MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA

Transkrypt

1 Wykład: MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA

2 Ekonomia - nauka badająca, jak ludzie radzą sobie z rzadkością. Makroekonomia - zajmuje się współzależnościami pomiędzy wielkimi agregatami, takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitału, wielkość zatrudnienia, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, bilans płatniczy itp. Mikroekonomia - zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej oraz analizą rynków poszczególnych dóbr i usług.

3 Zasoby i strumienie STRUMIENIE ZASOBY Strumienie: dochody liczba osób zwolnionych z pracy inwestycje deficyt budżetowy Zasoby: majątek liczba zatrudnionych kapitał rzeczowy dług publiczny

4 Inwestycje w Polsce w 2010 r. W 2010 roku wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wynosiła mln zł, w tym wartość nakładów na: - budynki i budowle mln zł (61,8%); - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia mln zł (27,8%); - środki transportu mln zł (9,7%). W roku 2010 zaobserwowano w porównaniu z rokiem poprzednim wzrost wartości nakładów inwestycyjnych (w cenach stałych) o 0,2%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2010 roku.

5 Środki trwałe w Polsce, 2010 Wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej według stanu w dniu 31 XII 2010 r. w bieżących cenach ewidencyjnych wynosiła mln zł; w tym: - wartość budynków i budowli mln zł (64,9%); - wartość maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi mln zł (27,5%); - wartość środków transportu mln zł (6,8%). Ocenia się, że środki trwałe w gospodarce narodowej na koniec roku 2010 były umorzone w 45,6%; w tym: - budynki i budowle 36,8%; - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 62,0%; - środki transportu 56,6%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2010 roku.

6 Aktorzy gry rynkowej RZĄD FIRMY GOSPODARSTWA DOMOWE SEKTOR FINANSOWY

7 Rynki makroekonomiczne 1. rynek dóbr i usług 2. rynek zasobów 3. rynek finansowy

8 Obieg okrężny (1) GOSPODARSTWA DOMOWE $ $ RYNEK ZASOBÓW RYNEK DÓBR I USŁUG $ $ FIRMY

9 Rola gospodarstw domowych w obiegu okrężnym GOSPODARSTWA DOMOWE 1. Dostarczają zasoby (praca) 2. Otrzymują wynagrodzenie 3. Kupują dobra i usługi 4. Oszczędzają i pożyczają 5. Płacą podatki, otrzymują transfery 6. Korzystają z dóbr publicznych

10 Liczba gospodarstw domowych w Polsce W końcu marca 2011 r. w Polsce istniało tys. gospodarstw domowych. Przez gospodarstwo domowe należy rozumieć zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się.

11 Struktura rozdysponowania PKB w cenach bieżących

12 Rola firm w obiegu okrężnym FIRMY 1. Wytwarzają dobra i usługi 2. Otrzymują zapłatę za dobra i usługi 3. Zgłaszają popyt na zasoby 4. Płacą za zasoby 5. Kupują dobra i usługi (inwestycyjne) 6. Oszczędzają i pożyczają 7. Płacą podatki, otrzymują transfery 8. Korzystają z dóbr publicznych

13 Przedsiębiorcy Przedsiębiorca - jest to osoba, zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalnie zyskowne możliwości. Kamerschen, Mc Kenzie, Nardinelli 1991

14 Liczba podmiotów gospodarczych, REGON Grupa Liczba % RAZEM ,0% ,5% ,7% ,7% ,1% 1000 i więcej 785 0,0% Źródło: GUS

15 Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę Grupa gospodarstw domowych Dochód (w zł) OGÓŁEM 1227 Pracowników 1244 Rolników 984 Pracujących na własny rachunek 1497 Emerytów i rencistów 1233 Źródło: GUS

16 Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych Źródło: PARP, 2010.

17 Wskaźnik przeżycia do 2009 r. przedsiębiorstw powstałych w latach (w %) Wskaźniki przeżycia pierwszego roku Źródło: PARP, 2010.

