Makroekonomia gospodarki otwartej

Transkrypt

1 Makroekonomia gospodarki otwartej Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia I Wykład 12 i 13

2 Plan wykładu Międzynarodowe przepływy dóbr i kapitału Przepływy dóbr i rola handlu w Polsce Przepływy zasobów finansowych Związek pomiędzy eksportem netto a odpływami kapitałowymi netto Ceny w transakcjach międzynarodowych kursy walut Kurs nominalny i realny Teoria parytetu siły nabywczej i prawo jednej ceny Wnioski z PPP i jej ograniczenia Makroekonomiczny model gospodarki otwartej Rynek funduszy pożyczkowych Rynek walutowy Równowaga realna w gospodarce otwartej Skutki polityk gospodarczych Deficyt państwa Polityka handlowa Ucieczka kapitału Wspólny obszar walutowy i Unia Europejska

3 Międzynarodowe przepływy dóbr Do tej pory zajmowaliśmy się gospodarką zamkniętą bez wymiany handlowej, teraz otworzymy gospodarkę, zastanawiając się jakie to ma konsekwencje ale najpierw wprowadzimy nieco terminów i koncepcji podstawowych Eksport dobra krajowe i usługi wytworzone w kraju i sprzedane za granicą Import dobra i usługi wytworzone za granicą i sprzedane w kraju Eksport netto = wartość exportu wartość importu NX = Ex Im Eksport netto mówi o tym czy kraj jest kupującym czy sprzedającym na rynkach światowych Jeśli jest dodatni, to mamy nadwyżkę handlową Jeśli jest ujemny, to mamy deficyt handlowy Jeśli jest zerowa, to gospodarka ma zrównoważony bilans handlowy Wymiana handlowa jest zależna od wielu czynników, m.in.: Dochodów w kraju (import) i zagranicą (eksport) Preferencji konsumentów względem dóbr krajowych i zagranicznych ( home bias ) Możliwości substytucji pomiędzy dobrami krajowymi i zagranicznymi Cen dóbr krajowych i zagranicznych Kursów walutowych pomiędzy waluta krajową, a walutą kraju z którego importujemy, czy do którego eksportujemy Kosztów transportu dóbr pomiędzy krajami Polityk rządowych względem handlu (np. cła, bariery pozataryfowe handlu, ale też subsydia eksportowe czy ogólnie wspomaganie eksportu) Czasami o handlu myśli się jak o technologii pozwala na dostęp krajowych konsumentów (i producentów) do dóbr i usług, które są niedostępne lub bardzo kosztowne w produkcji lokalnej lub o odmiennej jakości

4 Rola handlu w Polsce 50% 45% Polska 50% 45% UE-28 40% 40% 35% 35% 30% 30% 25% 25% 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% Eksport dóbr Eksport usług Import dóbr Import usług Eksport dóbr Eksport usług Import dóbr Import usług Polska jest mała gospodarką otwartą (SOE Small Open Economy) Jest (względnie) otwarta eksport towarów i usług stanowi obecnie równowartość niemal 50% PKB Polski, nieco mniej jest importu istnieją gospodarki mniej (zazwyczaj są to duże gospodarki, np. US) i dużo bardziej otwarte (zazwyczaj mniejsze gospodarki) Rola handlu w PL znacznie wzrosła przez ostatnie 20 lat z ponad 20% PKB do niemal 50% - handel zagraniczny rósł szybciej niż PKB Gros wymiany dotyczy dóbr, choć znaczenie handlu usługami jest coraz większe Jest mała, co oznacza, że jest biorcą cen (polskie przedsiębiorstwa zazwyczaj nie determinują poziomu cen międzynarodowych, a są ich biorcami)

5 Przepływy zasobów finansowych Transakcje transgraniczne mogą dotyczyć nie tylko dóbr czy usług, ale również zmiany własności aktywów finansowych Odpływy kapitałowe netto (NCO - Net Capital Outflow, zwane również inwestycjami zagranicznymi netto) to zakupy zagranicznych aktywów dokonywane przed podmioty krajowe pomniejszone o zakupy krajowych aktywów dokonywane przez podmioty zagraniczne Przykładowo zakup przez rezydenta Polski akcji japońskiej Toshiby (lub obligacji amerykańskiego rządu) zwiększa odpływy kapitałowe netto Polski (bo środki odpływają z Polski), a zmniejsza odpływy kapitałowe netto Japonii (lub USA) Przepływy kapitałowe mogą mieć generalnie 2 formy: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (FDI Foreign Direct Investments), czyli inwestycje w zagraniczne aktywa, które jest związane z aktywnym zarządzaniem inwestycją Portfelowe inwestycje zagraniczne (Foreign Portfolio Investments), cechują się pasywną rolą inwestora Na wielkość NCO ma wpływ dużo czynników, do najważniejszych należą: Realna stopa procentowa zagranicznych aktywów Realna stopa procentowa krajowych aktywów Ocena ryzyka politycznego i gospodarczego aktywów zagranicznych i aktywów krajowych Działania państwa wpływające na decyzje podmiotów zagranicznych o posiadaniu aktywów krajowych (czasami ograniczających przepływy kapitałowe)

