Biochemiczne czynniki ryzyka miażdżycy w grupie młodzieży kończącej szkołę ponadgimnazjalną ocena zmian w okresie rocznej obserwacji

Transkrypt

1 Kawalec-Kajstura Probl Hig Eidemiol E i ws. 205, Biochemiczne 96(): czynniki ryzyka miażdżycy w gruie młodzieży kończącej szkołę Biochemiczne czynniki ryzyka miażdżycy w gruie młodzieży kończącej szkołę onadgimnazjalną ocena zmian w okresie rocznej obserwacji Biochemical atherosclerosis risk factors in adolescent graduates of senior high schools assessment of changes during annual observation Ewa Kawalec-Kajstura, Iwona Malinowska-Liień, Tomasz Brzostek Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego i Środowiskowego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wstę. Wystąienie zmian miażdżycowych koreluje z obecnością biochemicznych czynników ryzyka miażdżycy (BCRM). Eidemiologia BCRM w oulacji młodzieży jest niedostatecznie oznana, co uniemożliwia odjęcie skutecznych działań rewencyjnych skierowanych do tej gruy wiekowej. Cel. Ocena zmian BCRM w okresie rocznej obserwacji w gruie młodzieży kończącej szkołę onadgimnazjalną. Materiał i metoda. Badania rzerowadzono dwukrotnie w odstęie 2 miesięcy wśród 4 uczniów szkoły onadgimnazjalnej, w wieku 7-9 lat. Oznaczono stężenia cholesterolu całkowitego (TC), we frakcji HDL-C i LDL-C, triglicerydów, glukozy, białka ostrej fazy (hscrp) i fibrynogenu. Wyniki. W okresie rocznej obserwacji odnotowano istotny wzrost stężeń TC i LDL-C w badanej gruie (odowiednio: 4,09 vs 4,23 mmol/l; =0,005 i 2,2 vs 2,32 mmol/l; =0,008) i wśród mężczyzn (odowiednio: 3,89 vs 4, mmol/l; =0,004 i 2,7 vs 2,30 mmol/l; =0,05). Wśród mężczyzn nastąił także wzrost stężenia triglicerydów (0,95 do,3 mmol/l; =0,06). W gruie kobiet wykazano wzrost stężeń HDL-C (,39 vs,57 mmol/l; <0,00). W całej badanej gruie wykazano znamienny wzrost stężenia hscrp (0,83 vs,60 mg/l; =0,044) i fibrynogenu (2,26 vs 2,85 g/l; <0,00); wzrost stężeń fibrynogenu był znamienny w gruie kobiet (<0,00) i mężczyzn (=0,00). Wnioski. W okresie 2 miesięcy, wśród młodzieży kończącej szkołę onadgimnazjalną, wystęuje znamienny wzrost stężeń: TC, LDL-C, fibrynogenu i hscrp; wśród mężczyzn także triglicerydów. W gruie kobiet wystęuje wzrost stężenia HDL-C. Powyższe wyniki wskazują na otrzebę monitorowania zmian BCRM wśród młodych dorosłych celem odjęcia skutecznych działań rewencyjnych. Introduction. The occurrence of atherosclerotic lesions correlates with the resence of biochemical atherosclerosis risk factors (BARF). The eidemiology of BARF in adolescents is oorly understood, which limits effective reventive measures in this age grou. Aim. To evaluate changes of BARF during an annual observation of adolescent graduates of senior high schools. Material & Methods. Two measurements were erformed at a 2-month interval in a grou of 4 students, aged 7-9 years. The concentrations of total cholesterol (TC), HDL-C and LDL-C, triglycerides, glucose, acute hase rotein (hscrp) and fibrinogen were measured. Results. A significant increase in the concentrations of TC and LDL-C in the study grou (resectively:4.09 vs 4.23 mmol/l; =0.005 and 2.2 vs 2.32 mmol/l, =0.008), and among males (=0.004 and =0.05, resectively) were observed. The triglycerides increased among males (=0.06) while HDL-C among females ( <0.00). In the whole grou a significant increase of hscrp concentration (0.83 vs.60 mg/l; =0.044) and fibrinogen (2.26 vs 2.85 g/l; <0.00) were registered; the fibrinogen changes were significant among females (<0.00) and males (=0.00). Conclusions. During