STATYSTYKA REGIONALNA

Transkrypt

1 STATYSTYKA REGIONALNA Aleksandra ŁUCZAK Ocena pozycj rozwojowej powatów z wykorzystanem zmodyfkowanej metody SWOT 1 Streszczene. Analza SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportuntes, Threats) jest jedną z najpopularnejszych analz wykorzystywanych w planowanu rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek admnstracyjnych. Metoda ta porządkuje nformacje na temat wewnętrznych zewnętrznych uwarunkowań rozwoju jednostek, jednak rzadko podejmowane są próby kwantyfkacj ważnośc poszczególnych uwarunkowań. W artykule, w celu oceny ważnośc zewnętrznych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju społeczno-gospodarczego powatów, zastosowano jej zmodyfkowaną formę. Celem opracowana jest próba zastosowana metody Hellwga w kwantyfkowalnej metodze SWOT. Proponowaną metodę wykorzystano do oceny pozycj rozwojowej powatów zemskch woj. welkopolskego w latach Na podstawe przeprowadzonych badań wyróżnono główne typy pozycj rozwojowych: agresywną, konkurencyjną, konserwatywną defensywną. Zaprezentowana metoda ma charakter unwersalny może być stosowana w analze SWOT równeż nnych jednostek, np. przedsęborstw. Słowa kluczowe: zmodyfkowana kwantyfkowalna metoda SWOT, syntetyczny mernk rozwoju Hellwga, rozwój społeczno-gospodarczy. W planowanu rozwoju powatów stotne znaczene zajmuje opracowane analzy SWOT, która obejmuje analzę wnętrza otoczena powatu. Zdecydowana wększość analz tego typu polega na porządkowanu nformacj bez uwzględnena kwantyfkacj ch ważnośc. W artykule do oceny rozwoju społeczno-gospodarczego powatów zastosowano zmodyfkowaną, kwantyfkowalną metodę SWOT. W klasycznym ujęcu metoda ta wykorzystuje średne ważone do oblczana ważnośc zewnętrznych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju (Chang, Huang, 2006; Łuczak, Wysock, 2010, 2013), natomast w pracy zaproponowano 1 Artykuł opracowany na podstawe referatu zaprezentowanego na konferencj naukowej pt. Rola środowsk naukowych, samorządowych służb statystyk publcznej we wzmacnanu pozytywnego wzerunku statystyk, zorganzowanej przez Urząd Statystyczny w Szczecne w dnach marca 2015 r. 50 Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

2 wykorzystane w tym celu syntetycznego mernka Hellwga (Hellwg, 1968). Wartośc mernków syntetycznych dla zewnętrznych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju powatów stanową podstawę do ustalena ch pozycj rozwojowej. Celem opracowana jest próba zastosowana metody Hellwga w kwantyfkowalnej metodze SWOT. Proponowaną metodę zastosowano do oceny pozycj rozwojowej powatów zemskch woj. welkopolskego w latach W badanu wykorzystano dane z Banku Danych Lokalnych GUS (BDL) z lat METODYKA BADAŃ W zmodyfkowanej, kwantyfkowalnej metodze SWOT można wyróżnć sześć etapów postępowana (Łuczak, Wysock, 2009, 2010, 2013): Etap 1 konstrukcja dwóch herarchcznych schematów dotyczących wewnętrznych zewnętrznych czynnków wpływających na rozwój społeczno-gospodarczy jednostk admnstracyjnej. SCHEMAT HIERARCHICZNY CZYNNIKÓW ANALIZY SWOT Uwarunkowana wewnętrzne/zewnętrzne Pozom I Kryterum główne Kryterum podrzędne 1... Kryterum podrzędne Q ( ). Pozom II Kryterum podrzędne Cecha 1... Cecha Cecha K ( ) ( Cecha K ) Q. Pozom III Cechy obejmują mocne słabe strony (SW) /szanse zagrożena (OT) U w a g a. (.) oznacza wdla czynnków wewnętrznych lub z dla czynnków zewnętrznych. Ź r ó d ł o: Łuczak, Wysock (2009). Każdy schemat obejmuje trzy pozomy: kryterum główne krytera podrzędne (q 1,..., Q (); Q () lczba kryterów podrzędnych, () oznacza (w) dla czynnków wewnętrznych lub (z) dla czynnków zewnętrznych) oraz cechy (słabe mocne strony jako czynnk wewnętrzne oraz szanse zagrożena jako czyn- Wadomośc Statystyczne nr 4/

