedstawionych przez gminy w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, nadwyka operacyjna brutto wzrosła zbiorczo o 45,8%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 9,2%. Wzrost nadwyki operacyjnej brutto wskazuje na rosncy potencjał inwestycyjny gmin, który mógłby by wykorzystany przy braku obcie finansowych zwizanych z obsług istniejcego zadłuenia. Tempo wzrostu wydatków biecych w omawianych latach nie przekraczało tempa wzrostu dochodów biecych. Zbiorczo dochody biece i wydatki biece w gminach wzrosły w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o odpowiednio 26,1% i 23,8% oraz o 11,7% i 12,1% w porównaniu do 2004 r. Nadwyka operacyjna netto wzrosła w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o 45,2%. Naley przy tym zauway, e zmniejszenie si nadwyki operacyjnej netto w 2005 r. w porównaniu do 2004 r. nastpiło przy jednoczesnym wzrocie wydatków 27
zwizanych z obsług zadłuenia (o 6,2%), spłat zacignitych kredytów i poyczek (o 37,0), wykupem obligacji (o 54,3%). W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wyniku operacyjnego gmin w przeliczeniu na mieszkaca w latach 2003-2005. Zmiana nominalna 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) zł Wynik operacyjny brutto na mieszkaca* 139,62 186,51 203,63 46,89 17,13 64,01 Wynik operacyjny netto na mieszkaca 65,23 104,31 94,71 39,09-9,60 29,49 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). * - wg stanu ludnoci GUS z dnia 31.12.2004 r. Z danych przedstawionych przez gminy w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e nadwyka operacyjna brutto w przeliczeniu na mieszkaca zbiorczo w gminach wyniosła 139,62 zł w 2003 r., 186,51 zł w 2004 r. oraz 203,63 zł w 2005 r. Nadwyka operacyjna netto w przeliczeniu na mieszkaca zbiorczo w gminach wyniosła 65,23 zł w 2003 r., 104,31 zł w 2004 r. oraz 94,71 zł w 2005 r. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce liczby gmin wg osignitego wyniku operacyjnego w latach 2003-2005. Dodatni wynik operacyjny brutto (nadwyka operacyjna brutto) Liczba jednostek samorzdu terytorialnego 2003 2004 2005 2293 2350 2330 Ujemny wynik operacyjny brutto 120 63 83 Dodatni wynik operacyjny netto (nadwyka operacyjna netto) 1815 1992 1714 Ujemny wynik operacyjny netto 598 421 699 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Liczba gmin wykazujcych dodatni wynik operacyjny brutto wzrosła w 2005 r. w porównaniu do 2003 r. o 37, jednak w stosunku do 2004 r. zmniejszyła si o 20. 28
Jednoczenie zmniejszyła si w omawianym okresie liczba gmin osigajcych nadwyk operacyjn netto, w 2005 r. w stosunku do 2004 r. spadek o 278, a w porównaniu do roku 2003 r. spadek o 101. 29
2. Cz inwestycyjno kapitałowa W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych dochodów w czci inwestycyjno kapitałowej gmin w latach 2003-2005. Dochody inwestycyjno kapitałowe 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% Dotacje i rodki na inwestycje z innych ródeł 1 498,2 1 288,7 2 329,9 86,0 180,8 155,5 Dochody z majtku 882,7 1 008,9 1 012,7 114,3 100,4 114,7 Prywatyzacja majtku 10,9 5,8 6,1 53,2 104,7 55,7 RAZEM 2 391,8 2 303,4 3 348,7 96,3 145,4 140,0 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W 2005 r. w stosunku do roku 2003, dochody w czci inwestycyjno kapitałowej wzrosły zbiorczo o 40,0%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 45,4%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył dotacji na cele inwestycyjne wzrost w 2005 r. o 55,5% w stosunku do 2003 r. W dochodach w czci inwestycyjno kapitałowej najwikszy udział stanowi dotacje na cele inwestycyjne uzyskiwane z budetu pastwa. Natomiast dochody z majtku, na które składaj si m. in. dochody uzyskiwane z wpłat z zysku spółek nalecych do jednostek samorzdu terytorialnego, dywidend i kwot otrzymanych ze zbycia praw majtkowych oraz czci zysku gospodarstw pomocniczych, stanowiły w 2005 r. ok. 20% wpływów. Poniej przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wydatków inwestycyjnych gmin w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 Wydatki inwestycyjne (mln zł) 6 251,1 7 476,2 8 354,9 30