an annual eriod a significant increase of TC, LDL-C, fibrinogen and hscrp was observed among the adolescents. The increase concerns triglycerides in males and HDL-C in females. These results indicate the necessity to monitor BARC among adolescents in order to take effective reventive measures. Key words: atherosclerosis, biochemical risk factors, adolescents Słowa kluczowe: miażdżyca, biochemiczne czynniki ryzyka, młodzież Probl Hig Eidemiol 205, 96(): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do koresondencji / Address for corresondence dr n o zdr. Ewa Kawalec-Kajstura Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego i Środowiskowego CM UJ ul. Koernika 25, 3-50 Kraków tel , fax , e.kawalec@uj.edu.l Wykaz skrótów BCRM biochemiczne czynniki ryzyka miażdżycy TC cholesterol całkowity (Total Cholesterol) HDL-C cholesterol we frakcji HDL (High Density Lioroteins Cholesterol) LDL-C cholesterol we frakcji LDL (Low Density Lioroteins Cholesterol) TG triglicerydy hscrp wysokoczułe białko C-reaktywne (highsensitivity C-reactive roteine)

2 206 Probl Hig Eidemiol 205, 96(): Wstę Powikłania miażdżycy ujawniają się omiędzy 4 a 6 dekadą życia, jednak wczesne zmiany miażdżycowe w tętnicach mogą ojawiać się już we wczesnym dzieciństwie [-3]. Nasilenie zmian w naczyniach tętniczych, także wśród osób młodych, zwiększa się z wiekiem i odobnie jak u dorosłych jest związane z obecnością czynników ryzyka, w tym także biochemicznych [4]. Tymczasem ze względu na niemy klinicznie rzebieg rocesu aterogenezy i małą liczbę wiarygodnych badań obejmujących oulację w wieku rozwojowym i młodych dorosłych, eidemiologia czynników ryzyka miażdżycy, także biochemicznych w orównaniu z oulacją osób dorosłych nie jest dostatecznie oznana, co ogranicza stosowanie właściwej rewencji skierowanej do tej gruy wiekowej [4-6]. Cel badań Ocena wybranych, biochemicznych czynników ryzyka miażdżycy i ich zmian w okresie rocznej obserwacji w gruie młodzieży kończącej szkołę onadgimnazjalną. Materiał i metoda Badania rzerowadzono dwukrotne w odstęie 2 miesięcy na terenie jednej z krakowskich szkół onadgimnazjalnych. Badania uzyskały zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (KBET/68/ B/2006), dyrekcji szkoły, edagogów, rzedstawicieli Rady Rodziców i samych uczniów. Badaną gruę stanowili uczniowie klas drugich liceum ogólnokształcącego i trzecich technikum. Warunkiem uczestnictwa było odisanie deklaracji świadomej zgody na udział w badaniu rzez uczniów i ich rodziców lub rawnych oiekunów. Deklarację świadomej zgody odisało łącznie 57 uczniów i ich rawnych oiekunów (co stanowiło 66,2% ogółu uczniów będących w indeksowanej gruie wiekowej), wzięli oni udział w ierwszym etaie badań. Po roku w owtórnych ch wzięło udział 89,9% gruy wyjściowej, tj. 4 osób (00 kobiet i 4 mężczyzn). W czasie ierwszego młodzież była w wieku od 7 do 9 lat; średnia wieku wynosiła 7,85±0,5 roku. Od uczestników obrano krew żylną na czczo (zachowując minimalny okres 2 godzin od ostatniego osiłku). Materiał obierano do dwóch róbówek: na skrze celem oznaczenia cholesterolu całkowitego, we frakcji LDL (LDL-C), HDL (HDL C), triglicerydów (TG) i glukozy oraz do robówki z dodatkiem antykoagulantu (cytrynian sodu) w celu oznaczenia stężenia białka C-reaktywnego (hscrp) i fibrynogenu. Pobranie krwi zostało rzerowadzone rzez dylomowane ielęgniarki, zgodnie z obowiązującymi rocedurami i standardami. Pobrany materiał został rzetransortowany do laboratorium w czasie nie dłuższym niż 2 godziny od momentu obrania. Liidogram: cholesterol całkowity, we