Forma zajęć Miejsce realizacji Termin realizacji Wykłady Zespolony w Płocku s. 13

Transkrypt

1 KARTA PRZEDMIOTU CECHA PRZEDMIOTU OPIS INFORMACJE OGÓLNE O PRZEDMIOCIE Jednostka realizująca Instytut Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo Profil kształcenia Praktyczny Poziom realizacji Studia pierwszego stopnia przedmiotu Forma kształcenia Studia stacjonarne Tytuł zawodowy Licencjat pielęgniarstwa uzyskiwany przez studenta Nazwa przedmiotu PIELĘGNIARSTWO GERIATRYCZNE Kod przedmiotu OS-GiPG Punkty ECTS Rodzaj przedmiotu Obowiązkowy Przyporządkowanie do Nauki w zakresie opieki specjalistycznej grupy przedmiotów Język wykładowy Polski Okres (rok akademicki /semestr/semestry) OGÓŁEM LICZBA GODZIN 00 godz. ROK III SEMESTR V 10 godz. ROK III SEMESTR VI 0 godz. Typ zajęć/liczba godzin Forma zajęć Rok/ semestr Terminy i miejsce odbywania zajęć Liczba godzin Limit miejsc w grupach Wykłady pielęgniarstwo 6 dla całego roku Zajęcia bez 14 indywidualnie udziału RIII/SV nauczyciela Zajęcia 0 osób Praktyczne Praktyki Zawodowe RIII/SVI 0 osób Forma zajęć Miejsce realizacji Termin realizacji Wykłady Wojewódzki Szpital Według planu studiów Zespolony w Płocku s. 13 Zajęcia bez udziału nauczyciela Zajęcia Praktyczne Praktyki Zawodowe Według indywidualnej decyzji studenta Według ustalonego harmonogramu ZP Według ustalonego harmonogramu ZP Koordynator dr n. med. Beata Haor Prowadzący Forma Nazwisko i imię prowadzącego Wykłady dr n. med. Beata Haor Zajęcia bez udziału nauczyciela Zajęcia praktyczne Pielęgniarka ( mentor) Praktyki Zawodowe zatrudniona w zakładzie indywidualnie Według ustalonego harmonogramu PZ Według ustalonego harmonogramu PZ Telefon beata.haor@interia.pl

2 Określenie czy przedmiot może być wielokrotnie zaliczany Skrócony opis kursu/ Cel ogólny przedmiotu Pełny opis kursu/ Cele dydaktyczne wynikające z realizacji przedmiotu Wymagania wstępne prac pisemnych się WIEDZA się UMIEJĘTNOŚCI opieki zdrowotnej Student ma prawo do dwukrotnego zdawania egzaminu. CELE PRZEDMIOTU Będzie wyposażony w wiedzę z zakresu geriatrii i gerontologii, organizacji opieki geriatrycznej w Polsce i na świecie oraz uczestnictwa w leczeniu schorzeń wieku podeszłego. Będzie przygotowany do kompleksowej opieki i pielęgnacji człowieka starego w zdrowiu i chorobie w kontekście uwarunkowań społecznych. Student : C1. scharakteryzuje proces starzenia w aspekcie bio-psychospołecznoekonomicznym, C. określi swoiste zasady organizacji opieki geriatrycznej w Polsce, C3. zanalizuje etiopatogenezę i specyfikę wybranych chorób wieku starczego, C4. rozwiąże problemy opieki i pielęgnacji chorego w wieku starczym, C5. zaproponuje rodzaj i formę opieki nad ludźmi starymi, C6. opisze metody, techniki i narzędzia oceny stanu świadomości/ przytomności, C. zdefiniuje zasady żywienia chorych, z uwzględnieniem leczenia dietetycznego i wskazań przed i pooperacyjnych, C. zanalizuje poznane aspekty opieki i pielęgnacji pacjenta geriatrycznego, C9. wdroży zasady uaktualnionej holistycznej, profesjonalnej opieki pielęgniarskiej w odniesieniu do człowieka starego (w zdrowiu i chorobie) w kontekście uwarunkowań społecznych, C10. planuje, organizuje i realizuje zadania wobec człowieka starego i jego rodziny, C11. wykaże empatię i holistyczne podejście wobec złożonych potrzeb i problemów człowieka starego, jest świadomy obowiązku ustawicznego kształcenia w pracy pielęgniarki. WYMAGANIA WSTĘPNE Podstawy anatomii, fizjologii, patologii, psychologii, pedagogiki. Podstawy pielęgniarstwa na poziomie licencjackim. EFEKTY KSZTAŁCENIA PRZEDMIOT W1. zna zasady oceny stanu chorego w wieku geriatrycznym, W. zna zasady diagnozowania chorych w wieku podeszłym, W3. charakteryzuje proces starzenia się w aspekcie bio-psychospołeczno-ekonomicznym, W4. zna swoiste zasady organizacji opieki geriatrycznej, W5. różnicuje etiopatogenezę schorzeń wieku podeszłego: cukrzycy, chorób serca, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, zespołów otępiennych, zespołu Parkinsona i depresji, W6. charakteryzuje narzędzia i skale oceny wsparcia osób starszych i ich rodzin, W. zna zasady aktywizacji chorego objętego opieką geriatryczną. Student : U1. gromadzi informacje, formułuje diagnozę pielęgniarską, ustala cele i plan opieki, wdraża interwencje pielęgniarskie oraz dokonuje ewaluacji opieki nad pacjentem w wieku geriatrycznym,

