CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT Słowa kluczowe: kolana koślawe, kolana szpotawe, stopy płaskie i płasko-koślawe, wpływ płci Key words: genu valgum, genu varum, flet feet, talipes valgus, influence of gender Wady stóp i kolan, choć nie są tematem tak medialnym jak skoliozy, to jednak dla specjalistów stanowią również ważny problem, tym bardziej że dotyczy on coraz większej liczby dzieci i młodzieży. Badania przeprowadzone w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku w trzech przedszkolach wykazały, że koślawość kolan osiąga swoje maksimum w wieku 2-3 lat i w tym okresie traktowana jest jako norma fizjologiczna, po czym zmniejsza się systematycznie. W grupie badawczej w wieku 6 lat dotyczyła jedynie lub aż 26 dzieci 1 i była silnie skorelowana z nadwagą. Zarówno stopy płaskie, jak i kolana koślawe to wynik osłabionego aparatu więzadłowo-mięśniowego, stąd tak oczywiste powiązanie z nadwagą. Codzienne obserwacje dzieci na zajęciach gimnastyki korekcyjnej w BSOGKK zwróciły naszą uwagę na znacznie częstsze występowanie tej wady u dzieci niż kilkanaście lat wcześniej. Badania przesiewowe przeprowadzone przez pracowników naszego Ośrodka na uczniach bielskich szkół podstawowych w wieku od 10. do 12. roku życia dały nam możliwość skonfrontowania spostrzeżeń z faktami. Uzyskane wyniki potwierdziły nasze wcześniejsze obserwacje. Analizie poddaliśmy 1744 dzieci, w tym 820 dziewcząt i 924 chłopców. Badając, braliśmy pod uwagę następujące kryteria: wiek, płeć, występowanie kolan koślawych i szpotawych z uwzględnieniem 1. i 2. stopnia zaawansowania wady oraz występowanie stóp płaskich i płasko-koślawych z uwzględnieniem trzech stopni zaawansowania wady wg punktowej typologii T. Kasperczaka 2. 1 G. Kandzierski, Badania osi kończyn dolnych i stóp dzieci w wieku od 3 do 6 lat, Warszawa 1986, s T. Kasperczyk, Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie, Kraków 2001.

2 218 Człowiek Zdrowie Kolana szpotawe (GENUA VARUM) i kolana koślawe (GENUA VALGUM) WYNIKI Liczbowy i procentowy rozkład częstości występowania kolan koślawych i kolan szpotawych z uwzględnieniem wieku badanych i stopnia zaawansowania wady ilustruje tabela 1. Tabela 1 Klasa Płeć GENUA VARUM 1 2 Suma GENUA VALGUM 1 2 Suma Poza normą Norma Liczba badanych Dziewczęta IV Chłopcy Dziewczęta V Chłopcy VI Suma Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy

3 M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys Częstość występowania Uzyskane wyniki obrazują poniższe wykresy Wykres 1. Występowanie kolan szpotawych u dziewcząt i chłopców w zależności od wieku badanych Występowanie kolan szpotawych u obu płci waha się w granicach od 2 do 13, przy czym u dziewcząt ma tendencję rosnącą, od 2 w klasie czwartej do 11 w klasie szóstej. U chłopców tendencja ta jest nieznacznie malejąca, od 13 w klasie czwartej do 8 w klasie szóstej. Kolana szpotawe 2. stopnia występują niezwykle rzadko u obu płci i wahają się od 0 do 3 (tabela 1). Wykres 2. Występowanie kolan koślawych u dziewcząt i chłopców w zależności od wieku badanych Powyższy wykres pokazuje, że kolana koślawe występują znacznie częściej niż szpotawe zarówno u chłopców, jak i dziewcząt. Jednak w klasie czwartej i piątej zdarzają się częściej u chłopców (nawet o 18 w klasie V). Natomiast w klasie szóstej proporcje te zmieniają się na niekorzyść dziewcząt.

4 220 Człowiek Zdrowie Wykres 3. Występowanie kolan koślawych wśród dziewcząt i chłopców w klasie VI w zależność od stopnia zaawansowania wady Powyższy wykres wskazuje, że problem kolan koślawych drugiego stopnia dotyczy przede wszystkim dziewcząt z klasy szóstej (18 w stosunku do 7 chłopców i 9 dziewcząt z klasy czwartej). Można założyć, że jest to wynikiem wchodzenia przez dziewczęta w okres dojrzewania, czyli między innymi zwiększenia się ich wagi i zmniejszenia siły mięśniowej. Stopy płaskie (PES PLANUS) i płasko-koślawe (PES PLANUM VALGUM) Liczbowy i procentowy rozkład częstości występowania stóp płaskich i płaskokoślawych wśród badanych ilustruje tabela 2.

