SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI X EDYCJI OGÓLNOPOLSKIEGO PROGRAMU EDUKACYJNEGO TRZYMAJ FORMĘ! W ROKU SZKOLNYM 2015/2016

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI X EDYCJI OGÓLNOPOLSKIEGO PROGRAMU EDUKACYJNEGO TRZYMAJ FORMĘ! W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 Otyłość jest jednym z większych wyzwań globalnych XXI wieku. Niektóre źródła naukowe mówią już o epidemii, a nawet pandemii otyłości. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w Europie w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci częstość występowania otyłości potroiła się. Aż 25,2% populacji Polski jest otyła, jak wynika z najnowszej aktualizacji Światowego Indeksu Bezpieczeństwa Żywnościowego, opracowanego przez Economist Intelligence Unit (EIU) na zlecenie firmy DuPont. To o 2,9% więcej niż średnia w Europie, która wynosi 22,3%. Jak pokazuje Indeks, otyłość stanowi największy problem w Wielkiej Brytanii, gdzie cierpi na nią aż 28,1% społeczeństwa. W skali świata najwyższy odsetek osób otyłych mieszka w państwach Rady Współpracy Zatoki Perskiej (36.7%), podobny problem dotyka Stany Zjednoczone (33,7%), Jordanię (30,5%) i Turcję (29%). Z kolei najniższy odsetek osób otyłych, jeśli chodzi o kraje rozwinięte, mieszka w Japonii (3,3%). Problem otyłości dotyczy również dzieci i młodzieży, u których w ostatnich latach obserwuje się stały wzrost liczby osób otyłych. Dzieciństwo i dojrzewanie są okresem krytycznym w rozwoju otyłości. Do zwiększonego przyrostu masy ciała dochodzi zwykle około 8 roku życia i w późniejszym wieku większość dzieci utrzymuje masę ciała na tym samym poziomie w okresie dojrzewania. Na podstawie badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że 53-90% dzieci z otyłością w dorosłym życiu charakteryzowało się nadmierną masą ciała.

2 Ogólnopolski Program Edukacyjny pt. Trzymaj Formę! powstał w 2006 roku z inicjatywy Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Polskiej Federacji Producentów Żywności Związek Pracodawców. Głównym jego celem jest edukacja w zakresie trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród młodzieży szkolnej i ich rodzin poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety, w oparciu o odpowiedzialność indywidualną i wolny wybór jednostki. Działania podejmowane podczas realizacji programu zmierzają do zwiększenie świadomości uczestników programu dotyczącej wpływu żywienia i aktywności fizycznej na zdrowie. Celami szczegółowymi programu są: pogłębienie wiedzy o znaczeniu prawidłowo zbilansowanej diety i aktywności fizycznej dla organizmu człowieka, kształtowanie postaw i zachowań związanych z prawidłowym żywieniem, odpowiednią, jakością zdrowotną żywności i aktywnością fizyczną, dostarczenie wiedzy o informacjach zamieszczonych na opakowaniach produktów spożywczych i umiejętności korzystania z nich. Patronat honorowy nad Programem Trzymaj Formę! objął: Minister Zdrowia; Minister Sportu i Turystyki; Minister Edukacji Narodowej; Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ponadto patronami programu są również: Instytut Żywności i Żywienia; Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością; Federacja Konsumentów; Wydział Nauki o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. W roku szkolnym 2015/2016 Państwowa Inspekcja Sanitarna realizowała X edycję Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego pt. Trzymaj Formę! na terenie 16 województw. Tegoroczna edycja Programu realizowana była pod hasłem Teraz Polska Trzyma Formę!. 2