3 się KOMPETENCJE SPOŁECZNE się WIEDZA się UMIEJĘTNOŚCI się KOMPETENCJE SPOŁECZNE FORMA ZAJĘĆ WYKŁADY U. rozpoznaje uwarunkowania zachowania zdrowia odbiorców opieki w podeszłym wieku, U3. prowadzi poradnictwo w zakresie samoopieki pacjentów w podeszłym wieku, U4. prowadzi profilaktykę powikłań w przebiegu chorób specyficznych dla wieku geriatrycznego, U5. prowadzi dokumentację opieki nad chorym geriatrycznym. K1. szanuje godność i autonomię osób powierzonych opiece, K. systematycznie wzbogaca wiedzę zawodową i kształtuje umiejętności, dążąc do profesjonalizmu, K3. przestrzega wartości, powinności i sprawności moralnych w opiece, K4. przestrzega praw pacjenta, K5. rzetelnie i dokładnie wykonuje powierzone obowiązki zawodowe, K6. przestrzega tajemnicy zawodowej, K. współdziała w ramach zespołu interdyscyplinarnego w rozwiązywaniu dylematów etycznych z zachowaniem zasad kodeksu etyki zawodowej, K. jest otwarty na rozwój podmiotowości własnej i pacjenta, K9. przejawia empatię w relacji z pacjentem i jego rodziną oraz współpracownikami. EFEKTY KSZTAŁCENIA WYKŁADY W1. omawia cele i zagrożenia geriatrii, gerontologii i pielęgniarstwa geriatrycznego we współczesnym świecie, W. charakteryzuje potrzeby i problemy starego człowieka we współczesnym świecie, W3. omawia skale klinimetryczne stosowane w ocenie stanu funkcjonalnego człowieka starego, W4. opisuje modele i formy opieki geriatrycznej w Polsce i na świecie. U1. analizuje postawy wobec procesu starzenia się, U. analizuje zadanie pielęgniarki w ramach COG (całościowej oceny geriatrycznej), U3. określa zadania edukacji gerontologicznej w działaniach pielęgniarki, U4. analizuje istotę rewitalizacji człowieka starego, U5. określa zasady pielęgnacji pacjenta w przebiegu wielkich zespołów geriatrycznych, U6. analizuje proces pielęgnowania człowieka starego w przebiegu cukrzycy, chorób układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, oddechowego, pokarmowego, narządu ruchu. K1. reprezentuje aktywną postawę w procesie kształcenia, K. rzetelnie i dokładnie analizuje przekazywane treści, K3. prowadzi refleksję nad rozwiązywaniem dylematów etycznych. TEMAT LICZBA SUMA GODZIN GODZIN 6 1. Geriatria, gerontologia i pielęgniarstwo geriatryczne we współczesnym świecie cele i założenia.. Potrzeby i problemy biopsychospołeczne człowieka starszego. 3. Postawy wobec procesu starzenia się. Człowiek stary w rodzinie i społeczeństwie.

