Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 13: Pieniądz i ceny

Transkrypt

1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 13: Pieniądz i ceny

2 There is no subtler, no surer means of overturning the existing basis of society than to debauch the currency. The process engage all the hidden forces of economic law on the side of destruction, and does it in a manner which not one man in a million is able to diagnose. John Maynard Keynes

3 Plan wykładu 13 Pieniądz, jego funkcje i rodzaje. Skąd bierze się pieniądz w gospodarce? Związek pieniądza z cenami Inflacja, jej rodzaje i mierzenie na rynkach towarów konsumpcyjnych, produkcyjnych (indeksy cenowe) Wielkości nominalne a realne: realne płace i stopy procentowe, realny PKB 3

4 Definicja inflacji Inflacja, czyli względny wzrost poziomu cen Cena stopa, wg której pieniądz wymieniany jest na dobra i usługi (por. cena względna w mikroekonomii) Poziom cen a nie jedna cena Względna zmiana (najczęściej wyrażona w procentach) Aby zrozumieć przyczyny i skutki inflacji należy zrozumieć, co to jest pieniądz i jakie funkcje w gospodarce spełnia Klasyczne podejście do inflacji założenie giętkich cen i działającego mechanizmy rynkowego ( długi okres) 4

5 Definicja a funkcje pieniądza Definicja pieniądza Funkcje pieniądza Wymiany (transakcyjna) Miernika wartości Środka płatności Tezauryzacji Pieniądzem jest to, co spełnia funkcje pieniądza Funkcje jw. w ujęciu międzynarodowym (z udziałem innego pieniądza/ innej waluty)

6 Funkcja wymiany (transakcyjna) Potrzeba wymiany towarów była bodźcem do powstania pieniądza. Początkowo wymieniano towar na towar (wymiana barterowa), zaś transakcje miały charakter przypadkowy. Później ustaliły się proporcje wymiany (ile towaru A za towar B) Towary powszechnie przyjmowane w transakcjach (np. towar A był przyjmowany w wymianie za towary B, C,...Z) stawały się pieniądzem (dawały sie użyć zgodnie ze swoimi cechami (np, skóry na okrycia) ale też można było nimi zapłacić za kolejne towary. Pieniądzem stawały się towary, których używanie w transakcjach było najbardziej wygodne: Które przy malej objętości/wadze dawały się zamienić na stosunkowo dużą ilość innych towarów Podzielne (by można był zapłacić za mniejszą ilość innych towarów odpowiednią częścią towaru- pieniądza) Nie niszczące, nie psujące się Nie zmieniające wartości Łatwo rozpoznawalne

7 Funkcja wymiany (transakcyjna) Pieniądz zatem to coś, co jest powszechnie przyjmowane jako ekwiwalent w transakcjach Pieniądzem mogą być: Monety, banknoty Zapisy na kontach bankowych Czeki Różne papiery wartościowe (bony skarbowe, obligacje, akcje) Innymi słowy: wszystko, co w transakcjach jest przyjmowane

8 Pieniądz jako miernik wartości Pieniądz = wspólny miernik wartości wszystkich towarów Pieniądz występując w transakcjach mierzy wartość towarów, ale też kiedy nie dokonuje się transakcji można określić wartość towarów wyrażoną w danym pieniądzu (nie musimy kupić konkretnego towaru, by wiedzieć, ile on kosztuje, ile trzeba by było zań zapłacić) Pieniądz w tej funkcji występuje abstrakcyjnie: nie musimy go mieć, by go użyć do mierzenia wartości Ponieważ wszystkie towary mają swoją cenę wyrażoną w pieniądzu, to pozwala na ich porównywanie, dokonywanie rachunku kosztów i korzyści, a w ślad za tym racjonalnie wybierać co produkować, co konsumować, w co inwestować etc.