frakcji HDL i LDL, triglicerydy oraz stężenie glukozy oznaczono w surowicy krwi metodą suchej chemii w analizatorze VITROS 250 firmy Ortho-Clinical Diagnostics, Johnson&Johnson Comany. Stężenie hscrp i fibrynogenu oznaczono w osoczu rzy użyciu zestawu odczynników firmy DADE Behring metodą nefelometrii w analizatorze BN II firmy Siemens. Badania krwi w obu etaach wykonano w ełni owtarzalnych warunkach, w laboratorium osiadającym atesty kliniczne. Wyniki zinterretowano w oarciu o rekomendacje Euroean Society of Cardiology, dotyczące rofilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego [7]. Ponadto, zgodnie ze wsólnym stanowiskiem American Heart Association i Centres Disease Control and Prevention z roku 2003 [8], dla stężenia hscrp określono rzedziały: oniżej mg/l jako definiujący gruę o niskim ryzyku, od do 3 mg/l jako gruę o ośrednim i owyżej 3 mg/l jako gruę o wysokim ryzyku wystąienia chorób sercowo-naczyniowych [9]. Dla zinterretowania stężenia fibrynogenu osłużono się normami laboratoryjnymi rzyjmując za rawidłowy rzedział wartości od,8 do 3,5 g/l. Analizę statystyczną rzerowadzono za omocą akietu Statistica 8. PL. We wszystkich analizach za oziom istotności statystycznej rzyjęto wartość =0,05. Wyniki W badanej gruie średnie wartości stężenia cholesterolu całkowitego mieściły się w granicach wartości rawidłowych. Równocześnie zaobserwowano istotny statystycznie wzrost średniego stężenia cholesterolu całkowitego o roku w całej badanej gruie (=0,005) i w gruie mężczyzn (=0,004). Wśród kobiet wzrost nie był znamienny (tab. I). Średnie stężenie cholesterolu całkowitego różniło się istotnie w zależności od łci jedynie w ierwszym oznaczeniu i było znamiennie niższe wśród mężczyzn (=0,020). W ierwszym oznaczeniu stężenie cholesterolu całkowitego we krwi równe lub owyżej rekomendowanej wartości ( 5 mmol/l) stwierdzono u 9,9% (n=4) badanej gruy, w drugim natomiast u 6,3% (n=23), wzrost nie był istotny (=0,3). Średnie wartości cholesterolu we frakcji LDL (LDL-C) w całej analizowanej gruie mieściły się w zakresie wartości rawidłowych. Po 2 miesiącach zaobserwowano znamienny wzrost średniego stężenia LDL-C (=0,008) w całej badanej gruie, odobnie w gruie mężczyzn (=0,05) (tab. II).

3 Kawalec-Kajstura E i ws. Biochemiczne czynniki ryzyka miażdżycy w gruie młodzieży kończącej szkołę W analizowanym okresie odsetek osób, u których stężenia LDL-C we krwi rzekraczały rekomendowane wartość (>3,0 mmol/l), wzrósł z 8,5% (n=2) do 3,5% (n=9) badanej gruy ogółem różnica nie była znamienna. Wartości średnie HDL-cholesterolu (HDL-C) w całej badanej gruie w obydwu oznaczeniach mieściły się w granicach rawidłowych (tab. III). Zarejestrowano istotny wzrost średniego stężenia HDL-C w gruie kobiet (<0,00) oraz dla ogółu badanych (<0,00). W obu ch średnie stężenie cholesterolu we frakcji HDL było istotnie wyższe w gruie kobiet, w orównaniu z mężczyznami (odowiednio =0,029 i =0,00). W ierwszym badaniu wartości HDL-C oniżej rekomendowanych stężeń ( mmol/l u mężczyzn i,2 mmol/l u kobiet) stwierdzono u 30,5% (n=43) badanych, w tym 34,0% (n=34) kobiet i 22,0% (n=9) mężczyzn. Po roku odsetek osób, u których stężenie HDL-C we krwi było oniżej wartości rekomendowanych istotnie zmniejszył się i wynosił 7,8% (n=) w całej badanej gruie (<0,00). W gruie kobiet odsetek osób o niższej niż rekomendowana wartości HDL-C istotnie zmniejszył się (z 34,0% do 8,0%; <0,00). W obu oznaczeniach wływ łci nie osiągnął oziomu znamienności. W obu oznaczeniach średnie stężenia triglicerydów (TG) w badanej gruie mieściły