5 M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys Częstość występowania Tabela 2 Klasa Płeć PES PLANUS / PES PLANUM VALGUM Norma Poza normą Liczba badanych Dziewczęta IV Chłopcy Dziewczęta V Chłopcy VI Suma Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Poniższe wykresy przedstawiają kształtowanie się częstości występowania wad stóp u dziewcząt i chłopców z rozbiciem na stopień zaawansowania wady. Wykres 4. Płaskostopie pierwszego stopnia Różnice między płciami w częstości występowania stóp koślawych i płaskokoślawych pierwszego stopnia wahają się w granicach na niekorzyść chłopców bez względu na wiek. Natomiast u dziewcząt zaobserwować można zmniejszanie się ich liczby z tym stopniem zaawansowania wady z 41 do 30.

6 222 Człowiek Zdrowie Wykres 5. Płaskostopie drugiego stopnia Ten wykres zwraca uwagę na następującą prawidłowość: bez względu na wiek dziewczęta dominują liczbowo w grupie z drugim stopniem zaawansowania wady. Jest ich od dwóch do trzech razy więcej niż chłopców. Ta tendencja utrzymuje się na dość wysokim poziomie 24 i 28. Wykres 6. Płaskostopie trzeciego stopnia

7 M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys Częstość występowania Analizując powyższy wykres, możemy stwierdzić, że występowanie trzeciego stopnia zaawansowania wady nie wykazuje zależności od płci i kształtuje się mniej więcej na stałym i dość niskim poziomie od 5 do 7 grupy badawczej. PODSUMOWANIE Na podstawie analizy uzyskanych wyników możemy stwierdzić, że: 1. Problem nieprawidłowego ustawienia kolan dotyczy 50 chłopców i 40 dziewcząt. 2. U dziewcząt częstość występowania kolan koślawych i szpotawych wyraźnie wzrasta w klasie szóstej, czyli w okresie pokwitania. 3. Stopy płaskie i płasko-koślawe występują u 69 chłopców i 66 dziewcząt. 4. Zarówno wady stóp, jak i kolan w stopniu zaawansowanym znacznie częściej zdarzają się u dziewcząt. W celu lepszego zobrazowania problemu występowania wad stóp u dzieci przytoczymy wyniki badań przeprowadzonych w Klinice Chirurgicznej AM w Krakowie w 1984 roku 3 na grupie 3765 osób w wieku od 17 do 64 lat. Wykazały one, że bez względu na rodzaj wykonywanej pracy po 35. roku życia u kobiet i 50. u mężczyzn następuje tendencja do pojawienia się stopy płaskiej. Wykazano również, że praca stojąca wpływa na spłaszczenie łuku podłużnego stopy oraz że nasila się z wiekiem i jest bardziej wyraźna u kobiet niż u mężczyzn. W najmłodszej grupie badanych (17-19 lat) stopę płaską miało 25 kobiet i 32 mężczyzn, czyli znacznie mniej niż u badanej przez nas młodzieży, która przecież nie podjęła jeszcze żadnej pracy i jej aparat więzadłowo-mięśniowy powinien być bardziej wydolny niż w starszym wieku. Należy zaznaczyć, że wg specjalistów charakterystyczne jest współwystępowanie stopy płaskiej i żylaków kończyn dolnych oraz to, że w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku ok. 70 populacji ludzi dorosłych miało różnego rodzaju dolegliwości stóp. Obecnie pracownicy naszego Ośrodka przeprowadzają badania przesiewowe na młodzieży gimnazjalnej. Liczymy, że uzyskane wyniki pozwolą określić charakter zmian w częstości występowania tej wady oraz w jej stopniu zaawansowania. WNIOSKI Przedstawione wyniki pozwalają na wysunięcie następujących wniosków: 1. Zapobieganie i leczenie niewydolnych statycznie stóp i kolan ma charakter narastającego problemu społecznego. 2. Niezbędna jest szeroko prowadzona edukacja rodziców i dzieci ze szczególnym akcentem na: 3 M. Politowski, J. Jamski, H. Knapik, W. Szczygieł, M. Ciążyński, B. Plaskura, Badania nad wpływem wieloletniej pracy stojącej na częstość występowania obniżenia sklepienia stopy, Warszawa 1984, s

8 224 Człowiek Zdrowie wczesne wykrywanie zaburzeń aparatu mięśniowo-więzadłowego kończyn dolnych, stosowanie prawidłowego obuwia już od momentu nauki chodzenia u dzieci, szerzenie wiedzy o prawidłowych i wadliwych pozycjach przyjmowanych w siadzie i staniu w poszczególnych wadach oraz o ich konsekwencjach zdrowotnych, propagowanie aktywnego i zdrowego trybu życia.