PRAWO PODSTAWOWE WIADOMOŚCI typy prawa, budowa normy prawnej, tworzenie prawa, funkcje prawa

Transkrypt

1 PRAWO PODSTAWOWE WIADOMOŚCI typy prw, budow normy prwnej, tworzenie prw, funkcje prw AUTOR: Monik Muńk Prwo Zbiór norm postępowni powszechnie obowiązujących n terytorium dnego pństw, ustnowiony przez kompetentne orgny włdzy publicznej, lbo normy oprte n prktyce, czyli normy zwyczjowe, uznne przez pństwo z obowiązujące. Prwo nturlne Zbiór norm, które obowiązują cłe społeczeństwo i włdzę pństwową bez względu n to, czy są one przez tę włdzę ustnowione i uznwne. Prwo pozytywne Prwo obowiązujące w dnym pństwie, czyli ogół norm zchowni ustnowionych lub uznnych przez włdzę pństwową i zgwrntownych przymusem. System prw Ogół norm obowiązujących w dnym pństwie, chrkteryzujący się określoną strukturą i uporządkowniem (hierrchią), dzielony n części (głęzie prw), regulujące oddzielne problemtyki prwne. Wyróżnimy cztery główne systemy prw: System prw stnowionego (civil lw) tzw. trdycj kontynentln: Prwo tworzy (stnowi) upowżniony przez szczególną normę kompetencyjną (konstytucyjną) - orgn, w formie ustw, które stją się jedynym dopuszczlnym źródłem prw (dominuje w Europie) System prw precedensowego (common lw) tzw. trdycj nglossk: Źródłem prw jest nie tylko ustw, lecz również sędziowskie prwo tzw. precedens (Angli, USA, krje wspólnoty brytyjskiej Commonwelth) System prw oprty n pnującej religii: Źródłem prw jest Korn i zsdy płynące z religii islmskiej (Irn, Pkistn, Arbi Sudyjsk, Sudn) System hybrydlny (mieszny): Źródł prw zrówno z prw stnowionego i precedensowego ( Egipt, Szkocj, Jponi, RPA) - 1 -

2 Norm prwn Wypowiedź powinnościow o określonej strukturze, w efekcie istnieni której dny drest w określonych okolicznościch powinien zchowć się w określony sposób. Nruszenie normy grozi zstosowniem określonej w niej wobec drest snkcji czyli negtywnej konsekwencji. Przepis prwny Pojęcie o chrkterze technicznym, jednostk systemtyzując tekstu prwniczego (np. rtykuł, prgrf, punkt, podpunkt) Rodzje przepisów prwnych: nkzujące, zkzujące, dozwljące; smodzielne, odsyłjące, blnkietowe; bezwzględnie obowiązujące (ius cogens), względnie obowiązujące (ius dispositivum) Kżd norm jest dyrektywą, le nie kżd dyrektyw jest normą. Rodzje dyrektyw: norm (dyrektyw stnowcz) czyli dyrektyw nkzując coś lub zkzując czegoś), rozkzy, reguły, nmowy, życzeni, prośby, rdy, zleceni, wskzówki, npomnieni BUDOWA NORMY PRAWNEJ Pierwszy podził to: hipotez dyspozycj snkcj (H D S) Hipotez pozwl n określenie drest normy prwnej (do kogo i w jkich wrunkch znjduje zstosownie sformułown norm); wyróżnimy hipotezy indywidulne (mją imiennie określonego drest osobę fizyczną lub prwną) i generlne (np. wszyscy uprwnieni, osob kierując pojzdem mechnicznym...itp.) Dyspozycj określ sposób powinnego zchowni dl określonych w hipotezie drestów; powinność t wyrżon jest poprzez nkz, zkz lub dozwolenie; z punktu widzeni dyspozycji wyróżnimy normy prwne konkretne (powinne zchownie może w określonej sytucji zostć spełnione tylko rz) i bstrkcyjne Snkcj określ nstępstw prwne w przypdku zchowni sprzecznego z dyspozycją normy (czyli sytucj nruszeni prw); wyróżnimy 3 rodzje snkcjià represyjną (wymierzenie fktycznej kry), egzekucyjną (wymuszenie wykonni pewnego obowiązku prwnego), niewżności (uznnie z niewżne pewnych dziłń jko sprzecznych z prwem) Drugi podził to: Połączenie dwóch norm, normy snkcjonownej orz snkcjonującej (H D) (h d) Norm snkcjonown - określ drest i wzór nleżnego do relizcji zchowni Norm snkcjonując - to inczej snkcj Połączeni miedzy obiem normmi mogą mieć jedną z trzech form: - 2 -

