Polityka zdrowotna. Polityka Gospodarcza i Społeczna Semestr zimowy dr Agnieszka Chłoń-Domińczak prof. Marek Góra

Transkrypt

1 Polityka zdrowotna Polityka Gospodarcza i Społeczna Semestr zimowy dr Agnieszka Chłoń-Domińczak prof. Marek Góra

2 Plan wykładu Polityka zdrowotna i zdrowie definicja i perspektywy Zadania polityki zdrowotnej Wydatki na politykę zdrowotną i sposoby ich finansowania Zasoby systemu ochrony zdrowia sposoby oceny Koncepcja zdrowia we wszystkich politykach

3 Polityka zdrowotna integralny element polityki społecznej całokształt działań podejmowanych przez państwo i społeczeństwo w celu zapewnienia najlepszej ochrony zdrowia ludności i dostosowany do potrzeb opieki zdrowotnej działania mające na celu niwelowanie nierówności społecznej w dziedzinie zdrowia i opieki zdrowotnej poprzez odpowiednie rozmieszczenie i wykorzystanie zasobów opieki zdrowotnej, poprzez lepszy dostęp do niej ukierunkowanych na poprawę jakości życia 3

4 Polityka zdrowotna - wymiary lokalna, regionalna, krajowa, międzynarodowa 4

5 Polityka zdrowotna na świecie tradycje i historia rozwój XIX i XX w. koniec XIX w. pierwsze międzynarodowe przepisy sanitarne 1907 I Międzynarodowe Biuro Higieny Publicznej, Paryż 1919 Niezależne Biuro Higieny Publicznej Ligi Narodów 1945 Konferencja Narodów Zjednoczonych, San Francisco 1946 Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia 1948 Światowa Organizacja Zdrowia 1977 Strategia Zdrowie dla Wszystkich

6 Co wpływa na politykę zdrowotną? Ekonomia Gospodarka Prawo, Kultura Demografia Geografia Polityka Epidemiologia 6

7 Definicja Światowej Organizacji Zdrowia (1948 r.): Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków otaczającego środowiska. Ochrona zdrowia - zorganizowana działalność, której celem jest utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku, w którym rozwija się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom i ich leczenie, przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty sanitarnej, organizowanie opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

8 Zdrowie a kapitał ludzki Ochrona zdrowia jest jednym z ważniejszych obszarów polityki społecznej, zarówno z perspektywy interesu społecznego, jak i funkcjonowania finansów publicznych. Zdrowie ma także wpływ na gospodarkę Unii Europejskiej. Suhrcke i inni (2005) stwierdzają:... istnieje silna teoretyczna i empiryczna podstawa do twierdzenia że kapitał ludzki przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Jako że kapitał ludzki ma znaczenie dla sytuacji gospodarczej, a zdrowie stanowi ważny czynnik kapitału ludzkiego, zdrowie ma znaczenie dla sytuacji gospodarczej. Jednocześnie, sytuacja gospodarcza ma także wpływ na zdrowie. 8

9 Dostęp do ochrony zdrowia w Polsce Gwarancje konstytucyjne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Art. 68 p. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia Art. 4 p. 3. Świadczenia medyczne są zapewniane ubezpieczonym w ramach środków Narodowego Funduszu Zdrowia i odpowiadają aktualnej wiedzy i praktyce medycznej, ale nie przekraczają koniecznego poziomu. Teoretycznie konstytucyjne gwarancje wszystkich dotyczą świadczeń medycznych dla wszystkich obywateli W praktyce długi czas oczekiwania z powodu niskiej efektywności systemu publicznego Co więcej, system gwarantuje lepszą opiekę tylko bogatszym obywatelom Tylko bogatszy może pozwolić sobie na datki dla lekarzy w zamian za lepszą opiekę lub dostęp Tylko bogatszy może pójść do prywatnego świadczeniodawcy i zapłacić za lepsze świadczenia ambulatoryjne Większość (około 90%) tych pieniędzy ucieka z systemu W ten sposób budżet państwa traci duże kwoty z tytułu niezapłaconych podatków A także, wpływające do systemu pieniądze nie poprawiają jego efektywności, a jedynie dobrobyt wybranych jednostek

10 Zadania polityki zdrowotnej Rozpoznanie rzeczywistych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, Ocena zasobów systemu ochrony zdrowia, Analiza i ocena sprawności działającego systemu opieki zdrowotnej, Ocena poziomu i jakości udzielanych świadczeń, Ocena możliwego do wykorzystania potencjału rezerw tkwiących w postępie naukowym i technicznym, Kalkulacja rzeczywistych kosztów leczenia, Uświadomienie wszystkim mającym bezpośredni wpływ na promocję, zachowania zdrowotne i ochronę zdrowia ich współodpowiedzialności za stan zdrowia społeczeństwa. Celem polityki zdrowotnej jest proponowanie takich rozwiązań w skali kraju, które uzyskają akceptację z racji realnych szans na poprawę stanu zdrowia społeczeństwa.

