Narodowy Test Zdrowia Polaków

Transkrypt

1 Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny 2 MedOnet.pl

2 Narodowy Test Zdrowia Polaków został przygotowany przez portal internetowy Onet.pl oraz Katedrę i Klinikę Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Honorowy patronat nad projektem objął Magnificencja Rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Celem projektu było określenie rozpowszechnienia czynników ryzyka chorób układu krążenia i chorób nowotworowych, stopnia ich znajomości oraz rozpowszechnienia najczęściej występujących chorób i dolegliwości przewlekłych. Warto podkreślić, iż Narodowy Test Zdrowia Polaków pełnił również rolę edukacyjną. Uczestnicy wypełniali ankietę online składającą się z 20 pytań. Po wypełnieniu ankiety program określał czynniki ryzyka występujące u respondenta i na podstawie zebranych danych podawał zindywidualizowane informacje dotyczące znaczenia występujących czynników ryzyka i chorób oraz wyświetlał konkretne zalecenia dla respondenta w postaci Recepty na zdrowe życie. Chociaż autorzy są świadomi, że respondenci stanowili grupę wyselekcjonowaną, a nie losową i w kategoriach statystycznych badana populacja nie mogła stanowić próby reprezentatywnej, to technika zbierania danych umożliwiała przeprowadzenie badania ankietowego na bardzo dużej grupie Polaków - użytkowników portalu internetowego Onet.pl oraz serwisu MedOnet.pl. Narodowy Test Zdrowia Polaków jest dostępny w serwisie zdrowotnym Onet.pl - MedOnet.pl ( W okresie od 25 października 2010 roku do 6 grudnia 2010 roku, były zbierane dane do opracowania niniejszego raportu. W tym czasie ankietę wypełniło ponad 120 tys respondentów. Dwie trzecie z nich to kobiety. Nieco ponad połowę (51%) respondentów stanowiły osoby w wieku lat. Drugą co do liczebności grupą były osoby w wieku lat (27%), kolejną w wieku lat (19%). Respondenci w wieku podeszłym stanowili niewielki odsetek osób wypełniających ankietę (ryc. 1). 2

3 Niemal połowa respondentów deklarowała wykształcenie wyższe (49%) lub średnie (48%). Ankietę wypełniały osoby zarówno z dużych i średnich miast, jak też niewielkich miejscowości. Liczba respondentów z poszczególnych województw w przybliżeniu odpowiadała ich zaludnieniu. 3

4 Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego i cukrzycy oraz wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych, szczególnie u osób z innymi czynnikami ryzyka takimi jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, hipercholesterolemia, palenie tytoniu oraz powikłaniami związanymi z miażdżycą (chorobą wieńcową, miażdżycą tt. kończyn dolnych). Zwiększona masa ciała utrudnia leczenie nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Według raportu WHO nadmierna masa ciała jest jedną z głównych przyczyn umieralności w krajach rozwiniętych. Do rozpoznania otyłości i nadwagi najczęściej stosowany jest wskaźnik masy ciała (BMI) określany na podstawie wzrostu i wagi. Parametr ten u respondentów Narodowego Testu Zdrowia Polaków, określony na podstawie deklarowanego wzrostu i wagi wynosił 25,5 kg/m 2 - nieznacznie powyżej granicy normy. Prawidłową masę ciała według wskaznika BMI miało 46% respondentów. U 33% stwierdzano nadwagę, u 15% otyłość. Prawidłową masę ciała miało jedynie około 30% mężczyzn, odsetek kobiet z prawidłową masą ciała był dwukrotnie mniejszy. Mężczyźni z kolei mieli niemal dwukrotnie częściej nadwagę i otyłość. Obserwowano bardzo wyraźny wzrost odsetka osób z nadwagą i otyłością wraz z wiekiem, co stwierdzano w wielu badaniach epidemiologicznych. Na częstość występowania nadwagi i otyłości nie miała wyraźnego wpływu wielkość miejscowości zamieszkania (ryc. 2). Nieco mniej niż połowa ankietowanych ma prawidłowe BMI, aż 1/3 ma nadwagę, a ponad 15% jest otyła. 4