9 Pieniądz jako środek płatniczy Pieniądz pozwala przenosić prawo do zakupu z jednego podmiotu na inny = pieniądz jest środkiem płatniczym Ta funkcja (historycznie) wiąże się z sytuacją, kiedy sprzedający towar nie mógł od razu uzyskać zań zapłaty, bo np. kupujący nie miał w momencie zawierania transakcji odpowiedniej ilości pieniądza - zobowiązanie do spłaty na określonych (sprzedaż na kredyt) Ogólnie: istnieją 2 podstawowe sytuacje, w których dochodzi do przenoszenia prawa do zakupów na inne podmioty Zaciąganie i spłacanie kredytu (niekoniecznie u sprzedawców towarów) a patrząc z drugiej strony: udzielanie pożyczek i odbieranie ich spłaty Transfery tj. bezekiwalentne przekazywanie innym swojego prawa do zakupu towarów (np. wpłata zarobionych pieniędzy na rzecz organizacji charytatywnej, przekazanie ich części jakiemuś członkowi rodziny etc.)

10 Pieniądz jako środek tezauryzacji Pieniądz jest środkiem tezauryzacji (gromadzenia skarbu), czyli pozwala uzyskane wartości przenieść w czasie Np. zarobione dziś pieniądze mogą zostać wydane w zupełnie innym okresie Funkcje pieniądza jako środka tezauryzacji dobrze może spełniać taki pieniądz, który nie traci na wartości, tzn. że ceny w nim wyrażone nie rosną, a więc po pewnym czasie można kupić za tyle samo pieniądza tyle samo różnych towarów Zatem pieniądz może pełnić funkcję tezauryzacji, jeśli: Nie ma inflacji (wzrostu cen) Lub jeśli suma oszczędności wyrażona w pieniądzu powiększa się co najmniej tak, jak rosną ceny (jest to możliwe, kiedy pieniądz daje się ulokować w taki sposób, by zapewniał dochód nie mniejszy od inflacji)

11 Pieniądz międzynarodowy Pieniądz może pełnić funkcję pieniądza międzynarodowego tj. wypełniać wszystkie funkcje krajowe (wymiany, miernika wartości, środka płatności, tezauryzacji) nie tylko w kraju ale i poza nim Warunkiem jest zapewnienie jego wymienialności na inne rodzaje pieniądza występujące na terenie innych krajów, albo bezpośrednie używanie danego pieniądza w tychże krajach Np. zamieniając złotówki na euro możemy kupować, obliczać opłacalność zakupów, zaciągać kredyt w wielu państwach UE Ale też bywają sytuacje, ze używając euro w krajach nie należących do strefy monetarnej euro np. w Chorwacji możemy zapłacić tą jednostką monetarną Częstym przykładem używania danego pieniądza poza granicami kraju (obszaru emisji) jest dolar, w którym dokonuje się w wielu krajach pewnych transakcji, zaciąga się w nim kredyty, kalkuluje opłacalność inwestycji i przechowuje oszczędności

12 Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy (czyli pieniądz pełnowartościowy) Pełnowartościowy = sam pieniądz ma wartość równą znakowi pieniężnemu np. złota moneta ma wartość = wysokości znaku na niej wybitego, ale i wartości kruszcu, z którego jest wykonana np. dopóki dolar był wymienialny na złoto, w każdej chwili banki nie-amerykańskie mogły zażądać złota w zamian za określoną ilość dolarów dziś w zasadzie nie ma już pieniądza pełnowartościowego (od 1971 r. wymienialność na złoto USD została zawieszona a w ślad za tym także wymienialność innych walut) Pieniądz symboliczny: gotówkowy i bezgotówkowy (rozrachunkowy / kredytowy): Gotówkowy = monety, banknoty Bezgotówkowy: zapisy na kontach, czeki, karty debetowe i kredytowe, bony, obligacje