18 Przychody ogółem i koszty ogółem w sektorze przedsiębiorstw, (w mld zł) Źródło: PARP, 2010.

19 Wynik finansowy brutto w sektorze przedsiębiorstw, (w mld zł) MSP Duże firmy Źródło: PARP, 2010.

20 Rola rządu w obiegu okrężnym RZĄD 1. Dostarcza dobra publiczne 2. Kupuje dobra i usługi 3. Kupuje zasoby (np. pracę) 4. Pożycza (rzadziej oszczędza) 5. Pobiera podatki 6. Płaci tzw. transfery

21 Rosnący udział wydatków rządowych w PKB, Kraj Francja 12,6 17,0 27,6 29,0 46,1 52,4 Niemcy 10,0 14,8 25,0 42,4 47,9 47,3 Japonia 8,8 8,3 14,8 25,4 32,0 36,9 Holandia 9,1 9,0 13,5 19,0 55,2 43,5 Hiszpania - 8,3 9,3 18,4 32,2 39,4 Szwecja 5,7 6,3 8,1 10,4 60,1 56,6 Szwajcaria - 12,7 4,6 6,1 32,8 37,6 Wielka Brytania 9,4 12,7 26,2 30,0 43,0 40,1 USA 3,9 1,8 7,0 8,6 31,8 30,5 Źródło: Tanzi i Schuknecht, IMF WP, 1995 i OECD.

22 Wydatki publiczne jako % nominalnego PKB Australia 33,1 33,6 33,1 32,6 32,6 33,5 36,3 36,4 Austria 51,3 53,8 50,0 49,2 48,6 49,4 52,9 52,6 Belgium 51,0 49,4 52,1 48,6 48,3 50,0 53,8 52,9 Canada 41,2 39,9 39,3 39,4 39,4 40,0 44,4 44,1 Czech Republic 50,0 43,3 43,0 41,9 41,0 41,1 44,9 44,1 Denmark 55,1 54,6 52,8 51,6 50,8 51,9 58,4 58,5 Estonia 34,8 34,0 33,6 33,6 34,0 39,5 45,2 40,6 Finland 50,4 50,3 50,4 49,3 47,5 49,4 55,9 55,3 France 53,4 53,3 53,6 52,9 52,6 53,3 56,7 56,7 Germany 48,4 47,2 47,0 45,3 43,5 44,1 48,1 48,0 Greece 45,1 45,9 44,6 45,2 47,6 50,6 53,8 50,2 Hungary 49,7 49,1 50,1 52,1 50,6 49,2 51,4 49,5 Iceland 45,6 44,0 42,2 41,6 42,3 57,6 51,0 51,5 Ireland 33,1 33,5 33,8 34,3 36,6 42,8 48,9 66,8 Israel 54,4 51,0 49,4 47,8 46,4 46,1 45,7 45,4 Italy 48,1 47,5 47,9 48,5 47,6 48,6 51,6 50,3 Japan 38,4 37,0 38,4 36,2 35,9 37,2 42,0 40,4 Korea 28,9 26,1 26,6 27,7 28,7 30,4 33,1 30,9 Luxembourg 41,8 42,6 41,5 38,6 36,3 37,1 43,0 42,5 Netherlands 47,0 46,1 44,8 45,5 45,2 46,2 51,5 51,2 New Zealand 37,5 37,1 38,2 39,6 39,6 41,8 42,8 43,1 GDP 2010 (w mld USD PPP): USA Polska 759 Norw ay 48,2 45,4 42,1 40,5 41,1 40,7 47,3 46,1 Poland 44,7 42,6 43,5 43,9 42,2 43,2 44,6 45,4 Portugal 43,8 44,7 45,8 44,5 44,4 44,8 49,9 51,3 Slovak Republic 40,1 37,7 38,0 36,5 34,2 34,9 41,5 40,0 Slovenia 46,2 45,7 45,3 44,6 42,5 44,2 49,3 50,1 Spain 38,4 38,9 38,4 38,4 39,2 41,5 46,3 45,6 Sw eden 55,7 54,2 53,9 52,7 51,0 51,7 55,0 52,9 Sw itzerland 36,4 35,9 35,3 33,5 32,3 32,4 34,1 34,2 Turkey ,2 34,5 34,2 39,4 37,1 United Kingdom 42,3 43,1 44,0 44,2 43,9 47,9 51,1 50,6 United States 1 36,3 36,0 36,3 36,1 36,9 39,1 42,7 42,5

23 Dobra prywatne a dobra publiczne Dobra prywatne - korzystają z nich pojedynczy ludzie lub firmy; osoby, które nie posiadają wystarczających dochodów mogą być wykluczone z korzystania z dóbr prywatnych; ceny dóbr prywatnych wyznacza najczęściej rynek. Dobra publiczne - korzystają z nich najczęściej duże grupy ludzi, nie można nikogo wykluczyć z korzystania z tych dóbr, korzystanie z tych dóbr przez kolejne osoby nie powoduje wzrostu kosztów (koszty krańcowe zbliżone do zera).

