ALTERNATYWNE RÓDŁA FINANSOWANIA MAŁYCH I REDNICH PRZEDSIBIORSTW

Transkrypt

1 Elbieta RAK-MŁYNARSKA Paweł MROWIEC ALTERNATYWNE RÓDŁA FINANSOWANIA MAŁYCH I REDNICH PRZEDSIBIORSTW Streszczenie Celem niniejszego opracowania jest prezentacja i analiza dostpnoci wybranych ródeł finansowania dla małych i rednich przedsibiorstw. Kwestia finansowania biecej i przyszłej działalnoci stanowi kluczowy problem dla kadego przedsibiorstwa niezalenie od jego rozmiarów czy form organizacyjnych, jednake małe i rednie przedsibiorstwa, zwłaszcza we wczesnej fazie rozwoju maj powane trudnoci w pozyskaniu kapitału. Rónorodno ródeł finansowania nie oznacza, e wszystkie podmioty maj jednakowy dostp do tych rodków. Niektóre z nich s dostpne tylko dla okrelonych grup np. emisja akcji moe byródłem dodatkowych kapitałów wyłcznie dla spółek akcyjnych, kredyty bankowe mog uzyska firmy, które maj majtek stanowicy zabezpieczenie kredytu. Pozostaje cała grupa podmiotów, dla których nawet stosunkowo niewielki kapitał mógłby pozwoli si firmie rozwin, ale tradycyjne ródła finansowania w tym przypadku nie s dostpne. Std te, wraz z rozwojem MSP rozwija si sie alternatywnych ródeł finansowania. Słowa kluczowe:ródła finansowania, venture capital, małe i rednie przedsibiorstwa Wstp Podstaw funkcjonowania współczesnej gospodarki jest rozwój małych i rednich przedsibiorstw, uznawany na wiecie za jedn z miar wzrostu gospodarczego oraz przejaw zdrowej konkurencji w gospodarce. Sił małych przedsibiorstw jest ich elastyczno w działaniu, umiejtno wykorzystania sprzyjajcych okolicznoci w warunkach dobrej koniunktury. Słaboci jest dua wraliwo na pogorszenie si warunków gospodarowania przejawiajca si w duej liczbie bankructw, gdy firmy nie potrafi sprosta coraz wikszym wyzwaniom. Dr Elbieta Rak Młynarska, adiunkt w Katedrze Bankowoci i Finansów, Wydział Finansów i Technologii Informatycznych, Wysza Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku- Białej. Dr Paweł Mrowiec, adiunkt w Katedrze Bankowoci i Finansów, Wydział Finansów i Technologii Informatycznych, Wysza Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku-Białej, Zastpca Burmistrza Czechowic-Dziedzic. 80

2 Małe i rednie przedsibiorstwa w 2009 r. stanowiły 99,8 % wszystkich przedsibiorstw w Polsce. Wród nich dominuj mikrofirmy (zatrudniajce do 9 pracowników) 96%, firmy małe to 2,8% ogólnej liczby MSP. Wykres 1. Liczba przedsibiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych w sektorze przedsibiorstw w latach ródło: sektor MSP w Polsce w latach Udział MSP w PKB stanowi około 50%, zatrudniaj one około 70% osób pracujcych, tworzc miejsca pracy przede wszystkim w takich dziedzinach jak usługi, handel detaliczny i hurtowy, produkcja, rolnictwo. Struktura branowa jest nieco inna, w porównaniu do UE-27 W Polsce jest znacznie wicej przedsibiorstw handlowych i mniej usługowych. Nieznacznie wikszy odsetek firm w Polsce ni w UE działa w przemyle i budownictwie. Według danych Eurostatu 2 trzy czwarte MSP w Polsce prowadzi działalno gospodarcz w handlu (37,7%; 30,6% w UE) i usługach (35,4%; 44,3% w UE), a co siódme w budownictwie (15,3%; 14,5% w UE) i co dziesite w przemyle (11,6%; 10,6% w UE). 1 Raport o stanie sektora małych rednich przedsibiorstw w Polsce. PARP. 2 ec.europa.eu/eurostat 81