3 nk zewnętrzne), kryterum podrzędnego, ( k 1,..., K Qw q1 q ; w K q K Kq oznacza lczbę cech w ramach q-tego w oraz Qz q1 z K q K Etap 2 normalzacja wartośc cech w przekroju jednostek admnstracyjnych (np. powatów). Wartośc cech zestawone w macerze danych X x k ( 1,..., N, k 1,..., K ) poddaje sę normalzacj według wzorów (Lra, Wysock, 2008), które mają następującą postać w przypadku: z ). stymulant: z k nomnant: z k x max x nom k mn x k x mn x k k k k mn x k x k mn x k x x nom k destymulant: z z k k max max max max x k xk x k mn x k xk xk x k nomx k k x k x nom gdze maxx k, mnx k, nom x k oznaczają odpowedno maksymalną, mnmalną nomnalną wartość k-tej cechy. Etap 3 ustalene systemu wag dla cech. Wag mogą być ustalane z wykorzystanem kryterów merytorycznych lub/ / statystycznych (Łuczak, Wysock, 2014). Najczęścej przyjmuje sę jednakowe wag cech tak system wag zastosowano w artykule 2. 2 Ogólne ujmując stneją trzy sposoby tworzena wag cech statystyczne, merytoryczne lub zntegrowane (Walesak, 2011; Łuczak, Wysock, 2014). W podejścu statystycznym wykorzystuje sę główne współczynnk zmennośc cech /lub współczynnk korelacj mędzy cecham. Jednak podejśce to zostało uznane za dość mechanczne nemające zwązku z merytoryczną ważnoścą cech (Kukuła, 2000). W podejścu merytorycznym wag cech ustala sę na podstawe opn ekspertów. W metodze tej główny problem stanow zatem właścwy dobór grupy ekspertów. Ponadto problematyczny jest też wybór sposobu ustalana wag przez ekspertów. Trzec zntegrowany sposób wąże podejśce statystyczne z merytorycznym jest obcążony wadam obu podejść. W klasycznych podejścach do ważena cech przyjmuje sę najczęścej jednakowe wag cech. Uzasadnene częstego wykorzystana tego podejśca można poprzeć spostrzeżenam prof. Bartosewcz (2011), która stwerdzła, że w zagadnenach konstrukcj cechy syntetycznej decydujący jest zbór cech przyjętych do badań. 52 Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

4 Etap 4 wyznaczene wartośc cech syntetycznych dla uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych za pomocą metody Hellwga (Hellwg, 1968). Na początku tego etapu ustala sę wzorzec dla uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych z : z maxz1, maxz2,..., maxzk z, z 1 2,..., z Wzorzec (jednostka wzorcowa) jest to nerzeczywsta jednostka, która ma najkorzystnejsze wartośc cech w danej zborowośc. Jest on pewnego rodzaju punktem odnesena, do którego porównywane są wartośc cech każdej badanej jednostk. Zamast wartośc maksymalnych mogą być też przyjęte wartośc modelowe (dealne), np. w przypadku cech zwązanych z udzałem ludnośc korzystającej z sec wodocągowej czy kanalzacyjnej za wartość modelową należy przyjąć 100%. Po ustalenu wzorca oblcza sę odległośc eukldesowe każdej ocenanej jednostk od wzorca rozwoju: d K w w w w 2 zk zk k1 oraz d K K z z z z zk zk k1 2. Następne wyznacza sę wartośc cech syntetycznych dla wewnętrznych SW ) oraz zewnętrznych SZ ) uwarunkowań rozwoju jako: ( ( SW 1 d d w w 0 SZ z z 0 d 1 ( = 1, 2,..., N ) d w d 0 d 0 z gdze są to krytyczne odległośc ocenanych powatów od wzorca rozwoju, oblczane według wzoru: d 0 d0 2 s0 d 0 N N 1 d N s d d0 1 N 1 gdze oznacza odpowedno (w) dla wewnętrznych (z) dla zewnętrznych uwarunkowań rozwoju. Ponadto SW SZ na ogół przyjmują wartośc z przedzału 0,1, jednak mogą przyjmować wartośc spoza tego przedzału 3. Etap 5 oblczene współrzędnych położena jednostek admnstracyjnych względem wewnętrznych (WW ) zewnętrznych (WZ ) uwarunkowań rozwoju (Chang, Huang, 2006): WW SW IW WZ SZ IZ 3 Ujemne wartośc mogą sę pojawć, gdy sytuacja jednostk admnstracyjnej pod względem uwarunkowań zewnętrznych lub wewnętrznych jest wyraźne słabsza od sytuacj pozostałych jednostek. Wadomośc Statystyczne nr 4/

5 gdze IW, IZ wartość odnesena dla uwarunkowań odpowedno wewnętrznych zewnętrznych. Mogą być oblczane jako: IW 1 SW, IZ 1, N SZ N przy czym na ogół 1 WW 1, 1 WZ 1. Etap 6 wyodrębnene typów pozycj rozwojowych dla jednostek admnstracyjnych, obejmujących rozmeszczene punktów ( WW, WZ ) na płaszczyźne, które wskazują na pozycję rozwojową powatów w odnesenu do wewnętrznych zewnętrznych uwarunkowań rozwoju. Możlwe są cztery główne typy pozycj rozwojowych: agresywna, konserwatywna, defensywna konkurencyjna (wykr. 1) (Wehrch, 1982; Łuczak, Wysock, 2010). W przypadku gdy pozycja rozwojowa ne jest wyraźne wykształcona, można przyjąć dodatkowy typ meszany. N 1 N 1 Wykr. 1. TYPY POZYCJI ROZWOJOWYCH pozycja rozwojowa konkurencyjna WZ 1 szanse pozycja rozwojowa agresywna powat 2 ( WW2, WZ2) powat 1 ( WW1, WZ1) Swz 1 słabe strony Sww MIX Sww mocne strony 1 WW powat N ( WWN, WZN) Swz powat 3 ( WW3, WZ3) zagrożena pozycja rozwojowa defensywna 1 pozycja rozwojowa konserwatywna U w a g a. MIX newykształcona (meszana) pozycja rozwojowa; SWW,SWZ odchylena standardowe oblczone z wartośc współrzędnych położena jednostek admnstracyjnych odpowedno dla uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych. Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe Łuczak, Wysock (2009, 2013). 54 Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