3 ) koniunkcji (spójnik i ); b) wynikni normtywnego (spójnik jeżeli... to ); c) rozłącznej dysjunkcji normtywnej (spójnik lbo... lbo ). Przykłd: rt. 82 kodeksu cywilnego (k.c.) Niewżne jest oświdczenie woli złożone przez osobę, któr z jkichkolwiek powodów znjdowł się w stnie wyłączjącym świdome lbo swobodne powzięcie decyzji i wyrżenie woli. Hipotez (w tej normie n chrkter drest generlnego) - osob, któr skłd oświdczenie woli (np. sporządz testment), okolicznościmi nzwny zostł stn wyłączjący świdome lbo swobodne podjęcie decyzji (np. pod wpływem lkoholu, środk psychotropowego lub z powodu zburzeń psychicznych) Dyspozycj - to złożenie oświdczeni woli Snkcj - to niewżność oświdczeni (z powodu złożeni oświdczeni w powyższym stnie) SPOSOBY TWORZENIA PRAWA: 1. Stnowienie - konwencjonlnie doniosł czynność dokonywn przez uprwniony do tego orgn pństwo (Europ, niektóre pństw Ameryki Pd.). 2. Umow - może być zrówno źródłem prw jk i formą jego tworzeni; njczęściej będzie to umow międzynrodow. 3. Uznnie - w przeszłości odgrywło znczącą rolę; przedmiotem uznni były njczęściej normy prw zwyczjowego, niekiedy również normy prw obcego inkorporowne do dnego systemu prw krjowego. 4. Precedens prwotwórczy - norm prw powszechnie obowiązującego zostje stworzon przy okzji rozstrzygni konkretnej sprwy (system nglosski). 5. Referendum lub plebiscyt - referendum z punktu widzeni terytorilnego może mieć zsięg loklny lub ogólnokrjowy, ze względu n przedmiot możn wyróżnić referend konstytucyjne, ustwodwcze, rtyfikcyjne, dministrcyjne. Plebiscyt m podobne znczenie. Przeprowdzny byw w celu wyrżeni kceptcji przez obywteli pewnych rozwiązń ustrojowych, zsd prwnych, lub w celu uzyskni poprci dl osób sprwujących włdzę. 6. Zwyczj - wytwór długotrwłego przekonni społecznego, iż pewne dziłnie, postępownie (nieuregulowne prwnie) jest włściwe. W wyniku wieloletniej prktyki powstje treść normy. Norm t, z sprwą decyzji włdcy lub orgnu pństwowego, może zostć włączon do systemu prw skodyfikownego. WYKŁADNIA PRAWA: Wykłdni prw jest to sposób interpretcji przepisów prw. Prwo bowiem nie zwsze wyrżone jest w sposób jednoznczny, nie budzący wątpliwości. Istnieje kilk kryteriów podziłu wykłdni prw: ze względu n kryterium osoby (kto dokonuje): - 3 -