3 1. Bariery rozwojowe małych i rednich przedsibiorstw Mimo, i MSP stanowi duy potencjał gospodarczy, w dalszym cigu problemem s liczne bariery, utrudniajce im funkcjonowanie i przetrwanie. Małe firmy pojawiaj si na rynku, działaj przez rok czy dwa i znikaj. Wprawdzie wskanik przeywalnoci firm z roku na rok ronie w roku 2001 odnotowano 64,5% firm, które przetrwały 1 rok, a w roku ,4%, niemniej jednak długookresowy wskanik przeycia jest znacznie niszy, i w okresie 5 letnim wynosi tylko 31,4% 3. Do najczciej wymienianych barier rozwojowych MSP zalicza si trzy podstawowe 4. bariery rynkowe i otoczenia, wynikajce zarówno z ogólnej sytuacji gospodarczej) jak i zmian natenia konkurencji, problemy zarzdzania, wynikajce z niewystarczajcej wiedzy i umiejtnoci przedsibiorców oraz kadry zarzdzajcej. W wikszoci przypadków problemy te s umniejszane przez przedsibiorców, ale faktycznie istniej i stanowi istotn przeszkod w rozwoju, bariery finansowe, wynikajce z braku rodków własnych i trudnoci w dostpie do kapitałów obcych. Główn barier rozwoju MSP jest bariera finansowa. Zakładanie, prowadzenie i rozwój MSP jest w duej mierze uwarunkowane dostpem do ródeł finansowania. Na kadym etapie funkcjonowania, szczególnie w fazie pocztkowej, kiedy nastpuje rozruch przedsibiorstwa, wymagany jest kapitał. Kady podmiot gospodarczy, niezalenie czy to dua czy mała firma, musi pozyskiwa rodki finansowe i racjonalnie nimi gospodarowa. Małe firmy s w szczególnie trudnej sytuacji wynikajcej z ograniczonej moliwoci uzyskiwania rodków finansowych na uruchomienie i prowadzenie działalnoci gospodarczej. Prywatne zasoby, bdce w dyspozycji przedsibiorców s na ogół niewystarczajce do pokrycia wszystkich potrzeb, a banki stosujc zachowawcz polityk kredytow tworz barier finansow, bardzo trudn do pokonania. Skutkiem tego sektor MSP cierpi na brak 3 Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach PARP Warszawa ródła finansowania działalnoci gospodarczej i monta finansowy. Fundacja Edukacji Europejskiej. Wałbrzych 2006, s

4 płynnoci, brak zdolnoci kredytowej i ograniczenia rozwoju. Nawet niewielkie opónienia ze strony klientów w regulacji nalenoci stanowi natychmiast zagroenie dla egzystencji firmy, powodujc zatory płatnicze i opónienia w regulacji zobowiza podatkowych. W tych firmach brakuje równie rodków na rozwój oraz wdraanie nowoci technologicznych. Wiele MSP nie ma dostpu do kredytów bankowych ze wzgldu na niskie zasoby kapitałowe czy problemy z płynnoci. Stanowi to bardzo powane wyzwanie dla firm, które chc si bardzo szybko rozwija, oferujc nieznane na rynku innowacyjne produkty. Takie plany prowadzce do szybkiego rozwoju, ale równoczenie obcione duym ryzykiem s niechtnie finansowane przez banki, pojawia si wic luka, któr mog wypełni inne ródła finansowania. 2. ródła kapitału w przedsibiorstwie - przegld W okresie ostatnich dwudziestu lat znacznie zwikszyły si moliwoci przedsibiorstw w zakresie ródeł finansowania i dostpu do nich. Wzrósł udział kapitału obcego w finansowaniu działalnoci biecej firm (kredyt kupiecki) czy inwestycyjnej (leasing operacyjny i finansowy). Z uwagi na du rónorodno i form finansowania kapitał w przedsibiorstwie mona podzieli wg rónych kryteriów (tabela 2). 83

