Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym

Transkrypt

1 Wychowanie fizyczne od przedszkolaka do licealisty Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym Edyta Rembisz, Barbara Hersztek Przedszkole Miejskie nr 6 w Mielcu Wiek przedszkolny dziecka obejmujący okres od trzech do siedmiu lat charakteryzuje się dużą intensywnością rozwoju fizycznego. Rozwój dziecka w tym wieku jest bardzo intensywny, chociaż w porównaniu z wiekiem niemowlęcym i wiekiem poniemowlęcym wzrastanie jest nieco powolniejsze. Najbardziej intensywny wzrost następuje między drugim, a trzecim, oraz piątym i szóstym rokiem życia. W piątym roku życia notuje się podwojenie wzrostu i pięciokrotnie zwiększoną wagę w stosunku do wagi dziecka przy urodzeniu. Dzięki tej fazie wzrostu dziecka możemy wytłumaczyć zjawisko wyraźnego smuklenia sylwetki jego ciała: wydłużanie się kończyn, zwiększanie powierzchni twarzy w stosunku do czaszki, większy obwód klatki piersiowej aniżeli obwód czaszki w przeciwieństwie do poprzedniego okresu rozwojowego. W wieku przedszkolnym następuje także szybki wzrost kośćca i muskulatury ciała. W pierwszej fazie okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, a krzywizny kręgosłupa są jeszcze nieustalone. Bardzo słaba jest muskulatura, włókna mięśniowe są wiotkie i cienkie, niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów. W wieku trzech do czterech lat łatwo może się wytworzyć wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozkładzie ruchu i spoczynku dziecka, czy też mało higienicznej odzieży, obuwia itp. W drugiej fazie (od 4 5,5 lat) proces kostnienia zaznacza się najwyraźniej w kościach nadgarstka. W trzeciej (od 5,5 7lat) wzmacnia się cały kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa, lędźwiowa. Proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony. W budowie kośćca u dziecka w tym okresie życia przeważa jednak tkanka chrzęstna, stąd też wynika jego słabość i częste zmęczenie układu kostnego. Stawy dziecka są ruchome. Największy przyrost mięśni przypada miedzy piątym, a szóstym rokiem życia. Nie oznacza to jednak dużej gotowości dziecka do wysiłku fizycznego. Wynika to z pewnością stąd, iż mięśnie zawierają więcej wody, a mniej białka i substancji stałych niż mięsnie dorosłego człowieka, są wiec wiotkie i delikatne. Dziecko nie 19

2 Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym jest wytrzymałe na fizyczne wysiłki, męczy je długotrwały, jednostajny ruch i pozostawanie przez dłuższy czas w tej samej pozycji. W dalszym ciągu jednak słabe są wiązadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy, zwłaszcza skrzywień kręgosłupa, częściej u dzieci 6, 7letnich. Dlatego rodzice i nauczycielki w przedszkolu muszą uważnie dawkować dzieciom wysiłek fizyczny, przestrzegać zmienności pozycji ciała oraz stwarzać warunki do swobodnego, dowolnie przez dzieci zmienianego i regularnego rytmu i tempa ruchów. Wpłynie to dodatnio na wzmocnienie kośćca i muskulatury dziecka. W okresie przedszkolnym następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca, płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dojrzałego. Poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych i białych zbliża się do normy człowieka dojrzałego. Zmienia się oddech przeponowy na piersiowy lub brzuszno-piersiowy. Układ nerwowy w wieku przedszkolnym cechuje dalszy rozwój, choć dynamika tego rozwoju jest wolniejsza niż w pierwszych trzech latach życia. Doskonali się jego budowa i funkcje. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na doskonaleniu się budowy komórek nerwowych. Wzrasta również masa mózgu oraz ogólna zdolność pracy komórek nerwowych i ich połączeń między ośrodkami nerwowymi (tj. ośrodkami sterującymi ruchu, wzrokiem, słuchem, mową). Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny niż w poprzednich okresach. Cechuje go względna harmonijność oraz doskonalenie wszelkich ruchów. W pierwszej fazie życia dziecka w wieku trzech do czterech lat przeważają ruchy powodowane dużymi grupami mięśni (tzw. duża motoryka). Przejawia się to u młodszych przedszkolaków szerokimi, zamaszystymi ruchami całych ramion podczas czynności wymagających jedynie ruchów dłoni, na przykład podczas rysowania. Ruchy małych dzieci są jeszcze słabo skoordynowane, nieoszczędne, niepewne, mało wyspecjalizowane. Charakterystycznym objawem jest udział całego ciała w trakcie wykonywania różnych czynności, np. podczas kopania piłki, rzucania lub toczenia do celu. Stopniowo doskonalą się u dziecka ruchy postawno-lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Do podstawowych sprawności ruchowych wywodzących się z ruchów swobodnych i postawno-lokomocyjnych należą takie czynności, jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się i inne formy przystosowania się do warunków terenu, wyróżniające się w pokonywaniu różnych przeszkód: rowów, wzniesień, itp. Wraz z wiekiem następuje wzrost wszystkich wymienionych sprawności. W piątym roku życia dziecka widoczny jest największy przyrost sprawności motorycznych, dlatego też R. Przewęda okres przedszkolny w wieku pięciu lat nazywa "złotym okresem" w rozwoju motoryki dziecka lub okresem "równowagi przedszkolnej". Dzięki stałemu ruchowi dziecko ćwiczy mięśnie i cały układ ruchowy oraz przyzwyczaja układ oddechowy i układ krążenia do wzmożonej pracy. Powoli zanika, tak 20

