Budowa atomów. Atomy wieloelektronowe Układ okresowy pierwiastków

Transkrypt

1 Budowa atomów Atomy wieloelektronowe Układ okresowy pierwiastków

2 Model atomu Bohra atom zjonizowany (ciągłe wartości energii) stany wzbudzone jądro Energia (ev) elektron orbita stan podstawowy Poziomy energetyczne Niestety model atomu Bohra jest niewystarczający: zbyt prosty, nie pasuje do atomów wielo-elektronowych. Mimo tego wskazuje on, że elektrony w atomie przyjmują pewne stacjonarne (trwałe) stany energetyczne.

3 Założenia Atom wodoru wg mechaniki kwantowej Budowę atomów dokładniej daje się opisać metodami mechaniki kantowej! Mechanika kwantowa modeluje zachowanie się obiektów w skali mikro - w skali atomowej. Oto opis w jaki sposób mechanika kwantowa opisuje atom wodoru: Atom wodoru jeden elektron krążący wokół jądra (jeden proton) Energię potencjalną układu elektron(-e)-proton(+e) opisuje funkcja: U ( r) = e 4π ε Wstawiamy to do stacjonarnego równania Schodingera e ψ +, m e 4π ε r 2 0 ( x, y, z ) = [ E ] ψ ( x, y z ) 2 0 r Tak wygląda wykres energii potencjalnej elektronu w polu elektrostatycznym jądra Rozwiązujemy równanie różniczkowe szukamy rozwiązań, czyli funkcji falowych które spełniają to równanie. Trzeba rozpatrzyć problem trójwymiarowo najlepiej we współrzędnych sferycznych (r odległość od jądra, kąty θ i φ określające położenie kątowe w przestrzeni ). Szukamy f. falowych w postaci: ψ ( r, θ, ϕ ) = R( r ) Θ ( θ ) Φ ( ϕ ) Interesuje nas szczególnie cześć radialna funkcji falowej to ona niesie informację o tym jak daleko elektron może znajdować się od jądra w danym stanie kwantowym.

4 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej Rezultaty i wnioski z rozwiązań r.s. dla atomu wodoru Funkcje falowe,które spełniają r.s. dają następujące informacje i wyniki : Energia elektronu wynosi ( jest skwantowana): E = m e 2 2 ( 4π ε ) 2 n Wynik ten zgadza się z wynikiem uzyskanym przez Bohra energie stanów atomu można opisać (numerować) główna liczba kwantowa n = 1,2, e 4 Ale funkcje falowe opisujące stany elektronu wymagają dodatkowo podania jeszcze 2 liczb kwantowych!!! orbitalna liczba kwantowa l = 0,1,2,3...n-1 magnetyczna liczba kwantowa m = -l,-(l-1)...,0,... (l-1), l Dlatego funkcje falowe indeksuje się Ψ n l m Dla określenie w jakim stanie kwantowym znajduje się elektron wystarczy wiedzieć jakie są te liczby kwantowe n l m (i jeszcze s ale o tym później)!!! Ponieważ dla danej wartości n istnieje kilka różnych wartości l i m to zdarza się, że różnym stanom odpowiada ta sama energia stany zdegenerowane. Stopień zdegenerowania = 2 n 2 = liczba możliwych stanów o konkretnym n

5 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko radialną część f.falowej to: 2 4π r Rnl możemy policzyć radialną gęstość prawdopodobieństwa położenia dla elektronu w atomie wodoru dla różnych n i dla l = 0, m = 0 Prawdopodobieństwo położenia elektronu wzdłuż r jest różne od zera prawie dla wszystkich r 2 r 1 odległość opowiadająca promieniowi Bohr'a n=1 n=2 elektron może znajdować się w dowolnej odległości od jądra,nie ma dla niego obszarów zupełnie niedozwolonych ale najbardziej prawdopodobne jest że znajdzie się z okolicy orbity znanej z teorii Bohra r 2 n=3 r = 0 położenie jądra r 3 r

6 Liczby kwantowe elektronów w atomie wodoru n = główna liczba kwantowa, określa poziom energetyczny (określa średni promień orbity) n = 1, 2, 3 (symbolicznie okeśla się jako K, L, M...) Powierzchnie, na których prawdopodobieństwo obecności elektronu jest największe nazywa się to orbitalami Oto przykład kształtu orbitali gdy n =1,2,3 Ale uwaga! Taki kształt mają orbitale tylko gdy pozostałe liczby kwantowe wynoszą 0!!! Jeśli nie to kształty są inne!!! Widać, że dla tych prostych przypadków kształt orbitali (sfera) pokrywa się z modelem Bohra. Jeśli elektron posiada liczbę kwantową n to znaczy że należy do określonej POWŁOKI n