5 Tabela 2. Rodzaje finansowania przedsibiorstwa Własne kapitał od dotychczasowych włacicieli (dopłaty akcjonariuszy i wspólników kapitał od nowych włacicie-li (emisja akcji) Fundusze Venture capital emisja na rynku pozagiełdowym Finansowanie przedsibiorstwa Zewntrzne Wewntrzne rodki z działalnoci Obce gospodarczej Mezzanine leasing factoring franchising dotacje i subwencje rodki z funduszy pomocowych zysk netto amortyzacja rodki z uwolnienia kapitału przekształcenia w aktywach i pasywach (sprzeda zbdnego majtku) Finansowanie wewntrzne i finansowanie zewntrzne. Finansowanie zewntrzne to zaangaowanie kapitału osób trzecich natomiast o finansowaniu wewntrznym mówimy przy braku tego zaangaowania). W przypadku małych firm, nieposiadajcych osobowoci prawnej, wewntrznymi ródłami finansowania s zwykle rodki włacicieli firmy, angaowane w momencie zakładania firmy oraz nadwyki wygenerowane przez firm z biecej działalnoci. W wielu przypadkach trudno jest rozdzieli rodki posiadane przez firm od rodków nalecych do właciciela, dlatego te za wewntrzne ródła finansowania uznaje si wszystkie sposoby finansowania które nie angauj kapitału osób trzecich (poza włacicielami firmy). 84

6 Ten problem nie wystpuje w przypadku firm posiadajcych osobowo prawn, poniewa jako wewntrzne ródła finansowania traktowane s rodki wypracowane w biecej działalnoci, natomiast jako finansowanie zewntrzne przyjmuje si kapitały obce, pozyskanie dodatkowych wspólników czy te skorzystanie z venture capital. Kapitał własny i kapitał obcy. Zarówno wewntrzne jak i zewntrzne ródła finansowania dostarczaj kapitału, który mona podzieli na kapitały własne i obce (zobowizania). Kapitały własne to pierwotne lokaty kapitałowe włacicieli, dokonane przez objcie akcji lub udziałów oraz póniejsze zwikszenie kapitału na drodze emisji akcji lub wydania udziałów, a take dopłaty i zatrzymane w firmie zyski 5. Kapitał własny słuy finansowaniu biecej działalnoci lub rozwojowi firm ju istniejcych i pochodzi głównie z zysków zatrzymanych. Jest podstawowym ródłem finansowania, które bezterminowo pozostaje do dyspozycji przedsibiorstwa, bdc jednoczenie zabezpieczeniem dla aktualnych i potencjalnych wierzycieli firmy. Std te wielko kapitałów własnych powinna kształtowa si na poziomie, umoliwiajcym rozszerzenie działalnoci inwestycyjnej, podjcie prac rozwojowych bd zacignicie kredytu. Z kolei kapitał obcy jest głównym ródłem finansowania działalnoci rozwojowej firmy moe on by pozyskiwany za pomoc instrumentów rynku finansowego, rynku towarowego oraz poprzez korzystanie ze szczególnych form finansowania 6. Dostpno do zewntrznych ródeł finansowania obcego jest zrónicowana dla poszczególnych form organizacyjno - prawnych przedsibiorstw. Najłatwiej jest pozyska kapitał duym przedsibiorstwom, osigajcym dobre wyniki finansowe np. spółkom o wysokiej efektywnoci notowanym na giełdzie. Małe firmy, we wczesnej fazie rozwoju, nie majce ugruntowanej pozycji na rynku, nie dysponujce odpowiednimi majtkiem, mog mie znacznie wiksze trudnoci w pozyskaniu kapitału obcego. Pomidzy kapitałem własnym i obcym znajduje si finansowanie mezzanine. W sferze finansów mezzanine 7 oznacza form finansowania, 5 A. Rutkowski, Zarzdzanie finansami, PWE Warszawa 2007, s Ibidem. str. 142 nn. 7 M. Panfil, Mezzanine jako ródło finansowania dla przedsibiorstwa, 85