24 Rola sektora finansowego w obiegu okrężnym SEKTOR FINANSOWY 1. Dostarcza pieniądze (udziela kredytów) 2. Kupuje pieniądze (depozyty) 3. Kupuje dobra i usługi oraz zasoby 4. Płaci za dobra i usługi oraz zasoby 5. Płaci podatki, otrzymuje transfery 6. Korzysta z dóbr publicznych

25 Liczba instytucji finansowych w Polsce Liczba banków Polska

26 Aktywa instytucji finansowych w Polsce Udział w rynku banków z kapitałem zagranicznym (w % ogółu aktywów) Polska 67% 63% 66% 66% 63% Źródło: CEE Banking Sector Report, Raiffeisen Research, May 2013.

27 Kredyty dla gospodarstw domowych Źródło: KNF.

28 Kredyty dla przedsiębiorstw Źródło: KNF.

29 Suma bilansowa i wartość rynkowa banków w Polsce Źródło: KNF.

30 Wydatki i dochody Wydatki konsumpcyjne (C) Wydatki inwestycyjne (I) Wydatki rządowe (G) Eksport netto (X-M) Wydatki RYNEK DÓBR I USŁUG RYNEK ZASOBÓW Dochody Dochody gospodarstw domowych Dochody firm Podatki

31 Popyt zagregowany (AD) Yd = C + I + G + NX Zagregowany popyt całkowity popyt (wydatki) na wszystkie dobra i usługi w gospodarce w danym okresie.

32 Struktura wydatków w ramach PKB, USA 2011 Pozycja Wartość (w mld USD) % PKB Konsumpcja ,2% Inwestycje ,3% Wydatki rządowe ,3% Eksport netto* ,8% PKB ,0% * export 2094 mld USD, import 2662 mld USD

33 Reakcja popytu zagregowanego na zmiany ceny Popyt zagregowany (AD) maleje, gdy rośnie ogólny poziom cen, bo: 1. Zmniejszają się dochody realne ludności 2. Zmniejsza się realna wartość wielu aktywów 3. Rośnie stopa procentowa 4. Zmniejsza się eksport netto P AD y

34 Przyczyny przesunięcia krzywej AD P 1. zmiany dochodów realnych 2. zmiany stóp % 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej AD0 AD1 y

35 Reakcja podaży zagregowanej na zmiany ceny Podaż zagregowana (AS) zwiększa się, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), bo: 1. Rosną zyski producentów (w krótkim okresie) 2. Występuje iluzja pieniężna P AS Podaż zagregowana suma podaży (produkcji) dóbr i usług w gospodarce. y

36 Przyczyny przesunięcia krzywej AS P AS0 AS1 1. zmiany podaży zasobów 2. zmiany technologiczne 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej y

37 Tożsamość dochodowo-wydatkowa YS = Yd Ys = C + I + G + NX

38 Równowaga makroekonomiczna (AD=AS) P AD AS Pe E Równowaga Ye y

39 Problemy makroekonomiczne - wzrost gospodarczy - inflacja - bezrobocie - deficyt budżetowy i dług publiczny - ujemne saldo w bilansie handlowym

40 Definicje: PKB, dobra finalne i dobra pośrednie PKB wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w pewnym okresie czasu (najczęściej w ciągu roku). Dobra finalne produkty lub usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika. Dobra pośrednie są w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów.

41 3 sposoby pomiaru PKB Wartość dóbr i usług finalnych Dochody czynników produkcji Wartość dodana

42 Rachunek PKB - podejście wydatkowe PKB = C + I + G + NX C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych I - prywatne inwestycje brutto G - wydatki rządowe NX - eksport netto (eksport - import)

43 Rachunek PKB - podejście dochodowe Dochód narodowy suma dochodów wypłaconych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym czasie. Dochody czynników wytwórczych: płace dochody przedsiębiorców czynsze / opłaty dzierżawne zyski firm procenty + podatki pośrednie amortyzacja

44 Największe gospodarki świata (wg PKB), 2012 Kraj PKB (w mld USD) USA 16,245 Chiny 8,353 Japonia 5,960 Niemcy 3,431 Francja 2,613 Wielka Brytania 2,435 Brazylia 2,253 Rosja 2,022 Włochy 2,013 Indie 1,842 Polska m. Źródło: World Bank

45 PKB per capita w wybranych krajach, 2012 Kraj PKB per capita (w USD) Luksemburg 106,406 Katar 104,756 Norwegia 99,170 Szwajcaria 78,881 Australia 67,304 Dania 56,426 Szwecja 54,815 Kanada 52,300 Singapur 52,052 USA 51,704 Polska 12, m. Źródło: IMF.