6 Związek pomiędzy eksportem netto a odpływami kapitałowymi netto Eksport netto odzwierciedla nierównowagę na rynku dóbr, natomiast odpływy kapitałowe netto nierównowagę na rynkach finansowych (na rynkach aktywów). W skali całej gospodarki te dwa rodzaje nierównowagi muszą się kompensować: NCO = NX Równanie to jest tożsamością (konstrukcja pomiaru zapewnia, że jest ono spełnione) i wynika z tego, że każda transakcja międzynarodowa jest wymianą kiedy jeden kraj sprzedaje innemu jakieś dobro lub usługę, to ten drugi płaci za to jakimś rodzajem aktywów. Przykładowo: Polska firma sprzedaje odbiorcy holenderskiemu okna, otrzymując zapłatę w euro. Jednocześnie rośnie polski NX (a dokładniej eksport), oraz NCO (polska firma otrzymała aktywa zagraniczne walutę euro). Jeśli polski inwestor kupuje za euro udziały w niemieckiej firmie, to zmienia się jedynie struktura NCO rosną inwestycje zagraniczne, a maleją zagraniczne aktywa przechowywane w gotówce Przypomnijmy: Y = C + I + G + NX S PRIV = Y T C S GOV = T G Zatem: S PRIV = C + I + G + NX T C = I T G + NX = I + NX S GOV S = S PRIV + S GOV = I + NX Ponieważ NX = NCO S = I + NCO Jeśli kraj odkłada na przyszłość część swoich dochodów, to oszczędności te mogą zostać użyte na sfinansowanie akumulacji krajowego kapitału lub zakup kapitału za granicą

7 Przepływy międzynarodowe - podsumowanie Nadwyżka handlowa Eksport > Import Eksport netto (NX) > 0 Y > C + I + G Oszczędności > Inwestycje Odpływy kapitałowe netto > 0 Deficyt handlowy Eksport < Import Eksport netto (NX) < 0 Y < C + I + G Oszczędności < Inwestycje Odpływy kapitałowe netto < 0 Zrównoważony handel zagraniczny Eksport = Import Eksport netto (NX) = 0 Y = C + I + G Oszczędności = Inwestycje Odpływy kapitałowe netto = 0 Wielkość C + I + G nazywana jest często absorpcją krajową 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0% -1% -2% -3% -4% -5% -6% -7% Finansowanie oszczędności w Polsce [w % PKB] Inwestycje oszczędności krajowe Polska: odpływy kapitałowe netto [w % PKB]

8 Nominalny kurs walutowy Nominalny kurs walutowy to kurs, po którym można wymienić walutę jednego kraju na walutę innego kraju Kurs walutowy można wyrażać na 2 sposoby W konwencji europejskiej, kiedy wyrażamy liczbę jednostek waluty krajowej potrzebnych do zakupu PLN jednostki waluty zagranicznej, np. 4.3 EUR W konwencji brytyjskiej, kiedy wyrażamy liczbę jednostek waluty zagranicznej potrzebnych do zakupu jednostki waluty krajowej, np. 1 EUR = PLN Zmiany kursu walutowego nazywamy aprecjacją i deprecjacją Aprecjacja waluty oznacza, że waluta ta (relatywnie) drożeje, stąd nazywana jest ona również umocnieniem waluty W konwencji brytyjskiej oznacza to, że potrzeba więcej waluty zagranicznej aby kupić jednostkę waluty krajowej (albo jednostka waluty krajowej jest warta więcej jednostek waluty zagranicznej), stąd oznacza to, że kurs walutowy rośnie. Konwencja brytyjska jest bardziej naturalna dla ekonomisty, bo wzrost kursu jest wzrostem ceny i wartości wycenia on walutę krajową (i takiej konwencji będziemy dalej używać) W konwencji europejskiej kurs waluty obniża się wraz z deprecjacją Deprecjacja jest to spadek wartości waluty krajowej (nazywane wymiennie osłabieniem waluty), co w konwencji brytyjskiej oznacza, że kurs walutowy spada, a w konwencji europejskiej kurs walutowy rośnie W praktyce istnieje wiele kursów walut, w zasadzie każda para walutowa ma swój własny kurs. Pytanie: czy wzrost kursu z 4.2 PLN EUR na 4.3 PLN EUR jest aprecjacją czy deprecjacją polskiej waluty?

9 Realny kurs walutowy Realny kurs walutowy to kurs, po którym można wymieniać dobra i usługi pochodzące z jednego kraju na dobra i usługi pochodzące z innego kraju. Przykład [dane ze stycznia 2016 r.]: 1 USD Big Mac w Polsce kosztuje 9.6 PLN, a w US 4.93 USD. Kurs walutowy wynosi = PLN Musimy wycenić je we wspólnej walucie, zatem w cena polskiego Big Maca w USD wynosi 9.6 PLN 0.25 USD = 2.4 USD PLN Zatem cena polskiego Big Maca wynosi tylko 2.4 [USD] 4.93 [USD] = 0.487, czyli ok. połowy ceny Big Maca amerykańskiego. Innymi słowy: 2 polskie Big Mac warte jest tylko samo co 1 Big Mac amerykański Podsumowując: W rozpatrywanym przykładzie: realny kurs walutowy = realny kurs walutowy = 0.25 kurs nominalny (cena krajowa) (cena zagraniczna) USD PLN 9.6 PLN 4.93 USD = Realny kurs walutowy wyznacza relatywną opłacalność (porównywalną cenę) kupna tego samego dobra w kraju lub za granicą, zatem to on decyduje o tym ile dany kraj eksportuje, a ile importuje (bo wyznacza opłacalność eksportu i importu). Kurs realny dla makroekonomisty mierzy wymienialność całych koszyków dóbr jeśli oznaczymy przez P - wskaźnik cen koszyka krajowego (np. deflator PKB lub wskaźnik CPI), P - wskaźnik cen koszyka zagranicą, e nominalny kurs walutowy (liczba jednostek waluty obcej płacona za jednostkę waluty krajowej), a przez E realny kurs walutowy, to e P E = P