7 zawierajc zarówno elementy długu jak i kapitału własnego. Podstawowe cechy mezzanine s nastpujce: podobnie jak zwykły dług, jest oprocentowane; moe by zabezpieczone aktywami spółki-biorcy (jednake jest to zwykle zabezpieczenie wtórne do zabezpiecze na rzecz banku); umowa mezzanine jest konstrukcj zblion do umowy poyczki, ale dla dawców mezzanine kluczowe znaczenie maj przyszłe przepływy pienine spółki-biorcy; odsetki s zwykle spłacane na pocztku, a sam kapitał zwracany jest albo na koniec okresu finansowania w rosncych ratach, albo jednorazowo, długo inwestycji wynosi zwykle 5-7 lat. Mezzanine jest jednym z rodzajów private equity, czyli kapitału wysokiego ryzyka adresowanego do spółek niegiełdowych na rónych etapach ich rozwoju, głównie dla rednich i duych przedsibiorstw o dobrej sytuacji finansowej, których zdolno kredytowa nie jest jednak wystarczajca dla realizacji wszystkich planów inwestycyjnych oraz dla podmiotów, które zamierzaj naby przedsibiorstwa w dobrej sytuacji finansowej Venture capital (VC) jako alternatywne ródło finansowania 9 Najtrudniejsze dla MSP s pierwsze lata funkcjonowania i ten okres charakteryzuje si najwiksz iloci firm nowopowstajcych ale równoczenie wiele z nich nie jest w stanie wyj poza pierwsz faz funkcjonowania i s likwidowane. Uzyskanie odpowiedniego zasilania finansowego na starcie jest dla wielu firm szans na rozwój ale przedsibiorcy nie zawsze potrafi pozyska te rodki, z uwagi na niewystarczajc wiedz w tym zakresie, dlatego tak wane jest instytucjonalne wsparcie dla tych najmniejszych firm. Tak rol pełni np. inkubatory przedsibiorczoci, gdzie firmy w pocztkowym okresie Z uwagi na grup, do której ten kapitał jest adresowany, kwestia kapitału mezzanine w tym artykule nie bdzie rozwijana. 9 Z uwagi na obszerno problemu w niniejszym artykule zostan omówione tylko wybrane ródła finansowania z grupy private equity, dostpne dla MSP. Pozostałe bd tematem kolejnych artykułów autorki. 86

8 swojego funkcjonowania mog uzyska bezpłatne doradztwo prawne, podatkowe, w zakresie administracji itp., dziki czemu mog bezpiecznie przetrwa najtrudniejszy okres funkcjonowania. Równie wanym czynnikiem jest wsparcie finansowe tak trudne do uzyskania dla nowych, małych firm. W zalenoci od stadium rozwoju firmy dostpno do rónych ródeł finansowania jest bardzo zrónicowana (tabela 3). Tabela 3 Finansowanie w ró nych fazach cyklu ycia firmy %% "!+!! "# $%&'()$( *+ *+ +%! + &"+,! $"! - %(".!/! 0 )$%'(&$( )% ródło: opracowanie własne na podstawie Panfil MM: Mezzanine op.cit. W pierwszej fazie, koncepcyjnej, okrelanej czsto jako seed (zasiew) najwiksz rol ogrywaj kapitały własne (których najczciej jest zawsze za mało) oraz rodki z private equity najczciej venture capital (VC) a take wsparcie aniołów biznesu. Pojcie private equity jest pojciem bardzo szerokim, czsto stosowanym zamiennie z pojciem venture capital, mimo, e jest okreleniem od niego szerszym 10. Venture capital jest definiowany jako kapitał własny wnoszony na ograniczony okres przez inwestorów zewntrznych do małych i rednich przedsibiorstw dysponujcych innowacyjnym produktem, metod produkcji bd usług, które nie zostały jeszcze zweryfikowane przez rynek, a wic stwarzaj wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji 11. Jest to kapitał private equity, który 10 K. Sobaska, P. Sieradzan, Inwestycje Private Equity/Venture Capital, wyd. Key Text, Warszawa ródła finansowania działalnoci gospodarczej i monta finansowy. Fundacja Edukacji Europejskiej. Wałbrzych 2006, s