46 Wzrost gospodarczy w Polsce, UE, Niemczech i USA Źródło: KNF.

47 Wzrost gospodarczy w krajach BRIC (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

48 Ograniczenia związane z rachunkiem PKB 1. Tylko działalność rynkowa jest wliczana do PKB 2. PKB nie uwzględnia takiego dobra jakim jest czas wolny 3. PKB nie uwzględnia użyteczności dóbr 4. Koszty ekologiczne nie są brane po uwagę

49 Human Development Index (HDI), 2012 Źródło: ONZ.

50 Global Competitiveness Index Źródło: WEF.

51 Koniunktura w Grecji Wskaźnik Wzrost PKB (w %) 5,2 4,3 1,0-2,0-4,5 Stopa bezrobocia (w %) 9,0 8,4 7,8 9,6 12,7 Stopa zatrudnienia (w %) 61,0 61,4 61,9 61,2 59,6 Stopa inflacji (w %) 3,3 3,0 4,2 1,3 4,7 Saldo budżetu (% PKB) -6,0-6,7-9,8-15,6-10,4 Dług publiczny (% PKB) 115,6 112,9 116,1 131,6 147,3 Tempo wzrostu inwestycji (w %) 20,4 5,4-6,7-15,2-15,0

52 Koniunktura w Grecji najnowsze dane Wskaźnik Wzrost PKB (w %) -7,1-6,4-3,5 Stopa bezrobocia (w %) 17,9 24,5 27,8 Stopa zatrudnienia (w %) 55,6 51,3 b.d. Stopa inflacji (w %) 3,1 1,0-0,7 Saldo budżetu (% PKB) -9,6-9,0-2,4 Dług publiczny (% PKB) 179,9 167,3 186,9 Tempo wzrostu inwestycji (w %) -19,6 b.d. b.d.

53 Korupcja a wyniki gospodarcze Grecji Wskaźnik Corruption Perception Index 2011 (miejsce w rankingu TI) Zaufanie do polityków (miejsce w rankingu WEF) PKB per capita, 2011 Saldo finansów publicznych (miejsce w rankingu WEF) Dług publiczny (miejsce w rankingu WEF) Stopa bezrobocia (w %, IX 2013) Stopa bezrobocia wśród młodzieży (w %) Eksport jako % PKB (miejsce w rankingu WEF) Jakość infrastruktury (miejsce w rankingu WEF) Grecja 3,4 (80 m.) 1,9 pkt. (138 m.) USD -6,4% PKB (130 m.) 158,5% PKB (147 m.) 27,6% 57,3% 27,5% (109 m.) 4,5 pkt. (60 m.) Źródło: WEF i Eurostat.

54 Stopa bezrobocia w USA,

55 Stopa bezrobocia w UE, wrzesień 2013 We wrześniu 2013 r. w Europie (EU27) liczba bezrobotnych wynosiła 26,9 mln osób; W grupie wiekowej do 25 lat w Polsce stopa bezrobocia wynosiła 26,3%, w Hiszpanii 56,5%, a w Grecji 57,3%. Źródło: Eurostat, 2013

56 Inflacja CPI (USA i Chiny) oraz HICP (strefa euro) (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

57 Inflacja CPI w Europie Środkowo-Wschodniej (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

58 Ceny ropy naftowej Brent w USD i PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec ,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6 III IV I II III IV I II III IV I II III IV

