Diagnosis and efectiveness of hypertension control in children with chronic kidney disease treated in Dialysys Unit, Children`s University Hospital

Transkrypt

1 Diagnostyka i skutecznoœæ kontroli nadciœnienia têtniczego u dzieci z rzewlek³¹ chorob¹ nerek leczonych w Zak³adzie Dializ Uniwersyteckiego Szitala Dzieciêcego Dorota DRO D 1 Dominik CIENIAWSKI 2 Karolina DUDEK 3 PRACE ORYGINALNE Maja KOZIARZ 3 () jest narastaj¹cym roblemem u dzieci i w 60-70% rzyadków sowodowane jest chorobami nerek. Jest ono czêstym objawem klinicznym rzewlek³ej choroby nerek (PChN) u dzieci i istotnym czynnikiem rokowniczym w tym schorzeniu. Z definicji u dzieci stwierdza siê, gdy 3 krotnie zmierzone wartoœci ciœnienia skurczowego i/lub rozkurczowego s¹ wiêksze lub równe 95c dla wzrostu, ³ci i wieku. Kolejn¹ metod¹ diagnostyczn¹ jest 24 godzinny omiar ciœnienia têtniczego krwi - ABPM. Celem racy by³o orównanie trzech kryteriów diagnozowania u dzieci z PChN. Materia³y i metody: Badania rzerowadzono w gruie 44 dzieci (15 dziewczynek i 29 ch³oców). Œrednia wieku wynios³a 12,29 ± 4,62 lat (mediana 12,83). W badanej gruie wykonano 3 rzygodne omiary ciœnienia têtniczego krwi, ABPM, oznaczono stê- enia cystatyny C i kreatyniny oraz obliczono i BMI. na odstawie ABPM stwierdzano gdy œrednie ciœnienie têtnicze (MAP) > 95c, nastênie dokonano analizy ojedynczych omiarów ciœnieñ i za kryterium rzyjêto onad 25% omiarów rzekraczaj¹cych 95c. Przy u yciu 3 metod dzielono acjentów na chorych z i, oraz orównano te gruy od wzglêdem arametrów nerkowych, BMI i liczby leków. Wyniki: U 30 osób (68%) stwierdzono w oarciu o rzynajmniej 1 definicjê - w tym: rzygodne omiary wykaza³y u 20 acjentów (45%), MAP u 7 (16%), a ojedyncze omiary u 22 osób (50%). Grua dzieci z nadciœnieniem zdiagnozowanym wg MAP mia³a statystycznie istotne wy sze wartoœci stê enia kreatyniny (558 vs 293 µmol/l; <0,05), cystatyny C (4,98 vs 2,96 mg/l; <0,06), ni szy (13,9 vs 34,3 ml/min/1,73m 2 ; <0,05) oraz by³a leczona wiêksz¹ liczb¹ leków hiotensyjnych (2,43 vs 1,26; <0,05). Dla ozosta³ych dwóch metod zale noœci te by³y statystycznie nieistotne. Wnioski: Oznaczanie MAP na odstawie ABPM jest najbardziej rzydatn¹ metod¹ do oceny kontroli u dzieci. Grua chorych, u których ostawiono diagnozê rzy omocy MAP leczona by³a wiêksz¹ iloœci¹ leków hiotensyjnych, ale ze wzglêdu na zaawansowanie PChN nadciœnienie w tej gruie utrzymywa³o siê. Pomimo leczenia wiêksz¹ liczb¹ leków kontrola u dzieci z PChN jest trudna. (NEFROL. DIAL. POL. 2010, 14, 116-) Sylwester ŒMIA EK 2 1 Zak³ad Dializ Katedry Pediatrii Polsko-Amerykañskiego Instytutu Pediatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie Kierownik Zak³adu: Prof. dr hab. J.A. Pietrzyk 2 Studenckie Ko³o Naukowe rzy Katedrze i Klinice Nefrologii UJCM Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. W. Su³owicz 3 Studenckie Ko³o Naukowe rzy Zak³adzie Dializ Katedry Pediatrii UJCM Kierownik Zak³adu: rof. dr hab. J.A. Pietrzyk S³owa kluczowe: nadciœnienie rzewlek³a choroba nerek dzieci Key words: hyertension chronic kidney disease children Diagnosis and efectiveness of hyertension control in children with chronic kidney disease treated in Dialysys Unit, Children`s University Hosital Arterial hyertension (HT) is an increasing roblem in children and er cent of cases is caused