3 Działaniami programowymi zostali objęci uczniowie V i VI klas szkół podstawowych oraz I- III klas gimnazjalnych na terenie całego kraju. Program w X edycji realizowany był na podstawie założeń programowych i zaproponowanej metodyki w: szkołach (42,4%* wszystkich szkół podstawowych i gimnazjów w Polsce z wyłączeniem szkół dla dorosłych) w tym: gimnazjach (52%*); szkołach podstawowych (37%*). *dane wg. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2014/2015 GUS. Odbiorcami X edycji programu było: uczniów gimnazjów oraz V-VI klas szkół podstawowych: uczniów klas V - VI szkół podstawowych; uczniów I - III klas gimnazjów. Ponadto uczniów, uczących się w klasach nierealizujących całości programu sporadycznie uczestniczyło w działaniach realizowanych w ramach programu np. apel, festyn, konkurs, film, przedstawienie itp. Daje to łączną liczbę uczniów, którzy w różnym stopniu zostali poddani działaniom programowym. Podczas realizacji wszystkich dotychczasowych edycji programu działaniami programowymi objęto: uczniów w I edycji uczniów w VI edycji uczniów w II edycji uczniów w VII edycji uczniów w III edycji uczniów w VIII edycji uczniów w IV edycji uczniów w IX edycji uczniów w V edycji uczniów w X edycji 3

4 Ogółem dotychczas, w trakcie dziesięciu edycji, działaniami programowymi objętych zostało ponad uczniów klas V-VI szkół podstawowych i gimnazjów. Liczba szkół uczestniczących w programie wzrasta, począwszy od pierwszej edycji programu: I edycja VI edycja II edycja VII edycja III edycja VIII edycja IV edycja IX edycja V edycja X edycja Liczba szkół uczestniczących w programie szkoły podstawowe gimnazjum 46,7% * dolnośląskie 49,2% kujawsko-pomorskie 46,8% lubelskie 45,5% lubuskie 37,3% łódzkie 37,9% małopolskie 38,4% mazowieckie 41,3% opolskie 43,6% podkarpackie 39% podlaskie 40,9% pomorskie 48,3% śląskie 36,8% świętokrzyskie 50,9 % warmińsko- 55,2% wielkopolskie 49,7% zachodniopomorskie

5 Wyk. 1 Procentowy udział szkół w stosunku do liczby szkół uczestniczących w programie w danym województwie. W ramach tegorocznej X edycji programu Trzymaj Formę! zorganizowany został Konkurs wiedzy o zdrowym stylu życia oraz Konkurs na projekt edukacyjny: Konkurs wiedzy o zdrowym stylu życia Trzymaj Formę! jest działaniem cyklicznym i cieszy się stale rosnącym zainteresowaniem uczestników. Do udziału w tegorocznej piątej edycji zgłoszonych zostało łącznie 2020 uczniów z 225 szkół, z których do finału zakwalifikowanych zostało 20 uczestników. Spośród nich, w dniu 16 czerwca br. podczas III etapu ogólnopolskiego, wyłonieni zostali laureaci, finaliści oraz zwycięzcy Konkursu. Zwycięzcami V edycji Konkursu wiedzy o zdrowym stylu życia Trzymaj Formę! zostali: I. miejsce Paulina Zegarska z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Żorach, II. III. miejsce Gabriela Jamroż z Publicznego Gimnazjum w Tarnowatce, miejsce Natalia Grubba z Samorządowego Gimnazjum im. Korpusu Ochrony Pogranicza z Bolszewa. Konkurs na projekt edukacyjny został zorganizowany po raz pierwszy podczas tegorocznej edycji Programu. Adresatami konkursu byli uczniowie oraz nauczyciele i pracownicy szkół podstawowych i gimnazjów, którzy uczestniczą w Ogólnopolskim Programie Edukacyjnym Trzymaj Formę!. Konkurs realizowano w trzech etapach: powiatowym, wojewódzkim i ogólnopolskim. Komisja konkursowa na etapie ogólnopolskim wyłoniła 3 laureatów spośród wyłonionych na wcześniejszym etapie 16 prac. Łącznie w ramach konkursu opracowano i nadesłano 489 autorskich projektów, których celem było wzmocnienie zaangażowania i uczestnictwa uczniów w działania programowe oraz zwiększenie efektywności oddziaływań programowych w zakresie promocji aktywności fizycznej przy jednoczesnym propagowaniu prawidłowego, czyli zróżnicowanego i zbilansowanego sposobu odżywiania młodzieży. Laureaci Konkursu na projekt edukacyjny zaprezentowali podczas finału swoje projekty, propagujące aktywność fizyczną oraz zbilansowaną dietę. Zwycięzcami Konkursu na projekt edukacyjny w roku szkolnym 2015/2016 zostali: I. miejsce grupa projektowa z Zespołu Placówek Oświatowych w Tucznie za projekt: Aktywnie po zdrowie, 5