11 Rozpoznanie rzeczywistych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa analiza struktury demograficznej ludności, analiza danych dotyczących stanu zdrowia poszczególnych grup ludności, ocena wyników badań makrospołecznych dotyczących stanu zdrowia ewentualnie badania empiryczne (np. badania weryfikujące samoocenę stanu zdrowia)

12 Potrzeba strukturalnych reform w ochronie zdrowia Zmiany strukturalne w ochronie zdrowia stanowią wyzwanie dla polityki zdrowotnej w Polsce i w innych krajach OECD. Często wydatki na ochronę zdrowia rosną szybciej w okresie kryzysu Starzenie się ludności wpływa na zwiększenie wydatków, szczególnie ze względu na zwiększone wydatki na opiekę długookresową dla osób starszych. Poprawa efektywności systemów zdrowotnych jest niezbędna, by złagodzić nadchodzącą presję na zwiększenie wydatki Chociaż czas spowolnienia gospodarczego nie sprzyja wdrażaniu głębokich reform, władze publiczne powinny przygotować zmiany i wdrożyć je po powrocie na ścieżkę wzrostu gospodarczego.

13 Wydatki na zdrowie jako % PKB 13 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

14 Wydatki na zdrowie per capita 14 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

15 Wydatki na zdrowie w krajach OECD rosną w relacji do PKB 15 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

16 Dodatkowe wydatki na zdrowie jako procent wydatków gospodarstw domowych 16 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

17 Wydatki na zdrowie per capita a PKB per capita 17 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

18 Wydatki na zdrowie według funkcji 18 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

19 Oczekiwane dalsze trwanie życia a wydatki na zdrowie 19 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

20 Finansowanie ochrony zdrowia Składki (podatki) pracowników Składki pracodawców Podatki (budżet państwa) Belgia Czechy Władze lokalne Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Niderlandy Austria Polska Portugalia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania 20

21 Ubezpieczenie zdrowotne Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług Możliwe wprowadzenie pułapu dochodowego, od którego wynagrodzenie nie jest obowiązkowe Fundusz finansowany ze składek finansuje w całości lub w części koszty działań profilaktycznych, leczenia oraz rehabilitacji (honorarium lekarskie, koszty zakupu lekarstw i korzystania z bazy medycznej - aparatura diagnostyczna, pobyt w szpitalu, leczenie sanatoryjne). Koszty budowy i utrzymania lecznictwa zamkniętego obciążają państwo, lokalne podmioty polityki społecznej lub organizacje pozarządowe.

22 Efekywność w ochronie zdrowia Ramy regulacyjne Stopień profesjonalizmu Opis Legislacyjna (np. kapitacja lekarzy pierwszego kontaktu, opłata za usługę w specjalistycznej opiece ambulatoryjnej) Kontraktualna czasem przeciwstawne czynniki motywujące dla świadczeniodawców Medyczne niemedyczne standardy Dostęp do świadczeń/refundacji szara strefa Zarządzanie niskie umiejętności zarządcze, brak umiejętności i systemów do mierzenia efektywności i jakości Efekty Niewłaściwe bodźce prowadzące do nieefektywności kosztowej oraz słabej jakości medycznej Niski poziom profesjonalizmu prowadzący do nieefektywnego, nieelastycznego i nietransparentnego systemu

