Rola salda pierwotnego w stabilizowaniu długu publicznego krajów członkowskich strefy euro w latach

Transkrypt

1 Rola salda pierwotnego w stabilizowaniu długu publicznego krajów członkowskich strefy euro w latach dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP dr Marcin Wiśniewski Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Unia Europejska wobec wyzwań przyszłości, Poznań, 16 kwietnia 2015 r.

2 Potrzeba stabilizowania długu publicznego Koncepcja stabilizowania zadłużenia (debt sustainability) traktowana jest jako jeden z warunków koniecznych stabilizacji całości finansów publicznych [Burnside 2005] Niemożliwe jest stałe finansowanie budżetu w wyniku zaciągania długu, gdyż podatki pokrywające koszty obsługi zadłużenia nie mogą rosnąć w nieskończoność [Domar 1944] Finanse publiczne są stabilne, gdy zmienne budżetowe kształtowane są w sposób zapewniający osiągnięcie międzyokresowego ograniczenia budżetowego (generując nadwyżkę, bez uwzględnienia kosztów obsługi długu) [Hamilton i Flavin 1986] 2

3 Definicja stabilizowania długu publicznego Brak jednoznaczności pojęcia stabilizowanie Występujące definicje: utożsamiane z wypłacalnością (solvency), czyli sytuacją kiedy skumulowana wartość przyszłych nadwyżek budżetowych jest na tyle wysoka, iż gwarantuje spłatę zadłużenia (kapitału i odsetek) lub zdolność do obsługi długu warunkowaną poziomem płynnością budżetu (debt serviceability); jak wysoki poziom zadłużenia publicznego może spowodować, iż dany kraj nie będzie go w stanie w pełni obsługiwać? [Wyplosz 2009] wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego sytuacja, w której pożyczkobiorca (władze publiczne) oczekuje, iż będzie zdolny do kontynuowania obsługi zaciągniętego długu bez dokonania olbrzymiej (unrealistically large) korekty pozycji dochodów i wydatków budżetowych [Geither 2002] 3

4 Problem stabilizowania długu publicznego w krajach strefy euro Istotność i aktualność problemu w kontekście kryzysu finansowego Pytania / problemy badawcze: czy państwa te są w stanie ustabilizować zadłużenie w ciągu najbliższych lat? czy obowiązujące obecnie traktatowe kryterium deficytu sektora general government jest wystarczające do oceny sytuacji finansów publicznych, w świetle braku oceny jego struktury wskazującej na obciążenie budżetu bieżącymi kosztami obsługi długu? czy ocena poziomu salda pierwotnego (deficytu pierwotnego) nie byłaby bardziej adekwatnym warunkiem weryfikacji bieżącego stanu finansów publicznych? 4

5 Cel badania Analiza sytuacji finansów publicznych w krajach strefy euro z uwzględnieniem wybranych wskaźników budżetowych Wskazanie podstaw do oceny możliwości stabilizowania długu przez kraje strefy euro, a tym samym próba wskazania na możliwe odpowiedzi na postawione wcześniej pytania 5

6 Podstawy terminologiczne i metodologiczne badania (1) Definicje Nazwa polska Saldo budżetowe sektora general government Wydatki na koszty obsługi długu Nazwa angielska (oznaczenia Eurostatu) net lending (+) / net borrowing ( ) (B.9) interest payable (D.41 U) Wyjaśnienie różnica pomiędzy dochodami (total revenue) i wydatkami (total expenditure) sektora Saldo pierwotne primary balance (B.9 + D.41 U) różnicy pomiędzy dochodami budżetowymi sektora general government a czystymi wydatkami, tzn. z wyłączeniem wydatków ponoszonych na koszty odsetkowe płacone od zaciągniętego zadłużenia 6

7 Podstawy terminologiczne i metodologiczne badania (2) Dlaczego saldo pierwotne? Analiza tej kategorii pozwala wskazać: jak bardzo budżet państwa jest obciążony wydatkami na bieżącą obsługę długu w jakim stopniu wydatki na koszty obsługi długu powiększają deficyt budżetowy z jakich źródeł są finansowane koszty obsługi długu 7

8 Podstawy terminologiczne i metodologiczne badania (3) Okres badawczy: Zastosowane miary: saldo budżetowe, saldo pierwotne oraz koszty obsługi długu w relacji do PKB średnia i odchylenie standardowe Przedmiot badania: kraje strefy euro w podziale na grupy: stressed dotknięte kryzysem zadłużenia (Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia i Włoch) non-stressed niedotknięte kryzysem zadłużenie (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Holandia, Luksemburg* i Niemcy) nowa strefa euro (Słowenia, Cypr, Malta, Słowacja, Łotwa, Estonia i Litwa) indywidualnie Źródło danych: Eurostat 8

