Kamila Koziara - Głośna. Pracując z rodziną dziecka otyłego Skrzynka z narzędziami psychodietetyka

Transkrypt

1 Kamila Koziara - Głośna Pracując z rodziną dziecka otyłego Skrzynka z narzędziami psychodietetyka

2 Opracowanie graficzne i skład: Weronika Biszczak Cophyright klubpsychodietetyki.pl 2015 Wszystkie prawa zastrzeżone ISBN :

3 Wstęp Publikacja, którą trzymasz w ręce, powstała w celu pomocy dzieciom cierpiącym na otyłość i nadwagę. Treści w niej zawarte kierowane są do osób pracujących z rodzicami dzieci otyłych. Poszczególne narzędzia powstawały z myślą o poprawie skuteczności usług świadczonych w gabinetach specjalistów. Liczne artykuły oraz badania poruszające kwestię otyłości wśród dzieci wskazują na istotny związek pomiędzy specyficznymi zachowaniami rodziców a nadprogramowymi kilogramami ich dzieci. Psychodietetyczne podejście do odchudzania dziecka zwraca uwagę na rodzaj jego relacji z rodzicem. Umiejętna edukacja rodziny w tym obszarze zdaje się bardziej skuteczna niż standardowa zmiana diety. Stosowane obecnie interwencje wiążą się często z brakiem wiedzy dotyczącej psychologicznego kontekstu otyłości oraz brakiem narzędzi nakierowanych na problem. Publikacja ta ma na celu ułatwienie specjaliście często trudnej pracy z rodzicem dziecka otyłego. Głównym celem opisanej interwencji jest przekierowanie odpowiedzialności za zmianę nawyków z dziecka na rodzica. W publikacji znajdziesz karty pomocne w diagnozie problemu oraz strategii działania. Zamieszczone narzędzia oparte są na teoretycznych modelach dotyczących procesu zmian oraz na technikach behawioralnych ukierunkowanych na zmianę zachowania rodziny. Wyróżnić można karty dla specjalistów oraz osobne karty dla rodziców. Zacznij od zapoznania się z kartą dotyczącą etapów pracy z klientem. Jest to swojego rodzaju spis treści zawierający opisy konkretnych kroków, które nadają 3

4 formę pracy z rodzicem. Następnie zapoznaj się z całością publikacji, aby dowiedzieć się, jakimi narzędziami dysponujesz. Podczas pracy możesz używać kilku wybranych przez siebie kart lub używać większości oceń problem i dostosuj narzędzie do klienta. Pod każdą kartą dla rodzica znajdziesz krótki opis zastosowania narzędzia. Zastanów się zawsze nad gotowością rodzica do podjęcia działania, które chcesz mu zaproponować. Jedzenie pełni w naszym życiu różne funkcje. Traktujemy je bardzo emocjonalnie, kojarzymy często z dzieciństwem, a tym samym z poczuciem bezpieczeństwa i miłości. Dzięki pożywieniu potrafimy się komunikować, tworzymy skojarzenia, zapominając o jego podstawowej funkcji odżywianiu naszego ciała. Zachowania i postawy rodziców odgrywają ważną rolę w procesie uczenia się, a badania wskazują na silny związek między jadłospisami rodziców i ich dzieci. Dziecko uczy się od rodzica wielu zachowań, w tym żywieniowych. Obserwując codzienne zachowania dorosłego, gromadzi informacje w celu wykorzystania ich w przyszłości. Praca z rodziną dziecka otyłego jest specyficzną formą pracy. Specjalista, kierując swoje uwagi bezpośrednio do dorosłego, działa pośrednio na dziecko, jak i na całą rodzinę. Wszelka zmiana w zachowaniu jednej osoby pociąga za sobą szereg zmian w systemie rodzinnym. Jest to dobra wiadomość, pod warunkiem że wiemy, co, jak i kiedy mówić. Czasem kilka uzyskanych w wywiadzie informacji na temat funkcjonowania rodziny potrafi nas nakierować na psychiczną przyczynę problemu i tym samym ułatwić naszą przyszłą pracę. Wskazówki dietetyka powinny zachęcać i motywować do pracy rodzica, aby ten miał wiarę w sens zaangażowania sił w to, co mu proponujemy. Ważne, aby praca nie kojarzyła się dorosłemu wyłącznie z cierpieniem spowodowanym ciągłym głodem i napięciem dziecka. Rolą specjalisty jest zwrócenie uwagi na to, że otyłość to nie tylko kilogramy, a spadek wagi można osiągnąć bez agresywnych uwag, nakazów i zbędnej krytyki, która do niczego dobrego nie prowadzi. Kluczem do sukcesu jest rozmowa i zmiana podejścia do dziecka, a praca nad zmianą zaczyna się od zrozumienia potrzeb małego człowieka. Pamiętajmy, że sam spadek wagi nie zmieni zbyt wiele w psychice dziecka. Potraktujmy zatem otyłość jako coś więcej niż problem natury cielesnej. Pozytywne myślenie o sobie w okresie dzieciństwa jest podstawą do wykształcenia poczucia wartości w przyszłości, dlatego tak ważne jest, aby zwrócić uwagę na to, co przeżywa dziecko. Zwracając uwagę na te kwestie, wpływamy nie tylko na konsekwencje, ale i na przyczyny otyłości. Takie działania mają wpływ na poprawę jakości naszych usług, poprawiają skuteczność naszej pracy, zmniejszając ryzyko szybkiego powrotu do wagi wyjściowej. Zachęcam specjalistów do zapoznania się z psychologicznym kontekstem otyłości dziecka oraz z kartami ćwiczeń. 4