9 jest inwestowany w spółki bdce na wczesnych etapach rozwoju bd rozpoczynajce działalno na rynku. Takie inwestycje s obcione ryzykiem w znacznie wikszym stopniu, ni pozostałe inwestycje private equity, które obejmuj równie inwestowanie w przedsibiorstwa bdce w póniejszych fazach rozwoju. 4. Zalety i wady finansowania firmy przez private equity/venture capital Finansowanie przedsibiorstwa ze rodków funduszy private equity przynosi firmie wiele korzyci, ale wie si równie z pewnymi problemami. Do zalet finansowania inwestycji przedsibiorstwa przez private equity/venture capital nale 12 : pozyskanie nowego właciciela, którego celem jest rozwój przedsibiorstwa i znaczcy wzrost jego wartoci w perspektywie kilku lat, moliwo realizacji nawet bardzo ryzykownych projektów bez stosownych zabezpiecze, pozyskanie nowego inwestora pozwala na dywersyfikacj ryzyka inwestycji, elastyczne podejcie do ryzyka - inwestor nie obawia si poszukiwania rozwiza niekonwencjonalnych oraz podejmowania decyzji wpływajcych na wzrost wartoci przedsibiorstwa w długim okresie, poprawa płynnoci finansowej przedsibiorstwa - korzystanie z private equity nie jest obcione spłatami odsetek, poprawa stosunku zadłuenia do kapitałów własnych przedsibiorstwa i zwikszenie jego zdolnoci kredytowej, transfer know-how z zakresu zarzdzania finansowego, dostp do nowych kontaktów biznesowych, monitorowanie działalnoci przedsibiorstwa, w szczególnoci pod 12 E. Adamowicz, Venture capital jako forma finansowania rozwoju przedsibiorstw w Polsce, [w:] Czas na pienidz. Zarzdzanie finansami. Inwestycje i wycena przedsibiorstw, t. II, red. D. Zarzecki, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin

10 wzgldem finansowym, moliwo uzyskania wartoci dodanej (added value) w postaci wysokiej jakoci wiedzy biznesowej, poprawa wizerunku wierzycieli, firmy i zwikszenie wiarygodnoci wobec moliwo zachowania w tajemnicy wielu istotnych dla działalnoci firmy informacji, które, w przypadku pozyskania kapitału za pomoc oferty publicznej, musiałyby by powszechnie dostpne, równie dla konkurentów. Venture capital posiada jednake pewne wady 13 : Wysoki koszt pozyskania kapitału, Ryzyko rozwodnienia i utraty kontroli włacicieli nad przedsibiorstwem wraz z kolejnymi rundami finansowania, Wprowadzenie dodatkowych obowizków (np. okresowe raportowanie, regularne posiedzenia rady nadzorczej, wdraanie procedur organizacyjnych) wraz z procesem formalizacji przedsibiorstwa, które stanowi obcienie dla kadry zarzdzajcej, Venture capital to przede wszystkim inwestor finansowy dostarczajcy przedsibiorstwu niezbdny kapitał. Strategicny inwestor branowy moe efektywniej wpłyn na wzrost wartoci przedsibiorstwa. Ryzyko wyjcia funduszu z inwestycji w nieodpowiednim momencie powodujce spadek wartoci i wiarygodnoci przedsibiorstwa. Dodatkowo pierwotni właciciele najczciej nie maj wpływu na wybór nowego inwestora pojawiajcego si w miejsce funduszu. 5. Specyfika funduszy venture capital Fundusze venture capital s czsto powizane s z innymi instytucjami finansowymi. Inwestuj w przedsiwzicia obcione bardzo wysokim ryzykiem, ale dajce w perspektywie szans osignicia wysokiej stopy zwrotu w przypadku sukcesu firmy na rynku. Poniewa Venture-Capital.html 89