6 II. III. miejsce grupa projektowa z Gimnazjum Publicznego nr 2 im. Henryka Sienkiewicza w Świnoujściu za projekt 10 kroków prawidłowego żywienia, miejsce grupa projektowa z Zespołu Szkół nr 13 w Gorzowie Wielkopolskim za projekt Moda na zdrowie. Jednym z najważniejszych odbiorców programu Trzymaj Formę! są rodzice. Zgodnie z hasłem Światowej Organizacji Zdrowia zdrowie zaczyna się w domu. Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi nauczycielami swoich dzieci. Kształtowanie nawyków żywieniowych, dobór pokarmów w diecie, stopień aktywności fizycznej, ilości czasu spędzonego przed ekranem telewizora bądź monitorem komputera uzależnione są od zachowań osób z najbliższego otoczenia. Dziecko często bezwiednie przejmuje postawę rodziców. Zmiana nawyków żywieniowych nastolatka może być jego inicjatywą, ale jej realizacja nie jest możliwa bez zaangażowania rodziny. Nastolatki, mieszkające najczęściej w domu rodzinnym, zazwyczaj nie mają możliwości samodzielnego decydowania o kupowanych produktach, serwowanych posiłkach czy preferowanych sposobach spędzania wolnego czasu. Rodzice odgrywają niebagatelną role również w rozwoju aktywności fizycznej nastolatka. Organizując aktywny wypoczynek, pomagając w wyborze zajęć sportowych lub dając dobry przykład własnej codziennej aktywności, rodzice kształtują prozdrowotne nawyki u dzieci. O realizacji programu Trzymaj Formę! przez szkołę rodzice informowani byli głównie w trakcie zebrań indywidualnie organizowanych dla poszczególnych klas oraz zebrań ogólnych. Dodatkowym źródłem informacji były gazetki szkolne, wystawy, biuletyny oraz ulotki, za pośrednictwem, których przekazywano również informację o programie rodzicom. W szkołach realizujących program Trzymaj Formę! rodziców brało udział w spotkaniach dotyczących zagadnień poruszanych w programie lub realizacji programu. Zaangażowanie najbliższych w realizację programu opierało się głównie na wsparciu rzeczowo-finansowym szkół. Znaczna część rodziców angażowała się także czynnie, zarówno w planowanie i organizację projektu jak również w jego realizację. Szkoły zmierzając do zwiększenia aktywności fizycznej społeczności szkolnej w swoje działania angażowały także rodziców. W takcie trwania roku szkolnego prowadzono z nimi konsultacje mające na celu wypracowanie propozycji rozwiązań sprzyjających zwiększeniu aktywności fizycznej. Zorganizowano 1921 takich spotkań. Ponadto w ramach realizacji programu organizowano 6