10 Nominalne kursy walutowe 6,0 5,0 EUR/PLN 4,0 3,0 2,0 1,0 0, Kursy walutowe są wielkościami makroekonomicznymi cechującymi się znaczną zmiennością w cyklu koniunkturalnym Bywają okresy kiedy są stosunkowo stabilne, natomiast potrafią również podlegać długotrwałym trendom Kursy walutowe są jednocześnie bardzo trudne do prognozowania badania wskazują, że trudno znaleźć modele dające systematycznie lepsze rezultaty niż rzut monetą (a dokładniej od procesów błądzenia losowego)

11 Pierwsza teoria kursu walutowego teoria parytetu siły nabywczej (PPP Purchasing Power Parity) Teorii kursu walutowego jest wiele Najprostsza teoria kursu walutowego to teoria parytetu siły nabywczej Zgodnie z teorią parytetu siły nabywczej za jednostkę dowolnej waluty można kupić taką samą ilość dóbr we wszystkich krajach Innymi słowy dane dobro musi mieć taką samą cenę niezależnie od miejsca na świecie nazywane jest to prawem jednej ceny (LOP - law of one price) Mechanizm, który prowadzi (lub powinien do niego prowadzić) to arbitraż, czyli wykorzystywanie różnic cenowych na różnych rynkach Schemat działania arbitrażu jeśli w kraju A dane dobro jest droższe, niż w kraju B to opłaca się przetransferować część tego dobra z kraju B (gdzie zmniejsza się jego podaż powodując wzrost cen) do kraju A (gdzie podaż się zwiększa powodując spadek cen) do momentu ustalenia się jednakowych cen w obu krajach czyli do ujednolicenia cen - stąd prawo jednej ceny

12 Wnioski z teorii parytetu siły nabywczej (1) Z teorii tej wynika, że kurs walutowy zależy od poziomu cen w obu krajach Jeśli 1 kg kawy kosztuje 40 PLN w Polsce i 10 euro w Niemczech, to kurs walutowy powinien wynosić 10 EUR za 40 PLN, czyli 0.25 EUR PLN. Bardziej formalnie: zakładając, że gospodarką krajową jest Polska, a zagranicą Niemcy, oznaczmy (podobnie jak wcześniej) przez: P cenę koszyka dóbr w kraju w walucie krajowej, P - cenę koszyka dóbr za granicą (w Niemczech) w walucie zagranicznej, zaś e nominalny kurs walutowy (ilość waluty zagranicznej potrzebnej za zakupu jednostki waluty krajowej) Wtedy: Poziom cen w Polsce wynosi P, zatem siła nabywcza 1 PLN w Polsce wynosi 1/P W Niemczech 1 PLN może być wymieniowy na e jednostek waluty zagranicznej (euro), które w Niemczech mają siłę nabywczą e P Aby siła nabywcza 1 PLN w obu krajach była taka sama, musi zachodzić: 1 P = e P Inna postać tego równania to: 1 = e P Zatem teoria parytetu siły nabywczej przewiduje, że realny kurs walutowy E powinien być stały P Ponadto, dla nominalnego kursu walutowego oznacza to, że musi on odzwierciedlać różnice poziomów cen pomiędzy krajami: e = P P = E

13 Czy realny kurs walutowy jest stały w czasie?

14 Wnioski i ograniczenia teorii parytetu siły nabywczej Nominalne kursy walutowe zmieniają się wraz z poziomem cen w kraju i za granicą: Poziom cen zależy od podaży na pieniądz i popytu na niego Kiedy bank centralny danego kraju zwiększa podaż pieniądza, prowadząc do wyższego poziomu cen w kraju, to nominalny kurs walutowy tego kraju e = P /P obniża się, czyli deprecjonuje, czyli waluta tego kraju traci na wartości względem innych walut Innymi słowy druk dużej ilości pieniądza powoduje, że pieniądz ten traci na wartości, gdyż maleje ilość dóbr i innych walut, które za niego można kupić Warto jeszcze raz podkreślić jedną ważną kwestię: Skoro realny kurs walutowy to kurs, po którym można wymieniać dobra i usługi pochodzące z jednego kraju na dobra i usługi pochodzące z innego kraju to zmiany realnego kursu walutowego wpływają na wymianę handlową: Aprecjacja E oznacza, że wyroby krajowe względnie drożeją, co powoduje spadek popytu zagranicy na nie (spadek eksportu) i wzrost popytu krajowego na produkty zagranicy (wzrost importu) Deprecjacja E oznacza, że wyroby krajowe względnie tanieją, co powoduje wzrost popytu zagranicy na nie (wzrost eksportu) i spadek popytu krajowego na produkty zagranicy (spadek importu) Teoria PPP ma swoje ograniczenia i w praktyce parytet siły nabywczej rzadko jest zachowany. Przyczyn jest wiele: Wieloma dobrami czy usługami nie da się łatwo handlować, co powoduje, że możliwości arbitrażu bywają ograniczone Podlegające wymianie dobra nie zawsze są doskonałymi substytutami Gusta konsumentów w różnych krajach bywają inne (np. samochody w USA i Europie, ale tez żywność) Konsumenci mogą mieć preferencje w stosunku do produktów lokalnych (home bias) Koszty transportu Taryfowe i pozataryfowe (np. normy) bariery w handlu Teoria PPP bywa jednak wykorzystywana w praktyce czasopismo brytyjskie The Economist przygotowuje zestawienie porównujące ceny Big Maca produkcji McDonald s w różnych krajach świata, na tej podstawie oceniając, czy waluta danego kraju jest silna czy słaba w stosunku do BigMacowego parytety siły nabywczej