5 Etapy pracy z klientem Zmiana to złożony proces wymagający czasu. Udana interwencja wymaga określenia konkretnych etapów, które następując po sobie, prowadzić będą do wyznaczonego celu. Warunkiem skutecznej zmiany jest praca przy zachowaniu odpowiedniej kolejności etapów, przez które przechodzi klient. Poniżej znajdziesz opisane poszczególne etapy prowadzące do zmiany. 1. Nawiązanie relacji Pierwszy i nieodłączny etap pracy z rodziną. Atmosfera szacunku i wsparcia pomaga klientowi poczuć się bezpiecznie w gabinecie. Jest to bardzo ważne ze względu na treści, które będą poruszane w dalszych etapach pracy. Poczucie komfortu i zrozumienia, którego doznaje klient, wpływa na lepszą jakość i tempo pracy. Cel: Wzbudzenie zaufania, tworzenie bezpiecznej atmosfery, wzajemne poznanie się. Na tym etapie : - słuchamy klienta, - dopytujemy, - okazujemy zainteresowanie, - próbujemy zrozumieć sytuację klienta (empatia). Karty dla specjalisty pomocne na tym etapie: Komunikacja z klientem, Komunikacja tabela, Komunikacja wywiad z dzieckiem. 2. Diagnoza problemu wywiad Na tym etapie specjalista zbiera informacje o rodzinie i jej członkach. Następnym krokiem jest selekcja tych najważniejszych i próba połączenia ich w jedną całość. Istotne na tym etapie jest dokładne uszeregowanie otrzymanych informacji, w tym odrzucanie błędnych hipotez i ustalanie faktów. Takie działania pomogą Ci zlokalizować źródła problemu dziecka. Proces ten jest bardzo ważny oraz wymaga uwagi specjalisty. Od trafnej diagnozy problemu zależy, w jaki sposób i nad czym będzie pracować rodzina. 5

6 Cel: Zebranie i uszeregowanie odpowiedniej ilości informacji o rodzinie i charakterze problemu. Na tym etapie: - stosujemy pytania otwarte, - zbieramy wnioski źródła problemu, czynniki mające wpływ na zmianę. Karty dla specjalisty pomocne na tym etapie: Wywiad z rodzicem, Wywiad z rodziną, Wywiad zadanie dla dziecka i rodzica, Komunikacja wywiad z dzieckiem, Wnioski z wywiadu tabela, Model zmiany, Sfery problematyczne, Karta dziecka. 3. Przekazywanie informacji zwrotnych. Edukacja Informacje zwrotne Po zebraniu wywiadu oraz zlokalizowaniu problemów rodziny czas na podzielenie się tą wiedzą z rodziną. Bardzo ważny okazuje się tu sposób dzielenia się wnioskami z rodziną. Zarówno odpowiedni dobór słów, jak i forma przekazu istotnie wpłyną na reakcję klienta i jego dalsze nastawienie do zmiany. Uwaga! Weryfikacja diagnozy. Może okazać się, że podczas udzielania informacji zwrotnych trafimy na nowe informacje, którymi zaskoczy nas rodzic. Ważne, aby omawiać je na bieżąco i próbować włączać je do uzyskanej wcześniej wiedzy. Wszystkie dodatkowe informacje mogą wpłynąć na zmianę niektórych wcześniejszych wniosków, zapisuj je więc i weryfikuj z klientem. Edukacja Klient, którego uczymy, staje się świadomy i tym samym bardziej zdolny do zrozumienia Twoich zaleceń. Znajomość powodów, dla których podejmuje wysiłek, bywa bardzo istotny w momentach zwątpienia w cel zmiany. Moment ten nazywamy kryzysem i wiemy, że jako etap zmiany jest nieunikniony. Tak dorosły, jak i dziecko, którzy rozumieją istotę zalecanych przez specjalistę zachowań, mają większą motywację do 6