9 Saldo budżetowe w poszczególnych grupach krajów średnia (w % PKB) średnia "non-stressed" średnia "stressed" średnia "nowa strefa euro" 9

10 Saldo pierwotne w poszczególnych grupach krajów średnia (w % PKB) i odchylenie standardowe (w punktach procentowych) średnia "non-stressed" średnia "stressed" średnia "nowa strefa euro" odchylenie standardowe "non-stressed" odchylenie standardowe "stressed" odchylenie standardowe "nowa strefa euro" 10

11 Koszty obsługi długu w poszczególnych grupach krajów średnia (w % PKB) i odchylenie standardowe (w punktach procentowych) średnia "non-stressed" odchylenie standardowe "non-stressed" średnia "stressed" odchylenie standardowe "stressed" średnia "nowa strefa euro" odchylenie standardowe "nowa strefa euro" 11

12 Saldo pierwotne, wydatki na obsługę długu ( ) oraz saldo budżetowe w krajach strefy euro dotkniętych kryzysem zadłużenia ( stressed ) wartości średnie w okresie przed kryzysem ( ) i od jego wystąpienia ( ) w % PKB Grecja Hiszpania Irlandia -6,0-8, ,0-6,0-8,0-1 4,0-6,0-8, ,0-16,0 Portugalia 4,0 Włochy saldo pierwotne obsługa długu saldo budżetowe -6,0-8,0-6,0 12

13 Saldo pierwotne, wydatki na obsługę długu ( ) oraz saldo budżetowe w krajach strefy euro niedotkniętych kryzysem zadłużenia ( non-stressed ) wartości średnie w okresie przed kryzysem ( ) i od jego wystąpienia ( ) w % PKB Austria Belgia Finlandia 6,0 8,0 4,0 6,0-6,0 4,0 Francja Holandia Niemcy 4,0-6,0 saldo pierwotne obsługa długu saldo budżetowe 13

14 Wnioski z przeprowadzonego badania (1) W okresie kryzysu praktycznie we wszystkich krajach kondycja sektora general government uległa pogorszeniu Kraje grupy non-stressed : Najlepsza ocena: Niemcy i Luksemburg Pozytywna ocena: Austria, Belgia i Finlandia Kraje zagrożone bezpośrednio kryzysem zadłużenia: Francja i Holandia 14

15 Wnioski z przeprowadzonego badania (2) Kraje grupy stressed : Najlepsza sytuacji po 2008 roku: Włochy wysokie koszty obsługi długu (ok. 5% PKB), ale przeciętnie występuje nadwyżka pierwotna W pozostałych krajach występujący deficyt budżetowy najczęściej znacznie przekraczał poziom kosztów obsługi długu Pogłębienie nie tylko procesu refinansowania długu, ale także znaczne ograniczenie obecnie możliwości jego ustabilizowania Brak zdolności tych krajów do szybkiego zmniejszenia finansowania wydatków budżetowych, z wyłączeniem kosztów długu, tylko z wygenerowanych własnych dochodów w średnim i długiem okresie, może w konsekwencji doprowadzić do ich niewypłacalności i zagrozić stabilności finansowej, a także trwałości strefy euro 15

16 Implikacje wynikające z przeprowadzonego badania (1) Utrzymanie kryterium deficytu sektora general government oraz sankcji za jego nieprzestrzeganie, w krajach strefy euro staje się obecnie wysoce kontrowersyjne W większości państw UGW deficyty budżetowe znajdują się w ostatnich latach przeciętnie znacznie powyższej 3% PKB i są w całości lub części obciążone kosztami obsługi długu wynikającymi z wcześniej zaciągniętego zadłużenia Możliwości redukcji deficytu są wysoce ograniczone, zaś wygenerowanie nadwyżki pierwotnej w najbliższych latach w krajach strefy euro prawie niemożliwe 16

17 Implikacje wynikające z przeprowadzonego badania (2) Miarą oceny kondycji finansów publicznych powinien stać się być może nie tyle poziom deficytu sektora general government (w relacji do PKB), ale poziom deficytu pierwotnego (w relacji do PKB) (wskazującego na strukturę deficytu sektora) Wskaźnik ten umożliwiłby obecnie m.in. ocenę momentu wejścia kraju na ścieżkę stabilizowania zadłużenia, a tym samym stabilizowania finansów publicznych 17

18 Dziękuję za uwagę

19 Rola salda pierwotnego w stabilizowaniu długu publicznego krajów członkowskich strefy euro w latach dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP dr Marcin Wiśniewski Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Unia Europejska wobec wyzwań przyszłości, Poznań, 16 kwietnia 2015 r.