15 Hiperinflacja w Niemczech w latach 20-stych XX w. Indexes (Jan = 100) Money supply Price level Exchange rate Sargent, The End of Four Big Inflations, w: Inflation, R. Hall (ed.) University of Chicago Press, 1983

16 Big Mac Index Link do strony The Economist poświęconej Big Mac Index:

17 Makroekonomiczny model gospodarki otwartej Jakie czynniki są istotnymi determinantami bilansu handlowego i jak państwo może nań oddziaływać? Istotne założenia budowanego tutaj modelu gospodarki otwartej Zakładamy, że PKB w gospodarce jest dany i określony przez możliwości wytwórcze gospodarki Zakładamy, że poziom cen w gospodarce jest dany i określony przez popyt i podaż pieniądza Model będzie opisywał jednocześnie bilans handlowy kurs walutowy opisując jednocześnie dwa powiązane ze sobą rynki: rynek funduszy pożyczkowych rynek walutowy Będziemy analizować jak różne zdarzenia, w tym różne instrumenty polityki państwa, będą wpływać na bilans handlowy i kurs walutowy

18 Realna stopa procentowa, Rynek funduszy pożyczkowych Analizując rynek funduszy pożyczkowych w gospodarce zamkniętej zakładaliśmy, że podaż (oszczędności) i popyt (inwestycje) pochodzą ze źródeł krajowych, a S = I W gospodarce otwartej S = I + NCO, czyli oszczędności krajowe mogą sfinansować krajowe dobra kapitałowe (aktywa rzeczowe) lub służyć zakupom aktywów zagranicznych Popyt i podaż środków zależy od realnej stopy procentowej - wyższa r powoduje: wzrost skłonności do oszczędzania, spadek skłonności do inwestowania, spadek NCO kiedy krajowa r jest wyższa (z zagraniczna stopa procentowa pozostaje niezmienna), bardziej zyskowne jest inwestowanie w krajowe aktywa finansowe, a mniej z zagraniczne, zatem odpływ netto kapitału za granicę jest mniejszy (odpływy maleją, a przypływy rosną) Podaż (z oszczędności krajowych) Popyt (inwestycje krajowe i NCO) Fundusze pożyczkowe Zatem popyt na fundusze pożyczkowe w gospodarce otwartej zgłaszany jest zarówno przez podmioty potrzebujące ich w celu zakupu dóbr kapitałowych, jak i przez podmioty, które potrzebują ich w celu zakupu aktywów zagranicznych czyli część popytowa dana jest przez I + NCO. Oba elementy składowe popytu zależą negatywne od stopy procentowej Stopa procentowa jest wielkością (ceną) zapewniająca zrównoważenie się popytu z podażą na rynku funduszy pożyczkowych Jeżeli stopa procentowa byłaby poniżej poziomu równowagowego oznaczałoby do niedobór oszczędności (popyt byłby zbyt wysoki, a oszczędności zbyt niskie), a nadwyżka popytu doprowadziłaby do wzrostu ceny funduszy pożyczkowych czyli realnej stopy procentowej. Odwrotnie jest w przypadku nadpodaży oszczędności

19 Rynek walutowy Doszliśmy do wniosku wcześniej, że NCO = NX Przykładowo, kiedy w gospodarce krajowej występuje nadwyżka handlowa (NX > 0) czyli obywatele analizowanego kraju posiadają nadwyżkę zagranicznych pieniędzy, które dostają dzięki tej nadwyżce handlowej netto. Rezydenci tego kraju kupują za te środki aktywa zagraniczne (papiery wartościowe, również w formie pieniądza) co jest jednoznaczne z odpływem środków (kapitału) za granicę, zatem NCO > 0 Jeśli w gospodarce występuje deficyt handlowy, to duże zakupy dóbr za granicą (netto) musi zostać sfinansowana sprzedażą brytyjskich aktywów za granicę, czyli kapitał zagraniczny napływa do kraju W modelu dwie strony tej tożsamości traktujemy jako dwie strony rynku walutowego Odpływ kapitału netto (NCO) odpowiada ilości oferowanej krajowej waluty w celu nabycia aktywów zagranicznych kiedy podmiot krajowa chce zakupić zagraniczne aktywo, to musi wymienić walutę krajową na zagraniczną, więc tworzy podaż na rynku walutowym (waluty krajowej) Eksport netto (NX) odpowiada wielkości zapotrzebowania na walutę krajową potrzebne do nabycia krajowego eksportu netto jeśli podmiot zagraniczny chce kupić dobro krajowe (eksport z perspektywy kraju), to musi wymienić swoja (zagraniczną) walutę na krajową, zatem tworzy popyt na rynku walutowym (waluty krajowej) Cena zapewniającą zrównoważenie się popytu i podaży na rynku walutowym jest realny kurs walutowy Aprecjacja realnego kursu walutowego oznacza, że dobra krajowe drożeją względem dóbr zagranicznych, zatem rośnie import i maleje eksport, czyli eksport netto spada Aprecjacja kursu walutowego zmniejsza zatem popyt na walutę krajową