6 WYNIKI BADAŃ Badana dotyczyły ustalena pozycj rozwojowej powatów zemskch woj. welkopolskego względem wewnętrznych zewnętrznych uwarunkowań rozwoju w latach Procedurę kwantyfkowalnej analzy SWOT rozpoczyna przyjęce zespołu cech. Na podstawe analzy statystycznej dokonano wyboru 8 kryterów 18 cech opsujących pozom rozwoju społeczno-gospodarczego tych powatów. W zakrese uwarunkowań wewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarczego wyróżnono następujące krytera w poszczególnych dzedznach: 1) ludność ludność w weku neprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym (x 1 ), przyrost naturalny na 1000 ludnośc (x 2 ); 2) rynek pracy stopa bezroboca rejestrowanego w % (x 3 ), pracujący w przemyśle budownctwe w % ogółu pracujących (x 4 ); 3) nfrastruktura technczna drog gmnne o nawerzchn twardej na 100 km 2 w km (x 5 ), udzał ludnośc korzystającej z sec kanalzacyjnej w % (x 6 ), udzał ludnośc korzystającej z sec gazowej w % (x 7 ); 4) nfrastruktura społeczna lczba ludnośc przypadającej na aptekę ogólnodostępną (x 8 ); 5) gospodarka lczba podmotów gospodarczych zarejestrowanych w RE- GON na 1000 osób w weku produkcyjnym (x 9 ), przecętne mesęczne wynagrodzene brutto w zł (x 10 ); 6) fnanse publczne dochody własne gmn w dochodach ogółem w % (x 11 ); a w ramach uwarunkowań zewnętrznych wyróżnono: 7) otoczene blższe (krajowe) subwencje ogólne na meszkańca w zł (x 12 ), dotacje celowe z budżetu państwa na meszkańca w zł (x 13 ), saldo mgracj wewnętrznych mędzypowatowych na 1000 meszkańców (x 14 ); 8) otoczene dalsze (Una Europejska (UE) nne państwa) środk uzyskane z budżetu UE na meszkańca w zł (x 15 ), saldo mgracj zagrancznych na 1000 meszkańców (x 16 ), nowo zarejestrowane spółk handlowe z udzałem kaptału zagrancznego na osób w weku produkcyjnym (x 17 ), turyśc zagranczn na 1000 ludnośc (x 18 ). Dla cech x 12, x 13 x 15, mających charakter fnansowy oblczono średne z czterech lat. W analze przyjęto, że trzy cechy mają charakter destymulant (x 1, x 3 x 8 ), dwe nomnant (x 14 x 16 ), a pozostałe są stymulantam. Cechy zostały znormalzowane za pomocą metody untaryzacj zerowanej. Znormalzowane wartośc cech prostych posłużyły do oblczena współrzędnych uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych powatów ze względu na możlwośc ch rozwoju (tabl. 1). Jako wartość odnesena przyjęto średne z wartośc uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych z 2013 r. (IW=0,373, IZ=0,302). W tabl. 2 zaprezentowano typy pozycj rozwojowych powatów z 2013 r. Obserwujemy, że pozycja rozwojowa powatów woj. welkopolskego w 2005 r. w porównanu z 2013 r. była zdecydowane gorsza określono ją jako defensywną, z wyjątkem powatów poznańskego plskego, które cechował typ konserwatywnej pozycj rozwojowej. Te dwa powaty wykazywały w 2005 r. ponadprzecętne uwarunkowana wewnętrzne. Wartośc mernków syntetycz- Wadomośc Statystyczne nr 4/

