JAK PRACOWAĆ Z UCZNIEM ZDOLNYM?

Transkrypt

1 JAK PRACOWAĆ Z UCZNIEM ZDOLNYM? Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności. Jest to zdolność rozpoznawania zdolności. Elbert Humbart - psycholog

2 Dość powszechne jest przekonanie, że zdolne dziecko to skarb i sama radość. Jeśli ktoś tej opinii nie podziela, to są to rodzice i nauczyciele zdolnych dzieci. Oni najlepiej wiedzą, że oprócz radości, przyjemności i dumy codzienny kontakt ze zdolnymi przynosi też wiele problemów, wątpliwości i wyzwań. Jak pracować ze zdolnymi? Ciekawość, pierwszy stopień do Jest tylko jedna zdolność, bez której uczenie się byłoby niesłychanie trudne, a może nawet niemożliwe. To zdolność dziwienia się i zadawania pytań, czyli po prostu ciekawość. Spójrzmy na małe dziecko. Często nie uświadamiamy sobie nawet, jak wielu rzeczy musi się dowiedzieć i nauczyć. Właściwie wszystko jest dla niego nowe nie tylko zjawiska i przedmioty, ale także sam język. Jest jedna zdolność, bez której uczenie się byłoby niemożliwe: ciekawość. Liczba informacji i umiejętności, które przyswajamy w pierwszych latach życia, jest imponująca. A przecież zdolności umysłowe dziecka dopiero kształtują się i rozwijają. Jednocześnie wczesne dzieciństwo to bodaj jedyny okres, który nie pozostawia po sobie wspomnienia wysiłku związanego ze zdobywaniem rozmaitych umiejętności. Wszystko, czego się wtedy uczymy, przychodzi nam stosunkowo łatwo, wręcz niezauważalnie. Dopiero później nauka zaczyna się kojarzyć z wysiłkiem, obowiązkiem, a często także znudzeniem. Jednym z najważniejszych czynników odpowiadających za tę dziecięcą łatwość uczenia się jest właśnie ciekawość. Dla małych dzieci niemal wszystko, z czym się stykają na co dzień, jest nowe, fascynujące i pełne tajemnic. Z czasem rzeczywistość zaczyna tracić urok niezwykłości, staje się nużąco znajoma i przewidywalna. Tylko nieliczni zachowują w dorosłym życiu dziecięcą zdolność do dziwienia się temu, co najbardziej zwykłe i codzienne. Spośród nich wywodzą się najczęściej wybitni artyści i naukowcy. W polskich szkołach, w przeludnionych klasach, gubią się gdzieś uczniowie wybitnie uzdolnieni. Gubią się w tłumie, przeciętności, szarości, pośpiechu. Nauczyciele zdają się ich nie zauważać, bo i tak nie wiedzieliby co z nimi robić. A społeczeństwo czeka na wybitne jednostki. Czeka na nowe odkrycia, na rozwój cywilizacji i techniki, na nowe osiągnięcia w każdej dziedzinie naukowej. Szkoły zmagają się z wielkimi problemami, zjawiskami natury patologicznej. Coraz więcej uczniów przychodzi z różnego rodzaju zaburzeniami, schorzeniami, nieprzystosowaniami. Nauczyciele, chcąc zrealizować podstawę programową, nieustannie muszą podciągać uczniów słabych, by pójść z materiałem do przodu. Taka koncentracja na słabych uczniach powoduje, że dzieci zdolne, które nie sprawiają trudności wychowawczych są niezauważane, zostawiane samym sobie, bo przecież: jakoś sobie poradzą. Prawda jest taka, że marnuje się w szkołach duży potencjał. Wielu genialnym jednostkom podcina się skrzydła lub nie daje możliwości ich rozwinąć. Traci na tym cała społeczność. Uczniów wybitnie uzdolnionych nie jest dużo. Tym bardziej trzeba ich