20 Realny kurs walutowy, Popyt i podaż na rynku walutowym Popyt: aprecjacja kursu realnego (podrożenie dóbr krajowych) powoduje spadek eksportu netto, a tym samym spadek popytu na walutę krajową w konsekwencji popyt jest malejąca funkcją ceny, czyli realnego kursu walutowego, a krzywa popytu jest ujemnie nachylona Podaż: ustaliliśmy wcześniej, że NCO zależy od realnych stóp procentowych w kraju (i za granicą), nie zależy zaś od kursu walutowego W konsekwencji podaż jest niezależna od realnego kursu walutowego, a krzywa podaży jest pionowa E Podaż waluty krajowej (NCO) Popyt na walutę krajową (NX) Ilość równowagi Ilość waluty krajowej wymienianą na zagraniczną Realny kurs walutowy jest wielkością (ceną) zapewniająca zrównoważenie się podaży z popytem na rynku walutowym Kurs realny niższy od poziomu równowagowego oznacza, że oferowana ilość funtów byłaby niższa od zapotrzebowania, a będący tego wynikiem niedobór waluty krajowej na rynku walutowym wywiera presję na wzrost wartości waluty krajowej, czyli jej aprecjacje do poziomu równowagowego Kurs wyższy od poziomu równowagowego podaż waluty krajowej przewyższa popyt co powoduje spadek jej wartości i deprecjację realnego kursu walutowego Parytet siły nabywczej jest szczególnym przypadkiem rozpatrywanego modelu Zgodnie z teorią parytetu siły nabywczej kurs realny miał być stały, a każde odchylenie od parytetu powoduje arbitraż Zatem PPP zakłada, że dostosowania eksportu netto (arbitraż) bardzo szybko reagują na odchylenia od parytetu, czyli popyt jest bardzo elastyczny względem ceny Oznacza to, że krzywa popytu jest pozioma, wyznaczona przez parytet, a podaż wyznacza ilość waluty na rynku.

21 Realna stopa procentowa, Odpływ kapitału jako łącznik pomiędzy rynkiem funduszy pożyczkowych i rynkiem walutowym Elementem łączącym rynek funduszy pożyczkowych (ze strony popytowej) i rynek walutowy (ze strony podażowej) są odpływy kapitałowe netto Dyskutując o odpływach kapitałowych netto (czyli dwukierunkowych inwestycjach w obce aktywa rzeczowe lub finansowe) podkreśliliśmy, że podstawową wielkością je determinującą jest realna stopa procentowa Kiedy krajowa stopa procentowa rośnie, posiadanie krajowych aktywów staje się bardziej opłacalne i jednocześnie: rosną zakupy zagranicy krajowych aktywów maleją krajowe zakupy zagranicznych aktywów (bo bardziej opłaca się inwestować w krajowe aktywa) innymi słowy następuje przesunięcie środków w ramach agregatu I + NCO w stronę I Łącznie oba te ruchy powodują spadek NCO w reakcji na wzrost stopy procentowej, czyli NCO jest malejącą funkcją r Oznacza to, że dla pewnego poziomu stopy procentowej (tutaj r ) gospodarka krajowa ma zerowe odpływy kapitałowe netto (a biorąc pod uwagę, że NX = NCO to ma również zbilansowany handel zagraniczny), dla niższych realnych poziomów stopy procentowej obserwowany jest dodatni odpływ kapitału netto (występuje nadwyżka handlowa) dla wyższych poziomów realnej stopy procentowej odpływy kapitałowe netto są ujemne, czyli gospodarka cechuje się jednocześnie deficytem handlowym r NCO < 0 0 NCO > 0 Odpływ kapitału netto (NCO)

22 Realny kurs walutowy, Realna stopa procentowa, Realna stopa procentowa, Równowaga realna w gospodarce otwartej Podaż (S) r r NCO Popyt (I + NCO) Fundusze pożyczkowe Przy określonych krzywych popytu (I + NCO) i podaży (S) na rynku funduszy pożyczkowych ustalana jest realna stopa procentowa r, równoważąca ten rynek Ten poziom stopy procentowej r wyznacza z kolei określony poziom odpływów kapitałowych netto (NCO) Z kolei ten poziom NCO stanowi jednocześnie źródło podaży waluty krajowej na rynku walutowym, co przy określonym popycie na walutę krajową (będącą konsekwencją eksportu netto) wyznacza poziom realnego kursu walutowego (E) czyszczący rynek walutowy E NCO Podaż waluty krajowej (NCO) Odpływ kapitału netto (NCO) Popyt na walutę krajową (NX) Ilość waluty

23 Realny kurs walutowy, Realna stopa procentowa, Realna stopa procentowa, Skutki pogorszenia się sytuacji budżetowej państwa (deficytu budżetowego) 1 S 2 S 1 r 2 r 2 r 1 r 1 NCO Popyt (I + NCO) Fundusze pożyczkowe NCO 2 NCO 1 Odpływ kapitału netto (NCO) Przyjrzyjmy się skutkom dla najważniejszych zmiennych opisujących gospodarkę otwartą sytuacji kiedy wydatki państwa przewyższają dochody NCO 2 NCO 1 Powstanie deficytu budżetowego oznacza ujemne oszczędności publiczne, które zmniejszają sumę oszczędności krajowych (S = S G + S PRIV ) Zatem pierwotnym skutkiem tego wydarzenia jest spadek podaży funduszy pożyczkowych E 2 E 1 Popyt na walutę krajową (NX) Ilość waluty