7 nych według uwarunkowań wewnętrznych były wyższe nż wartość odnesena IW wynosły odpowedno SW 0,545 SW 0,379 (tabl. 1). 21 TABL. 1. WARTOŚCI CECH SYNTETYCZNYCH ORAZ WSPÓŁRZĘDNYCH POŁOŻENIA JEDNOSTEK ADMINISTRACYJNYCH POD WZGLĘDEM WEWNĘTRZNYCH I ZEWNĘTRZNYCH UWARUNKOWAŃ ROZWOJU POWIATÓW WOJ. WIELKOPOLSKIEGO 19 Powaty SW SZ a P 2005 a P 2013 SW SZ Odległość P P WW WZ WW WZ Chodzesk... 0,315 0,136 0,058 0,166 0,391 0,309 0,018 0,007 0,189 Czarnkowsko- -trzcaneck... 0,118 0,171 0,255 0,131 0,225 0,324 0,148 0,021 0,186 Gneźneńsk... 0,322 0,158 0,051 0,144 0,469 0,306 0,096 0,003 0,208 Gostyńsk... 0,306 0,073 0,067 0,229 0,464 0,269 0,091 0,033 0,252 Grodzsk... 0,190 0,178 0,183 0,124 0,453 0,315 0,081 0,013 0,297 Jarocńsk... 0,190 0,055 0,183 0,247 0,421 0,251 0,048 0,051 0,303 Kalsk... 0,113 0,129 0,486 0,173 0,060 0,285 0,313 0,017 0,233 Kępńsk... 0,214 0,071 0,159 0,231 0,427 0,307 0,054 0,004 0,318 Kolsk... 0,051 0,065 0,322 0,237 0,173 0,273 0,199 0,030 0,241 Konńsk... 0,011 0,164 0,384 0,138 0,209 0,409 0,164 0,106 0,329 Koścańsk... 0,257 0,123 0,115 0,179 0,430 0,274 0,058 0,029 0,229 Krotoszyńsk... 0,272 0,100 0,101 0,202 0,433 0,339 0,060 0,036 0,288 Leszczyńsk... 0,175 0,161 0,198 0,141 0,361 0,361 0,011 0,059 0,274 Mędzychodzk 0,237 0,070 0,136 0,232 0,335 0,250 0,038 0,052 0,205 Nowotomysk... 0,329 0,138 0,044 0,164 0,485 0,444 0,112 0,142 0,344 Obornck... 0,252 0,127 0,121 0,175 0,487 0,254 0,114 0,049 0,266 Ostrowsk... 0,257 0,118 0,115 0,184 0,460 0,323 0,088 0,021 0,289 Ostrzeszowsk... 0,164 0,092 0,209 0,210 0,325 0,289 0,048 0,014 0,254 Plsk... 0,379 0,164 0,006 0,138 0,439 0,285 0,067 0,018 0,135 Pleszewsk... 0,076 0,089 0,297 0,213 0,212 0,280 0,161 0,023 0,235 Poznańsk... 0,545 0,225 0,173 0,077 0,721 0,340 0,348 0,037 0,210 Rawck... 0,302 0,101 0,071 0,201 0,372 0,277 0,001 0,025 0,189 Słupeck... 0,045 0,079 0,327 0,223 0,205 0,222 0,168 0,081 0,214 Szamotulsk... 0,313 0,204 0,060 0,099 0,443 0,319 0,070 0,017 0,174 Średzk... 0,315 0,086 0,058 0,216 0,522 0,304 0,149 0,001 0,300 Śremsk... 0,311 0,037 0,062 0,265 0,495 0,312 0,122 0,009 0,330 Tureck... 0,119 0,100 0,253 0,203 0,279 0,243 0,094 0,059 0,214 Wągroweck... 0,196 0,129 0,177 0,173 0,278 0,336 0,094 0,034 0,223 Wolsztyńsk... 0,229 0,196 0,144 0,107 0,411 0,378 0,038 0,076 0,258 Wrzesńsk... 0,226 0,067 0,147 0,235 0,389 0,334 0,017 0,032 0,314 Złotowsk... 0,071 0,109 0,302 0,193 0,183 0,162 0,190 0,140 0,124 Średna... 0,215 0,120 0,158 0,182 0,373 0,302 0,000 0,000 0,215 Max... 0,545 0,225 0,173 0,077 0,721 0,444 0,348 0,142 0,344 Mn... 0,113 0,037 0,486 0,265 0,060 0,162 0,313 0,140 0,124 a 2005, 2013 P P oznaczają punkty (WW, WZ) odpowedno dla lat Ź r ó d ł o: oblczena własne na podstawe danych statystycznych z BDL (2005, 2013). W 2013 r. w stosunku do 2005 r. pozycja rozwojowa powatów uległa znacznej poprawe. Zmany położena pozycj rozwojowych wybranych powatów woj. welkopolskego w latach w kwadrantach układu współrzędnych przedstawa wykr Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

8 Wykr. 2. ZMIANY POZYCJI ROZWOJOWYCH DLA WYBRANYCH POWIATÓW WOJ. WIELKOPOLSKIEGO W LATACH 2005 I 2013 pozycja rozwojowa konkurencyjna 0,200 WZ pozycja rozwojowa agresywna 0,150 nowotomysk 2013 konńsk 2013 s WZ 0,100 pozycja rozwojowa meszana 0,050 poznańsk 2013 grodzsk 2013 średzk 2013 WW 0,000 0,500 0,300 sww 0,100 0,100 s WW 0,300 0,500 kalsk ,050 słupeck ,100 grodzsk 2005 s WZ obornck 2013 poznańsk 2005 konńsk 2005 kalsk ,150 złotowsk 2013 nowotomysk 2005 obornck 2005 złotowsk ,200 pozycja rozwojowa defensywna słupeck 2005 średzk ,250 pozycja rozwojowa konserwatywna Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe tabl Najwększy wzrost pozomu rozwoju uwarunkowań wewnętrznych (o 0,264) obserwowano w pow. grodzskm. Zadecydował o tym przede wszystkm rozwój nfrastruktury techncznej dotyczący sec gazowej kanalzacyjnej oraz dróg. W powece tym zwększył sę udzał korzystających z sec gazowej (60,1%) o 10 p.proc., udzał korzystających z sec kanalzacyjnej (46,1%) o 8,6 p.proc. oraz długość dróg gmnnych powatowych o twardej nawerzchn (63,4 km na km 2 ) o 10 km na km 2. Drugą grupą czynnków, która przesądzła o tak znacznej zmane pozycj rozwojowej tego powatu był rozwój gospodark. W 2013 r. lczba podmotów gospodarczych ujętych w REGON wynosła prawe 145 podmotów na 1000 osób w weku produkcyjnym w stosunku do 2005 r. zwększy- Wadomośc Statystyczne nr 4/