13 Płynność pieniądza Płynność pieniądza = powszechne używanie pieniądza w jego funkcjach (zwłaszcza transakcyjnej) bez ponoszenia kosztów tego użycia Pieniądz płynny taki który powszechnie jest przyjmowany w transakcjach (można nim zapłacić za transakcje bez zastrzeżeń po stronie sprzedających tj. przyjmują go jako ekwiwalent transakcji) Np. każdy punkt sprzedaży przyjmuje gotówkę, ale już nie każdy karty kredytowe, a tym bardziej czeki podróżne, choć to wszystko jest pieniądzem Jego użycie do zapłaty lub przyjęcie jako zapłaty nie wywołuje dodatkowych kosztów Np. przyjęcie gotówki nie wiąże się z kosztami, ale punkty sprzedaży płacą określone kwoty za obsługę transakcji kartami kredytowymi, a użycie do zapłaty środków z konta oszczędnościowego może wywołać utratę odsetek, czyli powoduje pewien koszt

14 Agregaty pieniężne Agregaty pieniężne: rodzaje pieniądza różniące się między sobą płynnością Typowe agregaty pieniężne M0 = gotówka w obiegu M1 = M0+ depozyty na rachunkach bankowych na żądanie M2 = M1+ wkłady oszczędnościowe na krótki i średni okres, depozyty terminowe M3 = M2+ wkłady oszczędnościowe na długie terminy L = M3+ bony skarbowe, sumy ubezpieczeniowe o krótkoterminowej realizacji itp. Agregaty pieniężne w Polsce podstawowy to M3 (jak w strefie euro)

15 Agregaty pieniężne w Polsce, mln zł 15

16 Skąd dziś bierze się pieniądz? System bankowy: Bank centralny Banki komercyjne 16

17 Bank centralny i jego funkcje Emisyjna: zasilanie gospodarki w pieniądz Polityka pieniężna, cel podstawowy stabilizacja cen Oddziaływanie na wysokość stóp procentowych Funkcja regulacyjna (bezpieczeństwo depozytów oraz stabilność sektora bankowego) oraz nadzór nad systemem bankowym Organizacja systemu rozliczeń pieniężnych, bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywna rola w międzybankowym rynku pieniężnym Zapewnienie wymienialności polskiej waluty Oddziaływanie na poziom kursu walutowego Usługi bankowe na rzecz rządu Bank banków

18 Narodowy Bank Polski Narodowy Bank Polski realizuje założenia polityki pieniężnej stanowione przez Radę Polityki Pieniężnej. Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen. Od 1998 r. NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Od początku 2004 r. ciągły cel inflacyjny wynosi 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc. 18

19 Polityka pieniężna NBP Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. 19

20 Instrumenty NBP: operacje otwartego rynku Transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego Równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym (bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym) Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej 20

21 Instrumenty NBP: rezerwa obowiązkowa Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0 proc. dla wszystkich rodzajów depozytów Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane. 21

22 Operacje kredytowodepozytowe Problem znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowodepozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną oprocentowanie depozytu w NBP. NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. NBP oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). 22

23 Banki komercyjne Banki komercyjne (ang. commercial banks) - są wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi trudniącymi się obsługą i organizowaniem ruchu pieniądza między jednostkami gospodarującymi i ludnością: System bankowy na świecie można podzielić na dwa modele: Model anglosaski który opiera się na rynkach finansowych, które są głównym źródłem pozyskiwania środków pieniężnych, które są następnie przeznaczane na dalszy rozwój podmiotów gospodarczych. W modelu tym podstawowe znaczenie maja banki inwestycyjne, zajmujące się wszelkiego rodzaju usługami finansowymi, wykraczającymi poza tradycyjna działalność depozytową. Rola banków komercyjnych sprowadza się natomiast do bieżącej obsługi operacyjnej podmiotów gospodarczych. Model niemiecko-japoński zakładający, że system bankowy pełni główną funkcję w sektorze finansowym. W systemie tym główną rolę odgrywają banki uniwersalne (realizują wszystkie rodzaje operacji bankowych). Podstawowe zadania to gromadzenie środków pieniężnych, udzielenie kredytów i pożyczek oraz dokonywanie rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym Bank komercyjny jako przedsiębiorstwo jest organizacją nastawioną na zysk, prowadzącą równolegle różnego typu działalności, wykonującą operacje z którymi wiąże określone z góry ryzyko finansowe 23