się w granicach normy. W ierwszym oznaczeniu stężenie triglicerydów we krwi było granicznie wyższe w gruie kobiet, Tabela I. Stężenia cholesterolu całkowitego w surowicy krwi z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table I. Concentrations of serum total cholesterol by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test w orównaniu z mężczyznami (=0,049). Po 2 miesiącach oziom triglicerydów istotnie wzrósł w gruie badanych mężczyzn (=0,06) (tab. IV). Stężenie triglicerydów owyżej wartości rekomendowanych (,7 mmol/l) w ierwszym oznaczeniu wykryto u 8,5% (n=2) badanych (0 kobiet i 2 mężczyzn). W drugim oznaczeniu odnotowano nieznaczny wzrost odsetka osób, u których stężenie triglicerydów we krwi rzekraczało rekomendowane wartości w badanej gruie ogółem (do 9,2%; n=3), zwłaszcza w gruie mężczyzn (do 2,2%; n=5); różnice nie były znamienne. Zarówno w ierwszym, jak i drugim badaniu wływ łci nie osiągnął oziomu znamienności statystycznej. Średnie stężenie białka C-reaktywnego (hscrp) w badanej gruie istotnie wzrosło w okresie rocznej obserwacji (=0,044). W obu oznaczeniach stężenie hscrp było nieznacznie wyższe w gruie kobiet, w orównaniu z mężczyznami (tab. V). W obu ch, w oarciu o wartość hscrp (< mg/l), u większości młodzieży stwierdzono niskie ryzyko rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego; odowiednio 80,% (n=3) w ierwszym i 69,5% (n=98) w drugim badaniu. Wysokie ryzyko (hscrp >3 mg/l) stwierdzono u 6,4% (n=9) uczniów w ierwszym i 7,8% (n=) w drugim badaniu. W ierwszym badaniu wysoki rofil ryzyka rezentowało 8,0% (n=8) badanych kobiet i 2,4% (n=) mężczyzn; o roku odsetki te wynosiły odowiednio: 8,0% (n=8) i 7,3% (n=3); Tabela III. Stężenie HDL-cholesterolu w surowicy krwi z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table III. Concentrations of serum HDL cholesterol by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test Cholesterol całkowity 4,09 2,70 6,0 0,69 2 4,23 2,70 6,80 0,76 4,8 2,90 5,90 0,67 2 4,28 2,90 6,80 0,78 3,89 2,70 6,0 0,7 2 4, 2,70 5,90 0,70 0,005 0,28 0,004 HDL-C,34 0,22 2,9 0, 2,49 0,68 2,50 0,33,39 0,22 2,9 0,5 2,57 0,68 2,50 0,32,23 0,30 2,30 0,37 2,29 0,89 2,00 0,25 <0,00 <0,00 0,428 Tabela II. Stężenia LDL-cholesterolu w surowicy krwi z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table II. Concentrations of serum LDL cholesterol by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test Tabela IV. Stężenia triglicerydów w surowicy krwi z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table IV. Concentrations of serum triglycerides by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test LDL-C 2,2 0,95 3,80 0,57 2 2,32,4 4,57 0,66 2,22 0,95 3,45 0,59 2 2,33,8 4,57 0,69 2,7,27 3,80 0,53 2 2,30,4 4,00 0,56 0,008 0,06 0,05 Triglicerydy 0,99 0,20 2,20 0,43 2,03 0,37 4,30 0,52,0 0,23 2,20 0,43 2 0,99 0,38 4,30 0,52 0,95 0,20 2,9 0,46 2,3 0,37 2,54 0,50 0,276 0,799 0,06

4 208 Probl Hig Eidemiol 205, 96(): Tabela V. Stężenia białka C-reaktywnego w osoczu z uwzględnieniem łci badanych zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table V. Concentrations of serum C-reactive rotein by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test hscrp (mg/l) (mg/l) (mg/l) 0,83 0,6 7,95,27 2,60 0,4 33,0 4,43 0,93 0,6 7,95,42 2,78 0,4 33,0 4,96 0,59 0,6 4,4 0,75 2,2 0,6 7,0 2,75 Tabela VI. Stężenia fibrynogenu w osoczu z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table VI. Concentrations of serum fibrinogens by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test Fibrynogen (g/l) (g/l) (g/l) 