23 Podstawy wzorcowych systemów opieki zdrowotnej Sytuacja w Polsce Kraje stosujące wzorcowe rozwiązania Najważniejsze wnioski Stabilność finansowa Postępujący deficyt finansowy w systemie opieki zdrowotnej oraz w budżecie państwa Wlk. Brytania, Niemcy, Szwecja Wniosek 1: System DRG i elektroniczne kartoteki pacjentów to coraz ważniejsze instrumenty kontroli kosztów, choć ich wprowadzenie początkowo wymaga dużych inwestycji Szwecja Wniosek 2: Innym ważnym instrumentem do kontroli kosztów, wprowadzanym przez wiele krajów, jest ograniczanie koszyka gwarantowanych świadczeń Solidaryzm społeczny Teoretycznie przestrzegana; w praktyce, większy dostęp i wyższa jakość świadczeń są zarezerwowane dla osób, które stać na darowizny Francja Wniosek 3: Swobodny wybór pomiędzy oferującymi wysoką jakość świadczeniodawcami publicznymi (pacjenci dopłacają do świadczeń) Uniwersalna dostępność Zagwarantowana przez konstytucję, lecz długie listy oczekujących Norwegia Wniosek 4: Publikacja list oczekujących wyrównuje czas oczekiwania w różnych placówkach i motywuje do podnoszenia jakości świadczeń Wysoka jakość Brak standardowych procedur Brak systemów do monitorowania jakości Mało elastyczne zasady administrowania prywatnymi pacjentami Holandia Szwecja Hiszpania Wniosek 5: Jakość opieki zdrowotnej musi być zagwarantowana prawnie i regularnie monitorowana (wraz z jasno określonymi konsekwencjami za jej obniżanie) Wniosek 6: Jakość świadczeń można także podnieść wprowadzając otwartą konkurencję pomiędzy świadczeniodawcami Wniosek 7: W krajach o dużym koszyku gwarantowanych świadczeń ważnym warunkiem dla powstania dobrze rozwiniętego rynku świadczeniodawców prywatnych jest równie dobrze rozwinięty rynek prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych Wysoka efektywność Niewłaściwe bodźca dla świadczeniodawców Niski stopień zarządzania szpitali Finlandia Wniosek 8: Wydatki na opiekę zdrowotną powinny być właściwie skierowane, zapewniając satysfakcję pacjentów i wysoką jakość świadczeń medycznych

24 FINANSOWANIE W OPARCIU O DRG ZNACZNIE POPRAWIA RELACJĘ KOSZTÓW DO JAKOŚCI ŚWIADCZEŃ Długość hospitalizacji (2000) / 2001 jeszcze nie wprowadzono Polska Niemcy Szwajcaria Czechy Holandia Węgry Australia Austria Norwegia 1996 Włochy** Wlk. Brytania Finlandia 1991 Hiszpania * Francja Szwecja 1986 Rok wprowadzenia finansowania typu DRG 10 8 USA Finansowanie w oparciu o DRG motywuje świadczeniodawcę do obniżki kosztów Presja na obniżkę kosztów prowadzi do znacznej poprawy wyników operacyjnych i wydajności, co widać po skróceniu okresu hospitalizacji W chwili obecnej NFZ jest w trakcie wprowadzania tego typu finansowania Szpitale, które znajdą się pod presją na obniżkę kosztów, powinny rozważyć: Podjęcie kroków w kierunku poprawy wyników operacyjnych Specjalizację 24 * Długość hospitalizacji w 1997 r. ** Długość hospitalizacji w 1998 r. Źródło: Raport OECD za rok 2002;

25 Ocena zasobów systemu ochrony zdrowia ocena zasobów ludzkich: struktura zatrudnienia pracowników ochrony zdrowia wg zawodów i specjalności, wykształcenia, sektora i miejsca pracy (nadwyżki i niedobory kadry każdego szczebla), ocena zasobów materialnych: wyposażenie placówek służby zdrowia, stan i rozmieszczenie placówek (warunki korzystania i udzielania usług zdrowotnych w istniejącej bazie)

26 Analiza i ocena sprawności działającego systemu opieki zdrowotnej ocena struktury organizacyjnej i dostępności placówek POZ i specjalistycznych, szpitali, klinik i sanatoriów, ocena systemu przepływu pacjentów między placówkami poszczególnych szczebli, analiza systemu przekazywania danych, analiza ekonomiczna istniejącego systemu, ocena działania systemów towarzyszących (np. ratownictwo medyczne)

27 Ocena poziomu i jakości udzielanych świadczeń ocena zakresu dostępności świadczeń zdrowotnych w porównaniu do ich dostępności w innych krajach (koszyk świadczeń zdrowotnych), ocena okresu oczekiwania na świadczenia zdrowotne, ocena społecznych nakładów na ochronę zdrowia (udział wydatków na ochronę zdrowia w produkcie krajowym brutto PKB; skala wydatków ponoszonych bezpośrednio przez ludność z dochodów własnych), ocena skuteczności systemu finansowania ochrony zdrowia, analiza relacji między nakładami (wydatkami) a efektami (korzyściami)

28 Zatrudnienie w sektorze ochrony zdrowia w krajach OECD 28 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

29 Struktura lekarzy według specjalności 29 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

30 Metody pomiaru i oceny stanu zdrowia Do pomiaru stanu zdrowia używa się przede wszystkim tzw. wskaźników negatywnych, tzn. świadczących o występowaniu choroby, a nie stanu zdrowia. Wśród wskaźników stanu zdrowia znajdujemy takie, które świadczą o stanie zdrowia i takie, które pokazują, jak przebiega proces zmian w stanie zdrowia społeczeństwa (np. chorobowość i zachorowalność).