3 zauważyć, poznać i pomóc im, zająć się nimi, stworzyć im sprzyjające warunki, podłoże do optymalnego wzrostu, tak, aby w przyszłości mogli wydać najlepsze owoce. Trzeba w nich zainwestować. Inwestowanie w człowieka wiąże się najpierw z dokładnym poznaniem go. Poznawanie osoby ludzkiej to proces. Obejmuje zarówno obserwację, przeprowadzone rozmowy, wywiady, analizę jego działalności wytwórczej, badanie za pomocą różnych testów. Poznawać trzeba osobowość ucznia, jego potrzeby, pragnienia, możliwości, uzdolnienia, talenty, cechy charakteru, temperament. Trzeba zainteresować się jego sytuacją rodzinną, środowiskową, wychowawczą, miejscem i warunkami nauki i życia codziennego. Kiedy już zrozumiemy, że osoby wybitnie uzdolnione muszą zostać zauważone, wyłowione z tłumu i poznane, należy zastanowić się co dalej: jakie są sposoby pracy z uczniem zdolnym, za pomocą jakich metod, zajęć można najlepiej stymulować ich rozwój, kto powinien to czynić i kiedy należy rozpocząć planową i systematyczną pracę z nimi. Poznawanie dzieci uzdolnionych. Już w okresie przedszkolnym można zauważyć u dzieci owe specyficzne uzdolnienia. Zauważają je rodzice, jeśli się tylko dzieckiem interesują, zauważać też powinni nauczyciele, przedszkolanki. Dokonuje się to na drodze poznawania dziecka. Poznawanie dziecka w klasach początkowych jest obowiązkiem nauczycieli, gdyż jest to najlepszy moment zauważenia zdolności dziecka, na progu jego edukacji, by umożliwić mu odpowiedni dobry start w dalszą naukę. Pierwszy nauczyciel dziecka jest ważną osobą w całym życiu dziecka, uczeń pamięta go zwykle długo po zakończeniu szkoły i systematycznej edukacji. Spoczywa na nim doniosła rola. Może dzięki różnym metodom poznawania i diagnozowania uczniów rozpoznać zarówno jednostki zaburzone, jak i te wybitnie uzdolnione. Wczesne rozpoznanie obu stanów, prowadzi do szybkiego rozwoju. Zdarzają się niestety nauczyciele, którzy lekceważą swoje zadanie, wypełniając go połowicznie, przez skupienie się jedynie na jednostkach słabych. Zdarzają się i tacy, którzy nie tylko lekceważą uczniów zdolnych, ale także wyśmiewają ich wobec klasy, są dla nich nieżyczliwi czy wręcz agresywni. Taka postawa nauczyciela wobec młodego talentu najczęściej powoduje jego zablokowanie, zniechęcenie do dalszej pracy i pogorszenie się jego wyników. Nauczyciel musi sobie mocno uświadomić konieczność pomocy każdemu uczniowi, także zdolnemu, zgodnie z jego potrzebami i możliwościami. Stymulowanie rozwoju wychowanków powinno obejmować wszystkie sfery jego życia: poznawczą, emocjonalną, fizyczną, społeczną i duchową. Talent ucznia powinien zostać zauważony jak najwcześniej i wspierany systematycznie ze strony nauczyciela. Wymaga to od niego niemałej pracy, stąd wielu z nich wycofuje się z tego zadania. Jest to jednak jeden z ich podstawowych obowiązków, który jeśli jest spełniany rzetelnie, przynosi pomoc uczniom, dobre efekty w nauce, wspaniałe osiągnięcia, a nauczycielowi dostarcza prawdziwej satysfakcji i dumy. Potrzeba tylko dobrych chęci ze strony nauczyciela, odpowiedniej motywacji, którą należy zarażać, inspirować młodych ludzi.

4 Charakterystyka ucznia zdolnego. Najnowsze badania pedagogiczne i psychologiczne dowodzą, że każdy uczeń jest zdolny. Nie należy jednak mylić ucznia zdolnego z uczniem wybitnie zdolnym. Uczeń wybitny potrafi szybciej niż pozostali uczniowie selekcjonować informacje. Ma większą łatwość w ich zapamiętywaniu i sprawność w rozwiązywaniu problemów. Uczniowie wybitnie utalentowani posiadają z reguły wiele zainteresowań, są ciekawi świata i dociekliwi. Ich uwaga jest podzielna. Są to jednostki bardzo zindywidualizowane, samodzielne, niezależne, krytyczne wobec siebie i otaczającego świata. Mogą osiągnąć bardzo dużo i często im się to udaje. Przewyższają swoich rówieśników pod względem poziomu zdolności, poziomu pracy, wyprzedzają ich w tempie pracy i rozwiązywania zadań. Dzieci utalentowane przejawiają posiadanie rozbudowanej wyobraźni, wybujałej fantazji. Szybkość ich uczenia się jest wspomagana przez umiejętność wykorzystywania dotychczasowych zasobów, już przetworzonych informacji. Są to dzieci twórcze i oryginalne w swoim myśleniu. Uczniowie wybitnie utalentowani łatwo skupiają uwagę, potrafią się mocno skoncentrować na tym, co ich prawdziwie interesuje. Są wytrwali, posiadają takie cechy charakteru i temperamentu, które ułatwiają to wytrwałe dążenie do celu, do zamierzonego osiągnięcia. Często jednak potrzebują pomocy w zbudowaniu i podtrzymywaniu silnej motywacji. Nie wszystkie dzieci wyjątkowo uzdolnione aktualizują swój potencjał. Nie wszystkie zdobywają dobre stopnie w szkole. Szkoła dostarcza wielu z nich wielu przykrości i przeszkód. Brak zauważenia takich dzieci, brak odpowiedniego do nich podejścia, powoduje, że borykają się z trudnościami adaptacyjnymi do warunków szkolnych. Nie potrafią nawiązać właściwych relacji z rówieśnikami, przez co obniża się ich poczucie własnej wartości, zaczynają popadać w dwie skrajności: albo uciekają w naukę i izolują się zupełnie od grupy, starając się przy tym udowodnić pozostałym uczniom, że są najlepsi, lub też starają się za wszelką cenę upodobnić do ogółu dzieci, zaprzestając podejmowania wysiłków naukowych. Rezultat jest taki, że nie urzeczywistniają posiadanych możliwości, zaprzepaszczony zostaje ich wybitny talent. Ucznia zdolnego charakteryzuje: - wysoki iloraz inteligencji - kreatywność, postawa twórcza, innowacyjna - płynność, giętkość, oryginalność myślenia - otwartość na wieloznaczność - podejmowanie ryzyka - wrażliwość i bogata emocjonalność - łatwość osiągania sukcesów i umiejętności - skuteczność rozwiązywania problemów