2,62,58 4,57 0,48 2 2,85,82 4,90 0,53 2,7,76 4,57 0,48 2 2,90 2,02 4,90 0,53 2,4,58 3,44 0,4 2 2,7,82 4,0 0,52 0,044 0,097 0,242 <0,00 <0,00 0,00 Tabela VII. Stężenia glukozy w surowicy krwi z uwzględnieniem łci badanej młodzieży zestawienie danych z ierwszego () i drugiego (2) Table VII. Concentrations of serum glucose by gender of subjects comarison of data of st and 2 nd test Glukoza 4,57 3,30 6,90 0,52 2 4,57 3,50 7,00 0,46 4,50 3,80 6,20 0,44 2 4,5 3,50 6,00 0,40 4,75 3,30 6,90 0,66 2 4,7 3,90 7,00 0,56 różnice w zakresie rzekroczeń omiędzy ierwszym i drugim badaniem nie były znamienne. Średnie wartości stężenia fibrynogenu w obu oznaczeniach mieściły się w granicach normy. Tym niemniej, w całej analizowanej gruie średnie stężenie fibrynogenu było istotnie niższe w ierwszym, w orównaniu z drugim oznaczeniem (<0,00). Podobną zależność zaobserwowano analizując odrębnie gruę kobiet (<0,00) i mężczyzn (=0,00). W obu orównywanych ch średnie stężenie fibrynogenu było istotnie wyższe w gruie kobiet, w orównaniu z mężczyznami (odowiednio: =0,00 i =0,04) (tab. VI). W trakcie rocznej obserwacji odsetek badanych, u których stężenie fibrynogenu rzekroczyło normę (>3,5 g/l) istotnie wzrósł (z 4,3% do 0,6%; =0,026). W ierwszym badaniu rzekroczenie norm dla fibrynogenu stwierdzono wyłącznie wśród kobiet (n=6), zaś o roku u 2,0% kobiet (n=2) i 7,3% (n=3) mężczyzn. W obu ch średnie stężenia glukozy mieściły się w granicach normy. Wyższe średnie wartości stężeń w obu oznaczeniach stwierdzono u mężczyzn (4,75±0,83 mmol/l i 4,7±0,56 mmol/l) w orównaniu z kobietami (4,50±4,44 mmol/l i 4,5±0,40 mmol/l); obydwie różnice były istotne statystycznie (odowiednio = 0,008 i =0,032) (tab. VII). W badaniu ierwszym stężenie glukozy we krwi wskazujące na zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego o odłożu miażdżycowym (tj. 5,6 mmol/l) stwierdzono u 5,0% (n=7) badanej gruy, w drugim u 2,8% (n=4), różnice nie były znamienne. Dyskusja Według wiedzy autorów rzedstawiona raca jest ierwszą olską ublikacją ukazującą nie tylko częstość wystęowania biochemicznych czynników ryzyka miażdżycy, ale także ich zmianę w czasie w gruie młodych osób, będących u rogu dorosłości. Mimo ewnych ograniczeń (mała liczebność gruy, nierównomierny udział łci), otrzymane wyniki stanowią cenną informację dla celów rewencji sercowo-naczyniowej, wyznaczając główne jej kierunki i otymalny moment dla jej wdrażania. Przedstawione wykazały bowiem nie tylko obecność, ale i narastanie natężenia biochemicznych czynników ryzyka miażdżycy w gruie młodzieży w wieku 7-9 lat, kończącej szkołę onadgimnazjalną. W okresie 2-miesięcznej obserwacji wykazano znamienny wzrost stężenia aterogennych liidów: cholesterolu całkowitego, we frakcji LDL, a także fibrynogenu i białka C-reaktywnego w całej badanej gruie młodzieży. Nie bez znaczenie z unktu widzenia rewencji jest również zaobserwowany w gruie mężczyzn znamienny wzrost stężenia triglicerydów w surowicy krwi. Równocześnie w gruie młodych kobiet zaobserwowano istotny wzrost średniego stężenia HDL-cholesterolu. Wśród arametrów liidowych, w badanej gruie aterogenną dysliidemię w oarciu o standardy między-narodowe (cholesterol całkowity 5 mmol/ l, LDL C 3,0 mmol/l, TG,7 mmol/l) [8] rozoznano u co dziesiątego ucznia, odobnie w obu oznaczeniach. Wartości HDL C oniżej rekomendowanych ( mmol/l u mężczyzn i,2 mmol/l u kobiet) stwierdzono u blisko /3 badanych w ierwszym etaie. Po roku odsetek osób ze stężeniem HDL-cholesterolu oniżej wartości rekomendowanych zmniejszył się istotnie (z 30,5% do 7,8%; <0,00), w tym w gruie kobiet (z 34,0% do 8,0%; <0,00). 0,722 0,328 0,468

