Praca z dzieckiem zdolnym Nie zgubmy talentu

Transkrypt

1 Praca z dzieckiem zdolnym Nie zgubmy talentu Zdolne dziecko jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero potem dzieckiem zdolnym G. Lewis Pojęcia słów zdolne' czy utalentowane są używane zamiennie. Popularna jest definicja Marlanda, która mówi: zdolne i utalentowane są dzieci oraz młodzież przejawiająca w przedszkolu, szkole podstawowej lub średniej jawne lub potencjalne zdolności, stanowiące dowód wysokiej klasy możliwości intelektualnych, twórczych, organizatorskich, naukowych czy artystycznych. Na rozwój zdolności mają wpływ geny (przekazywany z pokolenia na pokolenie), dom rodzinny, atmosfera wychowawcza w rodzinie, przedszkolu, szkole. Rozwój zdolności jest ściśle związany z etapami rozwoju dziecka. W okresie przedszkolnym różnice między dziećmi zdolnymi, a przeciętnymi nasilają się, dlatego też, właściwe oddziaływania wychowawcze mogą wpłynąć korzystnie na dalszy jego rozwój. Przedszkole realizuje ważne zadania wychowawcze, ale stanowi także, pierwszy szczebel społecznego systemu edukacji dla dzieci w wieku 3 do 6 lat. Nadrzędną wartością edukacji przedszkolnej jest rozwój dziecka uwzględniający jego możliwości rozwojowe. W wieku przedszkolnym następuje intensywny rozwój fizyczny, umysłowy i społeczno moralny. Kształtuje się osobowość dziecka. Rozwijają się jego zdolności. Najwcześniej, pojawiają się zdolności matematyczne, artystyczne, a także muzyczne i plastyczne. Dziecko zdolne, nie rozpoznane w porę i nie otoczone właściwą opieką ze strony domu, przedszkola czy szkoły, nie wykorzysta w pełni wrodzonych predyspozycji. Rozwój dzieci w młodszym wieku szkolnym charakteryzuje się pojawieniem różnych zdolności, które bywają nierównomiernie rozwinięte. Istnieją bowiem między nimi różnice indywidualne. Można zaobserwować takie uzdolnienia, jak: inteligencja, spostrzegawczość, sprawność myślenia, pamięć, zręczność, wyuczalność oraz zdolności specjalne, to jest: matematyczne, muzyczne, plastyczne, techniczne, sportowe itp. Dzieci zdolne różnią się od swoich rówieśników, zarówno pod względem psychofizycznym, jak i poznawczym, mają odmienne potrzeby pod względem intelektualnym i osobowościowym. Wymagają odpowiedniego nauczania, a więc organizowania zajęć dodatkowych, indywidualizacji procesu kształcenia, prowadzenia nauczania wielopoziomowego oraz kształcenia metodami wyzwalającymi aktywność. Należy jednak pamiętać, że dzieci te mogą być: nadpobudliwe, niedojrzałe emocjonalnie, mogą czuć się w grupie rówieśniczej samotne i mieć problemy z nawiązaniem kontaktów z rówieśnikami. Jak rozpoznać dziecko zdolne? To kilka obszarów talentu dziecka: TALENT ARTYSTYCZNY Dziecko lubi rysować, malować, lepić z gliny czy plasteliny. Chętnie eksperymentuje przejawia oryginalność w doborze tematów, technik, kompozycji i materiałów. Poprzez sztukę wyraża swoje uczucia. Zauważa szczegóły i barwy, których inne

2 dzieci nie dostrzegają. Ma wyostrzoną percepcję przedmiotów codziennego użytku. Odwiedza galerię, wystawy, interesuje się dziełem sztuki. TALENT TWÓRCZY Dziecko posiada inwencję twórczą. Potrafi wymyślać opowiadania, gry, wiersze, piosenki itp. Zadaje dużo pytań stawianych przez dorosłych, lubi eksperymentować i sprawdzać hipotezy, by uzyskać odpowiedź na nurtujące pytania. Potrafi wykorzystać w nowy, niezwykły sposób znane materiały i środki. Dziecko jest wytrwałe w podejmowanym zadaniu. TALENT AKTORSKI Dziecko od najmłodszych lat wykazuje zdolność odgrywania różnych ról, naśladowania. Potrafi z ekspresją operować głosem oraz porozumiewać się za pomocą gestów, ruchu i wyrazu twarzy. Chętnie uczestniczy w klasowych teatrzykach. Interesuje się teatrem, filmem. TALENT MUZYCZNY Dziecko ma słuch muzyczny, wyczucie rytmu i natężenie dźwięku. Potrafi skojarzyć zjawiska z muzyką. Wyraża chęć do nauki gry na instrumencie. Charakteryzuje go zdolność długotrwałej koncentracji, dobrze śpiewa (chociaż nie zawsze), wymyśla oryginalne melodie. Słucha różnych gatunków muzyki. Interesują go książki o muzyce, muzykach, kompozytorach. Chodzi na koncerty muzyczne. TALENT MATEMATYCZNY Dziecko od najmłodszych lat szybko operuje cyframi i liczbami, wszystko oblicza skrótami, jest perfekcjonistą. Nie jest zbyt rozmowne, krótko i zwięźle odpowiada na pytania. Nie ufa intuicji, chce dowodów. Wykazuje wytrwałość i upór w rozwiązywaniu zadań. Zdarza się, że lubi muzykować lub grać w szachy. TALENT PRZYWÓDCZY Dziecko zazwyczaj jest w centrum uwagi, jest pewne siebie, uwielbia być na czele. Ma poczucie lojalności grupowej i indywidualnej sprawiedliwości społecznej. Uznawane jest za przewodnika przez inne dzieci, jest cierpliwe i tolerancyjne, kontroluje przebieg zabawy, w ten sposób zdobywa uznanie u rówieśników, ma skłonności do manipulowania nimi. Wie, jak zaszczepić innym entuzjazm do pomysłu. TALENT SPORTOWY Dziecko jest energiczne, aktywne ruchowo, ma doskonałą koordynację ruchów, szybko rozwija się motorycznie. Uwielbia gry i zabawy sportowe, zabawy na powietrzu. Chętnie wykonuje ćwiczenia sportowe. Z powodzeniem rywalizuje w sporcie z dziećmi starszymi od siebie. Czyta artykuły i wiadomości sportowe. TALENT PISARSKI Dziecko czyta z przyjemnością i ze zrozumieniem. Od wczesnego dzieciństwa samo