5 - zdolność analizy i syntezy - posiadanie pasji; ukierunkowane zainteresowania - posiadanie odpowiednich właściwości anatomicznych ( ważne w dziedzinach artystycznych i sportowych ) - wytrwałość, upór; konsekwencja w realizowaniu określonych celów - perfekcyjność - doskonała pamięć - szybkie przetwarzanie informacji - dociekliwość, ciekawość świata - umiejętność dostrzegania zależności przyczynowo - skutkowych - logiczność myślenia - skłonność do dominacji - niska lub wysoka samoocena - indywidualizm - bogate słownictwo, łatwość wysławiania się - krytycyzm - nietolerancyjność w stosunku do błędów innych - podzielność i koncentracja uwagi - koncentrowanie się na osiąganiu celu - trudności interpersonalne - specyficzne poczucie humoru - bogata wyobraźnia. Negatywne cechy dzieci zdolnych Najczęściej spotykane negatywne cechy niektórych dzieci zdolnych hamujące ich rozwój zarówno intelektualny jak i emocjonalny to: - zarozumiałość, - okazywanie lekceważenia rówieśnikom i nauczycielom,

6 - trudności w przystosowaniu do grupy, np. postawa rywalizacyjna, chęć stałego imponowania lub dominowania. - demonstrowanie wiedzy encyklopedycznej, - trudności w przechodzeniu od wiadomości do umiejętności, - egocentryzm, koncentracja na sobie, zamęczanie nauczyciela. - chwiejność emocjonalna, nieśmiałość lub nadpobudliwość psychoruchowa, zachowania agresywne bądź lękowe. Metody odkrywania jednostek uzdolnionych. Istnieje wiele różnych sposobów wyłapywania osób z nieprzeciętnymi uzdolnieniami. Służą do tego specjalne testy, opracowane przez pedagogów i psychologów. Badają one nie tylko poziom inteligencji, ale także uzdolnienia i całą osobowość dziecka. Oprócz testów należy stosować wnikliwą obserwację dziecka. Należy przyglądać się procesowi i wynikom jego działania. Stosować trzeba tzw. pomiar twórczości, który polega na analizie prac i wytworów dziecka, analizie jego osiągnięć szkolnych. Pełna diagnoza w zakresie zdolności ucznia należy do specjalistów, wykwalifikowanych psychologów i terapeutów z poradni. Jednak najpierw dziecko musi być rozpoznane jako uzdolnione przez swoich rodziców. Ważne zadanie pełni również szkoła, która powinna stworzyć warunki sprzyjające zaistnieniu ucznia z jego predyspozycjami. Odkrywanie osób uzdolnionych nie jest rzeczą łatwa. Niekiedy uczniowie sami ujawniają swoją ponadprzeciętność poprzez wysoki poziom inteligencji, wiedzy, zainteresowań. Większość wymaga jednak odkrycia. Poniżej przedstawię kilka zestawów cech, które mogą pomóc określić obszar talentu dziecka: Talent artystyczny Dziecko lubi rysować, malować, lepić z gliny lub plasteliny. Chętnie eksperymentuje, przejawia oryginalność w doborze tematów, technik, kompozycji i materiałów. Poprzez sztukę wyraża swoje uczucia. Zauważa szczegóły i barwy, których inne dzieci nie dostrzegają. Ma wyostrzoną percepcję przedmiotów codziennego użytku. Odwiedza galerie, wystawy. Interesuje się dziełami sztuki. Talent twórczy Dziecko posiada inwencję twórczą. Potrafi wymyślać opowiadania, gry, wiersze, piosenki itp. Zadaje dużo pytań stawianych przez dorosłych. Lubi eksperymentować i sprawdzać hipotezy, by uzyskać odpowiedź na nurtujące pytania. Potrafi wykorzystać w nowy niezwykły sposób znane materiały i środki. Jest wytrwałe w podejmowanym zadaniu. Często ubiera się lub zachowuje w sobie tylko właściwy sposób.