7 wiele różnego rodzaju aktywności fizycznych skierowanych także do rodziców i opiekunów dzieci. Rodzice stanowili liczną grupę, która czynnie uczestniczyła w takich wydarzeniach rodziców/opiekunów podejmując aktywność fizyczną dawała dobry przykład swoim dzieciom i motywowała je do działania. W zestawieniach pozostaje jednak znaczna liczba rodziców, która zupełnie nie angażowała się w działania swoich podopiecznych. Grupę tą stanowiło 15% spośród wszystkich zapytanych rodziców. Skuteczna edukacja zdrowotna, a co za tym idzie zdrowie naszych dzieci, zależy od tego, w jakim stopniu szkoła będzie współpracowała z rodzicami uczniów. O poziomie tej współpracy decyduje zarówno sposób przekazywanych informacji na temat realizowanego projektu jak również zachęcenie rodziców do angażowania się w różne jego etapy. Szkoła, tuż po rodzinie zajmuje główne miejsce w hierarchii wpływu na zachowanie zdrowotne, zdrowie i zadowolenie z życia dzieci i młodzieży. Instytucja ta pełni w stosunku do swoich podopiecznych funkcję nie tylko dydaktyczną, ale również wychowawczą i opiekuńczą. Ważnym zadaniem, jakie powinna realizować szkoła jest edukacja zdrowotna, której głównym celem stanowi kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętność tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu. Aby skutecznie realizować szkolną profilaktykę zdrowotną bardzo ważna jest współpraca całej społeczności szkolnej. Działania prozdrowotne powinny wypływać przede wszystkim ze strony wychowawcy, pielęgniarki szkolnej czy nauczyciela wychowania fizycznego. To oni mają największy kontakt ze swoimi podopiecznymi, znają ich potrzeby i oczekiwania oraz sprawność i kondycję fizyczną. Ważną rolę odgrywają również inni pracownicy szkoły nauczyciele przedmiotowi, dyrekcja, psycholodzy, pedagodzy szkolni, a także inne osoby mające kontakt z uczniami. Ich zaangażowanie i motywacja niejednokrotnie decyduje o powodzeniu podjętego wyzwania. Program Trzymaj Formę! realizowany jest dzięki zaangażowaniu szkolnych koordynatorów programu. Rolę tą pełnili w trakcie trwania X edycji programu głównie nauczyciele wychowania fizycznego (2511) oraz nauczyciele biologii (2402), co stanowi 59% wszystkich szkolnych koordynatorów. Ich zainteresowanie oraz motywacja do podjętego zadania pozwoliły skutecznie realizować główny cel programu, którym jest podnoszenie świadomości uczniów dotyczącej żywienia i aktywności fizycznej. 7

8 W ramach działań zmierzających do rozszerzania kompetencji i wzrostu motywacji szkoły organizowały dla nauczycieli i innych pracowników warsztaty oraz szkolenia poświęcone tematyce zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. Udział procentowy ilości takich działań realizowanych w trakcie X edycji programu stanowi w stosunku do ilości szkół biorących udział w programie 29%. Szkolenia oraz warsztaty są niezwykle cennym źródłem wiedzy które w sposób efektywny i dynamiczny zwiększają kwalifikacje i umiejętności z danego obszaru. Szkolenia wpływają również na zwiększenie odpowiedzialności wśród pracowników oraz motywują ich do działania. Nauczyciel powinien pełnić rolę przewodnika, doradcy ucznia, wykazując się wiedzą w zakresie profilaktyki najczęstszych problemów zdrowotnych i społecznych dzieci i młodzieży oraz profilaktyki chorób cywilizacyjnych. W związku, z czym szkolenia odgrywają istotną rolę w prowadzeniu edukacji zdrowotnej w szkołach. W jaki sposób szkoła sprzyjała poprawie nawyków żywieniowych społeczności szkolnej Spotkania z ekspertem, specjalistą z zakresu żywienia 8% Organizowanie zajęć praktycznych, warsztatów z edukacji konsumenckiej 15% Układanie jadłospisów zgodnie z zasadami zbilansowanej diety 24% Konsultacja z rodzicami istoty problemu właściwego żywienia Spożywanie wspólnie drugiego śniadania przez uczniów i nauczyciela 15% 14% Organizacja zajęć, pokazów, warsztatów kulinarnych 23% 8