59 Saldo finansów publicznych (jako % PKB) Źródło: OECD. Kraj Australia 1,8-0,7-5,0-5,2-3,6-3,3-1,8 Austria -1,0-1,0-4,1-4,5-2,4-2,5-2,3 Belgium -0,1-1,1-5,6-3,9-3,9-4,0-2,6 Canada 1,5-0,3-4,8-5,2-4,0-3,2-2,9 Czech Republic -0,7-2,2-5,8-4,8-3,3-4,4-3,3 Denmark 4,8 3,3-2,8-2,7-2,0-4,1-1,8 Estonia 2,4-2,9-2,0 0,2 1,2-0,3 0,0 Finland 5,3 4,3-2,7-2,8-1,1-2,3-2,3 France -2,7-3,3-7,6-7,1-5,3-4,9-4,0 Germany 0,2-0,1-3,1-4,2-0,8 0,2-0,2 Greece -6,8-9,9-15,6-10,8-9,6-10,0-4,1 Hungary -5,1-3,7-4,5-4,4 4,2-2,0-2,8 Iceland 5,4-13,5-9,9-10,1-5,6-3,4-0,2 Ireland 0,1-7,4-13,9-30,8-13,3-7,5-7,5 Israel -1,6-4,0-6,7-4,8-4,4-5,1-5,7 Italy -1,6-2,7-5,4-4,3-3,7-2,9-3,0 Japan -2,1-1,9-8,8-8,3-8,9-9,9-10,3 Korea 4,7 3,0-1,1 1,3 2,0 2,1 1,4 Luxembourg 3,7 3,2-0,8-0,9-0,2-0,8-0,7 Netherlands 0,2 0,5-5,6-5,0-4,4-4,0-3,7 New Zealand 4,5 0,4-2,7-7,5-5,3-3,9-2,4 Norway 17,3 18,8 10,5 11,1 13,4 13,9 12,3 Poland -1,9-3,7-7,4-7,9-5,0-3,9-3,4 Portugal -3,2-3,7-10,2-9,9-4,4-6,4-6,4 Slovak Republic -1,8-2,1-8,0-7,7-5,1-4,3-2,6 Slovenia -0,0-1,9-6,2-5,9-6,4-4,0-7,8 Spain 1,9-4,5-11,2-9,7-9,4-10,6-6,9 Sweden 3,6 2,2-1,0-0,0 0,0-0,7-1,6 Switzerland 1,0 2,0 0,8 0,3 0,5 0,7 0,7 United Kingdom -2,7-4,9-10,8-10,0-7,9-6,5-7,1 United States -2,9-6,6-11,9-11,4-10,2-8,7-5,4

60 Dług publiczny(jako % PKB) Źródło: OECD. Kraj Australia 14,6 13,9 19,5 23,6 27,1 32,4 33,7 Austria 63,5 68,7 74,1 78,1 80,0 84,9 86,8 Belgium 87,9 92,7 99,8 99,5 101,9 104,1 104,7 Canada 65,0 69,2 81,5 83,0 83,4 85,5 85,2 Czech Republic 31,0 34,4 40,8 45,2 48,2 55,9 59,3 Denmark 34,3 41,4 49,3 53,1 59,9 58,9 58,6 Estonia 7,3 8,5 13,1 12,9 10,4 14,2 15,5 Finland 41,4 40,3 51,8 57,9 57,9 63,3 66,2 France 73,0 79,3 91,3 95,6 99,5 109,7 113,5 Germany 65,6 69,9 77,5 86,1 86,3 89,2 87,9 Greece 119,3 122,4 138,3 156,9 178,9 165,6 183,7 Hungary 73,3 77,1 86,4 87,3 85,9 89,0 88,9 Iceland 53,3 102,2 119,8 125,1 133,8 131,8 128,6 Ireland 28,6 49,7 70,5 98,0 112,2 123,3 129,3 Israel (1) 78,5 77,1 79,5 76,0 73,9 72,9 73,0 Italy 114,4 116,9 130,1 128,9 122,0 140,2 143,6 Japan 162,4 171,1 188,7 193,3 210,6 219,1 228,4 Korea 28,8 30,4 33,5 34,3 36,2 35,1 35,0 Luxembourg 11,4 19,3 19,1 25,8 25,9 28,4 30,4 Netherlands 51,5 64,8 67,6 71,6 75,9 82,6 84,2 New Zealand 25,5 28,7 34,2 37,9 41,6 44,3 46,3 Norway 56,6 55,2 49,0 49,2 34,1 34,6 41,3 Poland 51,7 54,4 58,4 62,4 63,1 62,6 64,7 Portugal 75,5 80,8 94,0 105,5 121,6 138,8 142,8 Slovak Republic 33,5 32,2 40,4 45,9 48,2 56,6 58,8 Slovenia 29,5 28,8 43,1 47,3 51,1 61,0 70,7 Spain 42,4 47,8 62,9 67,8 77,1 90,5 97,8 Sweden 49,8 50,0 52,2 49,3 49,4 48,7 52,6 Switzerland 51,5 47,0 46,4 45,2 44,6 43,8 43,1 United Kingdom 47,0 57,5 72,0 85,6 100,4 103,9 109,1 United States 66,3 75,3 88,8 97,9 102,3 106,3 109,1