W 2005 r. w stosunku do 2003 r. wydatki inwestycyjne wzrosły zbiorczo o 33,7%, a w porównaniu do 2004 r. o 11,8%. Jak wynika z powyszych zestawie wydatki inwestycyjne gmin w latach 2003 2005 były znacznie wysze ni dochody uzyskiwane w czci inwestycyjno kapitałowej. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe finansowane s zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. W dalszej czci opracowania przedstawiono budet finansowy gmin w latach 2003 2005. 31
3. Cz finansowa W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wpływów w czci finansowej gmin w latach 2003-2005. Wpływy 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) tys. zł %% Emisja obligacji 80 980 134 659 248 764 166,3 184,7 307,2 Zacignite kredyty i poyczki 2 186 158 2 844 679 2 949 203 130,1 103,7 134,9 Nadwyka z lat ubiegłych 520 816 828 227 1 096 174 159,0 132,4 210,5 Sprzeda papierów wartociowych 15 619 12 854 2 803 82,3 21,8 17,9 Spłata udzielonych poyczek 292 936 8 249 6 287 2,8 76,2 2,1 Odsetki z lokat i udzielonych poyczek 119 794 144 000 173 000 120,2 120,1 144,4 Inne ródła 808 456 932 121 1 228 598 115,3 131,8 152,0 RAZEM 4 024 760 4 904 788 5 704 829 121,9 116,3 141,7 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów jednostek samorzdu terytorialnego za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W 2005 r. w stosunku do roku 2003, wpływy ogółem czci finansowej budetu wzrosły zbiorczo o 41,7%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 16,3%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył wpływów uzyskanych z emisji obligacji oraz z tytułu nadwyki z lat ubiegłych wzrost odpowiednio w 2005 r. o 207,2% i 110,5% w stosunku do 2003 r. Wpływy z tytułu zacignitych kredytów i poyczek wzrosły w 2005 r. o 34,9% i 3,7% w stosunku do 2003 r. 32
W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wpływów w czci finansowej gmin w latach 2003-2005. Struktura wpływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Emisja obligacji 2,0 2,7 4,4 0,7 1,6 2,3 Zacignite kredyty i poyczki 54,3 58,0 51,7 3,7-6,3-2,6 Nadwyka z lat ubiegłych 12,9 16,9 19,2 3,9 2,3 6,3 Sprzeda papierów wartociowych 0,4 0,3 0,0-0,1-0,2-0,3 Spłata udzielonych poyczek 7,3 0,2 0,1-7,1-0,1-7,2 Odsetki z lokat i udzielonych poyczek 3,0 2,9 3,0 0,0 0,1 0,1 Inne ródła 20,1 19,0 21,5-1,1 2,5 1,4 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W strukturze wpływów w czci finansowej budetów gmin przewaały w 2005 r. zacignite kredyty i poyczki 51,7% i nadwyka z lat ubiegłych 19,2%. Wpływy gmin z tego tytułu stanowiły łcznie 70,9% wpływów ogółem. W 2005 r. udział kredytów i poyczek we wpływach ogółem zmniejszył si w porównaniu z 2003 r. o 2,6 punktu procentowego i o 6,3 punktu w stosunku do 2004 r. Zwikszył si w omawianym okresie udział wpływów uzyskiwanych z tytułu emisji obligacji, nadwyki z lat ubiegłych oraz z innych ródeł. Udział wpływów ze sprzeday papierów wartociowych pozostawał w omawianym okresie na zblionym poziomie. W 2005 r. w stosunku do roku 2003, wypływy ogółem wzrosły zbiorczo o 49,5%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 33,6%. W najwikszym stopniu wzrost wypływów w 2005 r. dotyczył wykupu obligacji o 88,1% w stosunku do 2003 r., spłat zacignitych kredytów i poyczek o 55,6% oraz lokat w bankach o 70,6% w porównaniu z 2004 r. 33