4 się WIEDZA się - UMIEJĘTNOŚCI się - KOMPETENCJE SPOŁECZNE 4. Zadanie pielęgniarki w ramach COG (Całościowej Oceny Geriatrycznej). 5. Skale klinimetryczne stosowane w ocenie stanu funkcjonalnego człowieka starego. 6. Modele i formy opieki geriatrycznej w Polsce i na świecie.. Edukacja gerontologiczna w działaniach pielęgniarki. Pojęcie zdrowia w odniesieniu do ludzi starszych, jakość życia osób starszych.. Pomyślne starzenie warunkiem długowieczności. Promocja zdrowia ludzi w wieku podeszłym. 9. Rewitalizacja człowieka starego. Zdrowy styl życia osób starszych zasady racjonalnego żywienia, aktywność fizyczna. 10. Zasady pielęgnacji pacjenta w przebiegu wielkich zespołów geriatrycznych. 11. Pielęgnacja człowieka starego w przebiegu cukrzycy, chorób układu sercowo- naczyniowego, pokarmowego. 1. Pielęgnacja człowieka starego w przebiegu chorób układu nerwowego, oddechowego, narządu ruchu. Samoopieka, samopielęgnacja. EFEKTY KSZTAŁCENIA ZAJĘCIA BEZ UDZIAŁU NAUCZYCIELA W1. pogłębia i uzupełnia wiedzę z zakresu przedmiotu - wykorzystując najnowsze publikacje, W. systematyzuje wiedzę w zakresie sytuacji demograficznej, epidemiologicznej i społeczno- ekonomicznej, wynikającej z postępującego procesu starzenia się społeczeństwa. U1. nabywa umiejętność poszerzania wiedzy tematycznej w formie samodzielnej pracy, U. dokonuje analizy i syntezy źródeł. K1. wykazuje postawę aktywności i zaangażowania w samodzielnym poszerzaniu wiedzy i doskonaleniu umiejętności, K. reprezentuje twórczą postawę i dzieli się zdobytymi kompetencjami. FORMA ZAJĘĆ TEMAT LICZBA GODZIN SUMA GODZIN Zajęcia bez udziału nauczyciela Charakterystyka demograficzna, epidemiologiczna i społeczna subregionu płockiego na tle woj. mazowieckiego i Polski, wynikająca z procesu starzenia się społeczeństwa.. Skutki starzenia się społeczeństw ekonomiczne, medyczne, społeczne. 3. Sposoby zapobiegania chorobom wieku podeszłego. 4. Programy promocji zdrowia dla osób starszych. Sposoby aktywizacji osób starszych. 5. Przemoc wobec osób starszych. 6. Samotność osób starszych

5 się WIEDZA się - UMIEJĘTNOŚCI się - KOMPETENCJE SPOŁECZNE FORMA ZAJĘĆ Zajęcia praktyczne EFEKTY KSZTAŁCENIA ZAJĘCIA PRAKTYCZNE W1. omawia funkcje zawodowe pielęgniarki wobec pacjentów w starszym wieku (DPS, oddziały szpitalne, placówki pielęgnacyjne, opiekuńcze), W. wyjaśnia zadania pielęgniarki wobec podopiecznych prezentujących różne typy stosowania się do starości, W3. wymienia metody i formy edukacji zdrowotnej w promowaniu starzenia pomyślnego, W4. wyjaśnia udział pielęgniarki w całościowej ocenie geriatrycznej, W5. omawia zakres współpracy pielęgniarki z członkami interdyscyplinarnego zespołu realizującego świadczenia na rzecz człowieka starego. U1. określa cechy fizjologiczne i psychologiczne człowieka starego, U. identyfikuje problemy zdrowotne i psychospołeczne osób w starszym wieku, U3. uczestniczy w procesie diagnozowania i leczenia osób starszych, U4. ocenia stan pacjenta, U5. rozpoznaje czynniki mające wpływ na przyspieszenie i spowolnienie procesu starzenia, U6. prowadzi proces pielęgnowania człowieka starego. K1. wykazuje odpowiedzialność moralną za człowieka i wykonywanie zadań zawodowych, K. jest systematyczny i zdyscyplinowany w przygotowaniu do zajęć, K3. przestrzega praw człowieka i pacjenta, K4. rzetelnie i dokładnie wykonuje powierzone obowiązki zawodowe, K5. zachowuje tajemnicę zawodową, K6. współdziała w zespole interdyscyplinarnym w rozwiązywaniu dylematów etycznych z zachowaniem zasad kodeksu etyki zawodowej, K. prezentuje otwartość na rozwój podmiotowości własnej i pacjenta, K. wykazuje empatię w relacji z pacjentem i jego rodziną oraz współpracownikami. TEMAT LICZBA SUMA GODZIN GODZIN 0 1. Realizacja funkcji zawodowych pielęgniarki wobec pacjentów w starszym wieku (DPS, oddziały szpitalne, placówki pielęgnacyjne, opiekuńcze).. Zadania pielęgniarki wobec podopiecznych prezentujących różne typy postaw w odniesieniu do starości. 3. Metody i formy edukacji zdrowotnej w promowaniu starzenia pomyślnego. 4. Proces pielęgnowania człowieka starego w określonych jednostkach chorobowych. 5. Udział pielęgniarki w całościowej ocenie geriatrycznej. 6. Zakres współpracy pielęgniarki z członkami interdyscyplinarnego zespołu realizującego świadczenia na rzecz człowieka starego.