3 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 6/2006 charakterystyczne u trzy i czterolatków, napięcie mięsni w całym ciele podczas wykonywania ruchowych ćwiczeń i czynności. Dzięki rozwojowi sprawności motorycznych, a szczególnie lokomocyjnych, doskonali się czynność biegania, gdyż jej podstawą jest dobrze opanowany i zautomatyzowany nawyk chodzenia. W tym okresie wydatnie wzrasta długość kroku przy bieganiu oraz rozwija się technika biegu. We wczesnej fazie wieku przedszkolnego ruchy rąk i nóg są słabo skoordynowane, dziecko biegnie na całych stopach, tułów ma wyprostowany, krok krótki. Dzieci 6-letnie biegają szybciej, bardziej harmonijnie i estetycznie dzięki znacznie lepszej koordynacji pracy kończyn górnych i dolnych pochyleniu tułowia do przodu i unoszeniu wysoko kolan. Dla 3-latków trudnym zadaniem jest wykonywanie skoków. Skok przypomina u dziecka wydłużony krok, natomiast fazy skoku w postaci takich elementów, jak rozbieg, odbicie, lot są jeszcze słabo zaznaczone. Natomiast u dzieci 6-letnich rozbieg przy skoku jest bardziej dynamiczny, odbicie dość zdecydowane, a faza lotu następuje w postaci krzywej wzniesionej, wyżej lub niżej, w górę. Wzrastająca umiejętność utrzymywania ciała w równowadze statycznej lub dynamicznej jest przejawem rozwoju ruchów postawnych. Wskaźnikiem równowagi statycznej jest np. stanie na jednej nodze na całej stopie lub palcach, a wskaźnikiem równowagi dynamicznej są różne ćwiczenia na równoważni, podczas obrotów, skoków. W tym okresie następuje dalszy rozwój i doskonalenie się ruchów narzędziowych, tzn. praksyjnych, co wydatnie wpływa na wzrost samodzielności i zaradności lokomocyjnych dziecka. Od piątego roku życia dzieci osiągają znaczną precyzyjność i dokładność w tzn. małej motoryce ruchowej, dotyczy do sprawności palców. Pięciolatki potrafią nawlekać igłę, zapinać i rozpinać guziki bez kontroli czasu, rysować bardziej szczegółowo na podstawie wcześniej zapamiętanych obrazów i doświadczeń. Okres przedszkolny między trzecim a siódmym rokiem życia jest szczególnie dynamicznym etapem rozwoju fizycznego i motorycznego u dzieci. Tempo i siła przemian w rozwoju dziecka są widoczne zarówno dla rodziców, jak i innych dorosłych. Dzieci w tym wieku wykazują ogromną potrzebę ruchu, są żywe, hałaśliwe, mówią wiele i bardzo głośno. A. Jaczewski słusznie nazwał ten okres głodem ruchu. Głód ten można zaspokoić różnorodnymi zabawami ruchowymi indywidualnymi lub zbiorowymi, organizowanymi w środowisku domowym, jak i przedszkolnym, czy też w środowisku lokalnym. Najlepiej prowadzić je na świeżym powietrzu, w terenie bezpiecznym i wygodnym. Zabawy pełnią także funkcję prozdrowotną, edukacyjną, w tym przede wszystkim wychowawczą. Nasze przedszkole należy do Sieci Szkół i Placówek Promujących Zdrowie, dlatego też zagadnienia związane z rozwijaniem sprawności fizycznej dzieci są traktowane w sposób specjalny. 21