4 wykłdni utentyczn: dokonuje jej orgn, który był uprwniony do wydni interpretownego przepisu (cuius stture eius interpreter kto m moc stnowieni, ten m prwo interpretowni); powszechnie obowiązując wykłdni legln: również powszechnie obowiązując; w Polsce Trybunł Konstytucyjny, którego orzeczeni są ostteczne wykłdni sądow: dokonują sądy wszystkich instncji w przypdku wykłdni Sądu Njwyższego stje się zsdą prwną (obowiązuje wszystkie podległe mu sądy) wykłdni doktrynln: dokonywn przez przedstwicieli nuki prw (nie m mocy wiążącej) ze względu n kontekst, w którym wykłdni jest dokonywn: językow: od niej zczyn się proces interpretcyjny, le tylko wtedy, gdy występują trudności z bezpośrednim, wyrźnym rozumieniem tekstu lub przepisu prwnego (obowiązuje zsd: clr non sunt interpretnd co nie budzi wątpliwości nie powinno być interpretowne); celem jej jest sformułownie i ustlenie rzeczywistego znczeni normy prwnej. Wykłdnię językową możn podzielić według dziłów semiotyki n: semntyczną: interpretcj znczeni znków syntktyczną: nliz wewnętrznej struktury dnego język, relcjmi, jki zchodzą między poszczególnymi znkmi prgmtyczną: zewnętrzn relcj między językiem podmiotmi posługującymi się nim systemow: ustlenie znczeni normy ze względu n system prwny, do którego norm t m nleżeć, po to by stwierdzić czy norm t jest normą prwną funkcjonln: uwzględnienie celu, jkiemu m służyć norm będąc przedmiotem interpretcji. Występują więc różne hipotetyczne cele: prwny morlny ekonomiczny społeczno-polityczny porównwcz: uwzględni nie tylko przepisy i instytucje prwne prw krjowego, le dokonuje ich zestwieni (porównni) z nlogicznymi przepismi i instytucjmi innych pństw lub nwet innego systemu prwnego FUNKCJE PRAWA: orgnizcyjn: przejwi się w tworzeniu instytucjonlnych podstw życi społecznego i pństwowego. rozdziłu dóbr i usług (dystrybutywn): poleg n ingerencji prw w instytucję włsności i innych prw rzeczowych orz regulowniu zsd obrotu gospodrczego

5 wychowwcz: ksztłtuje świdomość prwną obywteli, czyli drestów norm. kontroln: wyrż się poddniem wszelkich dziłń poszczególnych jednostek społecznej kontroli. Normy prwne określją wiążące reguły postępowni. Odstąpienie od tych wzorców niesie z sobą określone konsekwencje. Funkcję tą sprwują sądy, orgny dm., orgny kontroli pństwowej. represyjn: wymierzenie kry z przestępstw. Akt normtywny- kt orgnu pństw lub innego upowżnionego podmiotu (np. orgnu orgnizcji społecznej), wydny n podstwie konstytucyjnie lub ustwowo przyznnych uprwnień, skierowny do określonych drestów. Przykłdem ktu normtywnego są np. ustwy uchwlone przez Sejm z udziłem Sentu, rozporządzeni wydwne przez prezydent, rząd orz poszczególnych ministrów. Wrunki wżności ktu normtywnego: wydnie przez włściwy orgn w przepisnym trybie, zgodność z ktmi wyższej rngi orz tzw. promulgcj, czyli ogłoszenie w specjlnym wydwnictwie (np. Dzienniku Ustw RP lub Monitorze Polskim) Hierrchi któw prwnych w Polsce: Art. 87 Konstytucji RP 1. Źródłmi powszechnie obowiązującego prw Rzeczpospolitej Polskiej są: Konstytucj, ustwy, rtyfikowne umowy międzynrodowe orz rozporządzeni. 2. Źródłmi powszechnie obowiązującego prw Rzeczpospolitej Polskiej są n obszrze dziłni orgnów, które je ustnowiły, kty prw miejscowego. Konstytucj: W polskim systemie prw jest njwyższym ktem prwnym (rt.8 ust.1). W Konstytucji zwrto zsdy pństw prwnego orz demokrcji (rt.2) oprtej n zsdzie podziłu równowgi włdzy, ustwodwczej orz sądowniczej (rt.10). Oprócz stnowieni Konstytucj przewiduje oprócz stnowieni tkże inne formy tworzeni prw, tkie jk rtyfikcj umów międzynrodowych (zwłszcz tych, których rtyfikcj wymg uprzedniej zgody wyrżonej w ustwie, orz referendum, które może z przedmiot wziąć rtyfikcję pewnego typu umów międzynrodowych (rt.90). Przepisy Konstytucji powinny być stosowne bezpośrednio, chyb że Konstytucj stnowi inczej (rt.8 ust.2). Z bezpośrednie stosownie Konstytucji odpowid Trybunł Konstytucyjny (który orzek w sprwch zgodności ustw i umów międzynrodowych z Konstytucją, zgodności przepisów prw wydnych przez centrlne orgny pństwowe z Konstytucją, zgodności z Konstytucją celów i dziłlności prtii politycznych (rt. 188)). Orzeczeni Trybunłu Konstytucyjnego mją moc powszechnie obowiązującą i są ostteczne (rt. 190 ust.1). Projekt zminy Konstytucji: 1/5 ustwowej liczby (92) posłów Sent (jko cłość) prezentowny jest ztem projekt, który n forum izby wyższej poddny jest pod głosownie; jeśli przejdzie, wtedy trfi do Mrszłk Sejmu jko projekt Sentu Prezydent RP - 5 -