6 się WIEDZA się - UMIEJĘTNOŚCI. Problemy pielęgnacyjne osób w podeszłym wieku, niepełnosprawnych: - z upośledzeniem narządu ruchu - z porażeniami - z upośledzeniem słuchu - z zaburzeniami mowy - niewidomych.. Specyfika pielęgnowania osób w podeszłym wieku ze zmianami skórnymi: - odleżyny - owrzodzenia. 9. Proces pielęgnowania w wybranych jednostkach chorobowych. 10. Problemy pielęgnacyjne osób starszych w chorobie terminalnej. EFEKTY KSZTAŁCENIA PRAKTYKI ZAWODOWE W1. omawia specyfikę organizacji pracy w placówce sprawującej opiekę nad ludźmi w starszym wieku, W. wykorzystuje i doskonali wiedzę i umiejętności w opiece nad pacjentem w warunkach szpitala, W3. wyjaśnia zasady współpracy pielęgniarki z członkami interdyscyplinarnego zespołu opieki geriatrycznej oraz rodziną osoby starszej, W4. wyjaśnia rolę czynników warunkujących dobrostan osoby starszej w kontekście uwarunkowań zdrowotnych, społecznych, socjalnych, W5. omawia proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w poznanych jednostkach chorobowych, W6. omawia standardy opieki geriatrycznej w dążeniu do podnoszenia jakości życia człowieka w starszym wieku. U1. uczestniczy w zadaniach pielęgnacyjnych, opiekuńczych, diagnostycznych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych, edukacyjnych, U. utrwala i doskonali umiejętności kształtowane podczas realizacji treści programowych oraz podczas opieki realizowanej nad pacjentem w okresie odbywania zajęć praktycznych w warunkach szpitala, U3. poprawnie komunikuje się z osobą w wieku podeszłym, U4. rozpoznaje potrzeby i problemy zdrowotne osób starszych oraz planuje opiekę, U5. ocenia stan pacjenta oraz świadczy profesjonalną pomoc w rozwiązywaniu problemów, U6. współdziała z pacjentem i jego rodziną w planowaniu i indywidualnej opiece, U. wdraża wybrane modele pielęgnowania do planowania opieki, U. planuje i realizuje edukację podopiecznych i ich rodzin, przygotowując do samopielęgnacji i samoopieki; współdziała w zakresie realizacji opieki nad człowiekiem starym z zespołem interdyscyplinarnym. K1. przestrzega zasad etyki zawodowej,

7 się - KOMPETENCJE SPOŁECZNE FORMA ZAJĘĆ Praktyki zawodowe K. respektuje prawa człowieka i prawa pacjenta, K3. szanuje godność i autonomię osób powierzonych opiece, K4. wykazuje aktywność podczas zajęć praktycznych, K5. dąży do perfekcyjnego wykonania czynności obserwacyjno pielęgnacyjnych, K6. wykazuje postawę odpowiedzialności za podjęte działania, K. wykazuje empatię w relacji z pacjentem i jego rodziną oraz współpracownikami. TEMAT LICZBA SUMA GODZIN GODZIN Specyfika organizacji pracy w placówce sprawującej opiekę nad ludźmi w starszym wieku.. Zasady współpracy pielęgniarki z członkami interdyscyplinarnego zespołu opieki geriatrycznej oraz rodziną osoby starszej; organizacja wsparcia na rzecz podmiotu opieki i rodziny. 3. Analiza i ocena czynników warunkujących dobrostan osoby starszej w kontekście uwarunkowań zdrowotnych, społecznych, socjalnych. 4. Udział pielęgniarki w całościowej ocenie geriatrycznej. 5. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w chorobach układu nerwowego (zespoły otępienie, depresja, chor. Alzheimera, chor. Parkinsona). 6. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w chorobach układu sercowo- naczyniowego (niewydolność serca, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca).. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w chorobach układu oddechowego (POCHP).. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w chorobach układu kostno- stawowego (zmiany zwyrodnieniowe stawów, osteoporoza), zaburzeniach równowagi i upadkach. 9. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania pacjentów z problemem nietrzymaniu moczu i stolca. 10. Proces pielęgnowania osoby w starszym wieku wg wybranego modelu pielęgnowania w zaburzeniach widzenia i słyszenia. 11. Metody i formy edukacji zdrowotnej w pracy pielęgniarki z człowiekiem starym i jego rodziną promocja pomyślnego starzenia, ograniczanie deficytów samoopieki osoby w starszym wieku. 1. Standardy opieki geriatrycznej w dążeniu do podnoszenia, jakości życia człowieka w starszym wieku okres hospitalizacji/ pobytu w placówce opiekuńczej, pielęgnacyjnej. NARZĘDZIA DYDAKTYCZNE 6 6 6