5 Kawalec-Kajstura E i ws. Biochemiczne czynniki ryzyka miażdżycy w gruie młodzieży kończącej szkołę Analizując zmianę średnich wartości arametrów liidowych u obu łci w wśród kobiet zaobserwowano istotną, korzystną zmianę w zakresie stężeń HDL-C, inne arametry gosodarki liidowej w gruie kobiet nie uległy istotnej zmianie w okresie 2 miesięcy. Wśród badanych mężczyzn zaobserwowano natomiast znamienny wzrost średnich wartości cholesterolu całkowitego, we frakcji LDL i triglicerydów. Przedstawione, odnoszące się do gruy mężczyzn wyniki są zgodne z obserwacjami Słowikowskiej-Hilczer i ws. [0]. Badacze wykazali dodatnią korelację omiędzy wiekiem badanych a stężeniami cholesterolu całkowitego i triglicerydów oraz odsetkiem młodych mężczyzn ze stwierdzoną aterogenną dysliiedemią. Należy odkreślić, że autorzy analizowali dwie gruy wiekowe: dwudziesto- i trzydziestolatków, stąd zaobserwowana na rzestrzeni dekady wyraźna różnica częstości rozoznawania aterogennej dysliidemii. Nasze jako ierwsze w Polsce wykazały wzrastające, niekorzystne zmiany aterogennych frakcji liidów już u 7-9-letnich mężczyzn. W naszym badaniu wływ łci na wartości średnie arametrów liidowych różnił się w obu analizowanych oznaczeniach. W ierwszym oznaczeniu mężczyźni charakteryzowali się znamiennie niższym stężeniem cholesterolu całkowitego (=0,020) i we frakcji HDL (=0,029); stężenie triglicerydów we krwi było natomiast granicznie wyższe w gruie kobiet (=0,049). Po roku jedynie w odniesieniu do wartości średniej HDLcholesterolu wływ łci osiągnął oziom znamienności; była ona wyższa w gruie kobiet (=0,00). Danych na temat wływu łci na stężenia aterogennych liidów we krwi w odniesieniu do olskich nastolatków dostarczają Mierzwy i ws. [] rzerowadzone wśród 55 szczecińskich licealistów oraz Kozakowskiego i ws. [2] zrealizowane wśród 309 licealistów z Warszawy. Autorzy obu badań wykazali znamiennie wyższe stężenie triglicerydów w gruie chłoców, co jest zbieżne z naszymi obserwacjami. Podobnie jak rzebadane rzez nas młode kobiety, szczecińskie licealistki [] charakteryzowały się wyższymi średnimi wartościami stężeń cholesterolu całkowitego i we frakcji HDL w orównaniu z mężczyznami. Cytowane Mierzwy i ws. [] wykazały onadto wyższe średnie wartości cholesterolu we frakcji LDL wśród kobiet, czego nie zaobserwowano w naszych ch. Rola rocesów zaalnych w atogenezie miażdżycy nie budzi wątliwości. Coraz większe znaczenie w redykcji zdarzeń sercowo-naczyniowych o odłożu miażdżycowym rzyisuje się markerom stanu zaalnego, do których zalicza się białko C-reaktywne, zwłaszcza gdy wsółistnieją inne czynniki ryzyka [3, 4, 5]. Dlatego nieokojącym jest, zaobserwowany w naszym badaniu, znamienny wzrost średnich wartości hscrp w trakcie rocznej obserwacji, tym niemniej w obu oznaczeniach mieściły się one w granicach wartości rawidłowych (odowiednio 0,83 mg/l i,60 mg/l). Również Krintus i ws. [6] wykazali, że średnie wartość stężenia hscrp w badanej gruie zdrowych, młodych osób (25-40 lat), mieściły się w granicach rawidłowych. W cytowanych ch zaobserwowano onadto niższe wartości hs- CRP w gruie osób bez wsółwystęujących czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (0,59 mg/l), niż u osób z hierliidemią (0,96 mg/l). W badaniu własnym nie analizowano wływu hierliidemii na wartość hscrp. Jednak zaobserwowane w okresie 2 miesięcy natężenie innych biochemicznych czynników ryzyka miażdżycy (w tym aterogennych frakcji liidów), mogło mieć wływ na wyższe