11 celem inwestorów jest osignicie wysokiej wartoci rynkowej posiadanych w przedsibiorstwie udziałów, nie oczekuj oni maksymalizacji zysków w krótkim okresie, lecz stworzenia efektywnej strategii długoterminowej, której efektem bdzie wzrost wartoci firmy korzystna odsprzeda udziałów w przyszłoci. rodki funduszy inwestowane s na okres od 3 do 10 lat. Po ustabilizowaniu si pozycji rynkowej venture capital odsprzedaje posiadane udziały. Klasyfikacja funduszy VC z uwagi na róne kryteria podziału została przedstawiona w tabeli 4. Tabela 4 Klasyfikacja funduszy venture capital Kryterium Cel działalnoci Zasig terytorialny działania funduszu Stopie zorganizowania działalnoci inwestorów ródło pochodzenia kapitału Sposób gromadzenia kapitału Rodzaj funduszu Komercyjne nastawione na maksymalizacj zysków ze sprzeday akcji Niekomercyjne - pomocowe, dla których maksymalizacja dochodu nie jest zasadniczym celem. Regionalne, Ogólnokrajowe Midzynarodowe Formalne Nieformalne Otwarte - pozyskuj kapitał przez sprzeda jednostek uczestnictwa na rynku finansowym, Zamknite - tworzone poprzez sprzeda cile okrelonej iloci udziałów inwestorom. Niezalene - tworzone przez osoby prywatne i instytucje finansowe, Zalene - tworzone przez instytucje publiczne i przedsibiorstwa ródło: opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu Przedsibiorca korzystajcy ze rodków venture capital na wiadomo, e inwestorzy finansujcy jego firm uczestnicz równie w kontroli realizacji projektów, które s współfinansowane ze rodków funduszu i dopuszcza ich współudział w zarzdzaniu. Czsto te inwestorzy pełni równie funkcje doradcze, w wielu obszarach funkcjonowania firmy: podatkowym, prawnym, organizacyjnym, zarzdczym. 90

12 Analiza funkcjonowania funduszy VC w Polsce pokazuje, e kady fundusz VC realizuje własn polityk inwestycyjn, dlatego te transakcje venture capital w Polsce s realizowane praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki we wszystkich branach (tabela 5). Tabela 5 Inwestycje VC wg sektorów w latach (ilo firm) Sektor w Europie r. - Wsch. w Polsce Produkcja dla biznesu Usługi dla biznesu Chemia i gospodarka materiałowa Telekomunikacja i media IT Budownictwo Dobra konsumpcyjne - produkcja i dystrybucja Inne usługi Energetyka i surowce Usługi Finansowe Brana medyczna, farmaceutyczna, biotechnologie Nieruchomoci Transport Pozostałe Razem ródło: opracowanie własne na podstawie danych EVCA Yearbook 2011 oraz Inwestorzy najchtniej inwestuj w sektory zwizane z telekomunikacj, IT, przy czym porównujc zainteresowanie 91

13 inwestorów poszczególnymi bran ami w Polsce i krajach Europy rodkowo Wschodniej ( wykres 3 i 4) mo na zauwa y w Polsce nieco wi ksze zainteresowanie produkcj i usługami dla biznesu, usługami finansowymi i bran medyczn. Musz to by inwestycje bardzo obiecuj ce, z perspektyw dynamicznego wzrostu, posiadaj ce dobr kadr kierownicz i działaj ce na wzrostowych rynkach. Do najbardziej popularnych sektorów, którymi s zainteresowani inwestorzy inwestorzy, mo na zaliczy dobra konsumpcyjne, finanse, ochron zdrowia, biotechnologie i telekomunikacj. Do firm, które korzystały z funduszy VE zaliczy mo na m.im. Expander niezale ny doradca finansowy, Radio Z, LukasBank, travelplanet, pl, Bankier.pl, Reserved. Rese Bardzo zró nicowany jest równie pakiet posiadanych przez nie akcji/udziałów finansowanego przedsi biorstwa od kilku do stu procent. % udział firm Wykres 3 Inwestycje VC w Europie rodkowo - Wschodniej w latach ,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, sektor ródło: opracowanie własne na podstawie podstawie danych EVCA Yearbook 2011 oraz 92