7 moment pędu elektronu jest skwantowany zgodnie ze wzorem : h L l = l l1 2 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej l = orbitalna liczba kwantowa (określa kształt orbity) l = 0, 1, 2, (n 1) l = s, p, d, f Stan o n=1 i l=0 nazywany jest stanem 1s Stan o n=1 i l=1 nazywany jest stanem 1p Stan o n=1 i l=2 nazywany jest stanem 1d Oto przykład kształtu orbitali gdy n = 1 oraz l = 0, 1, 2 zakres zmienności tej liczby jest ograniczony ze względów historycznych zamiast cyfr używane są litery Uwaga! Taki kształt mają orbitale tylko gdy liczba kwantowa n = 1!!! Jeśli nie to kształty są inne!!! Jeśli elektron posiada liczbę kwantową n i l to znaczy że należy do określonej POWŁOKI n i POD-POWŁOKI l

8 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej m l = magnetyczna liczba kwantowa z-owa składowa momentu pędu l (określa orientację orbity) m l = -l,,-2,-1,0,1,2,..+l np. dla l = 2 orientacja momentu pędu może wyglądać : Istnieją tylko takie orientacje wektora momentu pędu elektronu, przy których rzut tego wektora na kierunek Z zewnętrznego pola magnetycznego przyjmuje wartości: L l Z =m l h 2 Doświadczalnie można to potwierdzić (efekt Zeemana)

9 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej m l = magnetyczna liczba kwantowa z-owa składowa momentu pędu l (określa orientację orbity) m l = -l,,-2,-1,0,1,2,..+l przykład: n=3, l =2 (3d) przykład: n=2, l =1 (2p) m = -1, 0, 1 m l = -2, 1, 0, 1, 2

10 Atom wodoru wg mechaniki kwantowej m s = magnetyczna liczba spinowa m s = -1/2, 1/2 do pełnego opisu stanu elektronu potrzebna jest ta liczba własność ta nie wynika bezpośrednio z równania Schrodingera, własność ta jest integralna dla każdej cząstki elektrony należą do grupy cząstek które mają spin połówkowy są tzw. fermionami elektrony mają własny spinowy moment pędu elektrony mają własny moment magnetyczny właśnie związany ze spinem (oprócz tego posiadają orbitalny moment magnetyczny związany z ruchem wokół jądra atomowego) Spin elektronu został potwierdzony doświadczalnie (Stern,Gerlach 1922, Phipps Taylor 1927) spinowy moment pędu elektronu wynosi : L s = s s1 h 2 gdzie s jest spinową liczbą kwantową (dla fermionów s=1/2). Istnieją tylko takie orientacje wektora spinowego momentu pędu elektronu, przy których rzut tego wektora na kierunek Z zewnętrznego pola magnetycznego przyjmuje wartości: h L s Z =m s 2

11 Atomy wieloelektronowe mają więcej niż jeden elektron w atomie do energii każdego z elektronów wchodzą : energia kinetyczna energia potencjalna pochodząca od oddziaływania elektron - jądro atomowe energii potencjalna pochodzącej od oddziaływania elektron inne elektrony matematycznie nie możliwe jest dokładne rozwiązanie r. Schrodingera - problem: jak uwzględnić odpychające oddziaływanie z innymi elektronami stosuje się pewne metody przybliżone, wprowadzając np. efektywny ładunek jądra atomowego, tzw. pole samo-uzgodnione wyniki oblicza się metodami numerycznymi

12 Atomy wieloelektronowe W jaki sposób elektrony układają się w atomie, w jaki sposób zajmują możliwe dla nich poziomy energetyczne? Panuje zasada: elektrony obsadzają możliwe najniższe poziomy energetyczne Efekt rozszczepiania się poziomów w atomach wielo-elektronowych Uwaga! Okazuje się, że energia elektronów w atomach wielo-elektronowych zależy nie tylko od liczby kwantowej n ale także w pewnym stopniu od orbitalnej liczby kwantowej l to jest właśnie efekt oddziaływań wielu elektronów w atomie niektóre poziomy energetyczne z wyższym n ale mniejszym l są niżej niż poziomy o mniejszym n a większym l to jest tzw. zniesienie degeneracji poziomów ze względu na l

13 Atomy wieloelektronowe Poziomy energetyczne w atomie jedno-elektronowym (wodoru) Efekt rozszczepiania się poziomów w atomach wielo-elektronowych podpowłoka powłoka