9 ła sę o 8 podmotów. Obserwowano równeż wzrost przecętnego mesęcznego wynagrodzena brutto o ponad 1,1 tys. zł, czyl do ok. 2,9 tys. zł. Te cechy równeż wpłynęły na zwększene dochodów własnych gmn w dochodach ogółem, które w 2013 r. stanowły ponad 50% (wzrost o ponad 10 p.proc.). Najmnejszy wzrost pozomu rozwoju uwarunkowań wewnętrznych (o 0,060) notowano w pow. plskm. W przypadku tego powatu wększość uwzględnonych w badanach wskaźnków wzrosła tylko w newelkemu stopnu. Na uwagę zasługują jednak cechy gospodarcze przecętne mesęczne wynagrodzene brutto zwększyło sę o ponad 1,3 tys. zł, tj. do ok. 3,5 tys. zł oraz lczba podmotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON, których w 2013 r. było ok. 169 na 1000 osób w weku produkcyjnym, czyl o 10 węcej nż w 2005 r. Od 2005 r. do 2013 r. rozwojow uwarunkowań wewnętrznych towarzyszył rozwój uwarunkowań zewnętrznych. W 2013 r. najwększy wzrost takch uwarunkowań (o 0,306) obserwowano w pow. nowotomyskm, który został osągnęty główne dzęk środkom uzyskwanym ze źródeł zewnętrznych. Środk otrzymywane z budżetu UE w latach wynosły średnoroczne 173 zł na meszkańca zwększyły sę w porównanu z 2005 r. o ponad 160 zł. Subwencje oraz dotacje celowe z budżetu państwa lczone na meszkańca wynosły średnoroczne w tym okrese odpowedno 845 zł 406 zł były wększe w porównanu z 2005 r. o ok. 260 zł. W 2013 r. zwększyła sę równeż lczba turystów zagrancznych (o ponad 20 osób na 1000 ludnośc w Polsce) wynosła prawe 54 osoby na 1000 meszkańców pow. nowotomyskego. Najmnejszy wzrost pozomu rozwoju uwarunkowań zewnętrznych (o 0,053) w 2013 r. obserwowano w pow. złotowskm. Pommo znacznego zwększena sę środków uzyskwanych z zewnętrznych źródeł (subwencj, dotacj celowych z budżetu państwa oraz środków z budżetu UE), wartość częśc wskaźnków dalszego otoczena uległa zmnejszenu. Na uwagę zasługuje lczba turystów zagrancznych na 1000 meszkańców, która zmnejszyła sę prawe o 60% (do ok. 4 osób na 1000 meszkańców). Należy też dodać, że w 2013 r. pow. złotowsk charakteryzował sę najnższym pozomem rozwoju uwarunkowań zewnętrznych SZ 31 0,162. Borąc pod uwagę jednocześne uwarunkowana wewnętrzne zewnętrzne najwększe zwększene pozomu rozwoju uwarunkowań społeczno-gospodarczych obserwowano w pow. nowotomyskm, a najmnejsze w pow. złotowskm. Śwadczą o tym długośc wektorów odpowedno pomędzy punktam WW WZ ( =14, 31) z lat , które wynosły P P 0, 344 P P31 0,124 (tabl. 1, wykr. 2). W 2005 r. najlepej rozwnętym powatem pod względem uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych był pow. poznańsk. Mał on najwyższe wartośc cech syntetycznych dotyczących uwarunkowań wewnętrznych SW 21 0, 545 zewnętrznych SZ 21 0,225. Należy jednak zauważyć, że wartośc te wskazują, ż pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych był tylko na pozome średnm, a uwarunkowań zewnętrznych na pozome nskm. Ponadto w 2005 r. powaty kalsk konńsk wykazywały bardzo nsk pozom rozwoju uwarun- 58 Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

10 kowań wewnętrznych, gdyż współrzędne uwarunkowań wewnętrznych przyjęły wartośc ujemne odpowedno SW 7 0, 113 SW 10 0,011. Dowodzą one, że sytuacja tych powatów pod względem uwarunkowań wewnętrznych była wyraźne słabsza od sytuacj pozostałych powatów. Wskazuje na to słabo rozwnęta nfrastruktura sec kanalzacyjnej gazowej. W 2005 r. udzał korzystających z sec kanalzacyjnej w pow. kalskm wynosł ok. 19% był najnższy w województwe, a w pow. konńskm było to ok. 27%, przy średnej dla województwa 58%. Jeszcze gorszą sytuację obserwowano w dostępnośc sec gazowej. Udzał korzystających z sec gazowej w pow. kalskm wynosł 4,6%, a w pow. konńskm 1% (przy średnej woj. welkopolskego ponad 44%). O słabszej pozycj tych powatów zdecydowała równeż dużo mnejsza nż średno w województwe lczba podmotów gospodarczych ujętych w REGON na 1000 osób w weku produkcyjnym (prawe 157). W pow. kalskm było ch tylko ok. 93, a w pow. konńskm 83 na 1000 osób w weku produkcyjnym. Na uwagę zasługuje też udzał pracujących w przemyśle budownctwe w ogólnej lczbe pracujących, który w pow. kalskm wynosł ok. 14%, a w pow. konńskm ok. 25% (przy średnej województwa prawe 35%). Powaty te charakteryzowały sę też nższą nż przecętne w województwe samodzelnoścą fnansową gmn. W pow. kalskm dochody własne gmn w dochodach ogółem wynosły ok. 33%, a w pow. konńskm prawe 40% (średno w województwe było to prawe 53%). Na najsłabszy pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych w pow. kalskm wpłynęło równeż przecętne mesęczne wynagrodzene, które w 2005 r. wynosło 1801 zł brutto. Należy też zwrócć uwagę, że w pow. konńskm obserwowano najwyższą w województwe stopę bezroboca rejestrowanego wynoszącą ponad 26% (przy średnej w województwe 14%). Słaby rozwój uwarunkowań wewnętrznych ne szedł w parze ze słabym wykorzystanem uwarunkowań zewnętrznych. W 2005 r. najwęcej słabośc w zakrese uwarunkowań zewnętrznych wykazał pow. śremsk. Najwększy wpływ na tę sytuację mało uzyskwane środków ze źródeł zewnętrznych, główne z budżetu UE, których średnoroczna welkość 4 w latach wynosła ok. 5,6 zł na meszkańca była ponad jedenastokrotne nższa nż średno w województwe (56,8 zł). W 2005 r. pow. śremsk charakteryzował sę też newelką lczbą turystów zagrancznych, która wynosła ok. 2 osób na 1000 meszkańców. W 2013 r. (podobne jak w 2005 r.) najlepej rozwnętym powatem pod względem uwarunkowań wewnętrznych był pow. poznańsk. Wartość cechy syntetycznej uwarunkowań zewnętrznych SZ 21 w 2013 r. osągnęła 0,721 roku można uznać, że była na wysokm pozome. Wynkało to z ponadprzecętnej wartośc prawe wszystkch wskaźnków w tym powece. Na uwagę zasługuje stopa bezroboca rejestrowanego (4,5%), która była ponad dwukrotne nższa nż średno w województwe (9,6%). Wysokm pozomem rozwoju charakteryzowała sę nfrastruktura technczna, co szczególne ujawnło sę w udzale ludnośc 4 Ze względu na nedostępność danych dla cechy x 15 z lat , przyjęto dane z lat Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