6 Ustwę o zminie Konstytucji uchwl Sejm większością co njmniej 2/3 głosów w obecności co njmniej połowy ustwowej liczby posłów orz Sent bezwzględną większością w obecności co njmniej połowy ustwowej liczby sentorów (rt. 235 ust.4) Jeśli zmin Konstytucji dotyczy przepisów z rozdziłów I, II lub XII, wówczs podmioty uprwnione do wniesieni projektu ustwy o zminie Konstytucji mogą zżądć w terminie 45 dni od dni uchwleni ustwy przez Sent, przeprowdzeni referendum ztwierdzjącego (rt. 235 ust.6). Ustwy: Inicjtyw ustwodwcz przysługuje: - posłom (15) - Sentowi - Prezydentowi RP - Rdzie Ministrów Grupie co njmniej obywteli mjących prwo wybierni do Sejmu Wnioskodwcy, przedkłdjąc projekt ustwy mją obowiązek przedstwić skutki finnsowe jej wykonni (rt.118 ust.1-3). Sejm rozptruje projekt ustwy w trzech czytnich. W przypdku ustwy budżetowej inicjtyw ustwodwcz przysługuje wyłącznie Rdzie Ministrów. DROGA LEGISLACYJNA USTAW: 1. Złożenie projektu ustwy do lski mrszłkowskiej projekt ustwy przygotowny przez jeden z wymienionych w Konstytucji podmiotów, uprwnionych do przedłożeni projektu, skłąd go n ręce Mrszłk Sejmu 2. Pierwsze czytnie (w komisjch sejmowych) Uzsdnienie projektu ustwy, debt nd ogólnymi złożenimi 3. Drugie czytnie (w Sejmie) Sprwozdnie komisji n forum Sejmu, debt, zgłsznie poprwek 4. Trzecie czytnie Głosownie - wymgn zwykł większość głosów (chyb, że Konstytucj stnowi w tej kwestii inczej) 5. Sent Może przyjąć bez zmin, uchwlić poprwki w ciągu 30 dni od dni przekzni przez Mrszłk Sejmu lbo uchwlić odrzucenie jej w cłości 6. ponownie Sejm (tylko w przypdku poprwek bądź wet senckiego) Uchwłę Sentu odrzucjącą ustwę lbo poprwkę zproponowną w uchwle Sentu uwż się z przyjętą, jeśli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością - 6 -