by kidney disorders. It is frequent clinical symtom of chronic kidney disease (CKD) in children and an imortant redictive factor in this ailment. HT is defined as systolic and/or diastolic blood ressure ersistently 95th ercentile or more measured on at least three searate occasions. Another diagnostic method is Ambulatory Blood Pressure Measurement (ABPM). The aim of the study was to comare three methods of HT diagnosing. Material and methods: A grou of 44 children (15 girls and 29 boys) was analyzed. Mean age was ± 4.62 years. In the grou three searate blood ressure measurements, ABPM were erformed. Cystatine C and creatinine serum levels were checked and and BMI were estimated. HT based on ABPM was diagnosed when Mean Arterial Pressure (MAP) >95th ercentile. Then single BP measurements were analyzed and HT was defined when 25 er cent or more of them were >95th ercentile. According to these three methods atients were divided into two grous: with HT and without HT. Created grous were comared in terms of renal function arameters, BMI and number of antihyertensive medications. Results: HT was diagnosed in 30 children (68 er cent) using at least one of the definition, including: occasional BP measurements in 20, MAP in 7 Adres do koresondencji: Dr med. Dorota Dro d Zak³ad Dializ Katedry Pediatrii Polsko-Amerykañskiego Instytutu Pediatrii CM UJ Kraków ul. Wielicka 265 Tel./Fax: dadrozdz@cm-uj.krakow.l 116

2 and single BP measurements from ABPM in 22 atients. The grou of children with HT diagnosed according to definition based on MAP had statistically imortant higher values of creatinine serum level (558 vs 293 µmol/l; <0.05), cystatine C serum level (4.98 vs 2.96 mg/l; <0.06), lower (13.9 vs 34.3 ml/ min/1.73m 2 ; <0.05) and was treated with greater number of antihyertensive drugs (2.43 vs 1.26; <0.05). For the rest two definitions these relations were statistically non signifficant. Conclusions: MAP based on ABPM is the most useful method to estimate HT control in children. The atients with HT based on MAP were treated with greater amount of antihyertensive drugs, but according to the advance stage of CKD HT in this grou maintained. Although these children were treated with more drugs, HT control in CKD is difficult. (NEPHROL. DIAL. POL. 2010, 14, 116-) Wstê () jest istotnym roblemem klinicznym dotykaj¹cym zarówno acjentów doros³ych jak i ediatrycznych. W ostatnich latach obserwuje siê znacz¹cy wzrost zaadalnoœci na wœród dzieci i obecnie jest ono diagnozowane u ok. 4% z nich [10]. Schorzenie to stanowi jeden z g³ównych czynników ryzyka sercowo- naczyniowego [4] i wywo³uje groÿne owik³ania wielonarz¹dowe. W wiêkszoœci rzyadków u dzieci ma charakter wtórny i w g³ównej mierze sowodowane jest chorobami mi¹ szu nerek i chorobami naczyñ nerkowych [1]. Problem szczególnie czêsto dotyka dzieci z rzewlek³¹ chorob¹ nerek (PChN). Ponadto, czêstoœæ wystêowania nadciœnienia istotnie koreluje ze stoniem zaawansowania PChN [3,12]. Jest to naturalna konsekwencja uoœledzenia czynnoœci g³ównego narz¹du kontroluj¹cego ciœnienie têtnicze w ustroju. Wed³ug doniesieñ 54% [11] dzieci z PChN i a 79% [5] hemodializowanych acjentów ediatrycznych ma. Analogiczne badania rzerowadzone w Polsce odaj¹, e 55% dzieci dializowanych ma [22]. Chorob¹ nerek najczêœciej rowadz¹c¹ do jest rzewlek³e k³êbuszkowe zaalenie nerek [22]. Kryterium diagnostycznym nadciœnienia têtniczego u dzieci jest stwierdzenie w trzech niezale nych omiarach wartoœci ciœnienia têtniczego krwi skurczowego i/lub rozkurczowego rzekraczaj¹cych 95 c dla wzrostu, ³ci i wieku [18]. Wartoœci ciœnienia omiêdzy 90 a 95 c oznaczaj¹ ciœnienie wysokie rawid³owe [18]. Metod¹ stosowan¹ w celu otwierdzenia rozoznania nadciœnienia têtniczego u dzieci jest 24-godzinny omiar ciœnienia têtniczego krwi (Ambulatory Blood Pressure Measurement - ABPM). Metoda ta jest o tyle dok³adniejsza, i ozwala zarejestrowaæ takie stany kliniczne jak nadciœnienie bia³ego fartucha, nadciœnienie ukryte oraz tzw. rytmy dobowe ciœnienia tyu non-dier [14]. Materia³y i metody Przebadano 44 dzieci (15 dziewczynek i 29 ch³oców) w wieku 3-19 lat (œrednia wieku 12,29 ± 4,62 lat) z PChN w stadium I (n=2), II (n=3), III (n=17), IV (n=9), V (n=13). Podstawowe dane kliniczne rzedstawiono w tabeli I. W badanej gruie rzyczynami PChN by³y: zastawka cewki tylnej (n=10), stan o chemioteraii (n=5), zesó³ hemolityczno-mocznicowy (n=4), dyslazja nerek (n=3), zesó³ nerczycowy (n=2), torbielowatoœæ nerek i w¹troby tyu niemowlêcego (n=2), œródmi¹ szowe zaalenie nerek (n=2), olicystowatoœæ nerek (n=2), od³ywy êcherzowo moczowodowe (n=2), hiolazja nerek (n=2), zesó³ aznokciowo-rzekowy (n=1), wynicowanie êcherza moczowego z od³ywem êcherzowo-moczowodowym (n=1), wodonercze obustronne (n=1), rzewlek³e odmiedniczkowe zaalenie nerek (n=1), Prunne- Belly Syndrome (n=1), ierwotna niedoczynnoœæ e (ml/min/1,73m2) rzytarczyc (n=1), nefroatia refluxowa (n=1), nefronoftyza (n=1), ogniskowe segmentowe stwardnienie k³êbuszków (n=1), PChN o nieznanej rzyczynie (n=1). W teraii nadciœnienia u dzieci stosowano nastêuj¹ce gruy leków: blokery kana³u waniowego, inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery recetora dla angiotensyny II, beta bloke- Rycina 1 Wartoœci e w zale noœci od obecnoœci wykazanego na odstawie definicji oartej o rzygodne omiary. e values deending on HT diagnosed according to definition based on three searated measurements. e (ml/min/1,73m2) Rycina 2 Wartoœci e w zale noœci od obecnoœci wykazanego na odstawie definicji oartej o MAP. e values deending on HT diagnosed according to definition based on MAP. Nefrologia i Dializoteraia Polska Numer 3 117

3 Tabela I Wybrane arametry kliniczne w badanych gruach dzieci w zale noœci od stadium PChN. Selected clinical arameters in analyzed grous of children according to the stage of CKD. Parametr (mediana) Tabela II Œrednie wartoœci arametrów funkcji nerek i iloœci leków hiotensyjnych w gruach dzieci z i. Mean values of renal function arameters and numbers of antihyertensive drugs in grous of children with and without hyertension. ry i diuretyki. W badanej gruie oznaczono arametry funkcji nerek: stê enie kreatyniny i cystatyny C. Korzystaj¹c ze wzoru Schwarza, na odstawie stê enia kreatyniny w surowicy krwi oszacowano rzes¹czanie k³êbuszkowe (e) [20]. U wszystkich dzieci wykonano w odstêach 2 minutowych trzy omiary ciœnienia têtniczego krwi metod¹ Korotkowa rzy u yciu aaratu rtêciowego. Pomiary orzedzone by³y 10 minutowym odoczynkiem. Z uzyskanych wyników obliczono œredni¹ wartoœæ ciœnienia skurczowego i rozkurczowego. by³o stwierdzane gdy wartoœci