7 Talent aktorski Dziecko od najmłodszych lat wykazuje zdolność odgrywania różnych ról, naśladowania. Potrafi z ekspresją operować głosem oraz porozumiewać się za pomocą gestów, ruchu i wyrazu twarzy. Chętnie uczestniczy w klasowych teatrzykach. Interesuje się teatrem, filmem. Talent muzyczny Dziecko ma słuch muzyczny, wyczucie rytmu i natężenia dźwięku. Potrafi skojarzyć zjawiska z muzyką. Wyraża chęć do nauki gry na jakimś instrumencie. Charakteryzuje go zdolność długotrwałej koncentracji. Dobrze śpiewa (chociaż nie zawsze). Wymyśla oryginalne melodie. Chętnie słucha różnych gatunków muzyki. Często czyta o muzyce, kompozytorach i muzykach. Chodzi na koncerty. Talent matematyczny Dziecko od najmłodszych lat szybko operuje cyframi i liczbami. Wszystko oblicza skrótami. Jest perfekcjonistą. Nie jest zbyt rozmowne. Jasno i zwięźle odpowiada na pytania. Nie ufa intuicji, chce dowodów. Wykazuje wytrwałość i upór w rozwiązywaniu zadań. Zdarza się, że lubi muzykować lub grać w szachy. Talent przywódczy Dziecko zazwyczaj jest w centrum uwagi. Jest pewne siebie, uwielbia być na czele. Ma poczucie lojalności grupowej i indywidualnej sprawiedliwości społecznej. Przez inne dzieci uznawane jest za przewodnika. Jest cierpliwe i tolerancyjne, kontroluje przebieg zabawy i wykorzystuje to do zdobywania uznania u rówieśników oraz do manipulowania nimi. Wie, jak zaszczepić innym entuzjazm do pomysłu. Talent sportowy Dziecko jest energiczne, aktywne ruchowo. Ma doskonałą koordynację ruchów, szybko rozwija się motorycznie. Uwielbia gry i zabawy sportowe, zabawy na powietrzu. Chętnie wykonuje ćwiczenia sportowe. Z powodzeniem rywalizuje w sporcie z dziećmi starszymi od siebie. Czyta artykuły i wiadomości sportowe. Talent pisarski Dziecko czyta z przyjemnością i ze zrozumieniem. Od wczesnego dzieciństwa samo sięga po książkę i czyta płynnie. Wyprzedza rówieśników w umiejętności czytania i pisania. Wymyśla opowiadania, historyjki. Zapisuje swoje myśli i pomysły. Nie traci wątku. Sprawia, że postacie przez niego stworzone wydają się autentyczne. Jest wrażliwe na uczucia innych, jest bystrym obserwatorem ludzkich zachowań. Talent naukowy Dziecko jest oczytane (m.in. chodzi o tematykę naukową). Wyraża się jasno i precyzyjnie. Jest uzdolnione matematycznie. Ciągle nurtują go pytania: jak? i dlaczego?