7 7. Prezydent Może podpisć ustwę w ciągu 21 dni od dni jej przedstwieni i zrządzić ogłoszenie w Dzienniku Ustw RP; przed podpisniem może wystąpić do Trybunłu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprwie jej zgodności z Konstytucją. W przypdku stwierdzeni zgodności z Konstytucją ustwy przez TK Prezydent nie może odmówić podpisni ustwy. Jeśli jednk okże się on niezgodn z Konstytucją, Prezydent odmwi podpisni ustwy lub po konsultcji z Mrszłkiem Sejmu podpisuje ustwę z pominięciem przepisów uznnych z niezgodne z Konstytucją; może tez zwetowć i oddć do ponownego rozptrzeni przez sejm sejm może odrzucić prezydenckie weto większością 3/5 głosów, wtedy Prezydent musi podpisć ustwę w ciągu 7 dni. Rtyfikowne umowy międzynrodowe: Rtyfikcj umowy międzynrodowej i jej wypowiedzenie wymg uprzedniej zgody wyrżonej w ustwie, jeżeli umow dotyczy: pokoju, sojuszy, ukłdów politycznych lub ukłdów wojskowych wolności, prw lub obowiązków obywtelskich określonych w Konstytucji członkostw RP w orgnizcjch międzynrodowych zncznego obciążeni pństw pod względem finnsowym sprw regulownych w ustwie lub w których Konstytucj wymg ustwy Ustw wyrżjącą zgodę n rtyfikcję tkiej umowy musi zostć uchwlon przez Sejm większością 2/3 głosów orz przez Sent tką smą większością głosów lub też w ogólnokrjowym referendum. Uchwłę w sprwie wyboru trybu wyrżeni zgody n rtyfikcję podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów. W przypdku zwykłej umowy międzynrodowej Prezes RM informuje Sejm o zmirze przedłożeni do rtyfikcji tej umowy Prezydentowi RP. Umow międzynrodow rtyfikown z uprzednią zgodą wyrżoną w ustwie m pierwszeństwo przed ustwą, jeśli ustwy tej nie d się pogodzić z umową. Rozporządzeni: Prwo do wydwni rozporządzeń przysługuje: Prezydentowi (rt. 142 ust.1) Rdzie Ministrów (rt. 146 ust. 3 pkt 2) Prezesowi RM (rt.148 pkt 3) ministrom kierującym dziłmi dm. rządowej (rt. 149 ust.20) przewodniczącym komitetów wchodzących w skłd RM (rt. 147 ust. 4, rt. 149 ust. 3) Rd Ministrów może n wniosek Prezes RM uchylić rozporządzenie wydne przez ministr lub przewodniczącego komitetu. Rozporządzeni są ktmi prwnymi cłkowicie zleżnymi od ustw. Akty prw miejscowego: Akty prw miejscowego ustnwiją n swoim obszrze dziłni orgny smorządu terytorilnego (gminne, powitowe, wojewódzkie) orz terenowe orgny dministrcji - 7 -

8 pństwowej (wojewodowie i orgny dministrcji rządowej niezespolonej). Obowiązują n obszrze dziłni orgnów, które je wydły. Do ktegorii któw prw miejscowego stnowionych przez orgny smorządu terytorilnego nleżą: przepisy powszechnie obowiązujące n obszrze gminy (powitu) przepisy porządkowe (z ich nruszenie może zostć wymierzon kr grzywny) kty plnowni (kt uchwlni budżetu gminy/powitu, progrmy gospodrcze) Do ktegorii któw prw miejscowego stnowionych przez orgny dministrcji rządowej nleżą: - te, które wydje wojewod: rozporządzeni wykonwcze: dot. spr. o chr. techniczno-orgnizcyjnym rozporządzeni porządkowe - te, które wydją orgny dministrcji rządowej niezespolonej: np. dyrektorzy urzędów morskich wydją n podstwie upowżnień zwrtych w ustwch zrządzeni i zrządzeni porządkowe, dyrektorzy prków nrodowych wydją szczegółowe zrządzeni w sprwie ochrony przyrody n terenie prku nrodowego Polsk podpisł w 1991 roku Ukłd Europejski, no mocy którego m obowiązek dostosowć prwo polski do wymogów prw unijnego. PUBLIKACJA (promulgcj, ogłsznie) AKTÓW PRAWNYCH Art. 88 Konstytucji RP: 1. Wrunkiem wejści w życie ustw, rozporządzeń orz któw prw miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zsdy i tryb ogłszni któw normtywnych określ ustw. 3. Umowy międzynrodowe rtyfikowne z uprzednią zgodą wyrżoną w ustwie są ogłszne w trybie wymgnym dl ustw. Zsdy ogłszni innych umów międzynrodowych określ ustw. W RP istnieją nstępujące orgny publikcyjne (promulgcyjne): Dziennik Ustw RP wydwny przez Urząd Rdy Ministrów: ogłsz się w nim konstytucje, ustwy, rtyfikowne umowy międzynrodowe, rozporządzeni z mocą ustw, rozporządzeni orz orzeczeni Trybunłu Konstytucyjnego w sprwch zgodności z Konstytucją RP i rtyfikownymi umowmi międzynrodowymi. Ogłoszenie ktu prwnego w Dzienniku Ustw jest równoznczne z jego wejściem w życie Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski : ogłsz się w nim niektóre uchwły Zgromdzeni Nrodowego, sejmu i sentu, zrządzeni i postnowieni Prezydent RP czy zrządzeni poszczególnych członków rządu. Opublikownie - 8 -