średnie wartości hscrp w drugim oznaczeniu. W ch własnych wysokie ryzyko rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego w oarciu o wyniki hscrp (>3 mg/l) [9] stwierdzono u 6,4% ogółu młodzieży, a o roku u 7,8%. W analizowanym czasie nie zmienił się odsetek kobiet o wysokim ryzyku sercowonaczyniowym oszacowanym w oarciu o wartość hscrp, zaobserwowana zmiana była wynikiem wzrostu odsetka mężczyzn z wartością hscrp >3 mg/l. W oulacji młodych dorosłych, analizowanych w ramach Cardiovascular Risk in Young Finn Study, stężeniem hscrp >3 mg/l charakteryzowało się niesełna 0% mężczyzn i tyle samo kobiet nie stosujących antykoncecji hormonalnej. Równocześnie cytowane badanie wykazało, że wysokie ryzyko sercowo-naczyniowe wynikające z odwyższonego stężenia hscrp wystąiło aż u 35% stosujących hormonalną antykoncecję kobiet [7]. Wływu stosowania antykoncecji hormonalnej na stężenie hscrp nie analizowano w badaniu własnym. Wśród badanych młodych dorosłych, oznaczenia stężenia fibrynogenu wykazały w ciągu roku znamienny wzrost wartości średnich (2,26 g/l vs 2,85 g/l) oraz znamienne zwiększenie odsetka osób, u których jego stężenie rzekroczyło normę uznaną w klinicznym laboratorium uniwersyteckim (z 4,3% do 0,6%), w tym zwłaszcza wśród kobiet (z 6% do 2%). W obu oznaczeniach również średnie wartości stężenia fibrynogenu były istotnie wyższe w gruie kobiet. Fakt ten jest szczególnie nieokojący ze względu na udowodniony, wyraźny związek odwyższonego stężenia fibrynogenu z ryzykiem wystąienia zawału mięśnia sercowego właśnie u kobiet [8]. Podobne do otrzymanych w badaniu zróżnicowanie wyników średnich wartości stężeń fibrynogenu u młodych kobiet i mężczyzn uzyskali Szostak-Węgierek i ws. [9], którzy odwyższone stężenia fibrynogenu stwierdzili u blisko % kobiet i niesełna 5% mężczyzn. W ch własnych odsetek uczniów, wykazujących odwyższone stężenie glukozy uznane za zwiększające ryzyko chorób sercowo-naczyniowych ( 5,6 mmol/l) [3] nieznacznie zmniejszył się

6 20 Probl Hig Eidemiol 205, 96(): w czasie rocznej obserwacji; wynosił on odowiednio 5,0% uczniów w ierwszym i 2,8% w drugim badaniu. Uzyskany odsetek hierglikemii jest orównywalny z wynikami innych autorów. W ch Szostak- Węgierek [9] rzerowadzonych w gruie młodych dorosłych, hierglikemię na czczo rozoznano u 3,7% mężczyzn i,4% kobiet. W badaniu Kozakowskiego i ws. [2] odwyższone stężenie glukozy we krwi stwierdzono u 0,5% dziewcząt i 2,6% chłoców. Otrzymane wyniki sugerują otrzebę monitorowania zmian, a nawet rozważenia rowadzenia bilansu biochemicznego ryzyka rozwoju miażdżycy wśród młodych osób dorosłych, kończących szkołę onadgimnazjalną. Takie odejście umożliwi adekwatne, wyrzedzające ojawienie się klinicznych manifestacji miażdżycy, wdrożenie skutecznych i ukierunkowanych na młodych ludzi działań rewencyjnych. Wnioski. W badanej gruie młodych dorosłych, w okresie 2 miesięcznej obserwacji stwierdza się wzrost natężenia modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy: cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, fibrynogenu i hscrp w badanej gruie ogółem. 2. W gruie mężczyzn wystęuje znamienny wzrost średnich wartości cholesterolu całkowitego, LDL- C i triglicerydów, równocześnie w gruie młodych kobiet nastęuje znamienny wzrost średniego stężenia HDL-cholesterolu. 