24 Źródła podaży pieniądza gotówkowego Emisja pieniądza gotówkowego Skup kruszców Udzielanie pożyczek krótkoterminowych bankom komercyjnym Skup papierów wartościowych (operacje otwartego rynku) Skup walut obcych

25 Mechanizm kreacji pieniądza kredytowego Depozyt 100 zł Rezerwy 10 zł Kredyt 90 zł Depozyt 90 zł Rezerwy 9 zł Kredyt 81 zł Itd.. 25

26 Mechanizm kreacji pieniądza kredytowego, gdy konsumenci część transakcji zawierają z udziałem gotówki Depozyt 100 zł Rezerwy 10 zł Kredyt 90 zł Depozyt 72 zł Rezerwy 7,2 zł Kredyt 64,8 zł Itd.. 26

27 Pieniądz a inflacja

28 Inflacja w krótkim i długim okresie, USA 15% 12% % zmiana CPI w porównaniu z okresem sprzed 12 miesięcy 9% trend długookresowy 6% 3% 0% slide 28

29 Ilościowa teoria pieniądza Najprostsza teoria inflacji wiąże stopę inflacji z tempem przyrostu podaży pieniądza Prędkość obiegu pieniądza (liczba razy, ile przeciętna złotówka jest używana w transakcji wymiany): V = T/M, gdzie V to prędkość obiegu (ang. velocity), T wartość wszystkich transakcji w gospodarce, M podaż pieniądza Jako przybliżenie wartości transakcji można uznać wartość PKB: V = PY/M, gdzie P to poziom cen, zaś Y to miara ilości produkcji (PY wartość produkcji) 29

30 Ilościowa teoria pieniądza: w wersji względnej M x V = P x Y Przy stałym V, podaż pieniądza determinuje wartość produkcji w gospodarce Y można uznać, iż w długim okresie jest stałe, gdyż jest determinowane przez zasób K i L Ilościowa teoria w wersji względnej M V P Y M V P Y 30

31 Podaż pieniądza a inflacja P Zdefiniujmy stopę inflacji: P Przy stałej prędkości obiegu pieniądza: M P Y M P Y Wówczas: M M Y Y 31

32 Podaż pieniądza a inflacja Wzrost gospodarczy (rosnący PKB) wymaga zwiększania podaży pieniądza, aby ułatwić zawierane w gospodarce transakcje Kiedy jednak tempo wzrostu M przekracza tempo wzrostu Y pojawia się inflacja M M Y Y 32

33 Wzrost podaży pieniądza a stopa inflacji, USA Figure 4.1 Historical Data on U.S. Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers 33

34 Figure 4.2 International Data on Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers

35 15% 12% Inflacja w USA i wzrost podaży pieniądza, W długim okresie stopa inflacji i stopa zmian podaży pieniądza poruszają się razem, zgodnie z przewidywaniami teorii (ale nie w krótkim okresie, gdy są kontrcykliczne!!) Stopa wzrostu M2 9% 6% 3% 0% Stopa inflacji

36 Dlaczego inflacja jest zła? Typowe nieporozumienie: inflacja powoduje spadek faktycznej wartości nabywczej wynagrodzeń To jest prawda, ale tylko w krótkim okresie, gdy nominalne wynagrodzenia są stałe (umowy o pracę) Podejście klasyczne: zmiana poziomy cen to tylko jednostek pomiaru (por. denominacja) A zatem, czy inflacja jest problemem społecznym? 36

37 Przeciętne zarobki za godzinę pracy, USA $20 $18 $16 $14 $12 $10 $8 $6 CPI (prawa skala) $4 Płaca nominalna $2 Płaca w cenach z 2007 r. $