8 Ma doskonałą koordynację oko - ręka oraz świetnie rozwinięte umiejętności motoryczne. Często zbiera różne przedmioty, klasyfikuje je. Jest wytrwałe. Czyta książki popularnonaukowe, przeprowadza doświadczenia. Dostrzega i rozumie różne pojęcia i związki. Talent techniczny Dziecko lubi konstruować. Właściwie posługuje się różnego rodzaju narzędziami. Interesuje go funkcjonowanie urządzeń mechanicznych. Lubi rysować przedmioty mechaniczne lub różne plany i projekty. Ma zdolności matematyczne (w zakresie matematyki stosowanej i geometrii). Czyta książki i czasopisma naukowe i techniczne. Chcąc rozpoznać dziecko utalentowane, należy je obserwować w różnych sytuacjach: przy pracy, w zabawie oraz w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi. Można stosować wiele metod sprawdzających, przeprowadzać testy grupowe i indywidualne na inteligencję. Wypróbowuje się też tzw. nominację rówieśniczą. Dzieci najlepiej wiedzą, kto w klasie jest bystry i inteligentny. Metodę tą można traktować jako pomocniczą w rozpoznawaniu utalentowanych. Inną metodę, która pozwoli zidentyfikować dzieci zdolne jest rozmowa z rodzicami, gdyż to oni wiedzą najwięcej na temat swoich pociech. Istotną rolę odgrywa też wywiad przeprowadzony z dzieckiem. Praca z uczniem zdolnym. Istnieje szereg metod opracowanych z myślą o uczniu zdolnym. Coraz częściej pojawiają się nauczyciele, którzy wprowadzają je w życie, stwarzając dla zdolnych dzieci dogodne warunki do wszechstronnego rozwoju. Praca z uczniem zdolnym na lekcjach realizowana jest głównie w formie pracy indywidualnej. Jest to optymalna forma pozwalająca precyzyjnie dobrać treść i dostosować tempo uczenia się. Sposobami pracy z uczniem zdolnym podczas zajęć są: praca w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, gdzie zadawane są zadania trudniejsze dla grup zdolniejszych; praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów, a praca może być formą konkursów.

9 Praca z uczniem zdolnym odbywa się głównie na zajęciach pozalekcyjnych. Czynne uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych sprzyja kształtowaniu osobowości dziecka, rozwijaniu jego zainteresowań, jego twórczej wyobraźni. Zajęcia pozalekcyjne pozwalają nauczycielowi lepiej uczniów poznać. Zauważa wtedy dokładnie, jakie mają zdolności i predyspozycje. Wspólna praca: nauczyciela i ucznia oparta na zasadach partnerskich przynosi wiele korzyści. Zwiększa zainteresowanie uczniów przedmiotem, co podnosi ich efektywność na lekcjach. Działają również koła zainteresowań. Należy w nich skupić uwagę na zagadnieniach mających związek tematyczny z materiałem programowym oraz problemach dotyczących różnych i ciekawych pojęć oraz doświadczeń, z którymi uczniowie nie zetkną się w normalnym toku nauki. Praca koła nie powinna być przedłużeniem tradycyjnych metod i form lekcji. Potrzebna jest tu swoboda, samodzielność, właściwy klimat, dyskretne kierowanie przez nauczyciela rozwojem ucznia, jego zdolnościami i zainteresowaniami. Celem pracy z uczniami uzdolnionymi jest: zdiagnozowanie klasy pod względem ich zdolności, zainteresowań oraz problemów ich dotykających, zadawanie uczniom zdolnym dodatkowych zadań podczas prac klasowych i domowych, korygowanie przez uczniów zdolnych błędów kolegów (szukanie błędów w rozumowaniu), prowadzenie przez uczniów zdolnych fragmentów lekcji (czasami przygotowanie całej lekcji), zachęcanie ich do czytania czasopism związanych z danym przedmiotem, zwiększanie wymagań, co do ścisłości i precyzji ich wypowiedzi, organizowanie konkursów w rozwiązywaniu zadań trudniejszych, samodzielne poznawanie przez ucznia zdolnego nowego materiału (ewentualne niejasności konsultuje z nauczycielem), przekazywanie pod opiekę stałą lub doraźną uczniów słabych uczniom zdolnym, powierzanie im przewodnictwa w grupach lekcyjnych. PODSUMUJMY!!!!!!!!!! FORMY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM 1. Praca indywidualna 2. Praca w grupach 3. Praca w parach

10 4. Przydzielanie uczniom zdolnym trudniejszych zadań podczas pracy grupowej lub indywidualnej 5. Stwarzanie uczniom zdolnym sytuacji wyboru zadań, ćwiczeń o większej skali trudności lub prac dodatkowych 6. Różnicowanie stopnia trudności prac domowych i prac klasowych 7. Stopniowe zwiększanie wymagań 8. Przydzielanie uczniom zdolnym specjalnych ról: asystenta, lidera itp. 9. Praca pozalekcyjna 10. Organizacja konkursów i olimpiad METODY 1. Metody problemowe 2. Metody kształcące poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji z różnych źródeł 3. Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce 4. Metody rozwijania zainteresowań 5. Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach 6. Metody prezentowania własnych poglądów 7. Metody kształcące umiejętność argumentacji 8. Metody kształcące prawidłowe stosunki interpersonalne 9. Metody aktywizujące 10. Metody pozwalające uczniowi ocenić stan swojej wiedzy Materiał zebrała i opracowała: mgr Anetta Rachfalska

11 .