3. Otrzymane wyniki sugerują otrzebę oceny i monitorowania zmian w zakresie biochemicznego ryzyka rozwoju miażdżycy wśród młodych dorosłych kończących szkołę onadgimnazjalną w celu odjęcia skutecznych działań rewencyjnych. Piśmiennictwo / References. Wissler RW, Strong JP: Risk factors and rogression of atherosclerosis in youth. Am J Pathol 998, 53: Sternby NH, Fernandez-Britto JE, Nordet P. Pathobiological determinants of atherosclerosis in youth (PBDAY Study), Bull WHO 999, 77: Gorgoń-Komor A, Gąsior M, Komor K i ws. Patomechanizm i czynniki ryzyka ostrych zesołów wieńcowych u młodych dorosłych. Kardiochir Torakochir Pol 2007, 4(4): Chmiel-Połeć Z, Cybulska I. Palenie aierosów oraz inne czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, związanych z miażdżycą tętnic, wśród młodzieży. Prz Lek 2008, 65(0): Hoffmann K, Foremska-Iciek J, Puek-Musialik D. Rozowszechnienie wybranych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego w oulacji dzieci i młodzieży. Prz Kardiodiabetol 2009, 4(4): Jodkowska M, Oblacińska A, Mikiel-Kostyra K i ws. Częstość wystęowania czynników ryzyka miażdżycy u młodzieży w wieku 6 i 8 lat uczniów szkół onadgimnazjalnych w Polsce. Med Wieku Rozw 202, 6(2): Euroean Society of Cardiology ESC: Euroejskie Wytyczne Dotyczące Prewencji Chorób Sercowo-Naczyniowych w Praktyce Klinicznej wersja skrócona. Czwarta Wsólna Grua Robocza Euroejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i innych towarzystw do sraw rewencji chorób sercowonaczyniowych w raktyce klinicznej. Kardiol Pol 2008, 66(4, sul.): American Heart Association 2003: Aktualne wytyczne American Heart Association dotyczące rozoczynania u dzieci ierwotnej rofilaktyki chorób układu sercowonaczyniowego związanych z miażdżycą tętnic. Med Prakt Pediatr 2003, 4: Pearson TA, Mensah GA, Alexander RW, et al. Markers of inflammation and cardiovascular disease: alication to clinical and ublic health ractice: a statement of healthcare rofessionals from the Centres for Disease Control and Prevention and the American Heart Association. Circ 2003, 07: Słowikowska-Hilczer J, Marchlewska K, Walczak- Jędrzejowska R i ws. Wysokie ryzyko wystąienia miażdżycy u mężczyzn w wieku lat z aglomeracji łódzkiej. Pol Merkur Lek 2007, 23(38): Mierzwa M, Seidler T, Szczutko M. Skład diety a rofil liidowy krwi młodzieży licealnej ze Szczecina. Endokrynol Otyłość Zaburzenia Przemiany Materii 200, 6(4): Kozakowski J, Kulesza A, Wycisk A i ws. Analiza rofilu liidowego i stężeń glukozy na czczo wśród młodzieży warszawskiej. Zależność od uwarunkowań rodzinnych. Postęy Nauk Med 203, 26(): Ross R. Ahterosclerosis an inflammatory disease. N Engel J Med 999, 340: Ford ES, Giles H, Myers GL, et al. C-reactive rotein concentration distribution among US children and Young Adults: findings from the National Health and Nutrition Examination Survey, Clin Chem 2003, 49(8): Folsom AR, Chambless LE, Ballantyne ChM, et al. An assessment of incremental coronary risk rediction using C-reactive rotein and other novel risk markers. The atherosclerosis risk in communities study. Arch Intern Med 2006, 66: Krintus M, Odrowąż-Syniewska G, Kuligowska-Prusińska M i ws. Asocjacja białka C-reaktywnego z aolioroteinami oraz tradycyjnymi markerami liidowymi jako wskaźnik chorób sercowo-naczyniowych u zdrowych, młodych osób. Med Biol Sci 2008, 22(2): Raitakari M, Mansikkaniemi K, Marniemi K, et al. Distribution and determinants of serum high-sensitive C-reactive rotein in a oulation of young adults (The Cardiovascular Risk in Young Finns Study). J Intern Med 2005, 258: Oliveira GHM. Nowe serologiczne markery ryzyka sercowonaczyniowego. Med Dyl 2006, 5(3): Szostak-Węgierek D. Wystęowanie czynników choroby niedokrwiennej serca u młodych osób dorosłych w oulacji olskiej. Przew Lek 2005, 2: 48-5.