9 Wyk. 2. Udział procentowy czynności sprzyjających poprawie nawyków społeczności szkolnej. Kształtując prawidłowe nawyki żywieniowe społeczności szkolnej w trakcie realizacji programu Trzymaj Formę! szkoły zorganizowały 5460 zajęć, pokazów i warsztatów kulinarnych, ponadto 5644 szkół układało jadłospisy zgodnie z zasadami zbilansowanej diety. W 14% szkół w takcie trwania X edycji programu praktykowało spożywanie wspólnie drugiego śniadania przez uczniów i nauczyciela. Dodatkowo pracownicy 15% szkół konsultowali z rodzicami istotę problemu właściwego żywienia. Uczniowie prowadzili także liczne projekty o tematyce żywieniowej. Przykładem takich projektów są: - Zdrowe odżywianie na II śniadanie projekt edukacyjny, którego głównym celem było zwrócenie uwagi na istotę właściwego odżywiania, - Kółko kulinarne - zajęcia praktyczne w pracowni kulinarnej projekt edukacyjny, służący praktycznemu wykorzystaniu zdobytej wiedzy dotyczącej zdrowego odżywiania, - Odżywianie dla zdrowia projekt badawczy, którego realizacja pozwoliła poznać wpływ właściwej diety na organizm człowieka. W racjonalnym żywieniu ogromną rolę odgrywa odpowiednia podaż płynów. Dzieci i młodzież powinny pić co najmniej 6 szklanek wody. W przypadku dni o intensywnym wysiłku fizycznym, jak zajęcia WF czy inne zajęcia sportowe, podaż płynów powinna być znacznie większa. Szkoły sprzyjając dobrej dyspozycji ucznia, mając na uwadze istotę właściwego nawodnienia organizmu udostępniały na terenie szkoły bezpłatną wodę pitną. 473 szkoły zamontowały źródełka, 1153 szkoły udostępniały wodę w postaci dystrybutorów galonowych, a 1031 zapewniała wodę swoim podopiecznym w inny sposób np. w dzbankach lub butelkach. Jednak prawie połowa (3654) spośród wszystkich szkół realizujących program nie planuje w najbliższym czasie podejmować działań zmierzających do udostępnienia bezpłatnej wody pitnej dla uczniów. 9

10 Czy w szkole udostępniona jest bezpłatnie woda pitna? % % 15% 14% 13% 2% 0 Tak, w postaci źródełka Tak, w postaci dystrybutorów galonowych Tak, w inny sposób Nie, ale planujemy stworzyć taką możliwość od roku 2017 Nie i obecnie nie ma planów udostępnienia Brak odpowiedzi Wyk. 3. Udział procentowy szkół zapewniających bezpłatną wodę dla uczniów i pracowników. Mając na uwadze złożoność celu programu Trzymaj Formę! szkoły podejmowały także działania sprzyjające zwiększeniu aktywności fizycznej społeczności szkolnej. Aktywność fizyczna jest istotnym elementem utrzymania zdrowia, a w przydatku dzieci i młodzieży ten aspekt ich zachowań jest szczególnie ważny, gdyż styl życia oraz poziom aktywności fizycznej z czasu dzieciństwa i dorastania jest często powielany w okresie dorosłości. Aby zwiększyć poziom aktywności w 6700 szkołach organizowano zawody i inne imprezy sportowe. Równie często, bo aż w 6231 przypadkach szkoły deklarowały udział uczniów w turniejach i zawodach międzyszkolnych. Ponadto placówki oświatowe organizowały dodatkowe zajęcia sportowe, rozwijające pasje i zainteresowania młodzieży. Równie ważnym oraz zwiększającym atrakcyjność zajęć jest udział uczniów w sporządzaniu propozycji planów obowiązkowych lekcji WF oraz tworzenie oferty zajęć do wyboru dla uczniów w ramach obowiązkowych zajęć WF. W 2005 szkołach uczniowie uczestniczyli w planowaniu lekcji WF, natomiast w 2605 placówkach podopieczni współtworzyli ofertę zajęć WF do wyboru. Szacunkowo uczniów szkół, rodziców oraz