14 Zakaz Pauliego Czy wiele elektronów może obsadzić ten sam poziom energetyczny? Nie zawsze. Obowiązuje pewna zasada! Dwa elektrony nie mogą mieć tych samych 4 liczb kwantowych (nie mogą być w tych samych stanach kwantowych) Jest to tzw. zakaz Pauliego To znaczy, że : dwa elektrony z takimi samymi wartościami n, l i m l (elektrony są na tej samej pod-powłoce i mające taką samą energię) muszą mieć przeciwne spiny, aby być w innym stanie (różnią się inną kwantową m s ) Ta zasada powoduje, że elektrony muszą zajmować inne stany kwantowe Ta zasada wymusza prawidłowość, że: Na każdej powłoce znajduje się 2n 2 stanów do obsadzenia Na każdej pod-powłoce znajduje się 2(2l+1) stanów do obsadzenia np. w powłoce n = 3 mamy 18 stanów do obsadzenia dla elektronów np. w pod-powłoce typu s (l = 0) np. w pod-powłoce typu p (l = 1) np. w pod-powłoce typu d (l = 2) mamy 2 stany do obsadzenia dla elektronów mamy 6 stanów do obsadzenia dla elektronów mamy 10 stanów do obsadzenia dla elektronów

15 He z 2 elektronami Elektrony wypełniają miejsca w ten sposób aby atom posiadał minimalną energię! 7s 6s 5s 4s 3s 7p 6p 5p 4p 3p 6d 5d 4d 3d 5f 4f energia 2s 1s 2p Ten atom ma zapełnioną powłokę n=1 Każdy kwadracik może przyjąć dwa elektrony o przeciwnych spinach Każda strzałka oznacza elektron o określonym spinie

16 C z 6 elektronami 7s 6s 5s 4s 3s 7p 6p 5p 4p 3p 6d 5d 4d 3d 5f 4f energia 2s 1s 2p

17 O z 8 elektronami 7s 6s 5s 4s 3s 7p 6p 5p 4p 3p 6d 5d 4d 3d 5f 4f energia 2s 1s 2p

18 Ne z 10 elektronami energia 7s 6s 5s 4s 3s 2s 1s 7p 6p 5p 4p 3p 2p 6d 5d 4d 3d ten atom ma w pełni zapełnioną powłokę n=1 i n=2 mówi się że powłoki n =1 i n =2 są zamknięte taki atom nie lubi zmieniać swojej konfiguracji - jest gazem szlachetnym - bardzo trudno wchodzi w reakcję z innymi pierwiastkami okazuję się że wszystkie momenty magnetyczne w takim atomie (pochodzące od elektronów) kompensują się - dlatego wypadkowy moment magnetyczny takiego atomu = 0 5f 4f

19 Na z 11 elektronami energia 7s 6s 5s 4s 3s 2s 1s 7p 6p 5p 4p 3p 2p 6d 5d 4d 3d - ten atom ma zapełnioną powłokę n = 1 i n = 2 oraz jeden elektron na powłoce n=3 (pod-powłoce 3s) 5f 4f - ten elektron (elektron walencyjny) jest dość luźno związany z atomem - Sód (Na) jest w stanie łatwo go oddać, jest zatem bardzo reaktywny z innymi pierwiastkami

20 Cl z 17 elektronami 7s 6s 5s 4s 3s 7p 6p 5p 4p 3p 6d 5d 4d 3d 5f 4f energia 2s 1s 2p - ten atom ma zapełnioną powłokę n =1 i n =2 oraz prawie zapełnioną powłokę n = 3 (brakuje jednego elektronu) - Chlor (Cl) jest w stanie łatwo przyjąć jeden elektron, aby zapełnić powłokę, jest zatem bardzo reaktywny z innymi pierwiastkami które mogą ten elektron dostarczyć - NaCl jest tutaj dobrym przykładem

21 Sposób obsadzania poziomów energetycznych Jeśli ponumerujemy pod-powłoki w następujący sposób, to można łatwo konfigurować kolejne pierwiastki 7s 7p 7d 7f 6s 6p 6d 6f 5s 5p 5d 5f 4s 4p 4d 4f 3s 3p 3d 2s 2p 1s 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 3d 10 4p 6 5s 2 4d 10 5p 6 6s elektronów

22 Energia jonizacji pierwiastków Układ okresowy pierwiastków Proces jonizacji polega na odrywaniu elektronów z atomu. Atom staje się jonem dodatnim. Oderwanie elektronu wymaga pewnej energii Widać, że wykres tworzy pewną okresową prawidłowość. liczba atomowa Z określa ile protonów znajduje się w jądrze atomowym równa jest także liczbie elektronów w atomie gdy atom nie jest zjonizowany

23 Układ okresowy pierwiastków bardzo reaktywne pierwiastki grupy VI i VII bardzo reaktywne pierwiastki grupy I i II gazy szlachetne, które mają zapełnione powłoki są b.mało reaktywne