W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce wykonanych wypływów w czci finansowej budetów gmin w latach 2003-2005. Wypływy 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) tys. zł %% Wykup obligacji 61 046 74 409 114 846 121,9 154,3 188,1 Spłata zacignitych kredytów i poyczek 1 477 891 1 678 232 2 299 843 113,6 137,0 155,6 Obsługa zadłuenia 336 729 325 253 345 519 96,6 106,2 102,6 Wykup papierów wartociowych 9 575 5 052-52,8 0,0 0,0 Lokaty w bankach 365 622 444 374 623 693 121,5 140,4 170,6 Udzielone z budetu poyczki 25 523 19 854 19 904 77,8 100,3 78,0 Inne cele 4 924 6 237 7 155 126,6 114,7 145,3 RAZEM 2 281 309 2 553 410 3 410 959 111,9 133,6 149,5 ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). Spadek wypływów w omawianym okresie nastpił w przypadku wykupu papierów wartociowych oraz udzielanych z budetu poyczek. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce struktury wykonanych wypływów w czci finansowej budetów gmin w latach 2003-2005. Struktura wypływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Wykup obligacji 2,7 2,9 3,4 0,2 0,5 0,7 Spłata zacignitych kredytów i poyczek 64,8 65,7 67,4 0,9 1,7 2,6 Obsługa zadłuenia 14,8 12,7 10,1-2,0-2,6-4,6 Wykup papierów wartociowych 0,4 0,2 0,0-0,2-0,2-0,4 34
Struktura wypływów Tempo zmian 2003 2004 2005 (3-2) (4-3) (4-2) %% pkt proc. Lokaty w bankach 16,0 17,4 18,3 1,4 0,9 2,3 Udzielone z budetu poyczki 1,1 0,8 0,6-0,3-0,2-0,5 Inne cele 0,2 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 RAZEM 100,0 100,0 100,0 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.). W strukturze wypływów w czci finansowej budetów gmin przewaały w 2005 r. spłaty zacignitych kredytów i poyczek wraz z odsetkami. Wypływy z tego tytułu stanowiły w 2005 r. łcznie 77,5% wypływów ogółem, jednak w porównaniu do 2003 r. ich udział zmniejszył si o 0,9 punktu procentowego. W omawianym okresie systematycznie zmniejszał si udział wydatków z tytułu obsługi zadłuenia w wypływach ogółem. W 2003 r. udział wydatków z tego tytułu kształtował si na poziomie 14,8%, a w 2005 r. - 10,1%. 35
4. Wynik budetów gmin W poniszym zestawieniu przedstawiono dochody, wydatki oraz wynik gmin w latach 2003-2005. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 1. Dochody ogółem 36 046,3 40 308,5 45 813,2 111,8 113,7 127,1 2. Wydatki ogółem 36 595,3 40 941,8 45 837,5 111,9 112,0 125,3 3. Wynik (1 2) - 549,0-633,2-24,3 - - - ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.) W niniejszym opracowaniu ocena sytuacji finansowej gmin dokonana została natomiast poprzez porównanie poszczególnych czci obejmujcych działalno tych jednostek (operacyjn, inwestycyjno kapitałow oraz finansow). Wynik obliczony został jako suma wyników poszczególnych czci obejmujcych działalno gmin. W poniszym zestawieniu przedstawiono zbiorcze dane dotyczce zrealizowanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów gmin w latach 2003-2005 w podziale na poszczególne czci budetu. 2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% A. Cz operacyjna 1. Dochody biece 33 545,7 37 866,9 42 297,6 112,9 111,7 126,1 2. Wydatki biece 30 007,4 33 140,4 37 137,1 110,4 112,1 123,8 3. Saldo operacyjne (Nadwyka operacyjna brutto) (1 2) B. Cz inwestycyjno-kapitałowa 3 538,2 4 726,5 5 160,5 133,6 109,2 145,8 4. Wpływy 2 391,8 2 303,4 3 348,7 96,3 145,4 140,0 5. Wypływy 6 251,1 7 476,2 8 354,9 119,6 111,8 133,7 36
