Opracowanie: mgr Artur Jeziorek

Transkrypt

1 ZNACZENIE I ROLA STOSOWANIA ĆWICZEŃ ŚRÓDLEKCYJNYCH. Opracowanie: mgr Artur Jeziorek Dbałość o zdrowie dzieci i młodzieży,wyrobienie u niej nawyków higieny osobistej i zbiorowej, kształtowanie dodatnich cech osobowości młodego pokolenia, zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego jest stałą troską i obowiązkiem dzisiejszej szkoły. Długotrwała praca umysłowa w systemie lekcyjnym i towarzysząca jej mała aktywność ruchowa młodzieży, powodują zmęczenie i znużenie, w wyniku, którego bardzo poważnie obniża się sprawność umysłowa oraz powstają sprzyjające warunki do zarysowania się wad postawy ciała. Troska o prawidłowy rozwój fizyczny dzieci i młodzieży powinna być sprawą nie tylko dla lekarza rodzinnego, pielęgniarki szkolnej, ale całego personelu pedagogicznego. Harmonijny rozwój młodego organizmu i jego zdrowie zależy w dużej mierze od jego postawy ciała. Na nią, więc nauczyciel winien zwrócić baczną uwagę. Badania postaw dzieci i młodzieży szkolnej przeprowadzone w całym kraju, wykazały, że procent wykazuje wadliwą postawę(skrzywienia kręgosłupa, zapadniętą lub płaską klatkę piersiową, wadliwe położenie głowy, odstające łopatki,przesunięte do przodu barki, zwiotczałe mięśnie itd.). Powszechnie wiadomo,że dziecko w szkole spędza kilka godzin w pozycji siedzącej. W celu przeciwdziałania tym negatywnym skutkom siedzącego trybu życia i pracy przypominam o możliwości stosowania krótkich przerw w lekcji dla przeprowadzenia ćwiczeń śródlekcyjnych. Wprowadzenie na lekcji akcentów ruchowych, zadaniem, których będzie osiągnięcie stanu psychicznego i fizycznego odprężenia spowoduje poprawę koncentracji, wydajności umysłowej ucznia, a jednocześnie zaspokoi jego potrzebę ruchu w danej sytuacji, co w rezultacie jest działaniem pro zdrowotnym. Systematyczne wprowadzanie przerw śródlekcyjnych stwarza możliwości chwilowego skierowania uwagi ucznia na inne tory, jest czynnikiem wypoczynku dla ucznia i znacznie ułatwia proces przyswajania wiedzy, co z kolei zwiększa efektywność lekcji, poprawia dyscyplinę pracy i klimat zajęć. Funkcja ćwiczeń śródlekcyjnych polega na: odprężeniu nerwowo -psychicznym, ożywieniu funkcji wegetatywnych(pobudzenie czynności układu krążenia i oddychania), korygowaniu postawy ciała, odciążeniu analizatora wzrokowego i słuchowego kształtowania trwałego nawyku do aktywnego wypoczynku i regeneracji sił w czasie pracy umysłowej w szkole i w domu.

