Psychologiczne i pedagogiczne wyróżniki ucznia zdolnego, diagnoza i sposoby pracy

Transkrypt

1 Psychologiczne i pedagogiczne wyróżniki ucznia zdolnego, diagnoza i sposoby pracy Eugeniusz Piotrowski Zakład Dydaktyki Ogólnej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

2 W Traktacie z Maastricht z 1999r. zwrócono uwagę na znaczenie edukacji, dla dalszego rozwoju UE. Podkreślono w nim, iż celem Unii jest: promowanie mobilności uczniów, studentów i nauczycieli; rozwój wzajemnych kontaktów między szkołami i uczelniami różnych krajów; zachęta do nauki języków obcych, których dobra znajomość ułatwia wzajemną komunikację; uznawalność tytułów, stopni naukowych, kompetencji zawodowych i kwalifikacji; promowanie kształcenia otwartego i na odległość.

3 Postanowienia UE w dziedzinie edukacji zostały uszczegółowione na posiedzeniu Rady Europejskiej w marcu 2001r. w Sztokholmie. Raport z tego posiedzenia wskazuje na następujące cele strategiczne edukacji: poprawa jakości i efektywności systemu edukacji UE ułatwienie powszechnego dostępu do edukacji; otwarcie systemu edukacji na środowisko i świat.

4 Ministrowie Oświaty państw członkowskich UE współdziałając z Komisją Europejską sprecyzowali główne cele edukacji do 2010 roku. Ich lista przedstawia się następująco: osiągnąć w Europie najwyższy poziom edukacji tak, aby mogła stanowić ona wzór dla całego świata pod względem jakości i użyteczności społecznej; zapewnić kompatybilność systemów edukacyjnych, umożliwiającą obywatelom swobodny wybór miejsc kształcenia, a następnie pracy: uznać w UE kwalifikacje szkolne i zawodowe, wiedzę i umiejętności zdobyte w jej poszczególnych krajach ; zagwarantować Europejczykom niezależnie od wieku możliwość uczenia się przez całe życie; otworzyć Europę dla obopólnych korzyści na współpracę z innymi regionami tak, żeby stała się ona miejscem najbardziej atrakcyjnym dla studentów, nauczycieli akademickich i naukowców z całego świata.

5 Znaczenie edukacji było podkreślane przez organy UE coraz wyraźniej już od 2000 roku. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie, Rada ds. Edukacji i Komisja Europejska wystąpiły jednak o uznanie explicite edukacji za dziedzinę priorytetową w strategii lizbońskiej. Edukacja jest czymś więcej niż jedynie czynnikiem dającym szanse na zatrudnienie - przygotowując do pracy zawodowej, przyczynia się do samorealizacji oraz kształtuje aktywną postawę obywatelską w demokratycznych społeczeństwach, w których szanuje się różnorodność kulturową i językową. Edukacja odgrywa również istotną rolę w tworzeniu społeczeństwa zintegrowanego, zapobiegając dyskryminacji, marginalizacji, rasizmowi i ksenofobii, a także promując takie fundamentalne wartości wyznawane przez społeczeństwa europejskie, jak tolerancja i poszanowanie praw człowieka. W epoce wiedzy i globalizacji tworzenie spójnego wewnętrznie i otwartego europejskiego obszaru edukacyjnego będzie miało zasadnicze znaczenie dla przyszłości Europy i jej obywateli.

6 Na tle rysujących się zmian w edukacji europejskiej nowego znaczenia nabiera problem pracy z uczniem zdolnym. Wzmożone zainteresowanie tą grupa uczniów znajduje wyraz w licznych publikacjach, a także powstawaniem instytucji badawczych, których działalność zmierza w kierunku koordynacji badań, zbierania i udostępniania informacji oraz doskonalenia pracy nauczycieli. Niektóre państwa europejskie, a mianowicie Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania i Węgry wypracowały dość dobre rozwiązania strukturalno organizacyjne w zakresie kształcenia uczniów zdolnych. Dołączenie Polski do krajów Unii Europejskiej stworzyło korzystną sytuację pozwalającą na przyjęcie sprawdzonych już w tych krajach rozwiązań.