ciœnienia skurczowego i/lub rozkurczowego rzekracza³y 95 c dla wzrostu, ³ci i wieku [18]. Nastênie u acjentów rzerowadzony zosta³ 24-godzinny omiar ciœnienia Przygodne omiary 272,36 339,53 0,416 2,93 3,25 0,081 ] 37,86 28,45 0,305 leków hiotensyjnych 1, 5 1,46 0,960 Pojedyncze omiary z ABPM 272, 7 345,29 0,366 3,12 3,09 0,579 ] 33,31 32,14 0,597 leków hiotensyjnych 1,59 1,36 0,536 Stadium PChN I i II (n=5) I II (n=17) I V (n=9) V (n=13) Dziewczynki/Ch³ocy 0/ 5 7/10 2/ 7 6/ 7 Wiek (lata) 7,67 10, 0 12, 5 15,17 Masa cia³a (kg) 28, 0 33, 0 34, 7 40, 5 Wzrost (cm) 128, 5 136, 0 139, 5 151, 5 BMI (kg/m 2 ) 16,96 16,56 17, 8 16, 8 (µmol/l) 53, 2 112, 0 310, C (mg/l) 0,73 1,31 2,74 5,34 e (ml/min/1,73m 2 ) 83,81 40,57 18,86 8,21 N T w omiarach rzygodnych 3 (60%) 9 (53%) 3 (33%) 5 (38%) N T wg ojedynczych omiarów z ABPM 2 (40%) 11 (65%) 3 (33%) 6 (46%) N T wed³ug MAP z ABPM 0 (0%) 1 (8%) 2 (25%) 4 (31%) MAP z ABPM 557,54 293,12 <0,03 4,98 2,96 <0,06 ] 13,88 34,26 <0,03 leków hiotensyjnych 2,43 1,26 <0,004 têtniczego krwi (ABPM) aaratem firmy Sacelabs Healthcare. Na odstawie ABPM zdefiniowano dwa kryteria diagnostyczne nadciœnienia têtniczego. Pierwsza definicja okreœla nadciœnienie u danego acjenta gdy co najmniej 25% ojedynczych omiarów w ABPM rzekracza 95 c dla wzrostu, ³ci i wieku [16,17]. Druga definicja mówi, e nadciœnienie diagnozujemy gdy œrednie ciœnienie têtnicze (Mean Arterial Pressure - MAP) > 95c dla ³ci i wzrostu [24]. Dla ka dego dziecka na odstawie siatek centylowych [18] okreœlono graniczne wartoœci (95 c) ciœnienia têtniczego krwi skurczowego i rozkurczowego. Srawdzono czy œrednia wartoœæ ciœnienia têtniczego krwi skurczowego i/lub rozkurczowego wyliczona na odstawie trzech rzygodnych omiarów rzekracza oznaczon¹ wartoœæ graniczn¹ dla ka dego dziecka. W nastênej kolejnoœci rzeanalizowano ojedyncze omiary z ABPM i srawdzano jaki ich odsetek rzekracza 95 c dla wzrostu, ³ci i wieku. Kolejnym krokiem by³o srawdzenie czy MAP rzekracza 95 c dla wzrostu i ³ci, okreœlony na odstawie odowiednich tabel [21]. Z owodu braku wartoœci referencyjnych dla wzrostu oni ej cm szeœcioro acjentów nie zosta³o uwzglêdnionych w tej metodzie. Na odstawie trzech definicji nadciœnienia têtniczego u dzieci, badanych acjentów odzielono na gruy: dzieci ze stwierdzonym nadciœnieniem têtniczym i. Powsta³e gruy orównywano od wzglêdem arametrów funkcji nerek i srawdzono czy ró nice te by³y znamienne statystycznie. Z uwagi na brak rozk³adu normalnego badanych arametrów w analizie statystycznej wykorzystano test Manna-Whitneya (z akietu Statistica 9.0). Przyjêto oziom istotnoœci =0,05. Wyniki Na odstawie omiarów rzygodnych nadciœnienie têtnicze stwierdzono u 20 acjentów. U 22 chorych zdiagnozowano w oarciu o ojedyncze omiary z ABPM (>25% ojedynczych omiarów rzekracza- ³o 95c dla wzrostu, ³ci i wieku). Œrednie ciœnienie têtnicze (MAP) obliczone na odstawie 24-godzinnego omiaru ciœnienia têtniczego krwi wykaza³o u 7 dzieci (Tab. I). W badanej gruie 30 dzieci mia³o stwierdzone nadciœnienie têtnicze w oarciu o rzynajmniej jedn¹ definicjê. W oarciu o omiary rzygodne nie stwierdzono znamiennych ró nic omiêdzy gruami dzieci z i dla stê eñ kreatyniny (272,36 vs 339,53 µmol/l; = 0,416), cystatyny C (2,93 vs 3,25 mg/l, =0,081), e (37,86 vs 28,45 ml/min/1,73m 2 ; =0,305) i iloœci leków