2 WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO-METODYCZNE DO REALIZACJI ĆWICZEŃ ŚRÓDLEKCYJNYCH Przerwy przeznaczone na przeprowadzenie ćwiczeń śródlekcyjnych powinny trwać od 2 do 4 minut. W klasach młodszych czas można przedłużyć do 5 minut. Należy je organizować na każdej lekcji w momentach,w których nauczyciel zauważy znużenie i zmęczenie uczniów. Przykładowe symptomy świadczące o zmęczeniu umysłowym ucznia to: spadek percepcji brak skupienia uwagi niepokój apatia płytki oddech niedbała najczęściej wadliwa pozycja przy stoliku, przecieranie oczu zaangażowanych w pracę, dekoncentracja,kręcenie się w ławce itp. Czas, w którym nauczyciel może zaobserwować powyższe oznaki uzależniony będzie często od: wieku im młodsze dzieci,tym szybciej się męczą, charakteru zajęć edukacyjnych zajęcia monotonne wcześniej nużą, niż wymagające aktywnej postawy, warunków higienicznych małe pomieszczenia i zagęszczenie w klasie, źle wpływają na samopoczucie, pory lekcji im późniejsza pora,tym większe zmęczenie, pory roku wiosną i jesienią,mniejsza odporność na zmęczenie,zimą mniejsza aktywność fizyczna w szkole. Powyższe stwierdzenia zdają się potwierdzać niekorzystną ergonomię pracy ucznia w szkole,co prowadzi do pogorszenia jego samopoczucia i w sposób pośredni niekorzystnie wpływa na jego zdrowie. Moment rozpoczęcia ćwiczeń powinien zależeć również od toku lekcyjnego. Najrozsądniej umieścić go między dwa ogniwa lub w chwil, gdy uczniowie wykonali jakąś większą pracę lekcyjną(zadanie, ćwiczenie itp.). Ćwiczenia powinno się przeprowadzić przy otwartych oknach, bez względu na porę roku. Przebieg ćwiczeń śródlekcyjnych winien odbywać się w jak najlepszych warunkach higienicznych. Przed ich rozpoczęciem należy przewietrzyć klasę. Ćwiczenia śródlekcyjne w klasach młodszych przeprowadza nauczyciel, natomiast w klasach starszych może prowadzić odpowiednio przygotowany uczeń.

3 Biorąc pod uwagę rekreacyjny charakter tych ćwiczeń należy dążyć do wytworzenia w czasie ich trwania atmosfery radości, pogody i swobody ruchu. Do ćwiczeń należy ustawić młodzież tak, by miała możliwie jak największą swobodę ruchu. Ustawienie się i wszelkie zmiany pozycji wyjściowej do ćwiczeń powinny odbywać się szybko, sprawnie i cicho. pracy. W czasie prowadzenia ćwiczeń należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa higieny Przy programowaniu zestawów ćwiczeń trzeba przede wszystkim uwzględnić: wiek uczniów, zestawy ćwiczeń powinny angażować grupy mięśni i stawów najbardziej zmęczonych postawą ucznia w pracy szkolnej, w klasach młodszych najodpowiedniejszą metodą prowadzenia ćwiczeń jest metoda zabawowo naśladowcza, a w klasach wyższych,metoda naśladowcza ścisła i zadaniowa. Częstotliwość zmian zestawów ćwiczeń zależy od potrzeb młodzieży i inwencji prowadzącego, nie powinna być jednak mniejsza niż raz w miesiącu. Ponieważ muzyka jest elementem odprężającym wskazane jest stosowanie jej w czasie ćwiczeń, zwłaszcza w szkołach zradiofonizowanych, gdzie z powodzeniem zastosować można gotowe zestawy ćwiczeń z podkładem muzycznym, rozszerzając w ten sposób zakres stosowanych środków audytywnych. Terminologia i opis ćwiczeń powinny być zgodne z zasadami przyjętymi dotychczas w praktyce szkolnej. Należy pamiętać,że ćwiczenia muszą być łatwe, proste, ale jednocześnie dynamiczne, atrakcyjne i znane młodzieży. Nie należy obciążać układu nerwowego ćwiczeniami trudnymi złożonymi i nowymi. Ćwiczenia śródlekcyjne, jak też inne formy działalności szkoły na rzecz podnoszenia zdrowia i sprawności fizycznej uczniów powinny być realizowane przy pełnym zaangażowaniu dyrekcji szkoły, całego grona pedagogicznego i organizacji uczniowskich działających w szkole. Sens i istota ćwiczeń odniosą pożądany skutek,jeśli spełnią one następujące funkcje: relaksacyjną-polega na zmniejszeniu napięcia mięśniowego i obniżeniu aktywności psychicznej, stymulującą-polega na pobudzeniu do działania, kompensacyjną-polega na stosowaniu wszelkich zabiegów skierowanych przeciw zmęczeniu szkolnemu, korekcyjną-polega na interwencji w przypadkach stwierdzenia odchyleń od normy.