38 Gdy inflacja jest spodziewana Koszt zdartych zelówek czyli koszty związane z częstszymi wycieczkami do banku w celu podejmowania mniejszych sum gotówki oraz koszty z poszukiwaniem towarów, które zdrożały mniej niż średnio (wzrost kosztów uzyskania informacji) Koszty zmiany menu koszty zmiany cen (katalogi, menu itp.) Koszty ustawicznych zmian struktury produkcji (wywołanych nierównomiernymi zmianami cen czynników produkcji i cen wyrobów gotowych) Problem nierównego opodatkowania (np. opodatkowanie nominalnych zysków z kapitału) Trudności w porównywaniu wartości z różnych okresów --> trudności w długookresowym planowaniu finansowym spadek inwestycji i osłabienie wzrostu

39 A gdy się jej nie spodziewamy, dodatkowo Redystrybucja siły nabywczej Długookresowe kontrakty mogą oparte być nie o indeksację, ale o oczekiwania dot. inflacji Kiedy faktyczna inflacja okazuje się być inna niż oczekiwana, niektórzy zyskują, ale kosztem innych: Kiedy π > π e, wówczas zyskują pożyczkobiorcy Kiedy π < π e, wówczas zyskują pożyczkodawcy Gdy często π π e wzrost niepewności 39

40 Korzyści z inflacji? Jedna korzyść Płace nominalne faktycznie spadają rzadko utrudnia to działanie mechanizmu rynkowego na rynku pracy Inflacja powoduje, że płacom realnym łatwiej jest zrównoważyć rynek pracy, nawet bez obniżki płac nominalnych Czyli umiarkowana inflacja poprawia funkcjonowanie rynku pracy 40

41 Hiperinflacja Hiperinflacja w Niemczech, rok 1923 Kobieta pali banknotami w piecu; w tamtych czasach banknoty paliły się dłużej niż drewno, które można było za nie kupić 41

42 Hiperinflacja w Niemczech Cena za funt (pół kg) chleba w Niemczech : 1914: 19 fenigów 1916: 22 fenigi 1919: 26 fenigów 1920: 1 marka i 20 fenigów (ok. 6 razy tyle, co 4 lata wcześniej) Czerwiec 1922: 3,50 marki Styczeń 1923: 700 marek Wrzesień 1923: 2 mln marek Październik 1923: 630 mln marek Listopad 1923: 80 mld marek Portfele wyszły z użycia, zastąpione przez walizki. Niewyobrażalna wręcz skala upadku wartości pieniądza sprawiła, że robotnicy dostawali wypłatę dwa razy dziennie i natychmiast biegli do sklepów, aby kupić cokolwiek - zanim podrożeje. Wydrukowano nawet banknoty 10 bilionowe, ale nie weszły one do obiegu, bo 15 listopada wprowadzono nową markę niemiecką, wartą jeden bilion starych. Od nowego roku chleb kosztował już tylko 35 fenigów. Ale oszczędności milionów zostały pożarte przez niepowstrzymany wzrost cen wszystkiego, który pomiędzy czerwcem a listopadem 1923 roku wynosił średnio proc. miesięcznie! Pisarz Tomasz Mann powiedział, że obrabowani przez inflację Niemcy tym łatwiej stali się później rabusiami Europy 42

43 Hiperinflacja Definicja: stopa inflacji > 50% miesięcznie Ogromne koszty Pieniądz traci funkcję tezauracyjną, a z nim inne Odwrót do transakcji barterowych lub innych walut Powodowana jest przez nadmierną podaż pieniądza (dodruk pieniądza) 43

44 Czemu rządy doprowadzają do hiperinflacji? Kiedy rząd nie może podnieść podatków i sprzedaż obligacji, a ma duże wydatki, musi je finansować dodrukiem pieniądza Teoretycznie, hiperinflacje łatwo zatrzymać: trzeba przestać drukować pieniądza W rzeczywistości wymaga to drastycznego (i bolesnego) zmniejszenia wydatków z budżetu państwa 44