7 działania. Dzieje się tak, ponieważ potrafią przewidzieć w większym stopniu, co się stanie, gdy w określony sposób się zachowają. Taka forma pracy z klientem przewiduje oddanie odpowiedzialności za zmianę właśnie rodzinie. Rolą specjalisty na tym etapie jest dostarczenie jej odpowiedniej wiedzy. Dorosły oraz jego dziecko znający zasady działania mechanizmów zachowania są w stanie włożyć więcej wysiłku w zmianę. Rola edukacji w obszarze zmiany nawyków żywieniowych jest bardzo istotnym elementem pracy, który niejako wpływa na jej powodzenie. Edukacja będzie bardziej skuteczna, gdy po rozmowie z klientem wręczysz mu karty dla rodzica, mające na celu utrwalenie wiedzy nabytej podczas wizyty, by zabrał je do domu. Cel: Zwiększenie świadomości rodzica w obszarze problemu, z którym przychodzi. Na tym etapie: korygujemy błędne przekonania na temat nawyków żywieniowych, przekazujemy rodzicowi wiedzę na temat przyczyn i konsekwencji otyłości, używamy kart psychoedukacyjnych dla rodzica. Karty pomocne na tym etapie: dla specjalisty: Zrozumieć rodzica dziecka otyłego, Otyłość w rodzinie, Praca z rodzicem, Informacja zwrotna, Autonomia; dla rodzica: Funkcje jedzenia w otyłości, Problemy dziecka i nastolatka otyłego, Historia Kasi, Mama Kasi, Głód, Korzyści z aktywności fizycznej, Konsekwencje otyłości. 7

8 3. Wyznaczanie celów i drogi do ich realizacji. Działanie Na tym etapie klient powinien być świadomy problemu i jego negatywnych konsekwencji dla zdrowia dziecka. Podczas rozmowy ze specjalistą rozważać będzie konieczność podjęcia konkretnych działań dostosowanych do specyfiki problemu, z którym przychodzi. Praca na tym etapie będzie nakierowana na analizę trudności rodzica, poszukiwanie alternatywnych zachowań oraz realną próbę wprowadzania ich w życie rodziny. Po dokładnym omówieniu celów pracy oraz konkretnych zachowań mających na celu zbliżenie do zmiany rodzic powinien mieć motywację do zmiany i wiedzieć, co ma robić. Na tym etapie wprowadzamy nowe strategie zachowań, zachęcamy rodzica do testowania nowych form aktywności oraz eksperymentowania z dzieckiem w tej sferze. Wspieramy otwartość na nowe i chęć do działania. Cel: Przygotowanie rodzica do wprowadzenia konkretnych działań, motywowanie do działania. Karty pomocne na tym etapie: dla specjalisty: Kroki do celu, Techniki behawioralne zadania domowe; dla rodzica: do wypełnienia: Ambiwalencja, Zmiana cel, Cele plan, Zamienniki, Trudne sytuacje, Wspieranie samodzielności, Wytyczanie granic; edukacyjne: Zakazany owoc, Nawyk, Pokaż mi, co dobre, 8

9 Wskazówki zachowań żywieniowych, Jak wspierać dziecko. + Zadania dla rodziców (gotowe scenariusze, propozycje zachowań dostosowane do założonego celu). 4. Monitorowanie postępów. Dalsze działanie Na tym etapie następuje bezpośrednia zmiana zachowania rodziny i dziecka. Rodzic dzieli się swoimi odczuciami wynikającymi z nowych doświadczeń. Specjalista powinien być wyczulony na to, co mówi rodzic, w jaki sposób opowiada o dziecku i zmianach, które spostrzega. Omawianie postępów ma na celu udoskonalanie wcześniej obranych strategii i pierwotnych planów. Dzięki dokładnej analizie trudności związanych z wprowadzaniem nowych zachowań specjalista i rodzic mogą wspólnie wypracować lepsze metody pokonywania trudności. Na tym etapie pracy specjalista powinien stosować pochwały za włożoną pracę, kłaść nacisk na już uzyskane efekty i zachęcać do dalszego działania. Wszystkie te zachowania mają za zadanie podtrzymywać rodzinę w działaniu, wspierać w nauce radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (np. w kryzysie). Cel: Weryfikacja celów, omówienie sukcesów oraz trudności związanych z wprowadzaniem zmian w zachowaniu. Na tym etapie: Podsumowujemy efekty wprowadzonych zmian: Co się udało? Jakie korzyści widzi pan/pani na tym etapie? Wyciągamy wnioski na następne etapy działań: Nad czym należy jeszcze popracować? Co zmienić, aby się udało? Motywujemy klienta, podkreślamy sukcesy. Pomagamy w momentach dla niego trudnych, prowokujemy do refleksji dzielenia się myślami na temat zmiany dziecka oraz całej rodziny. 9