obni aj¹cych ciœnienie têtnicze krwi (1,5 vs 1,46; =0,960) (Tab. II). Analizuj¹c gruy dzieci z i, utworzone na odstawie definicji oartej o odsetek ojedynczych omiarów w badaniu ABPM, równie nie wykazano znamiennych statystycznie ró nic w wartoœciach badanych arametrów: kreatyniny (272,7 vs 345,29 µmol/l; =0,366), cystatyny C (3,12 vs 3,09 mg/l; =0,579), (33,31 vs 32,14 ml/min/1,73m 2 ; =0,597) i liczby leków hiotensyjnych (1,59 vs 1,36; =0,536). Porównuj¹c gruê dzieci z nadciœnieniem têtniczym i, zdiagnozowanym wg definicji oartej o MAP, stwierdzono statystycznie istotne ró nice dla stê eñ kreatyniny (557,54 vs. 293,12 µmol/l; <0,03), cystatyny C (4,98 vs. 2,96 mg/l; <0,06) i wyliczonego (13,88 vs. 34,26 ml/min/ 1,73m 2 ; <0,03) (rycina 1, 2). Obserwowano równie znamienn¹ statystycznie ró nicê w iloœci stosowanych leków hiotensyjnych. Wartoœæ ta w gruie acjentów z wykazanym wg MAP by³a rawie dwukrotnie wy- sza ni w gruie dzieci nadciœnienia (2,43 vs 1,26; <0,004) (rycina 3, 4). Omówienie Przewlek³a choroba nerek jest narastaj¹cym roblemem w oulacji doros³ych i dzieci. Oieraj¹c siê o dane z wielu oœrodków na ca³ym œwiecie, wykrywalnoœæ rzyadków zaawansowanej PChN u dzieci waha siê od 5,7 do 15/mln/rok, a szacowa- 118

4 iloœæ leków 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 Rycina 3 leków hiotensyjnych w zale noœci od obecnoœci wykazanego na odstawie definicji oartej o rzygodne omiary. NUmber of antihyertensive medications deending on HT diagnosed according to definition based on three searated measurements. iloœæ leków 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 Rycina 4 leków hiotensyjnych w zale noœci od obecnoœci wykazanego na odstawie definicji oartej o MAP. Numberof antihyertensive medications deending on HT diagnosed according to definition based on MAP. PChN, co osi¹gn¹æ mo emy zarówno rzygodnymi omiarami jak i metod¹ ABPM. Zgodnie z doniesieniami ABPM jest niezmiernie wartoœciowym narzêdziem diagnostycznym i owinien byæ szeroko rozowszechniony w rozoznawaniu nadciœnienia têtniczego [12]. Na odstawie w³asnych badañ mo emy stwierdziæ, e rzygodne omiary nie s¹ wystarczaj¹ce do diagnozowania i oceny kontroli u dzieci z rzewlek³¹ chorob¹ nerek. Fakt czêœciej stwierdzanego nadciœnienia têtniczego w omiarach rzygodnych, nie otwierdzonego w omiarze 24-godzinnym, œwiadczy o nadciœnieniu bia³ego fartucha. Regularne kontrole z koniecznoœci¹ obierania krwi do badañ laboratoryjnych i inne zabiegi diagnostyczne oraz lecznicze s¹ Ÿród³em stresu dla dzieci i rzyczyn¹ wzrostu ciœnienia têtniczego mierzonego w klinice. Poszerzenie diagnostyki o wykonanie u tych dzieci 24- godzinnego omiaru ciœnienia têtniczego ozwala na wykluczenie nadciœnienia bia- ³ego fartucha i nadciœnienia ukrytego. Analiza statystyczna materia³u w³asnego wykaza³a, e chorzy ze stwierdzonym nadciœnieniem têtniczym wed³ug MAP mieli istotnie statystycznie gorsze wyniki badañ laboratoryjnych oceniaj¹cych funkcjê nerek oraz byli leczeni wiêksz¹ iloœci¹ leków hiotensyjnych. Pomimo zintensyfikowanego leczenia nadciœnienie têtnicze u tych dzieci nadal siê utrzymywa³o. Podobne wnioski mo- emy znaleÿæ w niemieckich doniesieniach, wed³ug których onad 50% dzieci z zaawansowan¹ chorob¹ nerek omimo szerokiego i agresywnego leczenia nadal mia³o nadciœnienie têtnicze [12]. Wskazuje to jednoznacznie na ogromn¹ trudnoœæ leczenia nadciœnienia u chorych dzieci z PChN oraz koniecznoœæ rzerowadzenia wielooœrodkowych badañ w celu dok³adnego okreœlenia skali roblemu w ogólnej oulacji ediatrycznej. Pewnym ograniczeniem racy jest brak mo liwoœci oceny 24-godzinnego monitorowania ciœnienia têtniczego u dzieci ze wzrostem oni ej cm ze wzglêdu na brak wartoœci referencyjnych. Bior¹c od uwagê fakt, i niskoros³oœæ jest czêstym objawem klinicznym rzewlek³ej niewydolnoœci nerek u dzieci, konieczne wydaje siê wykonanie badañ oulacyjnych ozwalaj¹cych na ustalenie norm równie dla dzieci m³odszych. na zaadalnoœæ w tych oœrodkach wynosi 21 do 82/mln/rok [2,6,8,9,13]. Dane te jednoznacznie wskazuj¹ na fakt, e w oulacji ediatrycznej iloœæ rzyadków PChN jest niedodiagnozowana i czêœæ dzieci z zaawansowanym stadium PChN ozostaje oieki secjalistycznej. Jest to szczególnie nieieczne, oniewa wskaÿnik œmiertelnoœci u dzieci rzewlekle dializowanych jest razy wiêkszy ni u ich zdrowych rówieœników [15,23]. Wiod¹c¹ rzyczyn¹ tego zjawiska s¹ owik³ania sercowo-naczyniowe [10]. Dla acjentów z zaawansowan¹ chorob¹ nerek w wieku lat iloœæ incydentów sercowo-naczyniowych jest oko- ³o 1000 razy wiêksza w orównaniu do zdrowych rówieœników [19]. jest istotnym roblemem u chorych w ka dym stadium PChN. Jak odaje literatura czêstoœæ wystêowania wzrasta ze stoniem zaawansowania choroby nerek [12]. Analizuj¹c wyniki naszych badañ roblem ten dotyczy 68% dzieci z PChN. Monitorowanie w kierunku i adekwatne leczenie jest bardzo wa ne u chorych z PChN niezale - nie od stonia zaawansowania choroby, oniewa odgrywa ono g³ówn¹ rolê w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych [9]. Zwi¹zane jest to z rzerostem lewej komory serca (Left ventricular hyertrohy, LVH) od w³ywem odwy szonych wartoœci ciœnienia skurczowego i rozkurczowego co wykazano w olskich badaniach [7]. LVH jest markerem uszkodzenia narz¹dowego sowodowanego niekontrolowanym w dzieciñstwie. Wraz z normalizacj¹ wartoœci ciœnienia têtniczego obserwowano regresjê LVH [9]. Z zwi¹zku z tym kluczowe jest szybkie i trafne zdiagnozowanie u dzieci z Wnioski Reasumuj¹c owy sze rozwa ania, tylko w gruach utworzonych na odstawie MAP arametry nerkowe i stoieñ zaawansowania choroby koreluj¹ z diagnoz¹ lub jego brakiem. Oznaczanie MAP na odstawie ABPM jest najbardziej rzydatn¹ metod¹ do oceny kontroli u dzieci. Grua chorych, u których ostawiono diagnozê rzy omocy MAP leczona by³a wiêksz¹ iloœci¹ leków hiotensyjnych, ale ze wzglêdu na zaawansowanie PChN nadciœnienie w tej gruie utrzymywa³o siê. Podsumowuj¹c, omimo leczenia wiêksz¹ iloœci¹ leków kontrola nadciœnienia u dzieci z PChN nie jest zadowalaj¹ca. Piœmiennictwo 1. Arar M.Y., Hogg R.J., Arant Jr B.S. et al.: Etiology of sustained hyertension in children in the southwestern United States. Pediatr. Nehrol. 1994, 8, 186. Nefrologia i Dializoteraia Polska Numer 3 119