2003 2004 2005 (3:2) (4:3) (4:2) mln zł %% 6. Saldo inwestycyjnokapitałowe (4-5) - 3 859,3-5 172,8-5 006,2 - - - C. Cz finansowa 7. Wpływy 4 024,8 4 904,8 5 704,8 121,9 116,3 141,7 8. Wypływy w tym: 8a. zw. z obsług i spłat zadłuenia* 2 281,3 2 553,4 3 411,0 111,9 133,6 149,5 1 885,2 2 082,9 2 760,2 110,5 132,5 146,4 9. Saldo finansowe (7-8) 1 743,5 2 351,4 2 293,9 134,9 97,6 131,6 D. Wynik (3+6+9) 1 422,4 1 905,1 2 448,2 133,9 128,5 172,1 E. Saldo operacyjne netto (Nadwyka operacyjna netto) 1 653,0 2 643,5 2 400,3 159,9 90,8 145,2 (3-8a) ródło: Sprawozdania z wykonania budetów gmin za lata 2003-2005 (Min. Fin.) * - w tym równie wykup obligacji i papierów wartociowych Ujemne saldo inwestycyjno-kapitałowe wystpujce zbiorczo w gminach w omawianym okresie wiadczy o tym, e wydatki o charakterze inwestycyjnym i majtkowym realizowane były na poziomie wyszym ni dochody w tej czci budetu. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe mog by finansowane zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. Jak wynika z powyszego zestawienia zbiorczo gminy mogły w omawianym okresie finansowa ujemne saldo inwestycyjno-kapitałowe po czci ze rodków własnych. wiadczy o tym dodatnie saldo operacyjne netto, czyli nadwyka rodków własnych pozostajca po uregulowaniu wydatków zwizanych z obsług i spłat zadłuenia. 37
Wnioski 1) Cz operacyjna Z danych przedstawionych przez gminy w rocznych sprawozdaniach z wykonania budetów za lata 2003-2005 wynika, e w 2005 r. w stosunku do roku 2003, nadwyka operacyjna brutto wzrosła zbiorczo o 45,8%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 9,2%. Wzrost nadwyki operacyjnej brutto wskazuje na rosncy potencjał inwestycyjny gmin, który mógłby by wykorzystany przy braku obcie finansowych zwizanych z obsług istniejcego zadłuenia. Tempo wzrostu wydatków biecych w omawianych latach nie przekraczało tempa wzrostu dochodów biecych. Zbiorczo dochody biece i wydatki biece w gminach wzrosły w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o odpowiednio 26,1% i 23,8% oraz o 11,7% i 12,1% w porównaniu do 2004 r. Nadwyka operacyjna netto wzrosła w 2005 r. w stosunku do 2003 r. o 45,2%. Liczba jednostek wykazujcych dodatni wynik operacyjny brutto wzrosła w 2005 r. w porównaniu do 2003 r. o 37, jednak w stosunku do 2004 r. zmniejszyła si o 20. Wzrost wartoci nadwyki operacyjnej brutto w skali kraju wskazuje na rosncy potencjał inwestycyjny gmin ogółem, natomiast wzrost liczby gmin osigajcych nadwyk operacyjn brutto wiadczy o polepszajcej si sytuacji finansowej na poziomie poszczególnych jednostek. 2) Cz inwestycyjno kapitałowa Wydatki inwestycyjne gmin w latach 2003 2005 były znacznie wysze ni dochody uzyskiwane w czci inwestycyjno kapitałowej. Inwestycje realizowane na poziomie wyszym ni dochody kapitałowe mog by finansowane zarówno ze rodków własnych (nadwyka operacyjna netto) jak i ze rodków zewntrznych takich jak kredyty czy poyczki. 38
W 2005 r. w stosunku do 2003 r. wydatki inwestycyjne wzrosły zbiorczo o 33,7%, a w porównaniu do 2004 r. o 11,8%. W latach 2003-2005 ujemne saldo inwestycyjno-kapitałowe mogło by finansowane po czci ze rodków własnych. wiadczy o tym dodatnie saldo operacyjne netto, czyli nadwyka rodków własnych pozostajca po uregulowaniu wydatków zwizanych z obsług i spłat zadłuenia. 3) Cz finansowa W 2005 r. w stosunku do roku 2003, wpływy ogółem czci finansowej budetów gmin wzrosły zbiorczo o 41,7%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 16,3%. W najwikszym stopniu wzrost ten dotyczył wpływów uzyskanych z emisji obligacji oraz z tytułu nadwyki z lat ubiegłych wzrost odpowiednio w 2005 r. o 110,5% i 32,4% w stosunku do 2003 r. Wpływy z tytułu zacignitych kredytów i poyczek wzrosły w 2005 r. o 34,9% i 3,7% w stosunku do 2003 r. Wypływy ogółem w 2005 r. w stosunku do roku 2003, wzrosły zbiorczo o 49,5%, natomiast w porównaniu do 2004 r. o 33,6%. W najwikszym stopniu wzrost wypływów w 2005 r. dotyczył wykupu obligacji o 88,1% w stosunku do 2003 r., spłat zacignitych kredytów i poyczek o 55,6% oraz lokat w bankach o 70,6% w porównaniu z 2004 r. 39