11 korzystającej z sec gazowej (ponad 70%, przy średnej województwa ok. 47%). Dobrze rozwnęta nfrastruktura stanowła podstawę do rozwoju gospodarczego. W 2013 r. w pow. poznańskm były 233 podmoty gospodarcze zarejestrowane w REGON na 1000 osób w weku produkcyjnym (przy średnej województwa ok. 180). Ponadto w przemyśle budownctwe pracowało ponad 42% ogółu pracujących było to o 10 p.proc. węcej nż średno w województwe. Korzystna sytuacja w powece wpłynęła też na znaczący udzał dochodów własnych gmn w dochodach ogółem (ponad 70%, przy średnej województwa ok. 55%). Wysok był równeż przyrost naturalny, który wynosł 5,8 osoby na 1000 ludnośc (przy średnej województwa 2,3 osoby). W 2013 r. ne utrzymała sę najlepsza sytuacja notowana w roku 2005 pow. poznańskego wśród powatów zemskch województwa w odnesenu do uwarunkowań zewnętrznych. Było to spowodowane napływem ludnośc, poneważ powat ten pełn rolę sypaln dla aglomeracj poznańskej. Od 2005 r. do 2013 r. do pow. poznańskego napłynęło ponad 64 tys. osób, co oznacza, że lczba ludnośc zwększyła sę o ponad 22%, dlatego też przecętne wartośc wskaźnków w przelczenu na meszkańca były nższe. Mało to wpływ na nższe wartośc cechy syntetycznej w zakrese uwarunkowań zewnętrznych SZ 21 z 2013 r., a co za tym dze na nższe wartośc współrzędnych położena WZ 21 (tabl. 1). Z tych powodów pow. poznańsk został wyprzedzony przez pow. nowotomysk pod względem pozomu rozwoju uwarunkowań zewnętrznych. W przypadku pow. nowotomyskego wartość uwarunkowań zewnętrznych SZ 15 z 2013 r. wynosła 0,444, można zatem uznać, że była na średnm pozome. Znacząca w kształtowanu tej wartośc cechy syntetycznej była welkość środków uzyskwanych z budżetu UE, średno ponad 173 zł na meszkańca w latach (średna dla województwa to ok. 147 zł na meszkańca). Należy zauważyć, że najnższy wśród powatów zemskch woj. welkopolskego (obserwowany w 2005 r.) pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych w pow. kalskm utrzymał sę równeż w 2013 r. Wartość uwarunkowań wewnętrznych wynosła SW 7 0,060. W powece tym notowano jednak znaczące zmany wskaźnków charakteryzujących pozom rozwoju społeczno-gospodarczego uwarunkowań wewnętrznych. Na uwagę zasługuje stopa bezroboca rejestrowanego (8,4%), której pozom był nższy nż średna w województwe (9,6%) oraz przecętne mesęczne wynagrodzene brutto, które wynosło 2827 zł, jednak było nższe nż średno w województwe (3515 zł). Poprawe uległa równeż nfrastruktura technczna. Udzał ludnośc korzystającej z sec kanalzacyjnej zwększył sę o prawe 47% w porównanu z 2005 r., ale jego pozom był nsk (28%) w odnesenu do średnej województwa (prawe 65%). Równeż udzał ludnośc korzystającej z sec gazowej zwększył sę w 2013 r. o 87% w porównanu z 2005 r. wynosł 8,6%, była to jednak wartość znaczne mnejsza nż średno w województwe (47,5%). W obu badanych latach pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych w powatach zemskch województwa był wyższy nż pozom rozwoju uwarunkowań zewnętrznych, co śwadczy o newelkm stopnu ch wykorzystana. Wartośc tych uwarunkowań mały wpływ na pozycję rozwojową. W 2005 r. wszystke 60 Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