5 Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego jest czynnikiem ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych takich jak udar mózgu i choroba wieńcowa. Ryzyko związane z hipercholesterolemią zwiększa się przy współistnieniu nadciśnienia tętniczego, palenia tytoniu, wywiadzie zawałów serca i udarów mózgu w młodym wieku u najbliższych krewnych. Obniżenie stężenia cholesterolu jest szczególnie ważne u chorych z rozpoznaną już chorobą wieńcową, po udarze mózgu, zawale serca, z miażdżycą, z rozpoznaną cukrzycą. Oznaczenia stężenia cholesterolu całkowitego powinny być przeprowadzone u wszystkich dorosłych zdrowych osób co 5 lat i częściej w przypadku czynników ryzyka takich jak: wywiad przedwczesnej choroby sercowo-naczyniowej u najbliższych krewnych, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nikotynizm, otyłość. U chorych leczonych z powodu hipercholesterolemii należy sprawdzać stężenie cholesterolu co najmniej raz w roku. Chociaż stężenie cholesterolu jest niekwestionowanym czynnikiem ryzyka, który powinien być oceniany okresowo u osób pełnoletnich, 3/4 ankietowanych niezależnie od płci nie znała jego wartości. Znajomość stężenia cholesterolu wzrastała z wiekiem, od kilku procent u respondentów do 39 roku życia, do około pięćdziesięciu procent u osób w wieku podeszłym. Jednak niezależnie od grupy wiekowej i płci deklarowane stężenie cholesterolu było wyższe od zalecanych. Nieznacznie rzadziej znajomością stężenia cholesterolu wykazywały się osoby z wykształceniem podstawowym. Wielkość miejscowości zamieszkania nie miała zasadniczego wpływu na znajomość stężenia cholesterolu i skuteczność leczenia hipercholesterolemii (ryc.3)... 4/5 ankietowanych nie zna swojego poziomu cholesterolu. Jego znajomość rośnie wraz z wiekiem, wraz z wiekiem stwierdza się też więcej przypadków przekroczeń normy. Przekroczenia normy częściej zdarzają się też mężczyznom. Znajomość poziomu cholesterolu rośnie wraz z wykształceniem. 5

6 Kolejnym ocenianym czynnikiem ryzyka było stężenie glukozy na czczo, będące badaniem przesiewowym w kierunku stanów przedcukrzycowych i cukrzycy. Należy podkreślić, że u połowy chorych cukrzyca ma przebieg bezobjawowy. Zalecane jest rutynowe oznaczanie stężenia glukozy na czczo po 45 roku życia, co najmniej co 3 lata. Wcześniejsze pomiary glukozy na czczo powinny być przeprowadzone co roku u osób z grup ryzyka: przy nadwadze lub otyłości, dodatnim wywiadzie rodzinnym dotyczącym cukrzycy, nadciśnieniu tętniczym, hipertrójglicerydemii, przy współistnieniu choroby układu sercowo-naczyniowego oraz u kobiet z zespołem policystycznych jajników lub u tych, które urodziły dziecko o masie > 4 kg. Cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia bardzo wielu powikłań takich jak zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, utrata wzroku, stopa cukrzycowa wymagająca niekiedy amputacji kończyny. Rozpoznanie i właściwe leczenie cukrzycy pozwala na ograniczenie występowania tych groźnych dla życia i zdrowia powikłań. Narodowy Test Zdrowia Polaków wykazał, że 3/4 respondentów nie zna wartości stężenia glukozy na czczo. Nieco większą wiedzą w tym zakresie wykazywały się kobiety oraz osoby z wyższym wykształceniem. Znajomość stężenia glukozy na czczo wzrastała z wiekiem, od kilkunastu procent u respondentów do 39 roku życia, do około pięćdziesięciu procent u osób w wieku podeszłym. Wraz z wiekiem, zgodnie z oczekiwaniami, zwiększała się także liczba nieprawidłowych wyników. Połowa chorych po 64 roku życia miała podwyższoną glikemię na czczo (ryc.4). 6 ¾ ankietowanych nie zna swojego poziomu cukru we krwi. Wiedza na ten temat wzrasta wraz z wiekiem, wraz z wiekiem rośnie też udział osób z przekroczoną normą. Większą wiedzę na temat swoich wyników mają osoby wykształcone oraz kobiety (choć to u mężczyzn częściej norma jest przekroczona).