9 ktu prwnego w Monitorze Polskim nie jest wrunkiem jego obowiązywni, o ile nie stnowią tk przepisy szczegółowe Dzienniki resortowe, którymi dysponują ministrowie: dl publikcji ich zrządzeń Wojewódzkie dzienniki urzędowe: dl prw miejscowego wydwne są przez poszczególnych wojewodów Akt prwny może być wprowdzony w życie tuż po ogłoszeniu lbo po upływie terminu wyznczonego w tym kcie (vctio legis). Przypdek ten dotyczy tych któw prwnych, których treść m szczególne znczenie dl życi obywteli i instytucji prwnych. <zsd ignornti iuris nocet nieznjomość prw szkodzi> Art. 2 Konstytucji: Rzeczpospolit Polsk jest demokrtycznym pństwem prwnym, urzeczywistnijącym zsdy sprwiedliwości społecznej ZASADY PAŃSTWA PRAWNEGO: 1) pństwo prwne jest pństwem demokrtycznym respektującym zsdę podziłu włdz 2) pństwo prwne winno respektowć zsdy sprwiedliwości 3) pństwo i włdz powinny być oprte n Konstytucji, będącej ktem njwyższej rngi 4) podstwą i grnicą dl wszelkiego dziłni pństw jest prwo 5) kżdy winien być równy wobec prw 6) gwrncje ochrony prwnej winny dwć niezwisłe sądy 7) funkcjonriusze pństwowi winni podlegć zrówno odpowiedzilności konstytucyjnej przed trybunłem stnu, jk i odpowiedzilności cywilnej i krnej 8) pństwo prwne winno pondto dziłć z posznowniem nstępujących zsd: bezpieczeństw prwnego (np. niestosowni prw z mocą wsteczną) proporcjonlności środków i celów przewidywlności orz obliczlności pństwowej ingerencji (zufni obywteli do pństw) Orgny stojące n strży prw: Trybunł Konstytucyjny (powołny w roku 1985 r.) Njwyższ Izb Kontroli Nczelny Sąd Administrcyjny (powołny w 1980 roku do kontroli leglności decyzji dm. niektórych postnowień zpdłych w postępowniu dministrcyjnym, egzekwującym i zbezpieczjącym) - 9 -

10 Rzecznik Prw Obywtelskich (powołny w 1987 roku) Krkow Rd Rdiofonii i Telewizji (powołn w 1992 roku) Prokurtur DZIEDZINY I RODZAJE PRAWA: 1) dziedziny prw: prwo mterilne: to normy, które bezpośrednio określją stosunki społeczne, czyli wskzują obowiązki orz uprwnieni podmiotów tych stosunków, którymi są zrówno osoby fizyczne, jk i osoby prwne. W niektórych przypdkch normy wskzują snkcje z przekroczenie uprwnień lub nienleżyte wykonnie obowiązków. (normy prw cywilnego, krnego, dm., prcy, konstytucyjnego itp.) prwo procedurlne (formlne): jest to ogół norm regulujących sposób urzeczywistnieni norm prw mterilnego. Są to przede wszystkim normy, które określją tryb postępowni przed sądem, orgnem dm. lub innym orgnem pństwowym. Pondto określją konsekwencje, jkie stosują orgny pństwowe z nieprzestrzegnie prw mterilnego. 2) rodzje prw: prwo międzynrodowe: publiczne (reguluje stosunki między pństwmi i innymi podmiotmi orz ustl ogólne zsdy i formy postępowni pństw we wzjemnych stosunkch prywtne (ustl jki system prwny m być stosowny w konkretnej sytucji osobistej i mjątkowej z zkresu prw cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego orz prcy. Dotyczy to m. In. Ochrony włsności intelektulnej, dochodzeni roszczeń limentcyjnych z grnicą, ekstrdycji przestępców, uznni i wykonywni orzeczeń sądowych z zkresu prw osobowego, rodzinnego itp.) prwo (międzynrodowe) europejskie: (różni się od prw międzynrodowego i wewnętrznego ze względu n istnienie utonomicznych orgnów włdzy zwierzchniej pństw Unii Europejskiej, dzięki czemu możliwe jest tworzenie obowiązującego prw w pństwch członkowskich) prwo wewnętrzne (normy regulujące dziłni w rmch pństw) prwo konstytucyjne (reguluje podstwowe zsdy ustroju politycznego pństw; dotyczy również sprw społecznych np. smorządu terytorilnego; reguluje zsdy ustroju gospodrczego; określ strukturę i zkres kompetencji orgnów pństw orz sposoby ich powoływni)