7 W czerwcu 2002r. odbyło się w Nijmegen spotkanie poświęcone wymianie doświadczeń w zakresie kształcenia uczniów zdolnych w państwach Unii Europejskiej. Zwrócono tam uwagę na to, że edukację uczniów zdolnych w krajach UE należy uznać za priorytetową. Wskazano także na konieczność uwzględnienia w procesie edukacji szczególnych potrzeb edukacyjnych uczniów zdolnych. Cele te są ambitne, a zarazem realistyczne. Wyznaczają początek nowego etapu rozwoju edukacji w Unii Europejskiej. Będą inspirować reformy, wytyczać ich kierunek oraz stymulować postęp w każdym kraju i w całej Unii Europejskiej. Przewiduje się, że cele te zostaną przyjęte przez państwa wstępujące do Unii Europejskiej w obecnym dziesięcioleciu.

8 Obowiązujący model kształcenia ogólnego z punktu widzenia kształtowania otwartości poznawczej uczniów, tak bardzo potrzebnej w warunkach tworzącej się u nas gospodarki rynkowej, wymaga daleko idących zmian, a mianowicie: Niezbędne jest zwrócenie większej uwagi na proces interioryzacji wiedzy, czyli włączenia jej w wewnętrznie spójny system struktur poznawczych ucznia opartych na wiedzy pojęciowej. Wiedza kształtująca się w umyśle ucznia winna tworzyć indywidualną strukturę przy udziale całego szeregu operacji umysłowych, takich jak: abstrahowanie, porównywanie, uogólnianie, analiza, wykrywanie związków, szukanie analogii, stawianie pytań, wysuwanie argumentów, ukazywanie roli i genezy zjawisk, dokonywanie interpretacji. Operacjonalizacja wiedzy ucznia, która polega na umiejętności czynienia z niej użytku zarówno w szkole, jak też w nowych dla ucznia sytuacjach. Podmiotowe traktowanie ucznia, polegające na jego czynnym udziale w planowaniu i podejmowaniu zadań, a także samodzielnym zdobywaniu wiedzy. Upodmiotowienie uczniów jest ważne także z punktu widzenia konieczności ponoszenia własnego Ja młodego pokolenia Polaków. Budowanie pozytywnej motywacji i rozwijanie na jej podstawach czynnej aktywności uczniów.

9 Wprowadzona w życie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej reforma systemu edukacji za istotne zadanie nowego ustroju szkolnego uznała między innymi wskazanie kierunku zaspokajania potrzeb edukacyjnych uczniów szczególnie zdolnych. Ważnym celem reformy stało się stworzenie warunków do pracy z uczniami szczególnie zdolnymi i uzdolnionymi. W 1998r. z inicjatywy ówczesnego wiceministra Wojciecha Książka powołano Zespół ds. Kształcenia Dzieci Szczególnie Uzdolnionych. W skład zespołu weszły osoby reprezentujące środowisko naukowe i oświatowe, poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne, a także szkoły i organizacje pozarządowe.

10 W 1998r.zaaranżowano dyskusje ukierunkowane na tworzenie spójnego i efektywnego systemu kształcenia, wychowania i promowania uczniów zdolnych. Celem tych dyskusji było zwrócenie uwagi na konieczność niesienia pomocy rodzinie dziecka zdolnego. Ustawa z 7 września 1991r. zapewnia możliwość kształcenia uczniów zdolnych według indywidualnych programów nauczania, jak również ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie. Słabszą stroną tej ustawy jest to, że ma ona charakter ogólnej wytycznej. Nie zawiera ona odrębnych przepisów regulujących w sposób szczególny problem kształcenia uczniów wybitnie zdolnych. Zaledwie w kilku miejscach tej ustawy zawarte są zapisy, które w sposób pośredni odnoszą się do interesującego nas problemu.

11 Model zdolności Renzullego ma charakter trójpierścieniowy. Zwraca on uwagę na to, że u osób wybitnie zdolnych występuje silny związek między trzema podstawowymi zespołami - wiązkami cech. Na wiązki te składają się ponadprzeciętne, choć niekoniecznie najwyższe zdolności ogólne czyli inteligencja, zaangażowanie zadaniowe i twórczość czyli zdolności dywergencyjne. Żadna pojedyncza wiązka nie stanowi o uzdolnieniu.