45 Hiperinflacja w Niemczech 45

46 Inflacja a pomiar wielkości w gospodarce: kategorie nominalne vs. realne

47 Jak porównywać wartość PKB w czasie? Celem makroekonomii jest nie tylko wyjaśnianie poziomu produkcji, ale także (a może przede wszystkim) jego zmian w czasie (w krótkim i długim okresie) Ponieważ w gospodarce wytwarzanych jest wiele tysięcy dóbr i usług, jedyna metoda pozwalająca na łączne ujęcie produkcji to policzenie ich wartości (a zatem posłużenie się cenami dóbr): Nie da się dodać gruszek do lokomotyw: możemy jedynie policzyć wartość gruszek (przemnożyć ilość przez cenę), wartość lokomotyw (przemnożyć produkowaną ilość przez cenę) i dodać do siebie (można to przyrównać do operacji sprowadzania do wspólnego mianownika w matematyce) por. pieniądz jako miernik wartości Ale powstaje przy tym problem: porównując wartość PKB w czasie nie wiemy, czy zmiana wynika z faktycznych zmian produkcji czy raczej zmian cen, w których ta produkcja jest wyrażana

48 Porównanie PKB w czasie: hipotetyczna gospodarka wytwarzająca trzy dobra Wartość PKB w 2006 roku = 10 x x x 40 = Wartość PKB w 2007 roku = 11 x x x 60 = Oznacza to, że PKB wzrósł o ponad 100%, czyli zwiększył się dwukrotnie. Czy rzeczywiście poziom życia mieszkańców w tym kraju dwukrotnie się poprawił? Czy mają możliwość konsumpcji dwa razy większej ilości marchewki, możliwość zakupów dwa razy większej liczby nowych sukienek oraz dwa razy częstszych wizyt u fryzjera?

49 Realny a nominalny PKB Chcąc mierzyć faktyczną zmianę wielkości produkcji, należy zamrozić ceny Realny PKB = PKB w cenach stałych Realny PKB dla danego roku liczymy biorąc informację o wielkości produkcji z tego roku i informację o cenach dóbr w roku bazowym (może być nią dowolny rok)

50 Realny PKB Przyjmijmy rok 2006 za bazowy Realny PKB w 2006 roku jest równy nominalnemu PKB w tym roku = = 10 x x x 40 = Realny PKB w 2007 roku (w cenach z 2006 roku) = 11 x x x 40 = Oznacza to, że realnie PKB wzrósł w tej gospodarce, ale jedynie o około 24%. A zatem faktyczny poziom życia mieszkańców ( o ile liczba ludności się nie zmieniła) poprawił się o prawie ¼.

51 Pomiar inflacji Gdyby w gospodarce wytwarzane było tylko jedno dobro, inflacja oznaczałaby wzrost ceny tego dobra W prawdziwej gospodarce wytwarzanych są tysiące dóbr i usług, a problem pomiaru inflacji znacznie się komplikuje Jedną z metod jej pomiaru jest skorzystanie z tzw. deflatora PKB: Deflator PKB = nominalny PKB/realny PKB Na przykład: nominalny PKB 2007/ realny PKB 2007 = 41744/25322 = 1,65 Znaczy to, że przeciętny poziom cen między rokiem 2006 (bazowym dla policzenia realnego PKB) i 2007 wzrósł o 65%

52 Pomiar inflacji: inne metody Deflator PKB jest jedną z miar stosowanych dla pomiaru inflacji Częściej jednak stosuje się inne sposoby jej mierzenia, m.in.: Wskaźnik cen konsumenta (CPI) Wskaźnik cen producenta (PPI) Miary te opierają się o metodę polegającą na ustaleniu pewnego koszyka dóbr będącego przedmiotem zakupów (odpowiednio) konsumenta i producenta i pomiaru cen tych dóbr (metoda ankieterska); wynik jest uśredniany na podstawie informacji o strukturze wydatków W odróżnieniu od deflatora produktu krajowego brutto, CPI mierzy zmiany cen w odniesieniu tylko do niektórych produktów lub usług wchodzących w skład tzw. koszyka konsumpcyjnego, który jest rokrocznie aktualizowany Indeks cen dóbr produkcyjnych, (PPI), nazywany dawniej wskaźnikiem cen hurtowych, służy do pomiaru cen ustalonych przez producentów na różnych etapach produkcji. Ten makrowskaźnik został wprowadzony w 1890 roku (w USA) i jest najstarszym nieprzerwanie obliczanym indeksem przez tamtejszy Departament Pracy