11 pozostałych uczestników programu brało udział w jakichkolwiek aktywnościach ruchowych w ramach programu. Uczniowie prowadzili także liczne projekty których celem głównym było zwiększenia aktywności fizycznej. Przykładem takich projektów są: Nakręcamy się na zdrową atmosferę, W zdrowym ciele zdrowy duch, Chodzę, biegam, więc jestem. Program Trzymaj Formę! realizowany jest metodą projektu, która dla młodych ludzi stanowi ciekawe wyzwanie i szanse współpracy z innymi. Pozwala wspólnie osiągnąć założony cel, wpływa na proces zdobywanie nowej wiedzy oraz doświadczenia, a także pozwala wykształcić umiejętność radzenia sobie z zagadnieniem problemowym. W czasie trwania X edycji programu 2367 szkól opracowało, własny autorski projekt, 2792 placówek korzystało z gotowych propozycji projektów, natomiast pozostałe 2394 szkół realizowało program z wykorzystaniem alternatywnych metod. Przygotowywane projekty dotyczyły najczęściej tematyki z zakresu aktywności fizycznej i zbilansowanej diety. Spośród wszystkich obszarów 36% respondentów wskazywało na aktywność fizyczną, 35% na zbilansowaną dietę a 22% na edukację konsumencką. Czy opracowano w szkole własny projekt edukacyjny zawierający: temat, cele, zadania, osoby odpowiedzialne, terminy realizacji, sposób i kryteria oceny efektów? % 37% 32% Tak Nie, ale korzystano z gotowych projektów Nie, w trakcie realicaji programu korzystano z innych metod Wyk. 4. Udział procentowy opracowanych przez szkoły projektów do gotowych projektów oraz innych metod realizacji programu. 11

12 Przykład projektu realizowanego przez szkołę z województwa śląskiego, przygotowanego zgodnie z zasadami metody projektu: Szkoła Podstawowa Nr 22 z Oddziałami Integracyjnymi im. Rafała Pomorskiego w Tychach Tydzień dla zdrowia I etap przygotowanie Nauczyciele uczący w klasach IV-VI oraz chętni uczniowie klas V-VI zebrali się, aby omówić główne założenia projektu Tydzień dla zdrowia. Wybrano wśród nauczycieli i uczniów osoby, które będą koordynowały przebieg projektu. II etap planowanie Nauczyciele wraz z wytypowanymi uczniami opracowali plan Tygodnia dla zdrowia. Ustalono, że akcja odbędzie się od do Zaplanowano aktywności na każdy dzień tygodnia. III etap realizacja Wtorek obchodzony był pod hasłem dzień marchewki i jabłka. Uczniowie klasy IV b i V a w tym dniu rozdawali jabłka i marchewki uczniom i nauczycielom. W tym dniu odbył się także szkolny drużynowy konkurs o zdrowym odżywianiu Odżywiamy się zdrowo i kolorowo dla uczniów klas IV (w przeprowadzeniu konkursu pomagali uczniowie klasy V a). W środę odbyły się warsztaty kulinarne Zdrowe i smaczne sałatki. Uczniowie klas V przygotowali i degustowali sałatki warzywne i owocowe. W czwartek uczniowie klasy V a częstowali uczniów szkoły bakaliami suszonymi bananami, orzechami, rodzynkami i żurawiną w ramach Dnia bakalii. W piątek na uczniów czekało najwięcej atrakcji. Klasy IV, V i VI pod kierunkiem wychowawców przygotowały zdrowe stoły w ramach Dnia warzyw i owoców. Klasa I a z wychowawcą przygotowała zdrowe śniadanie. Uczniowie klas IV i V mieli okazję wysłuchać prelekcji na temat zdrowego odżywiania przygotowanej przez studentki dietetyki. Klasy IV rozegrały turniej czterech ogni, których celem było wykształcenie potrzeby czynnego wypoczynku. Na koniec wszyscy uczniowie szkoły mieli okazje przeprowadzić wywiad z uczestnikiem programu kulinarnego Master Chef Junior Kubą Tomaszczykiem. IV etap ewaluacja Uczniowie dzięki udziałowi w projekcie zwiększyli wiedzę na temat racjonalnego odżywiania się, zdrowego stylu życia i aktywnego wypoczynku. Zachęcano do kształtowania właściwych postaw prozdrowotnych. Projekt umożliwił integrację uczniów. 12

