PAŃSTWO W GOSPODARCE RYNKOWEJ. dr Krzysztof Kołodziejczyk

Transkrypt

1 PAŃSTWO W GOSPODARCE RYNKOWEJ dr Krzysztof Kołodziejczyk

2

3 Plan 1. Rynek kontra państwo 2. Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości 3. Zawodny rynek, niezawodne państwo?

4 Rynek kontra państwo słowa kluczowe wady rynku efektywność sprawiedliwość dobra publiczne efekty zewnętrzne redystrybucja wady państwa 4

5 Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości pytania na dziś Kiedy rynek zawodzi? Jak państwo wspiera efektywność? Jak państwo dba o sprawiedliwość? Czy państwo jest doskonałe? 5

6 Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości makro w teorii Kiedy rynek zawodzi? Niekoniecznie wtedy kiedy gwałtownie spadają kursy akcji na giełdzie (krach), a załamani inwestorzy chwytają się za głowę. Rynek tak ma, że raz do góry, a raz na dół. Jak z termometrem. Jeśli go stłuczemy gorączka od tego nie minie. ;-) Rynek zawodzi, gdy nie sprzyja efektywności, rozumianej jako suma korzyści producentów i konsumentów (tzw. nadwyżka całkowita). Rynek zawodzi, gdy nie zapewnia sprawiedliwości, rozumianej jako podział dochodów proporcjonalny do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) potrzeb ludzi. 6

7 Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości makro w teorii Jak państwo wspiera efektywność? polityka ochrony konkurencji (zapobieganie niedoskonałości konkurencji i jej skutkom: tworzenie monopoli, wysokie ceny i zmowy cenowe) produkcja dóbr publicznych (z których może korzystać wielu, nie przeszkadzając sobie nawzajem, i nikt nie może zostać wyłączony z konsumpcji; czasami wielkie liczba chętnych na te dobra prowadzi do tzw. tragedii wspólnego pastwiska) kontrola efektów zewnętrznych (ubocznych skutków czyjegoś gospodarowania; np. skutki działań producentów dla środowiska naturalnego) ograniczanie asymetrii informacji (sprzedawca wie więcej niż kupujący) 7

8 Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości makro w teorii Jak państwo dba o sprawiedliwość? podatki (przymusowe płatności konsumentów i producentów na rzecz państwa) zasiłki, inaczej transfery lub płatności transferowe (inne niż podatki, niehandlowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem) Państwo redystrybuuje podział dochodów, to znaczy koryguje dystrybucję dochodów, o której decyduje rynek. 8

9 Państwo na rzecz efektywności i sprawiedliwości makro w teorii Niezawodne państwo? Nic z tego. Podejmowanie decyzji większością głosów nie zapewnia bezproblemowej zamiany preferencji głosujących na odpowiednie działania. paradoks głosowania (niekiedy procedura głosowania decyduje o wynikach, a nie rzeczywiste preferencje) wynik środkowego głosującego ( dryfowanie ku centrum sceny politycznej) skoncentrowane korzyści, rozproszone koszty (korzyści dla niewielu przy bierności płacących podatki obywateli) porozumienie głosujących (np. handel głosami) Krótko mówiąc, polityka. 9

10 Czy rynek może produkować dobra publiczne? makro w praktyce 1. Wydatki rządowe są jednym ze sposobów dostarczania dóbr publicznych, ale nie jedynymi sposobami. Bywa, że rynek może produkować dobra publiczne. Pomyślmy o radio. Sygnał radiowy trudno byłoby powstrzymać przed dotarciem do słuchaczy. Jest to również niekonkurencyjne, ponieważ jedna osoba słuchająca sygnału nie przeszkadza innym słuchać. Z powodu tych funkcji praktycznie niemożliwe jest nałożenie opłaty na słuchaczy tradycyjnych programów radiowych. Radio znalazło sposób na gromadzenie dochodów poprzez sprzedaż reklam, co pośrednio może obciążać słuchaczy. Ostateczni konsumenci, którzy kupują towary reklamowane płacą za usługę radiową, ponieważ koszt reklamy jest wbudowany w koszt produktu. 2. Inne zaś dobra publiczne przewidują nieodpłatne świadczenie usług publicznych wraz z opłatami za niektóre cele. Przykładowo publiczny park miejski, z którego można bezpłatnie korzystać, nakłada opłatę za parkowanie samochodu czy za rezerwację terenu piknikowego.

11 Czy podatek liniowy jest bardziej sprawiedliwy niż podatek progresywny? makro w praktyce Skutkiem progresywności podatku powinien być taki, że bogaci płacą państwu więcej niż biedni. W praktyce bywa różnie. Bogaci mogą przykładowo korzystać z ulg podatkowych, które zmniejszają efektywne opodatkowanie (tzw. optymalizacja podatkowa). Słynne jest pewne wyznanie Warrena Buffetta W 2011 r. miliarder przyznał, że od osobistych dochodów odprowadził 17,7% podatku, podczas gdy jego sekretarka, zarabiająca jedyne 50 tys. dolarów rocznie, zapłaciła fiskusowi 30%. Buffett na optymalizacji podatkowej miał jakoby zarobić ponad 60 miliardów dolarów!!!

12 Wnioski Rynek zawodzi, ale państwo również. Wiele wskazuje, że to drugie może mieć nawet więcej wad. Dyskusja na temat ile państwa a ile rynku w gospodarce nigdy się nie skończy. Taka intuicja wykładowcy z dużym stażem.