4 Chciałbym,aby wymienione przeze mnie powyższe wskazówki przyczyniły się do osiągnięcia optymalnej pracy umysłowej ucznia i pomogły w podejmowaniu działań zmierzających do poprawy stanu zdrowia i wypoczynku ucznia. TOK ĆWICZEŃ ŚRÓDLEKCYJNYCH Tok ćwiczeń śródlekcyjnych powinien składać się z pięciu pozycji uszeregowanych według następującego schematu: 1.Ćwiczenia szyi, 2.Ćwiczenia ramion, 3.Ćwiczenia tułowia w różnych płaszczyznach, 4.Ćwiczenia nóg, 5.Ćwiczenia oddechowe. ćwiczenia mięśni szyi to wolne lub szybkie skłony,skręty i krążenia głowy.celem ich jest prawidłowe ustawienie głowy i kształtowanie naturalnych krzywizn kręgosłupa. ćwiczenia ramion angażują przede wszystkim mięśnie obręczy barkowej, ramion, przedramion i dłoni. Są to skurcze (pionowy, poziomy), wymachy, przedmachy, rzuty, wyprosty i krążenia jednorącz i oburącz, wykonywane w różnych kierunkach i w różnym tempie. ćwiczenia tułowia pobudzają układ krążenia i oddychania, korygują postawę ciała, zwiększają gibkość, elastyczność kręgosłupa. Jako podstawowe należy tu wymienić: skłony w przód, w tył (płaszczyzna strzałkowa), skłony boczne (płaszczyzna czołowa), skręty (płaszczyzna poprzeczna), skrętoskłony i krążenia (płaszczyzna kombinowana). ćwiczenia nóg mają na celu rozruszanie stawów kończyn dolnych. Są to: chody, biegi, podskoki, jednonóż i obunóż, wykonywane w miejscu i w różnych kierunkach po klasie, zeskoki, przechodzenia pod i nad przeszkodą, kroki taneczne, a także specjalne ćwiczenia przeciw płaskiej stopie. ćwiczenia oddechowe celem ich jest zwiększenie pojemności życiowej i wentylacji płuc. Należy rozpocząć je od nauki prawidłowego oddechy (wdech nosem, wydech ustami). Naturalnym ożywieniem i uatrakcyjnieniem ćwiczeń oddechowych może być śpiew. Przyjęty tok wydaje się słuszny ze względu na wszechstronne przećwiczenie poszczególnych grup mięśniowych i uruchomienie tych grup narządów ruchu, które na skutek monotonnej, często niewłaściwej postawy ucznia podczas pracy, powodują powstanie i utrwalenie się nieprawidłowej postawy ciała.