5 2. Ardissino G., Dacco V., Testa S. et al.: Eidemiology of chronic renal failure in children: data from ItalKid roject. Pediatrics 2009, 111, Bek K., Akman S., Bilge I. et al.: Chronic kidney disease in children in Turkey. Pediatr. Nehrol. 2009, 24, Berenson G.S., Srinivasan S.R., Bao W. et al.: Association between multile cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and young adults. N. Engl. J. Med. 1998, 338, Chavers B.M., Solid C.A., Daniels F.X. et al.: Hyertension in ediatric long-term hemodialysis atients in the United States. Clin. J. Am. Soc. Nehrol. 2009, 8, Deleau J., Andre J.L., Briancon S. et al.: Chronic renal failure in children: an eidemiological survey in Lorraine (France). Pediatr. Nehrol. 1994, 8, Dro d D., Kordon Z., Dro d M. i ws.: Progresja rzerostu lewej komory serca u dzieci z rzewlek³¹ chorob¹ nerek. Nehrol. Dial. Pol. 2009, 13, Esbjorner E., Berg U., Hansson S.: Eidemiology of chronic renal failure in children: a reort from Sweden Pediatr. Nehrol. 1997, 11, Ferris M., Patel U.D., Massengill S. et al.: Pediatric Chronic Kidney Disease in North Carolina. N. C. Med. J. 2008, 69, Flynn J.T.: Hyertension in the young: eidemiology, sequelae and theray. Nehrol. Dial. Translant. 2009, 24, Flynn J.T., Mitsnefes M., Pierce C. et al.: Blood ressure in children with chronic kidney disease: a reort from the chronic kidney disease in children study. Hyertension 2008, 52, Hadtstein C., Schaefer F.: Hyertension in children with chronic kidney disease: athohysiology and management. Pediatr. Nehrol. 2008, 23, Lagomarsimo E., Valenzuela A., Cavagnaro F. et al.: Chronic renal failure in ediatrics Chilean survey. Pediatr. Nehrol. 1999, 13, Lurbe E., Cifkova R., Cruickshank J.K. et al.: Management of high blood ressure in children and adolescents: recommendations of the Euroean Society of Hyertension. J. Hyertens. 2009, 27, McDonald S.P., Craig J.C.: Long-term survival of children with end-stage renal disease. N. Eng. J. Med. 2004, 350, Mitsnefes M., Flynn J.T., Cohn S. et al.: Masked Hyertension Associates with Left Ventricular Hyertrohy in Children with CKD. J. Am. Soc. Nehrol. 2010, 21, Moriæ V.B., Delmis J., Seec P.M.: Ambulatory blood ressure monitoring in children and adolescents - our results. Acta Med. Croatica 2008, 62 [Sul. 1], National High Blood Pressure Education Program Working Grou on High Blood Pressure in Children and Adolescents. The fourth reort on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood ressure in children and adolescents. National Heart, Lung, and Blood Institute, Bethesda, Maryland. Pediatrics 2004, 114, Parekh R.S., Carroll C.E., Wolfe R.A. et al.: Cardiovascular mortality in children and young adults with end-stage kidney disease. J. Pediatr. 2002, 141, Schwartz G.J., Munoz A., Schneider M.F. et al.: New equations to estimate in children with CKD. J. Am. Soc. Nehrol. 2009, 20, Soergel M., Kirschstein M., Busch C. et al.: Oscillometric twenty-four-hour ambulatory blood ressure values in healthy children and adolescents: a multicenter trial including 1141 subjects. J. Pediatr. 1997, 130, Tkaczyk M., Nowicki M., Ba³asz-Chmielewska I. et al.: Hyertension in dialysed children: the revalence and theraeutic aroach in Poland - a nationwide survey. Nehrol. Dial. Translant. 2006, 21, U.S. renal data system, USRDS 2004 Annual data reort: Atlas of end-stage Renal Disease in the United States, National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, Bethesda, MD Wühl E., Witte K., Soergel M. et al.: German Working Grou on Pediatric Hyertension Distribution of 24-h ambulatory blood ressure in children: normalized reference values and role of body dimensions. J. Hyertens. 2002, 20, 1995.