14 % udział firm Wykres 4 Inwestycje VC w Polsce w latach ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 sektory ródło: opracowanie własne na podstawie danych EVCA Yearbook 2011 oraz Z danych EVCA14 wynika, i inwestycje PE/VC w 2010 roku na rynku polskim wyniosły ok. 657 mln EUR, o 146% wi cej w stosunku do 267 mln EUR osi gni tych w 2009, lecz zaledwie o 4% wi cej ni zanotowane w 2008 roku 633 mln EUR. 14 EVCA Yearbook 2009,

15 Tabela 6. Udział % inwestycji w zale noci od etapu rozwoju przedsibiorstwa w 2010 roku dla Polski, regionu Europy rodkowo-wschodniej i Europy razem Etap inwestycji Polska Europa r-wsch Razem Europa Seed capital 0,0 0,1 0,3 Start-up 0,2 0,4 4,4 Wstpna faza ekspansji 0,2 1,3 4,2 Razem venture capiral 0,4 1,8 8,9 Finansowanie wzrostu 17,4 15,9 14,6 Restrukturyzacja 0,5 0,3 1,2 Refinansowanie 2,5 7,0 4,5 Wykupy 79,2 75,0 70,8 Razem 100,0 100,0 100,0 ródło:: EVCA Yearbook 2011 W Polsce, tak jak i w innych krajach najwicej funduszy private equity, jest zainteresowanych inwestowaniem w dojrzałe, rozwinite przedsibiorstwa, natomiast trudno znale fundusze venture capital (VC) finansujce działalno przedsiwzi typu start-up (tabela) W Polsce wyranie wida rónic w zainteresowaniu inwestorów pomidzy finansowaniem wzrostu w firmach, które ju na rynku zaistniały a udzielaniem wsparcia finansowego dla nowo powstajcych firm. Małe, potencjalnie zyskowne przedsibiorstwa, znajdujce si w fazie organizacji, a posiadajce pomysł na rozwój biznesu, w przypadku braku finansowania ju na pocztku skazane s na porak. Inwestycje w takie projekty s obcione wysokim ryzykiem, ale w przypadku sukcesu przedsiwzicia typu start-up, moliwe jest uzyskanie bardzo wysokiej stopy zwrotu. Nisz t wypełniaj powoli midzy innymi rodki finansowe pochodzce do aniołów biznesu 16, ale wci tych rodków jest zbyt mało, w stosunku do potrzeb. Polski rynek private equity to obecnie około 40 funduszy instytucjonalnych o charakterze komercyjnym. S to głównie podmioty przeprowadzajce due transakcje wykupu, rzadziej finansowania 15 Krajowy Fundusz Kapitałowy jako uzupełnienie systemu wspierania rozwoju sektora MSP. Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Polityki Regionalnej. Warszawa Ta forma wsparcia finansowego bdzie tematem odrbnego opracowania przygotowywanego przez Autorów. 94

16 wzrostu, w spółkach dojrzałych o ugruntowanej pozycji rynkowej. Kapitał tych funduszy stanowi głównie rodki pochodzce od banków, funduszy emerytalnych, firm ubezpieczeniowych oraz innych funduszy PE/VC w formie tzw. funduszy (wykres 5). Wykres 5. Struktura kapitału pozyskanego przez fundusze PE/VC działajce w Polsce wg inwestorów w latach ródło: Z. Drewniak, Inwestycje private equity/venture capital w Polsce w 2010 r. Wikszo pozyskanego kapitału pochodzi zza granicy. W latach ze ródeł krajowych fundusze działajce w Polsce pozyskały jedynie 8,6 mln euro 17, co wynika w duej mierze z ogranicze prawnych dotyczcych polityki inwestycyjnej, szczególnie zwizanej z inwestowaniem przez fundusze emerytalne i ubezpieczeniowe. Innym powodem tak małego zainteresowania t form inwestowania wród inwestorów jest niska atrakcyjno w porównaniu do innych aktywów, które s mniej ryzykowne, bardziej płynne i mniej skomplikowane. 17 Z. Drewniak, Inwestycje private equity/venture capital w Polsce w 2010 r. 95