24 Skutki deficytu budżetowego Deficyt budżetowy powoduje spadek podaży na rynku funduszy pożyczkowych Konsekwencją tego jest niezbędny do zrównoważenia tego rynku wzrost realnej stopy procentowej (z r 1 do r 2 ) i dzięki działającemu w tle efektowi wypychania (czyli spadku inwestycji w reakcji na wzrost stopy procentowej) kurczy się ilość funduszy pożyczkowych w nowej równowadze Nie kończy to jednak dostosowań, bo w gospodarce otwartej na zmiany r reagują odpływy kapitałowe netto wzrost stopy procentowej do r 2 powoduje spadek odpływów kapitałowych netto z NCO 1 do NCO 2 (bo inwestowanie w krajowe aktywa staje się bardziej opłacalne, co ściąga zagranicznych inwestorów i obniża popyt krajowych inwestorów na inwestycje zagraniczne) Z kolei spadek odpływów kapitałowych netto na rynku walutowym oznacza spadek podaży środków walutowych i zmniejsza ilość waluty krajowej oferowanej na wymianę na walutę obcą i wywołuje aprecjację realnego kursu walutowego z E 1 do E 2, czyli wartość funta w porównaniu z innymi walutami rośnie co z kolei pogarsza opłacalność krajowego eksportu i czym import bardziej opłacalnym, prowadząc do idącego w ślad za spadkiem NCO równoległego spadku eksportu netto (NX) i pogorszenia się bilansu handlowego Podsumowując w gospodarce otwartej deficyty budżetowe państwa powodują wzrost realnych stóp procentowych, wypierają inwestycje krajowe, przyczyniają się do aprecjacji waluty krajowej i pogarszają saldo bilansu handlowego Dane statystyczne wskazują, że deficyty budżetowe i handlowe rzeczywiście maja tendencję do współwystępowania (nazywane jest to deficytami bliźniaczymi twin deficits)

25 Realny kurs walutowy, Realna stopa procentowa, Realna stopa procentowa, Polityka handlowa - skutki wprowadzenie kontyngentu handlowego S 1 r 1 r 1 NCO Popyt (I + NCO) Fundusze pożyczkowe Za pomocą polityki handlowej państwo może bezpośrednio wpływać na ilość dóbr importowanych i eksportowanych. Głównymi narzędziami polityki handlowej są: Cło, czyli podatek nakładany na dobra importowane Kontyngent (kwota importowa), czyli limit ilościowy dla dobra zagranicznego sprzedawanego w danym kraju Wspomaganie eksportu (ograniczające koszty produkcji) Ponadto, państwa wprowadzają czasami techniczne wymogi, certyfikaty, świadectwa dopuszczenia do rynku, które ograniczają możliwość penetracji importowej (środki te nazywane są pozataryfowymi barierami handlu non-tariff barriers to trade) Po co? W większości przypadków w celu ochrony krajowych przedsiębiorstw E 2 E 1 NCO 1 NCO 1 Popyt na walutę krajową (NX 1 ) Odpływ kapitału netto (NCO) NX 2 1 Ilość waluty

26 Skutki wprowadzenie kontyngentu handlowego Wprowadzenie kontyngentu wpływa bezpośrednio na import, obniżając go mniejszy import (przy innych czynnikach niezmienionych, czyli ceteris paribus) oznacza, że rośnie eksport netto NX = Ex Im zatem rośnie popyt na walutę krajową na krajowym rynku walutowym (ponieważ zagranica potrzebuje więcej waluty krajowej aby kupić zwiększony eksport netto), dla każdego poziomu realnego kursu walutowego co oznacza przesunięcie się w górę krzywej popytu na tym rynku z położenia NX 1 do położenia NX 2. Ponieważ nic się nie zmieniło na krajowym rynku funduszy pożyczkowych, nie obserwujemy żadnej zmiany realnej stopy procentowej i NCO, zatem podaż na rynku walutowym jest niezmienna zatem skutkiem kontyngentu jest aprecjacja realnego kursu walutowego z poziomu E 1 do poziomu E 2 i, co ciekawsze brak reakcji odpływów kapitałowych, a zatem również eksportu netto w równowadze Dlaczego wprowadzenie kontyngentu handlowego, mającego ograniczyć import nie prowadzi do zmiany eksportu netto? bo skutkiem tego jest aprecjacja realnego kursu walutowego która powoduje, że eksport staje się mniej opłacalny i obniża się (a jednocześnie relatywnie tańszy import ze względu na kurs nie obniża się tak bardzo jak by to wynikało z samego kontyngentu) Wniosek ten jest dość zaskakujący, ale przecież kontyngent nie zmienia relacji popytowo-podażowych na rynku funduszy pożyczkowych i odpływów kapitałowych, zatem aby zachować równoważność NCO = NX zmianie musi ulec realny kurs walutowy, wpływający na NX Zatem skutki polityki handlowej mają raczej nie charakter makroekonomiczny, ale mikroekonomiczny Wpływają na strukturę podaży (krajową czy eksportową) na konkretnych rynkach dotkniętych polityką handlową, wpływając (zazwyczaj ograniczająco) na poziom konkurencji na tych rynkach Z jednej strony polityk handlowa chroni krajowych producentów, często używając argumentu ochrony miejsc pracy w firmach narażonych na ekspansję importową, ale jednocześnie nie pozwala konsumentom krajowym na dostęp do zagranicznych produktów i pozwala na wyższy poziom cen na tych rynkach. Ponadto prowadzi ona do aprecjacji kursu (choć jej skala jest zależna od wielkości ograniczeń importowych), zmniejszając opłacalność krajowego eksportu, a w równowadze prowadzi do mniejszego eksportu zatem potencjalnie prowadzi do spadku zatrudnienia w firmach eksportujących. Firmy eksportujące zazwyczaj są bardziej produktywne (w końcu nie bez powodu to właśnie one weszły na rynki zagraniczne), a firmy domagające się ochrony ze strony państwa zazwyczaj mniej produktywne, zatem polityka handlowa tego typu może prowadzić do obniżenia się produktywności gospodarki.