13 Realizacja programu Trzymaj Formę! niejednokrotnie opierała się na współpracy wielu różnych nauczycieli i pracowników szkoły. Projekty w ramach programu przygotowywane, planowane, realizowane oraz prezentowane były podczas zajęć obowiązkowych, jak i w trakcie zajęć pozalekcyjnych. Taki sposób działania deklarowało 4528 szkół. Średnio na działania służące promocji aktywności fizycznej i pogłębieniu wiedzy o prawidłowym żywieniu szkoła przeznaczała od 4 do 6 godzin lekcyjnych (45 min.). Jednym z narzędzi dostępnych dla szkół, dzięki którym mogą one kształtować i rozwijać prozdrowotną edukację uczniów oraz w rzeczywisty sposób wpływać na ich dietę są programy Unii Europejskiej Mleko w szkole oraz Owoce i warzywa w szkole. Programy te kształtują właściwe nawyki żywieniowe oraz promują zbilansowaną dietę, bogatą w owoce i warzywa oraz produkty mleczne. W roku szkolnym 2015/2016 wśród szkół realizujących program Trzymaj Formę! 4966 realizowało program Mleko w szkole, natomiast 5010 Owoce i warzywa w szkole. Oprócz Trzymaj Formę! szkoły angażowały się w realizację innych programów sprzyjających kształtowaniu prozdrowotnych nawyków placówek wskazało na realizację programów dotyczących różnych aspektów zdrowia. Szkoły najchętniej włączały się w realizację programów edukacyjnych z zakresu aktywności fizycznej i zdrowego żywienia. Odpowiednio 6318 i 6192 szkół wskazało na wybór programów z tego obszaru. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również inicjatywy poświęcone zagadnieniom ekologii i ochrony środowiska 4350 szkół, oraz higieny osobistej 2770 szkól. Wszelkie działania profilaktyczne wpływające na kształtowanie prozdrowotnych zachowań korzystnie oddziaływają na społeczność szkolną, jednak z uwagi na szeroką ofertę różnorodnych programów edukacyjnych należy zwrócić uwagę na ich, jakość, efektywność oraz właściwy dobór, zgodny ze specyfiką potrzeb uczniów danej szkoły. Podsumowanie: Realizacja Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego Trzymaj Formę! miała miejsce w szkół, z czego 5728 szkół brało udział w kilku kolejnych edycjach programu, 1314 szkół realizowało program wybiórczo, w poszczególnych latach. Natomiast dla 371 szkół X edycja programu była pierwszą edycją. W sprawozdaniu z realizacji programu w roku szkolnym 2015/ szkół zadeklarowało, że będą realizować kolejną XI edycję programu, 132 szkół zdecydowało, że w przyszłym roku nie będzie realizować programu, natomiast pozostałe szkoły wstrzymały się z decyzją. 13

14 W 3663 szkołach uczniowie biorący udział w tegorocznej edycji programu uczestniczyli we wcześniejszych działaniach programowych szkoły, w 2951 szkołach część uczniów uczestniczyła w poprzednich edycjach natomiast dla 847 szkół, grupa uczniów zaangażowana w projekt stanowiła zupełnie nową grupę. Program Trzymaj Formę! realizowany jest z wykorzystaniem materiałów edukacyjnych skierowanych zarówno dla młodzieży, jaki i rodziców. W ramach zwiększenia atrakcyjności oraz zaangażowania organizowany są również konkursy dla szkół lub poszczególnych uczniów. Najczęściej wskazywanym przez koordynatorów komponentem zachęcającym do realizacji programu były materiały edukacyjne, tą odpowiedź wskazywało 27% szkół. Równie atrakcyjnym były gotowe scenariusze zajęć 22% oraz ciekawa tematyka 21%. Najmniej interesującym elementem programu były konkursy z nagrodami dla szkół, tą odpowiedź wskazało zaledwie 7% placówek. W następstwie zrealizowanych działań szkoły dokonały także oceny pomocy dydaktycznych opracowanych do programu. W tabeli poniżej przedstawiono podsumowanie ocen dla poszczególnych materiałów edukacyjnych. Ocena pomocy dydaktycznych przygotowanych do realizacji programu (skala ocen: 1 -ocena najniższa, 6 - ocena najwyższa) Ocena poradnika dla nauczycieli 0,2% 0,6% 3,5% 17,1% 48,5% 30,1% Ocena broszury dla uczniów 0,3% 0,6% 3,9% 17,3% 48,1% 29,8% Ocena ulotki dla rodziców 0,4% 0,6% 3,5% 23,4% 46,1% 26,0% Ocena plakatu z Talerzem Zdrowia 0,3% 0,4% 2,1% 11,6% 46,0% 39,6% Ocena strony internetowej 0,3% 0,6% 4,1% 17,3% 48,2% 29,4% 14