8 Rodzaj narzędzi dydaktycznych/metoda Rodzaj narzędzi dydaktycznych/środki dydaktyczne P- podsumowująca F- formułująca Wykłady Zajęcia bez udziału nauczyciela Zajęcia Praktyczne Praktyki Zawodowe Godziny pracy studenta w uczelni przewidziane planem zajęć dla przedmiotu Wykłady: - wykład informacyjny, - wykład problemowy, - dyskusja dydaktyczna, - metoda programowana z użyciem komputera. Zajęcia bez udziału nauczyciela: - studiowanie literatury, - prezentacja multimedialna, - dyskusja dydaktyczna. Zajęcia praktyczne: - zajęcia praktyczne w oddziałach szpitalnych, - instruktaż wstępny, bieżący, końcowy, - dyskusja dydaktyczna, - seminarium. Praktyki zawodowe: - praktyki zawodowe w oddziałach szpitalnych, - instruktaż wstępny, bieżący, końcowy, - dyskusja dydaktyczna, - seminarium. - komputer, - prezentacja multimedialna, - sprzęt multimedialny (telewizor, kasety DVD), - tablica papierowa fliphart, - mazaki, - grafoskop, - foliogramy, - ryciny, - plansze, - standardy tematyczne, - procedury tematyczne. SPOSOBY OCENY P1 - egzamin po V semestrze F - zaliczenie prac zleconych przez nauczyciela prowadzącego ćwiczenia P3 - ocena podsumowująca po zakończeniu wykonanej pracy przez studenta F3 - zaliczenie czynności bieżących P4 - ocena podsumowująca wiedzę i umiejętności zdobyte w trakcie odbywania zajęć praktycznych z wpisaniem do Dziennika zajęć praktycznych i praktyk zawodowych F4 - zaliczenie czynności bieżących P4 - ocena podsumowująca wiedzę i umiejętności zdobyte w trakcie odbywania praktyk zawodowych z wpisaniem do Dziennika zajęć praktycznych i praktyk zawodowych OBCIĄŻENIE PRACĄ STUDENTA Forma aktywności Średnia liczba godzin na zrealizowanie aktywności Wykłady 6 Zajęcia bez udziału nauczyciela 14 Zajęcia praktyczne 0 Praktyka zawodowa 0 Przygotowanie do zajęć 5 Razem 5