31 Jakość w ochronie zdrowia opieka szpitalna Strukturalna Opis Infrastrukturalna jakość opieki Typowe mierniki Liczba lekarzy / łóżko Liczba łóżek na 1,000 mieszkańców Operacyjna Efektywność operacyjna Długość pobytu w szpitalu (wariancja) Standardy opieki Średni czas trwania operacji Medyczna Efekty medyczne Współczynniki infekcji szpitalnych Współczynniki ponownych przyjęć Współczynniki szczepień Współczynniki 5-letniego przeżycia

32 Wskaźniki zdrowia społeczeństwa Wskaźniki jawne (zachorowalność, chorobowość, umieralność, śmiertelność itp.) Wskaźniki ukryte (odnoszą się do odległych w czasie i trudnych obecnie do określenia długookresowych konsekwencji niektórych schorzeń, np. AIDS, WZW, choroby nowotworowe) Wskaźniki pokazują skalę problemów zdrowotnych i z tej racji mogą być traktowane jako ważna przesłanka planowania działań w zakresie polityki zdrowotnej.

33 Wskaźniki zdrowia społeczeństwa Niektóre wskaźniki zdrowia (śmiertelność noworodków, przeciętne trwanie życia) są jednocześnie wskaźnikami dobrobytu społecznego; Brak jest jednego, uniwersalnego wskaźnika zdrowia, który zawierałby syntetyczną, porównywalna miarę zdrowia i nadawał się do wykorzystania w stosunku do poszczególnych grup społecznych, całego społeczeństwa oraz do porównań międzynarodowych; Wskaźniki mają charakter obiektywny (informują o częstości występowania określonych zjawisk) lub subiektywny (np. samoocena stanu zdrowia, wpływ zdrowia na aktywność zawodową)

34 Wskaźniki zdrowia społeczeństwa Wskaźniki bezpośrednie: Pozytywne (przedstawiające wielkości wybranych cech antropometrycznych wzrost, relacja masy ciała do wzrostu itp. - i przeciętne dalsze trwanie życia), Negatywne (biomedyczne mierniki chorób i zgonów); Wskaźniki pośrednie: charakteryzują szeroko pojęte środowisko życia ludności i zachowania oraz funkcjonowanie służby zdrowia

35 Wskaźniki zdrowia społeczeństwa Najczęściej używane wskaźniki zdrowia Zachorowalność (zapadalność); Chorobowość; Umieralność noworodków; Umieralność niemowląt; Śmiertelność; Przeciętne dalsze trwanie życia (dla osób w wieku 0, 30, 45, 60, 80 lat w momencie badania)

36 Przeciętne trwanie życia przy urodzeniu w krajach OECD 36

37

38

39 Oczekiwana długość życia w wieku 0 lat wg powiatów w latach Mężczyźni ( ) Kobiety ( )

40 Związek pomiędzy długością trwania życia w powiatach w latach oraz =0.83 =0.75

41 Średnia długość życia (liczba lat) mieszkańców dzielnic Warszawy w latach (obliczenia własne)

42 Liczba osób hospitalizowanych 42 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

43 Średni pobyt w szpitalu w dniach 43 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

44 Jakość Niezaspokojone potrzeby związane z dostępem do opieki Istotna kwestia w Polsce we wszystkich grupach dochodowych 44 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011

45 Czynniki wpływające na zdrowie: Ogólne czynniki społecznoekonomiczne, kulturalne i środowiskowe Warunki życia i pracy Wpływ społeczny i środowiskowy wiek, płeć i czynniki genetyczne Czynniki związane z indywidualnym stylem życia

46 Standaryzowany wskaźnik umieralności z powodu chorób układu krążenia wg powiatów, Mężczyźni Kobiety Rho = 0.83

47 Standaryzowany wskaźnik umieralności z powodu nowotworów złośliwych wg powiatów, Mężczyźni Kobiety Rho = 0.59

48 Związek pomiędzy standaryzowanymi wskaźnikami umieralności z powodu chorób nowotworowych oraz chorób układu krążenia w powiatach w latach i Nowotwory złośliwe Choroby układu krążenia

49 Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn i kobiet w wieku 30 lat w zależności od poziomu wykształcenia w Polsce w 2010 r. (dane Eurostat)\

50 Różnica przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet w wieku 30 lat w Polsce i w innych krajach europejskich w zależności od poziomu wykształcenia w 2010 r. (na podstawie danych Eurostat)

51

52 Względna nadwyżka umieralności mężczyzn z powodu ogółu przyczyn, chorób układu krążenia oraz przyczyn zewnętrznych, mieszkańców wsi oraz miast o różnej wielkości w stosunku do mieszkańców największych miast powyżej 500 tys. ludności, (obliczenia własne)

53 Rosnące zjawisko otyłości 53 Źródło: OECD,Health at a Glance 2011