11 prwo dministrcyjne (reguluje relizcję procesów dm. w pństwie orz dziłlność i orgnizcję instytucji powodujących te procesy; normuje również tryb postępowni przed orgnmi dm. rządowej i smodzielnej) prwo cywilne (reguluje stosunki mjątkowe między równorzędnymi podmiotmi prw (os. fizyczne lub prwne) orz stosunki osobowe między obywtelmi; problemy z użytkowniem i ochroną włsności, zwrciem umowy sprzedży lub njmu, zobowiązń mjątkowych, spdków; normuje również stosunki niemjątkowe np. ochron dnych osobowych). Prwo cywilne możemy podzielić n kilk pomniejszych dziłów, z których do njwżniejszych nleżą: prwo rzeczowe (dotyczy zsd użytkowni, zstwu, hipoteki) prwo o zobowiąznich (reguluje zsdy zwierni umów) prwo spdkowe prwo utorskie i wynlzcze prwo rodzinne i opiekuńcze (normuje stosunki mjątkowe i niemjątkowe w rmch rodziny: między młżonkmi, rodzicmi dziećmi, przysposbijącymi przysposobionymi itp.; przepisy tego prw dotyczą zsd zwrci, ustni i uniewżnieni związku młżeńskiego; ustlją pojęcie włdzy rodzicielskiej orz prw i obowiązki wynikjące z tytułu jej sprwowni; określją okoliczności i zsdy relizcji obowiązku limentcyjnego; dopcj i opiek nd osobmi niepełnosprwnymi) prwo krne (obejmuje zkzy i nkzy pewnych zchowń orz reguluje stosownie przez pństwo środków przymusu w rzie ich nruszeni); wyróżni się: prwo krne mterilne (określ rodzje przestępstw orz grożące z nie kry) prwo krne procesowe (reguluje uprwnieni i obowiązki stron procesowych prwo krne wykonwcze (określ zsdy wykonywni kr orzeczonych w postępowniu krnym) prwo finnsowe (normuje funkcjonownie finnsów publicznych, których istotą jest gromdzenie i podził zsobów pieniężnych przez pństwo lub inną orgnizcję publicznoprwną (spółki cywilne i kcyjne, orgnizcje społeczne); prwo to reguluje zsdy i tryb gromdzeni orz wydtkowni środków pieniężnych przez pństwo i inne orgnizcje publicznoprwne; obejmuje ono: prwo budżetowe prwo bnkowe prwo finnsowni przedsiębiorstw i innych org. gosp. prwo ubezpieczeniowe prwo prcy (reguluje stosunki społeczne związne z prcą podejmowną dobrowolnie w celch zrobkowych orz świdczoną n rzecz prcodwcy; jego przedmiotem są m. in. sposoby nwiązni stosunku o prcę orz sposoby ustni stosunku prcy; określ prw i obowiązki prcownik i prcodwcy)

12 Innym typem prw jest prwo kościelne, które dotyczy wyłącznie członków wspólnoty Kościoł lub innej grupy wyznniowej. W wypdku Kościoł ktolickiego jest to prwo knoniczne. Jego regulcje dotyczą ustroju Kościoł, jego życi wewnętrznego, zdń związnych z nuczniem, skrmentów, któw kultu kościelnego, dóbr mterilnych tej instytucji orz snkcji kościelnych. Prwo knoniczne jest czymś innym od reguł doktryny ktolickiej, gdyż t m wymir kwestii związnych z rozumieniem istot wiry i bezpośrednio nie m chrkteru prwnego