15 Na potrzeby programu Trzymaj Formę! stworzona została dedykowana strona internetowa. Szkoły najczęściej korzystały ze strony internetowej w celu pobrania materiałów edukacyjnych w formie elektronicznej (4185), uzyskania informacji dotyczących treści programowych (4037), uzyskania informacji dotyczących dodatkowych inicjatyw, konkursów (2386) oraz wykorzystywania w trakcie zajęć z uczniami (3064). Zdecydowana większość szkół zapewniła, że w trakcie realizacji programu nie wystąpiły żadne trudności. Dla pozostałych 1368 szkół trudność stanowiła metoda projektu, brak wsparcia finansowego, nadmiar dodatkowych inicjatyw i programów profilaktycznych, niewielkie zaangażowanie kadry pedagogicznej i pozostałych pracowników szkoły. Najczęściej koordynatorzy wskazywali na współpracę z: samorządami w tym: urzędy marszałkowskie, starostwa powiatowe, urzędy miasta i gmin, placówki oświaty i kultury w tym: wyższe uczelnie, biblioteki, domy kultury, towarzystwa ds. kultury fizycznej, ośrodki i kluby sportowe. Rokrocznie przygotowywane i przeprowadzone są szkolenia merytoryczne i metodyczne dla pracowników Pionu Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia z WSSE i PSSE oraz szkolnych koordynatorów odpowiedzialnych za wdrożenie projektu. Szkolenia umożliwiały koordynatorom programu w sposób efektywny zapoznać się z programem jego założeniami, celem, tematyką, metodyką oraz dodatkowymi inicjatywami realizowanymi w trakcie programu. W ramach X edycji przeprowadzono 22 szkolenia dla powiatowych koordynatorów programu oraz 232 szkolenia dla szkolnych koordynatorów. Ponadto aby zachować właściwe standardy realizacji programu i sprawować bieżący nadzór nad działaniami w trakcie trwania X edycji programu, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili 3533 wizytacji na terenie całego kraju, podczas których oceniali realizację programu w szkołach. W realizację X edycji programu aktywnie włączyło się instytucji, organizacji oraz osób na terenie całego kraju. Wnioskując, Ogólnopolski Program Edukacyjny Trzymaj Formę! od dziesięciu lat cieszy się stałym zainteresowaniem i zaangażowaniem w szkołach oraz środowiskach lokalnych. Interesujące założenia programu oraz jego realizacja daje możliwość dzieciom i młodzieży 15

16 zdobycia wiedzy i umiejętności dotyczących zasad prawidłowo zbilansowanej diety i znaczenia aktywności fizycznej dla zdrowia człowieka. Systematyczna edukacja zdrowotna w szkole jest uważana za najbardziej opłacalną, długofalową inwestycję w zdrowie społeczeństwa. Kształtuje u uczniów nawyk dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętność tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu. Dobre zdrowie i samopoczucie uczniów jest zasobem dla edukacji, sprzyja uczeniu się i skutecznej realizacji podstawowych zadań szkoły. 16