3 sięga po książkę i czyta płynnie. Wyprzedza rówieśników w umiejętności czytania i pisania. Wymyśla opowiadania, historyjki, zapisuje swoje myśli i pomysły, nie traci wątku. Sprawia, że postacie przez niego stworzone wydają się autentyczne. Dziecko jest wrażliwe na uczucia innych, bystrym obserwatorem ludzkich zachowań. TALENT NAUKOWY Dziecko jest oczytane (interesuje go tematyka naukowa). Wyraża się jasno i precyzyjnie, jest uzdolnione matematycznie, ciągle nurtują go pytania typu jak i dlaczego?. Ma doskonałą koordynację oko ręka oraz świetnie rozwinięte umiejętności motoryczne. Często zbiera różne przedmioty, klasyfikuje, jest wytrwałe. Czyta książki popularnonaukowe, przeprowadza doświadczenia. Dostrzega i rozumie różne pojęcia i związki. TALENT TECHNICZNY Dziecko lubi konstruować, posługuje się różnego typu narzędziami. Interesuje go funkcjonowanie urządzeń mechanicznych. Lubi rysować przedmioty mechaniczne lub różne plany i projekty. Ma zdolności matematyczne (matematyki stosowanej i geometrii). Czyta książki i czasopisma naukowe i techniczne. Chcąc rozpoznać dziecko utalentowane, należy je obserwować w różnych sytuacjach: przy pracy, w zabawie oraz w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi. Można stosować wiele metod sprawdzających, przeprowadzać testy grupowe i indywidualne na inteligencję. Wypróbowuje się też tzw. nominację rówieśniczą. Dzieci najlepiej wiedzą, kto w klasie jest bystry i inteligentny. Metodę tą można traktować jako pomocniczą w rozpoznawaniu utalentowanych. Inną metodę, która pozwoli zidentyfikować dzieci zdolne jest rozmowa z rodzicami, gdyż to oni wiedzą najwięcej na temat swoich pociech. Istotną rolę odgrywa też wywiad przeprowadzony dzieckiem. W celu udzielenia nauczycielowi pomocy w ocenie, czy dziecko jest wybitnie zdolne, powstają kwestionariusze umiejętności uczniów. Do najbardziej znanych należy kwestionariusz autorstwa S. R. Lay'a. Zastosowanie kwestionariuszy daje najlepsze rezultaty wówczas, gdy są one wykorzystane do oceny zdolności wszystkich dzieci w grupie. Wszelkie działania przedszkola czy szkoły w promowaniu, nauczaniu i wychowaniu dzieci zdolnych są w pełni skuteczne, jeżeli są zintegrowane z pracą wychowawczą w domu. Dlatego też konieczna jest wzajemna współpraca i wspieranie dziecka zdolnego oraz poszukiwanie optymalnych form opieki nad jego rozwojem. Stymulowanie rozwoju wymaga od dorosłego człowieka orientacji we właściwościach poznawczych dziecka. S. Szuman, wskazuje na fakt, że dziecko myśli inaczej i błędem jest naginanie jego myślenia do dorosłego. Dziecko w wieku przedszkolnym uczy się spontanicznie i okazjonalnie, uczy się bawiąc, uważnie obserwując dorosłego. Dziecko wchodząc w interakcje z otoczeniem, konstruuje własne widzenie świata. Należy podtrzymywać dziecięcy zapał, wystrzegać się jego tłumaczenia przez sztywne narzucanie programu, który niszczy także własny rytm uczenia się dziecka. Stymulowanie rozwoju dziecka powinno zmierzać do utrwalania, uogólniania, zróżnicowania i doskonalenia sprawności dziecka.