27 Realny kurs walutowy, Realna stopa procentowa, Realna stopa procentowa, Niestabilność polityczna i ucieczka kapitału r 2 r 2 S 1 1 Popyt r 1 (I + NCO 2 ) r 1 Popyt (I + NCO 1 ) NCO 1 NCO 2 Fundusze pożyczkowe NCO 1 NCO 2 Odpływ kapitału netto (NCO) Czasami zagraniczni inwestorzy zaczynają postrzegać swoje inwestycje w danym kraju jako zagrożone i postanawiają wycofać swoje aktywa Często tego typu ruchy nabierają masowego charakteru, bo wieści rozchodzą się szybko i dochodzi do zjawiska nazywanego ucieczką kapitału (capital flight) Może być to spowodowane niestabilnością polityczną, np. (1) Meksyk w 1994 r. po zamachu politycznym; czy innymi działaniami wywołującymi uzasadnione obawy zagranicznych inwestorów: np. (2) Tajlandia, Korea Południowa i Indonezja w 1997 w reakcji na kryzys systemu bankowego czy (3) default Rosji w 1998 r. Powoduje to wycofywanie się zagranicznych inwestorów z krajowego rynku aktywów finansowych, czyli zwiększa odpływy kapitałowe netto, z NCO 1 do NCO 2. E 1 E 2 NCO 1 NCO 2 Popyt na walutę krajową (NX) Ilość waluty

28 Skutki ucieczki kapitału Wycofywanie się zagranicznych inwestorów z danego kraju powoduje zwiększenie odpływów kapitałowych netto, z NCO 1 do NCO 2 Oznacza to że NCO są wyższe, niezależnie od poziomu stopy procentowej, czyli krzywa obrazująca zależność NCO od stopy procentowej r przesuwa się w prawo Na rynku funduszy pożyczkowych oznacza to, że popyt na fundusze pożyczkowe zwiększa się (potrzeba funduszy, aby sfinansować rosnące NCO), zatem krzywa popytu przesuwa się w prawo czego konsekwencją jest wzrost krajowej stopy procentowej niezbędny aby zrównoważyć rynek funduszy pożyczkowych. Na rynku walutowym wzrost NCO oznacza jednocześnie przesunięcie się krzywej podaży na rynku walutowym w prawo, z położenia NCO 1 do NCO 2. Przy stałym popycie na walutę oznacza to deprecjację krajowej waluty, niezbędną do zrównoważenia rynku walutowego (kiedy inwestorzy próbują pozbyć się krajowych aktywów powstaje nadpodaż krajowej waluty na rynku walutowym, co powoduje spadek jej wartości) Jednocześnie deprecjacja waluty powoduje, że eksport staje się bardziej opłacalny, a import drogi, co łącznie sprawia, że eksport netto rośnie (wraz ze wzrostem NCO, ale mechanizmem powodującym zachowanie równości NX = NCO jest realny kurs walutowy), czyli następuje poprawa bilansu handlowego. Wzrost stopy procentowej powoduje jednocześnie (nieco poza modelem), że inwestycje obniżają się (są wypierane), spowolniając akumulację kapitału i spowolniając wzrost gospodarczy Odpływ kapitału netto z danego kraju powoduje zatem wzrost krajowej realnej stopy procentowej (i spadek inwestycji), spadek wartości waluty krajowej, ale jednocześnie w jej efekcie równoważącą poprawę bilansu handlowego Dla kraju z którego pochodził kapitał w zasadzie powinno obserwować się symetryczne, ale odwrotne efekty, jednakże często kapitał zagraniczny nie pochodzi z jednego kraju ( zagranica jest duża, a gospodarka krajowa mała), a jednocześnie lokowany jest w innych krajach, zatem lustrzane efekty ucieczki kapitału są rozsmarowane na wiele krajów i mogą być niezauważalne Niektóre kraje mogą być z kolei uważane za bezpieczną przystań dla kapitału (safe haven), przyciągając z kolei kapitał w trudnych czasach (np. USA czy Szwajcaria), co w zasadzie nie jest złym zjawiskiem, ale w przypadku małej i silnie zależnej od eksportu gospodarki może skutkować sporymi problemami np. Szwajcaria w ostatnich latach, w której aprecjacja waluty obniżyła opłacalność eksportu, towary krajowe stał się drogie, a przy otwartych granicach obywatele częściej zaopatrywali się za granicą, dalej obniżając zagregowany popyt)