12 powaty wykazywały wyraźne wykształconą pozycję rozwojową, a w 2013 r. tylko osem: poznańsk nowotomysk (pozycja agresywna), konńsk (pozycja konkurencyjna) oraz kalsk, kolsk, słupeck, pleszewsk złotowsk (pozycja defensywna) (tabl. 2). Obrazuje to położene punktów WW WZ, które ne leżą 2 2 w obszarze ogranczonym przez elpsę: WW WZ 1, gdze s 0,152, 2 2 WW s WW s WZ s WZ 0,104. Można uznać, że pozostałe powaty ne mały w pełn wykształconej pozycj rozwojowej, była ona raczej meszana, z tendencją do danego typu pozycj rozwojowej. TABL. 2. TYPY POZYCJI ROZWOJOWYCH POWIATÓW WOJ. WIELKOPOLSKIEGO W 2013 R. Typy pozycj rozwojowych Powaty Agresywna... poznańsk, nowotomysk, średzk, śremsk, gneźneńsk, ostrowsk, grodzsk, szamotulsk, krotoszyńsk, kępńsk, wolsztyńsk, chodzesk, wrzesńsk Konserwatywna... obornck, gostyńsk, plsk, koścańsk, jarocńsk Konkurencyjna... konńsk, leszczyńsk, wągroweck, czarnkowsko-trzcaneck Defensywna... kalsk, kolsk, słupeck, pleszewsk, złotowsk, tureck, ostrzeszowsk, mędzychodzk, rawck U w a g a. Pogruboną czconką zaznaczono powaty, które wykazują wyraźną pozycję rozwojową. W przypadku pozostałych powatów można uznać, że ch pozycja rozwojowa była newykształcona (meszana), ale z tendencją do danego typu pozycj rozwojowej. Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe tabl. 1. Agresywny typ pozycj rozwojowej ujawnł sę w trzynastu powatach. Dotyczył on powatów zlokalzowanych główne wokół aglomeracj poznańskej, przy czym tylko powaty poznańsk nowotomysk mały wyraźne zarysowaną pozycję rozwojową. Powaty te cechowały sę ponadprzecętnym potencjałem wewnętrznym SW IW zewnętrznym SZ IZ. Typ konserwatywnej pozycj rozwojowej ne był w pełn wykształcony jedyne pęć powatów wykazywało tendencje przynależne do tego typu. Były to powaty: obornck, gostyńsk, plsk, koścańsk jarocńsk (wykr. 3), które cechowały sę ponadprzecętnym potencjałem wewnętrznym SW IW, a wykorzystane zewnętrznych czynnków było ponżej średnej SZ IZ. Kolejny typ konkurencyjny obserwowano w czterech powatach: konńskm, leszczyńskm, wągroweckm czarnkowsko-trzcaneckm, zlokalzowanych w województwe główne na obszarach peryferyjnych. W powatach tych wartość syntetycznego mernka uwarunkowań wewnętrznych SW była nższa od wartośc średnej IW oblczonej dla powatów zemskch województwa z roku 2013, jednak wartośc SZ były neco wyższe nż przecętne w województwe SZ IZ. Wadomośc Statystyczne nr 4/

13 Wykr. 3. DELIMITACJA PRZESTRZENNA TYPÓW POZYCJI ROZWOJOWYCH POWIATÓW WOJ. WIELKOPOLSKIEGO W 2013 R. złotowsk plsk czarnkowsko- -trzcaneck chodzesk wągroweck mędzychodzk szamotulsk obornck gneźneńsk nowotomysk grodzsk 1 poznańsk słupeck wrzesńsk średzk konńsk 3 kolsk wolsztyńsk koścańsk śremsk jarocńsk leszczyńsk 4 gostyńsk pleszewsk krotoszyńsk rawck ostrowsk 2 kalsk tureck ostrzeszowsk kępńsk Typy pozycj rozwojowych: agresywna konserwatywna konkurencyjna defensywna U w a g a. Bałym kolorem oznaczono masta na prawach powatu, które ne podlegały badanom: 1 Poznań, 2 Kalsz, 3 Konn, 4 Leszno. Ź r ó d ł o: opracowane własne na podstawe tabl Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

14 Z kole dzewęć powatów wykazywało defensywną pozycję rozwojową: kalsk, kolsk, słupeck, pleszewsk, złotowsk, tureck, ostrzeszowsk, mędzychodzk rawck. Należy tu dodać, że tylko pęć perwszych z wymenonych powatów mało wyraźne wykształconą pozycję rozwojową. Ich sytuacja zarówno pod względem pozomu uwarunkowań wewnętrznych, jak zewnętrznych była słabsza nż średno w województwe ( SW IW oraz SZ IZ ). Podsumowane Przeprowadzone badana pozwolły na następujące konkluzje: 1. Zmodyfkowana kwantyfkowalna metoda SWOT okazała sę użyteczna w ocene pozycj rozwojowej powatów zemskch woj. welkopolskego. Wykorzystane metody Hellwga pozwolło na odnesene sę do wartośc wzorcowych dla powatów w woj. welkopolskm, w przecweństwe do jej klasycznego bezwzorcowego ujęca. 2. Proponowana metoda pozwolła na ustalene pozycj rozwojowej powatów, a także na ocenę pozomu ch wewnętrznych zewnętrznych uwarunkowań rozwoju społeczno-gospodarczego. 3. W woj. welkopolskm wyodrębnono cztery główne typy pozycj rozwojowych. Typ rozwojowy agresywny ujawnł sę w trzynastu powatach, a szczególne wyraźne w poznańskm nowotomyskm. Typ konkurencyjnej pozycj rozwojowej występował w czterech powatach zlokalzowanych peryferyjne w województwe (wyraźne zarysowany był tylko w pow. konńskm), a typ konserwatywnej pozycj rozwojowej słabo zaznaczył sę w pęcu powatach, znaczne oddalonych od centrów mejskch. W dzewęcu powatach położonych w wększośc we wschodnej częśc województwa ujawnł sę typ pozycj rozwojowej defensywnej (szczególne wyraźne w powatach: kalskm, kolskm, słupeckm, pleszewskm złotowskm). Pozycje rozwojowe powatów w 2013 r. były słabo wykształcone, śwadczą o tym blske zeru wartośc WW WZ. Tylko osem powatów mało wyraźne wykształconą pozycję rozwojową, co ujawnło sę w relatywne wysokch (co do wartośc bezwzględnej) wewnętrznych WW /lub zewnętrznych WZ wartoścach uwarunkowań rozwoju. 4. W 2013 r. w porównanu do 2005 r. we wszystkch powatach woj. welkopolskego obserwowano wzrost wartośc uwarunkowań wewnętrznych SW zewnętrznych SZ. Najwększy wzrost pozomu rozwoju uwarunkowań wewnętrznych wystąpł w pow. grodzskm, a najmnejszy w pow. plskm. Z kole w przypadku uwarunkowań zewnętrznych najwększy wzrost pozomu rozwoju notowano w pow. nowotomyskm, a najnższy w pow. złotowskm. Borąc pod uwagę jednocześne uwarunkowana wewnętrzne zewnętrze najbardzej znaczące zwększene pozomu rozwoju uwarunkowań społeczno-gospodarczych obserwowano w pow. nowotomyskm, a najsłabsze w pow. złotowskm. Wadomośc Statystyczne nr 4/