4 Stymulowanie to winno polegać na stwarzaniu sytuacji i zachęcaniu do działań prowadzonych do samorealizacji. Pomagając dziecku w drodze do przyszłości, wzbogacamy nie tylko świat dziecka, ale także swój własny. Przedszkolaki to dzieci, które chcą się bawić, biegać i odkrywać świat. Chętnie zdobywają nowe doświadczenia, wykonują różnorodne zadania. Poszerzają krąg ludzi, z którymi się kontaktują. Stopniowo zauważają, że człowiek poprzez swoje działanie może zmieniać otoczenie. Dzieci zdolne spostrzegają świat trochę inaczej. Kim Tegel sporządziła oznak talentu u dziecka w wieku przedszkolnym: zachowanie się bądź posługiwanie się zabawkami czy urządzeniami w sposób niezwykły lub nowatorski, wczesna umiejętność czytania ze zrozumieniem tekstu i przypominania sobie faktów, umiejętność rozróżniania wielu rozmaitych podzbiorów w dużych zbiorach przedmiotów, zadawanie pytań na tematy trudne do uchwycenia (np. śmierć, czas, itp.), wykazywanie zainteresowań różnymi zależnościami (np. cyklami życia), opowiadanie dowcipów, których nie rozumieją rówieśnicy, kwestionowanie opowiadań odwołujących się do wydarzeń, które nie mogły zaistnieć w rzeczywistości. Oczywistym jest fakt, że dziecko zdolne nie przejawia zdolności i talentu we wszystkich dziedzinach i w każdym zachowaniu. Dziecku należy zapewnić swobodę dorastania, poruszania się, obserwowania, dotykania, możliwości widzenia i odkrywania wszystkiego, co je otacza. Warto pamiętać o kilku zasadach: pozwalać dziecku na aktywny udział w zajęciach pozwalać dziecku popełniać błędy i uporać się z ich skutkami nagradzać inicjatywę, dociekliwość oraz zadawanie pytań zachęcać dziecko do odkrywania i wymyślania nie narzucać wiedzy dziecku zbyt wcześnie, gdyż straci ono orientację i szybko się znudzi Ważna jest rola wychowawcy w rozwijaniu zdolności dziecka. Szczególny nacisk kładzie się na sposób komunikowania się w sensie werbalnym, jak i niewerbalnym, dziecko nauczyciel. Dużą rolę odgrywają pytania nauczyciela, jak: umiejętność stawiania pytań odpowiednie sformułowanie pytania dobranie kolejności pytań rozważanie ich założeń i trafności Rozwijającą rolę mają pytania twórcze, które aktywizują procesy poznawcze dziecka, odwołujące się do jego doświadczeń, a zmierzające do nowych wiadomości. Nauczyciel powinien być empatyczny, który dostrzega, rozumie i właściwie reaguje na emocje innych, stara się poznać co czują, co myślą i dlaczego coś robią jego dzieci. Wie, kiedy wesprzeć ich pomocą. Nauczyciel powinien być pełen pomysłów, kreatywny, powinien stwarzać sytuacje edukacyjne, zaciekawiające dziecko, podtrzymujący jego zapał poznawczy. Nauczyciel powinien być dynamiczny, potrafiący przyjmować i modyfikować pomysły dziecka. Wychowawca powinien być

5 otwarty, innowacyjny, adekwatny w swym postanowieniu, powinien być autorytetem w oczach dziecka. W dużej mierze zależy od nauczyciela dostrzeżenie zdolności i rozwijanie talentu dziecka. Nauczyciel powinien pozwolić dziecku być sobą, traktować go jako autonomiczną jednostkę z przysługującymi jego cechami wieku. Właściwością wieku przedszkolnego jest zabawa, i przez tę formę dziecko poznaje, odkrywa świat. A nauczyciel dobry to osoba zarażająca dziecko swą ciekawością świata, przekazująca pozytywne wartości, mająca kreatywne pomysły. Pracując ze zdolnym dzieckiem ważna jest organizacja pracy. Nauczyciel aranżuje sytuację w której dziecko: odkrywa problem, próbuje go określić, proponuje rozmaite sposoby rozwiązywania, poszukuje, jest aktywne badawczo. Nauczyciel stwarza sytuację wyzwalającą spontaniczne zachowania dziecka związane z opracowywanym problemem. Dziecko podejmuje zadania proponowane przez nauczyciela lub samodzielnie wymyśla problem i rozwiązuje go. Ocena pracy dziecka ma mieć charakter opisowy a nie wartościujący, nauczyciel eksponuje rozwiązania poprawne i oryginalne. Dziecko szybko się nudzi powtarzanymi czynnościami, dlatego trzeba ciągle poszerzać i wzbogacać program oraz indywidualizować wymagania. Stwórzmy dziecku szansę jak najlepszego wykorzystania własnych talentów, zdolności i możliwości w tych pierwszych, decydujących o całym dorosłym życiu latach. artykuł opracowała Renata Czech Marzyńska