29 Wspólny obszar walutowy i Unia Europejska Wspólny obszar walutowy (common currency area), nazywany również unia walutową (currency union)lub unia monetarną to obszar geograficzny (obejmujący zwykle wiele krajów), na którym używana jest wspólna waluta, spełniająca funkcją środka wymiany Unia Europejska rodzina demokratycznych krajów europejskich, których celem jest współpraca na rzecz pokoju i dobrobytu Podstawą zapewnienia dobrobytu w krajach UE jest Jednolity Rynek Europejski (Single European Market), zapewniający swobodny przepływ Dóbr i usług zniesienie ograniczeń handlu i wprowadzeni wspólnych zasad kontaktów gospodarczych z resztą świata Siły roboczej wciąż trwa proces ujednolicenia systemów podatkowych, transferu kwalifikacji Kapitału chodzi tu zarówno o inwestycje bezpośrednie, jak i portfelowe Umożliwia to swobodny dostęp przedsiębiorstw do wszystkich rynków UE, jednocześnie wystawiając mniej efektywne przedsiębiorstwa na konkurencje międzynarodową Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa etap końcowy jednolitego rynku Od 1 stycznia 1999 r. 12 krajów EU przystąpiło do głębszej integracji i utworzyło EUGiW (obecnie 19 krajów) Oznacza to wprowadzenie jednej, wspólnej waluty euro na terenie tych krajów Oznacza to jednocześnie, że kraje te prowadzą wspólna politykę pieniężną, w praktyce prowadzoną przez Europejski Bank Centralny (Europen Central Bank) Po 2008 r. współpraca pomiędzy krajami jeszcze bardziej się zacieśniła o aspekty związane z organizacja i nadzorem systemu finansowego (a w szczególności bankowego) Strefę euro należy postrzegać jednak nie tylko w kontekście waluty, ale jednocześnie jednolitego rynku

30 Korzyści i koszty wspólnej waluty Korzyści ze wspólnej waluty: Eliminacja kosztów transakcyjnych (związanych ze zmiennymi kursami walut, prowizjami banków czy kantorów) Mniejsze wahania nominalnego kursu walutowego zmniejszenie niepewności w transakcjach pomiędzy podmiotami z różnych krajów obszaru walutowego (co prawda istnieje możliwość zabezpieczania się przez podmioty przed ryzykiem zmiany kursu w trakcie trwania kontraktu, tzw. headging, ale jest on kosztowny) Zmniejszenie skali zróżnicowania cen zróżnicowanie cen teoretycznie powoduje straty dobrobytu, jednakże w praktyce prawo jednej ceny nie do końca działa w UE (np. jakość usług serwisowych pomiędzy krajami) Koszty wspólnej waluty Rezygnacja w własnej polityki pieniężnej jako narzędzia stabilizującego gospodarkę Jeśli kraje unii dotykają szoki asymetryczne (czyli wydarzenia, które dotyczą danego kraju, a nie całej unii), to mogą nie wywołać odpowiedniego dostosowania ze strony polityki pieniężnej (która ma na celu stabilizacje sytuacji w całej unii), powodując głębsze i dłuższe recesje (niwelowane w zasadzie przez samoczynne dostosowania się krzywej AS w modelu AD AS) Nominalny kurs walutowy nie jest tylko źródłem niepewności, ale jednocześnie przejmuje na siebie część dostosowań w gospodarce w reakcji na nieprzewidziane zdarzenia (shock absorber), zmniejszając skalę dostosowań ze strony PKB czy cen krajowych Potencjalnie niepożądane dostosowania długookresowe związane z niedopasowaniami strukturalnymi. Przykładowo jeśli ustalony kurs wymiany nie uwzględnia faktu, że jedna z gospodarek w sposób trwały jest inna od reszty i rośnie szybciej (ze względu na szybszy postęp technologiczny), to konsekwencją tego faktu jest to, że produkty tego kraju są coraz bardziej efektywne i relatywnie tanieją, powodując aprecjację realnego kursu walutowego. Przy ustalonym kursie nominalnym (i cenach zagranicy) oznacza to E = e P, że jedyny sposób absorpcji tego zjawiska jest wzrost P poziomu cen w kraju, czyli inflacja (która dotyczy tylko jednego kraju, więc wspólna polityka raczej nie będzie jej powstrzymywała)

31 Teoria optymalnych obszarów walutowych Optymalny obszar walutowy (OCA Optimal Currency Area) oznacza grupę krajów dla których optymalnym (w sensie zwiększenia korzyści i zmniejszenia kosztów) rozwiązaniem jest przyjęcie wspólnej waluty Głównym kosztem unii walutowej jest utrata kursu czy polityki pieniężnej jako narzędzia stabilizującego gospodarkę spełnieniu OCA sprzyja strukturalna giętkość gospodarki, pozwalająca jej szybko powrócić do długookresowego stanu równowagi (por. wykłady o krzywej Phillipsa czy krzywej AS) Czynniki sprzyjające OCA: Giętkość płac realnych, zapewnia szybkie dostosowanie się gospodarki do zmieniających się uwarunkowań, wpływających głównie, ale nie tylko, na zagregowany popyt Mobilność siły roboczej, wyrównuje płace i niedobory siły roboczej pomiędzy krajami Mobilność kapitału, nie tylko rzeczowego, ale również finansowego Symetryczne szoki makroekonomiczne, im silniejsze, tym lepiej dla gospodarek w unii walutowej, sprzyjają im podobne struktury gospodarcze Zaawansowana integracja handlowa Czy EMU (Economic and Monetary Union) spełnia warunki OCA? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie W książce (Mankiw, Taylor), w rozdziale jest dłuższa dyskusja Nie zawiera ona jednak analizy wydarzeń, które wydarzyły się po 2008 r a te pokazały że wiele krajów w EMU jest zróżnicowanych strukturalnie Robert Mundell (ur. 1932), twórca OCA, The whole idea of having a free trade area when you have gyrating exchange rates doesn't make sense at all. It just spoils the effect of any kind of free trade agreement