15 5. W 2005 r. najlepej rozwnęty pod względem uwarunkowań wewnętrznych zewnętrznych był pow. poznańsk. Z kole w 2013 r. najlepej rozwnęty pod względem uwarunkowań wewnętrznych był pow. poznańsk, a pod względem uwarunkowań zewnętrznych pow. nowotomysk. Ponadto w latach pow. kalsk wykazywał najnższy pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych, natomast w przypadku uwarunkowań zewnętrznych w 2005 r. pow. śremskm, a 2013 r. pow. złotowsk. W obu badanych latach pozom rozwoju uwarunkowań wewnętrznych w powatach był wyższy nż pozom rozwoju uwarunkowań zewnętrznych, co śwadczy o małym stopnu wykorzystana uwarunkowań zewnętrznych. 6. Opracowana metoda ma charakter unwersalny może być równeż zastosowana w analze SWOT nnych jednostek, np. produkcyjnych (przedsęborstw, gospodarstw rolnych). dr nż. Aleksandra Łuczak Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu LITERATURA Bartosewcz B. (2011), Opoweść o skutkach subektywzmu w analze welowymarowej, Prace Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu, nr 176, Taksonoma 18, Klasyfkacja analza danych. Teora zastosowana, Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu. Chang H.-H., Huang W.-C. (2006), Applcaton of a quantfcaton SWOT analytcal method, Mathematcal and Computer Modellng, Vol. 43. Hellwg Z. (1968), Zastosowana metody taksonomcznej do typologcznego podzału krajów ze względu na pozom ch rozwoju strukturę wykwalfkowanych kadr, Przegląd Statystyczny, z. 4. Kukuła K. (2000), Metoda untaryzacj zerowanej, PWN, Warszawa. Lra J., Wysock F. (2008), Statystyka opsowa, Wydawnctwo Akadem Rolnczej w Poznanu. Łuczak A., Wysock F. (2009), Wykorzystane analtycznego procesu herarchcznego w analze SWOT jednostek admnstracyjnych, Prace Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu, Taksonoma 16, Klasyfkacja analza danych. Teora zastosowana, Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu. Łuczak A., Wysock F. (2010), Analza SWOT jednostek admnstracyjnych z wykorzystanem analtycznego procesu herarchcznego, Wadomośc Statystyczne, nr 3. Łuczak A., Wysock F. (2013), Rozpoznane typów strateg rozwojowych gmn z wykorzystanem welokryteralnych metod podejmowana decyzj, Studa Regonalne Lokalne, nr 2(52). Łuczak A., Wysock F. (2014), Ustalane systemu wag dla cech w zagadnenach porządkowana lnowego obektów, Prace Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu, nr 327, Taksonoma 22, Klasyfkacja analza danych. Teora zastosowana, Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu. Walesak M. (2011), Uogólnona mara odległośc GDM w statystycznej analze welowymarowej z wykorzystanem programu R, Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu. Wehrch H. (1982), The TOWS matrx A tool for stuatonal analyss, Long Range Plannng, Vol. 15, No Wadomośc Statystyczne nr 4/2016

16 Summary. The SWOT analyss (Strengths, Weaknesses, Opportuntes, Threats) s one of the most popular of analyss used n the plannng of soco- -economc development of admnstratve unts. Ths method organzes nformaton about the nternal and external condtons for the development of ndvduals, but rarely are attempts to quantfy the valdty of ndvdual crcumstances. In order to assess the valdty of the external and nternal condtons of soco-economc development dstrcts, ts modfed form s used. The am of the study s an attempt to apply the Hellwg s method n quantfable SWOT method. The proposed method s used to evaluate the development poston of rural powats n Welkopolske Vovodshp n the years 2005 and Based on the surveys four man types of development postons were hghlghted: aggressve, compettve, conservatve and defensve. The presented method s unversal and can be used n the SWOT analyss also for other unts, for example, enterprses. Keywords: modfed quantfed SWOT method, Hellwg s synthetc development measure, soco-economc development. Резюме. Анализ SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportuntes, Threats) является одним из самых популярных, который используется в планировании социально-экономического развития административных единиц. Этот метод организует информации в области внутренних и внешних условий развития единиц, тем не менее редко предпринимаются попытки квантификации действительности отдельных условий. В статье, для оценки действительности внешних и внутренних условий социально-экономического развития повятов, использовалась его модифицированная форма. Целью разработки является попытка использования метода Гельвига в квантифицированном методе SWOT. Предложенный метод был использован для оценки развительного положения земских повятов великопольского воеводства в 2005 и 2013 г. На основе проведенных обследований были выделены главные типы развительных положений: агрессивное, конкурентоспособное, консервативное и оборонительное. Представленный метод имеет универсальный характер и может использоваться в анализе SWOT также других единиц, напр. предприятий. Ключевые слова: модифицированный квантифицированный метод SWOT, синтетический измеритель развития Гельвига, социально-экономическое развитие. Wadomośc Statystyczne nr 4/2016