17 Zakoczenie Powstanie, funkcjonowanie i rozwój firmy jest uwarunkowane wieloma czynnikami. Do podstawowych warunków naley posiadanie przez firm okrelonego majtku, rzeczowego i finansowego, dziki czemu bdzie moliwa produkcja dóbr lub wiadczenie usług. W sytuacji, kiedy tego kapitału brak, lub jego wielko jest niewystarczajca w stosunku do zaistniałych potrzeb, przedsibiorca musi podj działania zmierzajce do zmiany tego stanu rzeczy. ródeł kapitału jest wiele, ale kade z nich wie si z okrelonym kosztami, co dla małej firmy moe okaza si barier, której nie jest w stanie pokona. Jedn z alternatyw dla przedsibiorców posiadajcych innowacyjny pomysł, ale nie dysponujcych rodkami na jego wprowadzenie w ycie jest skorzystanie z funduszy wysokiego ryzyka czyli venture capital. Niestety, ródła alternatywne, takie jak venture capital czy mezzanine nie rozwizuj problemu finansowania dla tych najmniejszych, nowo powstajcych firm, bowiem s nastawione na wsparcie firm ju na rynku funkcjonujcych. Na polskim rynku inwestorów wyranie rysuje si nisza, któr mogłyby wypełni mniejsze, regionalne fundusze private equity, nastawione na obsług małych i rednich firm znajdujcych si we wczesnych fazach rozwoju. Moe to nastpi wówczas, jeli inwestorzy, w tym szczególnie fundusze emerytalne i instytucje ubezpieczeniowe bd mogły inwestowa na rynku kapitału podwyszonego ryzyka, a w ten sposób pojawi si kapitał, dajcy szanse rozwoju wielu małym i rednim przedsibiorstwom. Perspektywy rozwoju funduszy VC s obiecujce, poniewa dobra kondycja gospodarki polskiej i jej rosnca konkurencyjno stanowi zacht dla kolejnych inwestorów, a to oznacza napływ dodatkowych kapitałów na nasz rynek. Literatura [1]. Adamowicz E., Venture capital jako forma finansowania rozwoju przedsibiorstw w Polsce, [w:] Czas na pienidz. Zarzdzanie finansami. Inwestycje i wycena przedsibiorstw, t. II, red. D. Zarzecki, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin [2]. Drewniak Z., Inwestycje private equity/venture capital w Polsce w 2010 r. 96

18 [3]. EVCA, European Private Equity and venture capital Association, Yearbook [4]. EVCA, European Private Equity and venture capital Association, Yearbook [5]. EVCA, European Private Equity and venture capital Association, Yearbook [6]. Krajowy Fundusz Kapitałowy jako uzupełnienie systemu wspierania rozwoju sektora MSP. Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Polityki Regionalnej. Warszawa [7]. Panfil M., Mezzanine jako ródło finansowania dla przedsibiorstwa, [8]. Raport o stanie sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce. PARP. [9]. Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach PARP Warszawa [10]. Rutkowski A., Zarzdzanie finansami PWE Warszawa [11]. Sobaska K., Sieradzan P., Inwestycje Private Equity/Venture Capital, Wydawnictwo Key Text, Warszawa [12]. [13]. ródła finansowania działalnoci gospodarczej i monta finansowy. Fundacja Edukacji Europejskiej. Wałbrzych Inne [1]. ec.europa.eu/eurostat [2]. -Venture-Capital.html [3]. 97

19 ALTERNATIVE SOURCES OF FINANCING SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES Summary The purpose of this paper is to present and analyze the availability of some sources of financing small and medium enterprises. The issue of funding current and future activities is a key issue for any company regardless of size or organizational forms, however, small and medium enterprises, especially in the early stages of development, face serious difficulties in obtaining capital. The variety of funding sources does not mean that all parties have equal access to these funds, some of which are available only to certain groups. There remains a whole group of entities, for whom even a relatively small capital could facilitate development, unfortunately the traditional sources of funding are not available for these companies. Thus, together with the development of SMEs there arises a whole new network of alternative sources of funding. Key words: sources of funding, venture capital, small and medium enterprises 98