4 Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym Już od czterech lat organizujemy Małe Olimpiady Sportowe o zasięgu lokalnym, w których uczestniczą dzieci z przedszkoli mieleckich, Wylowa, Woli Mieleckiej. Imprezy takie przyczyniają się do krzewienia kultury sportowej wśród dzieci, które po raz pierwszy w życiu mają okazję doświadczyć wrażeń związanych z olimpiadą. Dotychczas mogły jedynie oglądać podobne w telewizji. Zajęcia sprzyjające rozwojowi fizycznemu dzieci prowadzone są w sali gimnastycznej, wyposażonej w sprzęt i przybory niezbędne do ćwiczeń, natomiast podczas sprzyjających warunków atmosferycznych dużo czasu przeznaczamy na ruch na świeżym powietrzu. W ogrodzie przedszkolnym dzieci mają możliwość pokonywania ścieżek zdrowia, torów przeszkód, mogą grać w mini- gry zespołowe w wyznaczonych miejscach oraz zaspakajać swoją potrzebę ruchu na drabinkach, huśtawkach itp. W codziennej pracy z dziećmi stosujemy różnorodne metody rozwijające sprawność ruchową dzieci. Oprócz tradycyjnych metod odtwórczych (np. metoda naśladowcza, zabawowo naśladowcza, zadaniowa) wykorzystujemy metody twórcze, intensyfikujące np.: Metodę opowieści ruchowej, polegającą na tym, że nauczyciel działa na wyobraźnię dziecka oryginalną tematyką opowiadania, skłaniając je do odtworzenia ruchem treści opowiadania. Sprzyja ona rozwojowi fantazji, która odgrywa w życiu dziecka dominującą rolę. Metodę gimnastyki twórczej R. Labana inaczej zwaną metodą improwizacji ruchu. W tej metodzie nauczyciel wyjaśnia dzieciom, co mają robić, ale jak to zrobią wynika już z inwencji twórczej dzieci, ich pomysłowości, fantazji, doświadczeń ruchowych. Metodę pracy szkolnej K. Orffa- założeniem tej metody jest rozwijanie kultury fizycznej dziecka w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno-muzyczną oraz kulturą żywego słowa. Głównym zadaniem i celem tej metody jest wyzwolenie u dzieci wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji ruchowej. Metodę gimnastyki rytmicznej A. M. Kniessów jest to rodzaj gimnastyki twórczej, utanecznionej, polegającej na poszukiwaniu coraz to nowych form ruchu sprzężonego z rytmem- stosowane są przy tym nietypowe przybory, często zrobione własnoręcznie przez dzieci. Metodę stacyjną (obwodową) polega ona na tworzeniu obwodu ćwiczebnego (6 12 stanowisk), na których ćwiczą 2 3 osobowe zespoły. W ciągu trwania zajęć każde dziecko powinno przejść przez wszystkie stanowiska. Zadania na każdym stanowisku powinny być dokładnie omówione i pokazane przez nauczyciela przed rozpoczęciem zajęcia. 22

5 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 6/2006 Metodę ścieżek zdrowia i torów przeszkód są to ciągi ćwiczeń i przeszkód sztucznych i naturalnych, które dziecko musi pokonać w jak najkrótszym czasie. Wprowadzamy również adaptowane obecnie na potrzeby pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym następujące metody: Aerobik Medytacja i jogging Stretching Dzięki prowadzeniu zajęć i zabaw o charakterze sportowym dzieci stają się coraz sprawniejsze, zdrowsze, odporniejsze na choroby oraz mogą szczycić się piękną, harmonijną sylwetką. PRZYKŁADOWY ZESTAW ĆWICZEŃ PROWADZONYCH METODĄ GIMNASTYKI RYTMICZNEJ KNIESSÓW: Przybory: plastikowe kręgle wypełnione zbożem (po dwie dla każdego dziecka), wstążki przymocowane do patyków. Ćwiczenia z kręglami: Marsz po obwodzie koła, na palcach, piętach, zewnętrznych i wewnętrznych krawędziach stóp ćwiczenie przeciw płaskostopiu. Swobodne manipulowanie kręglami. Bieg, luźne podskoki z rytmicznym uderzaniem kręglami o siebie, o podłogę, potrząsanie przed sobą, po bokach, w górę ćwiczenie mięśni ramion i bioder. Cwał boczny, potrząsanie kręglami w górze i w zwisie, uderzanie nimi o siebie- ćwiczenie mięśni nóg i grzbietu. Siad na piętach, uderzanie o podłogę przed sobą, po bokach ćwiczenie mięśni nóg i pośladków. Siad rozkroczny, uderzanie o podłogę przed sobą i z boków. Leżenie przodem potrząsanie kręglami przed sobą ćwiczenie mięśni grzbietu. Ćwiczenia ze wstążkami: Marsz na palcach, piętach, krawędziach stóp, machanie wstążkami ćwiczenia przeciw płaskostopiu. Stanie na jednej nodze, kręcenie wstążkami na boki ćwiczenie równowagi. Podskoki w miejscu, kręcenie wstążek nad głową ćwiczenie mięśni nóg. Klęk skłony do podłogi z opuszczaniem i unoszeniem wstążek ćwiczenie mięśni tułowia. 23

6 Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym Leżenie tyłem, kręcenie wstążek, przekładanie z ręki do ręki ćwiczenie mięśni rąk. Siad na piętach, skłony w bok, malowanie tęczy wstążkami ćwiczenie mięśni tułowia. Improwizacja dzieci ćwiczenie dużych grup mięśniowych. Leżenie przodem, przesuwanie wstążek przed sobą ćwiczenie mięśni pleców. Siad płaski, falowanie. Zwis przodem, wymachy ćwiczenie mięśni tułowia. Pajace ćwiczenie mięśni nóg i rąk. Taniec w parach- improwizacja. Skręty tułowia, wymach wstążkami ćwiczenie mięśni grzbietu. Marsz, złożenie przyborów. Bibliografia 1. Jaczewski A. Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Warszawa Owczarek S. Gimnastyka przedszkolaka. Warszawa Przewęda R. Rozwój somatyczny i motoryczny. Warszawa