5 PRZYKŁADOWE ZESTAWY ĆWICZEŃ ŚRÓDLEKCYJNYCH ZESTAW I. Ruch :skłony głowy w przód i w tył, (powtórzyć ćwiczenie 5x na każdą stronę) 2.PW-siad skorygowany na krzesełku, RR oparte o pulpit na szerokość barków, Ruch: uginanie RR w łokciach z jednoczesnym dotknięciem klatką piersiową pulpituwyprost, (powtórzyć ćwiczenie 5x). 3.PW-postawa zasadnicza. Ruch : z postawy zasadniczej rozkrok-skłony tułowia w lewo i w prawo, (powtórzyć ćwiczenie 4x na każdą stroną). 4.PW-postawa zasadnicza. Ruch :podskoki obunóż w miejscu, (czas 15 s.). 5.PW-postawa swobodna. Ruch : ćwiczenia oddechowe-głęboki wdech nosem wydech ustami, (czas 15 s.). ZESTAW II. Ruch: skłony głowy w bok wprawo i w lewo, (powtórzyć ćwiczenie5x na każdą stronę). 2.PW-postawa zasadnicza Ruch: z postawy zasadniczej rozkrok-dwa akcenty dłoni o uda, dwa klaśnięcia nad głową, (powtórzyć ćwiczenie 4x). 3.PW-postawa zasadnicza,rr na biodrach. Ruch: z postawy zasadniczej rozkrok-rytmiczne pogłębiane skłony tułowia w przód i w tył, (powtórzyć ćwiczenie 5x). 4.PW-postawa zasadnicza. Ruch: z postawy zasadniczej rozkrok-podskoki jednonóż,raz na prawej,raz na lewej nodze, (czas: 10 s.). 5.PW-postawa swobodna. Ruch: ćwiczenia oddechowe-głęboki wdech nosem i wydech ustami (czas: 15 s.). ZESTAW III. Ruch: krążenia głowy raz w prawo, raz w lewo, (powtórzyć ćwiczenie 5x). 2.PW-siad skorygowany na krzesełku.

6 Ruch: pionowy ruch RR- energiczne opuszczanie w dół, (powtórzyć ćwiczenie 6x). 3.PW postawa zasadnicza. Ruch :z postawy zasadniczej rozkrok-krążenia tułowia raz w prawo, raz w lewo, (powtórzyć ćwiczenie 6x). Ruch :wspięcie na palcach głęboki wdech na1,2,3-powrót do postawy,głęboki wydech na 4,5,6. (czas 20 s.). ZESTAW IV. Ruch :pisanie głową cyfr 1,5,9,itp. (czas 15 s.). 2.PW-siad skorygowany na krzesełku. Ruch: poziomy skurcz RR energiczne opuszczanie w dół (powtórzyć ćwiczenie 5x). 3.PW postawa zasadnicza,rr splecione z przodu. Ruch : z postawy zasadniczej rozkrok-skłon tułowia w przód i w tył (rąbanie drewna). (powtórzyć 4x). 4.PW postawa zasadnicza Ruch: z postawy zasadniczej dwójkami do siebie zwrot chwyt za ręce równoczesne przysiady-wdech na 1,2,3,powrót do postawy wydech na 4,5,6., (czas 20 s.). ZESTAW V. 1.PW siad skorygowany na krzesełku z książką na głowie. Ruch: wypychanie głową książki w górę, (powtórzyć ćwiczenie 6x). 2.PW siad skorygowany na krzesełku na środku ławki położona książka. Ruch :przekładanie książki raz na prawą,raz na lewą stronę ławki, (powtórzyć ćwiczenie 6x) 3.PW postawa zasadnicza, RR opuszczone w dół, przed sobą trzymają książkę, skręt tułowia w prawo, połóż książkę na ławce, (powtórzyć ćwiczenie 4x na każdą stronę). 4.PW postawa zasadnicza,rr oparte o blat ławki, książka na głowie. Ruch: z postawy zasadniczej rozkrok, przysiady na całych stopach, 5.PW postawa swobodna. Ruch: ćwiczenia oddechowe-marsz w miejscu ze śpiewem, (czas 30 s.). ZESTAW VI. 1.PW siad skorygowany na krzesełku. Ruch: przykładanie ucha do pulpitu na przemian lewego i prawego, (powtórzyć ćwiczenie 6x na każdą stronę).