7 Nadciśnienie tętnicze jest czynnikiem ryzyka powikłań takich jak udar mózgu, choroba wieńcowa, niewydolność serca i nerek. Do 80 roku życia u 90% osób rozwinie się nadciśnienie tętnicze, zatem prawidłowe, wcześniejsze wyniki pomiaru ciśnienia nie wykluczają możliwości rozwoju nadciśnienia w późniejszym okresie. Każda osoba dorosła powinna zmierzyć ciśnienie tętnicze przynajmniej raz w roku oraz przy każdej wizycie u lekarza. Tylko okresowe pomiary ciśnienia tętniczego pozwalają na wczesne rozpoznanie nadciśnienia tętniczego, przed rozwojem powikłań. Wartości ciśnienia tętniczego znało ponad 60% uczestników Narodowego Testu Zdrowia Polaków, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Znajomość wartości ciśnienia tętniczego wzrastała z wiekiem, od 50% respondentów do 39 roku życia, do ponad 80% u osób w podeszłym wieku. Osoby z wykształceniem podstawowym rzadziej znały wartości swojego ciśnienia tętniczego. Podobnie jak w przypadku stężenia cholesterolu i glukozy na czczo wielkość miejscowości zamieszkania nie wiązała się ze stanem wiedzy dotyczącej nadciśnienia tętniczego. Zaskakujący jest fakt, że w odróżnieniu od wielu polskich badań epidemiologicznych odsetek chorych, z prawidłowymi wartościami ciśnienia był wysoki, sięgający nawet 60% w starszych grupach wiekowych (ryc. 5). Swoje ciśnienie zna ponad 60% uczestników ankiety. Tradycyjnie znajomość rośnie wraz z wiekiem, tak samo z wiekiem skorelowane jest przekroczenie normy. 7

8 W Narodowym Teście Zdrowia Polaków oceniano palenie tytoniu. Palenie tytoniu zgłosiło 24% respondentów, w przeszłości paliło 28%. Liczba wypalanych papierosów przez obecnie palących jest mniejsza niż liczba wypalanych papierosów przez osoby deklarujące palenie w przeszłości (ryc. 6). 24% ankietowanych pali papierosy, kolejne 28% paliło w przeszłości. Zwraca uwagę nieco mniejsza liczba papierosów palonych przez obecnie palących, w stosunku do deklarujących palenie w przeszłości. 8

9 Wywiady rodzinne mają duże znaczenie w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego, rozwoju cukrzycy, niektórych nowotworów oraz osteoporozy. 44% ankietowanych deklarowała występowanie czynników ryzyka choroby układu krążenia lub rozwoju nowotworu u członków najbliższej rodziny. Najczęściej był to zawał serca lub udar mózgu w młodym wieku (21%) i cukrzyca (20%) (ryc. 7). osteoporoza 44% ankietowanych jest w grupie ryzyka związanej z wystąpieniem jakiejś choroby u najbliższych. Najczęściej jest to cukrzyca oraz zawał serca/udar mózgu (łącznie 2 lub 3 czynnik dotyczy 22 tys. (19%) ankietowanych). 9

10 1/3 respondentów deklarowała, że jest zdrowa i nie przyjmuje na stałe żadnych leków. Kolejna 1/3 podawała, że jest zdrowa ale przyjmuje profilaktycznie leki lub suplementy diety. Pozostałe osoby podające choroby i dolegliwości przewlekłe najczęściej wymieniały: nadciśnienie tętnicze, bóle kręgosłupa, głowy, kości i stawów oraz depresję (ryc.8). Ponad 1/3 ankietowanych choruje, najczęściej wymieniane schorzenia to nadciśnienie, bóle kręgosłupa, głowy, kości i stawów oraz depresja. Narodowy Test Zdrowia Polaków wykazał, że rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób, szczególnie układu krążenia i nowotworowych może być w badanej populacji bardzo duże. Wiedza dotycząca modyfikowalnych czynników ryzyka jest niedostateczna szczególnie u osób młodych. Z kolei czynniki ryzyka podlegające modyfikacji są niedostatecznie kontrolowane u osób starszych. Partnerem projektu była firma Polpharma S.A. 10

11 Podsumowanie Wśród użytkowników portalu Onet.pl w Narodowym Teście Zdrowia Polaków odnotowaliśmy rozwiązanych testów. Kwestionariusz składał się z 20 pytań (dane zbierane w okresie od do ). Przeciętny zdający ma ok. 40 lat, jest niepalącą kobietą z niewielką nadwagą o wykształceniu co najmniej średnim i mieszka w miejscowości liczącej ponad 500 tys. mieszkańców. Prawie 2/3 uczestników testu uważa się za osoby zdrowe! Prawidłową masę ciała ma jedynie 46% uczestników testu, a 24% stale pali papierosy. Wiedza o czynnikach ryzyka najczęściej występujących chorób układu krążenia jest niewielka: 40% nie zna wartości swojego ciśnienia tętniczego, a 75% stężenia cholesterolu i glukozy. Spośród uczestników testu 44% może mieć rodzinną predyspozycję do szeregu chorób przewlekłych. Świadomość zagrożeń dla zdrowia zwiększa się z wiekiem i wykształceniem. Statystyki serwisu specjalnego z Narodowym Testem Zdrowia Polaków udostępnionego w serwisie MedOnet.pl ( są następujące: odsłon oraz unikalnych użytkowników (wg. Gemius Traffic, dane za okres ). 11