10 Karty pomocne na tym etapie: Używamy kart wedle potrzeby, możemy również sami stworzyć kartę lub zadanie dla klienta. Wprowadzamy nowe zadania, zwiększamy poziom trudności, dostosowując go do sytuacji klienta. 5. Zapobieganie nawrotom Na tym etapie rodzina powinna posługiwać się nowymi nawykami dotyczącymi zarówno odżywiania, jak i spędzania wolnego czasu. W pewnych momentach może pojawić się pokusa, aby powrócić do starych nawyków. Rolą specjalisty jest przygotowanie rodziny na ewentualne chwile słabości. Wraz z rodziną warto zastanowić się nad sposobami wzmocnienia nowych nawyków i przygotowaniem strategii zapobiegania powrotu do starego stylu życia. Stosujemy: Podsumowanie poszczególnych etapów zmiany, stopnia realizacji celów: Co się udało już osiągnąć? Czy warto w tym momencie rezygnować? Wzmacnianie nowych nawyków, podkreślanie sukcesów. Edukacja w obszarze utrzymywania nowych nawyków, zapobiegania nawrotom niepożądanych zachowań. W.R. Miller, S. Rollnick, Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków J.O. Prochaska., J.C. Norcross, Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna, IPZ PTP, Warszawa J.O. Prochaska, J.C. Norcross, C.C. DiClemente, Zmiana na dobre, Instytut Amity, Warszawa A. Łuszczyńska, Zmiana zachowań zdrowotnych dlaczego dobre chęci nie wystarczają?, GWP, Gdańsk

11 I. KARTY DLA SPECJALISTY 1. MODEL ZMIANY 2. KOMUNIKACJA Z KLIENTEM 3. KOMUNIKACJA TABELA 4. KOMUNIKACJA WYWIAD Z DZIECKIEM 5. WYWIAD Z RODZICEM 6. WYWIAD Z RODZINĄ 7. WYWIAD ZADANIE DLA DZIECKA I RODZICA 8. WNIOSKI Z WYWIADU TABELA 9. SFERY PROBLEMATYCZNE 10. KARTA DZIECKA 11. ZROZUMIEĆ RODZICA DZIECKA OTYŁEGO 12. OTYŁOŚĆ W RODZINIE 13. PRACA Z RODZICEM 14. INFORMACJA ZWROTNA 15. AUTONOMIA 16. KROKI DO CELU 17. TECHNIKI BEHAWIORALNE ZADANIA DOMOWE 18. ZADANIA A PROBLEM

12 II. KARTY PSYCHOEDUKACYJNE DLA RODZICÓW 1. KONSEKWENCJE OTYŁOŚCI 2. FUNKCJE JEDZENIA OTYŁOŚCI 3. PROBLEMY DZIECKA I NASTOLATKA OTYŁEGO 4. HISTORIA KASI 5. MAMA KASI 6. GŁÓD 7. KORZYŚCI AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ 8. AMBIWALENCJA 9. ZMIANA CEL 10. CELE PLAN 11. ZAMIENNIKI 12. TRUDNE SYTUACJE 13. WSPIERANIE SAMODZIELNOŚCI 14. WYTYCZANIE GRANIC 15. ZAKAZANY OWOC 16. NAWYK 17. POKAŻ MI, CO DOBRE 18. WSKAZÓWKI ZACHOWAŃ ŻYWIENIOWYCH 19. JAK WSPIERAĆ DZIECKO autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców

13 III. ZADANIA DLA RODZICÓW 1. WSPÓLNE POSIŁKI 2. WSPÓLNE GOTOWANIE 3. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECKA 4. EMOCJE 5. UCZĘ SIĘ ASERTYWNOŚCI 6. RADZĘ SOBIE Z PROBLEMAMI 7. ZNAJDŹ SWOJĄ PASJĘ 8. BUDUJEMY POCZUCIE WARTOŚCI 9. SUKCESY 10. MY CO O SOBIE WIEMY 11. REGULAMIN RODZINY 12. PODZIAŁ OBOWIĄZKÓW 13. SPOKOJNY RODZIC 14. SAM SIĘ UBIORĘ 15. ZDECYDUJ, GDZIE IDZIEMY 16. SAMODZIELNE ZAKUPY autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców 91