7 2.PW postawa zasadnicza,rr wzwyż, Ruch: swobodne ruchy dłoni w stawach nadgarstkowych (pożegnanie odjeżdżających), (czas 15 s.). 3.PW postawa swobodna, lewa noga ugięta kolanie. Ruch :chwyt stopy oburącz-przyciągnięcie głowy do kolana-to samo prawą nogą, (powtórzyć ćwiczenie 4x na każdą nogę). 4.PW postawa swobodna lewa noga ugięta w kolanie. Ruch :dwa podskoki na prawej nodze-to samo lewa noga, (powtórzyć ćwiczenie 6x na każdą nogę). 5.PW postawa swobodna. Ruch :ćwiczenia oddechowe marsz w miejscu ze śpiewem (czas 30 s.). ZESTAW VII. 1.PW postawa zasadnicza-lekki skłon tułowia przód,rr oparte o pulpit. Ruch: skręt głowy na przemian w lewo i w prawo, (ćwiczenie powtórzyć 5x na każdą stronę). 2.PW postawa zasadnicza. Ruch: wymach RR przodem wzwyż i w dół, (ćwiczenie powtórzyć5x) 3.PW postawa zasadnicza, lewa noga ugięta w kolanie, lewa i prawa ręka na pulpicie. Ruch :skłon tułowia w tył z jednoczesnym podciąganie lewej nogi w górę do postawy-to samo wykonujemy z nogą prawą, (ćwiczenie powtórzyć6x na każdą nogę). 4.PW postawa zasadnicza. Ruch: rytmiczny przysiad o zwartych kolanach-wdech na 1,2,3 -powrót do postawy-wydech na 3,4,5, (ćwiczenie powtórzyć 10x). ZESTAW VIII 1.PW postawa zasadnicza. Ruch :swobodne skłony głowowe wszystkich kierunkach, (czas 15s.). 2.PW postawa zasadnicza. Ruch: klaśnięcie w dłonie przed sobą,za sobą i nad głową, (powtórzyć ćwiczenie 6x). 3.PW postawa zasadnicza,rr na biodrach. Ruch: z postawy zasadniczej rozkrok-krążenia tułowia w prawo i w lewo, (czas 30 s.). 4.PW-postawa swobodna. Ruch: przeskoki z jednej nogi na drugą, (czas 15 s.).

8 5.PW postawa zasadnicza. Ruch :wznos RR przodem w górę wdech na 1,2,3-opust RR wydech na 3,4,5. ZESTAW IX Ruch: skręt głową w lewo z dwukrotnym dotknięciem brodą barku-wyprost, To samo w drugą stronę, (ćwiczenie powtórzyć 5x na każdą stronę). 2.PW siad skorygowany na krzesełku RR na barkach. Ruch :rytmiczne krążenia RR w tył, (czas 10 s.). 3.PW siad skorygowany na krzesełku,rr na biodrach. Ruch :skręty tułowia w prawo i w lewo, (ćwiczenie powtórzyć 6x na każdą stronę). 4.PW postawa swobodna. Ruch :marsz miejscu z wysokim unoszeniem kolan, (czas 15 s.). 5.PW postawa zasadnicza z książką na głowie. Ruch: wznos RR bokiem aż do dotknięcia palcami książki-wdech, RR bokiem w dół-wydech, (ćwiczenie powtórzyć 6x). ZESTAW X. 1.PW siad skorygowany na krzesełku. Ruch: skręty powtórzyć 5x). głowy w prawo i w lewo z równoczesnym jej skłonem tył, (ćwiczenie 2.PW postawa zasadnicza dwójkami do siebie, podanie rąk. Ruch: jednoczesne przysiady wdech,powrót do postawy-wydech, 3.PW postawa zasadnicza.ruch :z postawy zasadniczej rozkrok-skręt tułowia w lewo, w prawo z luźnym odplataniem go RR, (ćwiczenie powtórzyć 5x na każdą stronę). 4.PW postawa swobodna. Ruch :bieg w miejscu z wysokim unoszeniem kolan, (czas 20 s.). LITERATURA W. Czarniecki, M. Kulig, W. Mikke.: Ćwiczenia śródlekcyjne w. f. oraz zabawy i gry ruchowe. ZNP- Wydział Pedagogiczny, Katowice 1960 K. Wlażnik, A Złotkiewicz.: Ćwiczenia śródlekcyjne i międzylekcyjne w klasach początkowych. WSiP, Warszawa 1977