12 Trzy grupy czynników ujęte w modelu Renzullego są jednakowo ważne. Dwie pierwsze grupy decydują o jakości działania, trzecia decyduje o tym, na ile działanie jednostki ma charakter twórczy. Można zatem powiedzieć, iż rozwój uzdolnień jest wypadkową współgrania zdolności ogólnych lub uzdolnień specjalnych, czynników motywacyjnych i osobowościowych, a także środowiskowych a więc rodziny, szkoły i grup rówieśniczych.

13 Trójpierścieniowy model zdolności J. S. Renzulliego, 1978 (źródło: W. Limont 1994)

14 W literaturze pedagogicznej termin zdolności odnoszony jest najczęściej do zdolności ogólnych, natomiast uzdolnienia odpowiadają zdolnościom specjalnym - kierunkowym. Psychologia ujmuje zdolności w kategoriach różnic indywidualnych, akcentując możliwości ludzkie w zakresie lepszego lub gorszego bądź mniej lub bardziej sprawnego wykonywania czynności, a także jakości osiągniętych przez nich efektów. Oceniając je w kategoriach różnic indywidualnych, akcentuje się hipotetyczny czynnik sprawczy decydujący o sprawności, szybkości i skuteczności uczenia się i działania, a także o poziomie i jakości spodziewanych rezultatów. Różnicowy (i różnicujący efektywność działań) charakter zdolności odnosi się nie tylko do porównań między różnymi ludźmi, lecz także do różnic w poziomie organizacji i efektywności działania.

15 Efektywność działania człowieka zależy od kilku czynników, a mianowicie: a) od dokładnego rozpoznania zewnętrznych i wewnętrznych warunków sytuacji zadaniowej i trafnego wyboru informacji odnoszących się do celu i warunków zadania; b) od trafności transformacji informacji w strukturze poznawczej jednostki; c) od właściwej syntezy informacji i trafności wytworzonego programu czynności związanych z realizacją celów; d) od sprawności wykonania programu realizacyjnego czynności, efektywnego nimi sterowania i kontroli ich przebiegu.

16 Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione Ciekawość poznawcza. Przejawia ją każde dziecko, ale dzieci wybitnie zdolne są szczególnie dociekliwe. Poza tym żywo interesują się sprawami ogólnymi i abstrakcyjnymi, np.: pochodzeniem świata lub naturą człowieka. Spostrzegawczość. Zdolne dziecko zauważa najdrobniejsze szczegóły, dostrzega też subtelne różnice między obiektami lub ideami. Zainteresowania. Są one niezwykle szerokie, a w wybranych dziedzinach bardzo pogłębione. Dotyczą zwykle poważnych i dorosłych spraw lub problemów.

17 Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione c. d. Słownictwo. Wybitnie zdolne dziecko błyskawicznie uczy się nowych słów, zwykle też bezbłędnie je rozumie, nie popełnia dziecinnych błędów. Dobrze różnicuje znaczenie pojęć. Połykanie lektur. Szybkość czytania przekłada się na olbrzymią liczbę lektur. Dziecko wybitnie zdolne czyta nie tylko szybko, ale też ze zrozumieniem i umiejętnością zreferowania przeczytanych treści. Wyobraźnia. Dziecko wybitnie zdolne ma duż łatwość uruchamiania wyobrażeń. Dotyczy to wyobraźni odtwórczej, powielającej uprzednie spostrzeżenia, a przede wszystkim twórczej, prowadzącej do nowych pomysłów.

18 Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione c.d. Koncentracja i wytrwałość. Uwaga zdolnego dziecka działa szczególnie skutecznie, co ułatwia długotrwałą koncentrację i zwiększa odporność na zmęczenie. Samokrytycyzm. Wybitnie zdolne dziecko stawia sobie wysokie wymagania. Jest samokrytyczne i ciągle niezadowolone z własnych osiągnięć. Dojrzałość. Dzieci wybitnie zdolne często dorównują dorosłym poziomem prowadzonej rozmowy. Wysławiają się w sposób typowy dla dorosłych, nie zadawalając się w dyskusji argumentami pozornymi lub niezbyt uzasadnionymi. Żwawość intelektualna. Dziecko zdolne łatwo popada w stan ekscytacji nowym problemem, czerpiąc przyjemność intelekyualną z jego rozwiązania. Obca jest mu apatia w sferze poznawczej.

19 Dziękuję Państwu za uwagę