53 Jak działa wskaźnik cen konsumenta? Załóżmy, że przeciętny konsument w Polsce wydaje swój dochód do dyspozycji na dobra w tabeli (kol 1), przy czym kol 2 zawiera udziały poszczególnych dóbr w jego wydatkach Załóżmy teraz, że między 1 stycznia 2007 roku a 1 stycznia 2008 roku cena ww. dóbr wzrosły o wielkości przedstawione w kol. 3 O ile wzrosły przeciętne wydatki konsumenta? O 9,4%!

54 CPI mierzony przez GUS Jest podawany do publicznej wiadomości z miesięczną częstotliwością i stanowi najpopularniejszą miarę inflacji. Towary i usługi stanowiące komponenty tego koszyka ustalane są na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych, które starają się ustalić, na co przeciętny konsument wydaje zarobione pieniądze. Zawartość koszyka stanowi około 2000 różnych towarów i usług, a poszczególne kategorie są ważone w ten sposób, aby odzwierciedlać ich rzeczywisty udział w wydatkach statystycznego gospodarstwa domowego. Koszyk konsumpcyjny ustalony na sztywno wydaje się istotnym ograniczeniem dla tej miary inflacji. Nie uwzględnia ona bowiem efektów substytucyjnych, które odgrywają istotną rolę w codziennych wyborach konsumentów.

55 Indeks cen producenta PPI nazywany dawniej wskaźnikiem cen hurtowych, służy do pomiaru cen ustalonych przez producentów na różnych etapach produkcji Wskaźnik został wprowadzony w 1890 roku (w USA) i jest najstarszym nieprzerwanie obliczanym indeksem przez Departament Pracy (w USA). Nie ma jednoznacznego sposobu obliczania tego indeksu, co powoduje, że budzi on mniejsze zainteresowanie niż indeks cen konsumpcyjnych (CPI). Zdaniem wielu ekonomistów, indeks dla surowców stanowi jeden z najczulszych wczesnych sygnałów ostrzegających o nadchodzącej inflacji. Indeks ustala się między innymi dla surowców, półfabrykatów, produktów rolnych i niektórych towarów przemysłowych (tekstylia, chemikalia, tarcica, maszyny i urządzenia, ośrodki transportowe) Indeks cen hurtowych wyprzedza ruchy indeksu cen konsumpcyjnych o dwa lub trzy miesiące

56 PPI i CPI w cyklu koniunkturalnym Wzrost cen często nie jest równomierny: zwykle w okresie ożywienia gospodarczego szybciej rosną ceny dóbr służących produkowaniu, co odzwierciedla indeks wzrostu cen producenta (PPI), a w okresie stagnacji szybciej rosną ceny wyrobów konsumenta (CPI) 56

57 Miary inflacji wg NBP 57

58 Miary inflacji wg NBP Wskaźniki CPI oraz inflacji bazowej (analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100) CPI po wyłączeniu cen administrowanych po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych

59 Kategorie realne: podsumowanie Kategorie realne mierzone są w jednostkach fizycznych (ile realnie można kupić) Realny produkt - fizyczna wielkość produkcji Realne wynagrodzenie (produkt za godzinę pracy) Wzrost wynagrodzenia z 2500 do 3000 zł Co jeśli π = 5%, a gdy π = 20%, π = 50%? Realna stopa procentowa (produkt, jaki uzyskamy w przyszłości pożyczając komuś jednostkę produktu dziś) r = i π 59

60 Kategorie nominalne: podsumowanie Kategorie nominalne mierzone w jednostkach pieniężnych: Nominalne wynagrodzenie (zł na miesiąc) Nominalny PKB Nominalna stopa procentowa (liczba zł, jaką zarobimy w przyszłości pożyczając 1 zł dziś) 60

61 Koniec wykładu 13