9 Sumaryczna liczba punktów ECTS dla przedmiotu 10 LITERATURA Literatura podstawowa 1. Abrams W. B., Berkow R., Podręcznik geriatrii, Urban&Partner, Wrocław Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M., Promocja zdrowia dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniarstwo i położnictwo, t. II, Promocja w praktyce pielęgniarki i położnej, PZWL, Warszawa Biercewicz M., Szewczyk M. T., Ślusarz R. (red.), Pielęgniarstwo w geriatrii, Borgis, Warszawa Broclehurst J.C., Allen S.C., Zarys medycyny geriatrycznej - podręcznik dla studentów, PZWL, Warszawa Bulpitt C.J., Rajkumar C., Beckett N., Nadciśnienie tętnicze u osób w starszym wieku, Via Medica, Gdańsk Finucane P., Sinclair A.J., Cukrzyca u osób w podeszłym wieku, Via Medica, Gdańsk 199. Galus K. (red.), Geriatria. Wybrane zagadnienia, Urban&Partner, Wrocław 00. Grodzicki T., Gryglewska B., Dybiel J. S. (red.), Kardiologia u osób w wieku podeszłym, Medical Press, Gdańsk Grodzicki T., Kocemba J., Nadciśnienie tętnicze u osób w wieku podeszłym, Via Medica, Gdańsk Hillson R., Cukrzyca. Praktyczne zasady opieki, Medica Press we współpracy z Servier Polska, Bielsko - Biała, Kawczyńska-Butrym Z., Wyzwania rodziny: zdrowie, choroba, niepełnosprawność, starość, Makmed, Lublin Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M. (red.), Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku, Czelej, Lublin Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M., Skolmowska E. (red.), Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej, PZWL, Warszawa Kocemba J., Grodzicki T., Skalska A. (red.), Geriatria z elementami gerontologii ogólnej, Via Medica, Gdańsk Koper A., Wrońska I. (red.), Problemy pielęgnacyjne pacjentów z chorobą nowotworową, Czelej, Lublin Kostka T., Koziarska-Rościszewska M., Choroby wieku podeszłego, PZWL, Warszawa Krasuska M. E., Opieka w chorobie nowotworowej, YOCAM, Lublin Manthorpe J., Iliffe S., Depresja wieku podeszłego, PZWL, Warszawa Mazowiecki Program Promocji Zdrowia na lata , MCZP, Warszawa Narodowy Program Zdrowia , Załącznik do Uchwały Nr 90/00 Rady Ministrów z dnia 15 maja Nowicka A., Wybrane problemy osób starszych, Impuls, Kraków 006. Rosińczuk-Tonderys J., Uchmanowicz I., Arendarczyk M., Profilaktyka i leczenie odleżyn, Continuo, Wrocław Talarska D., Wieczorkowska-Tobis K., Szałkiewicz E. (red.), Opieka nad osobami przewlekle chorymi, w wieku podeszłym i niesamodzielnymi, PZWL, Warszawa Wieczorkowska-Tobis K., Talarska D. (red.), Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, PZWL, Warszawa 00 Czasopisma: Gerontologia Polska, Geriatria, Geriatria Polska - wybrane pozycje aktualizowane Literatura uzupełniająca 1. Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych,

10 Wydawnictwo SGH, Warszawa 00. Brzezińska A. (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, GWP, Gdańsk Jabłoński L., Wysokiński-Miszczuk J., Podstawy gerontologii i wybrane zagadnienia z geriatrii, Czelej, Lublin Kałuża D., Szukalski P., Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej, Wydawnictwo Biblioteka, Łódź Karski J., Promocja zdrowia, Wydawnictwo Ignis, Warszawa Kawczyńska-Butrym Z., Rodzina zdrowie choroba, Czelej, Lublin 001. Kirkwood T., Czas naszego życia. Co wiemy o starzeniu się człowieka. Charaktery, Warszawa 005. Kocemba J., Grodzicki T. (red.), Zarys gerontologii klinicznej, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ, Kraków Kübler Ross E., Rozmowy o śmierci i umieraniu, Media Rodzina, Poznań Kulik T. B., Latalski M. (red.), Zdrowie publiczne, Czelej, Lublin Pędich W., Szaniawski Z. (red.), Farmakoterapia geriatryczna, PZWL, Warszawa Rocznik statystyczny (aktualny), GUS, Warszawa 13. Rosławski A., Ruch przedłuża młodość, PZWL, Warszawa Schiefele J., Staudt I, Dach M.M., Pielęgniarstwo geriatryczne, Urban&Partner, Wrocław Susłowska M., Psychologia starzenia się i starości, PWN, Warszawa Synak B. (red.), Polska starość, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M., Podstawy gerontologii społecznej, Aspra-JR, Warszawa Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Aspra-JR, Warszawa Szczerbińska K. (red.), Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce, Wyd. UJ, Kraków Szczerbińska K., Programy promocji zdrowia ludzi w wieku podeszłym, w: Bik B., Henzel-Korzeniowska A., Przewoźniak L., Szczerbińska K., Wybrane zagadnienia promocji zdrowia, SzZP CM UJ, Kraków Wysokińska-Miszczuk J., Zagadnienia gerontologiczne w ochronie zdrowia i opiece społecznej, w: Jabłoński L. (red.), Epidemiologia, Wydawnictwo Folium, Lublin Zych A.A, Człowiek wobec starości: szkice z gerontologii społecznej, Wyd. Śląsk, Katowice Żakowska-Wachelko B., Pędich W., Pacjenci w starszym wieku, PZWL, Warszawa Żakowska-Wachełko B., Zarys medycyny geriatrycznej, PZWL, Warszawa 000