Progress in Economic Sciences

Transkrypt

1

2 p-issn e-issn rogress n Economc Scences Czasopsmo Naukowe Instytutu Ekonomcznego aństwowej Wyższej Szkoły awodowej m. Stansława Staszca w le Nr 4 (217)

3 Rada Naukowa Ismal Aktar, Yalova Unversty, Turcja Lda Antoshkna, Berdyansk Unversty of anagement and Busness, Ukrana eter Čajka, atej Bel Unversty, Słowacja arek Chrzanowsk, Szkoła Główna Handlowa w Warszawe olska Andrzej Czyżewsk, Unwersytet Ekonomczny w oznanu, olska Dan Danuletu, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna Jolanta Droždz, Letuvos agrarnės ekonomkos nsttutas, Ltwa Wojcech Drożdż, Unwersytet Szczecńsk, olska arola Dźwgoł-Barosz, oltechnka Śląska, olska Camela. Gheorghe, Romanan-Amercan Unversty Bucharest, Rumuna Alexandru Ionescu, Romanan-Amercan Unversty Bucharest, Rumuna Sergj Ivanov, rydnprowska aństwowa Akadema Budownctwa Archtektury, Ukrana Ana Jurcc, John Nasbtt Unversty Belgrade, Serba Branslav Kováčk, atej Bel Unversty, Słowacja Grażyna Krzymnewska, Unwersytet Ekonomczny w oznanu olska Oleksandr elnychenko, Unwersytet Bankowy w Kjowe, Ukrana Donat Jerzy erzejewsk, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska Dragan hajlovc, John Nasbtt Unversty Belgrade, Serba Algrdas škns, Vlnus Unversty, Ltwa Radosław śkewcz, Luma Investment S.A., Łazska Górne, olska Ranka trovc, John Nasbtt Unversty Belgrade, Serba Elvra Nca, The Academy of Economc Studes Bucharest, Rumuna eter Ondra, Danubus Unversty, Słowacja Kazmerz ająk, Unwersytet Ekonomczny w oznanu, olska Ionela Gavrla aven, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna aran odstawka, Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe, olska ara opa, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna Gheoghe H. opescu, Dmtre Cantemr Unversty Bucharest, Rumuna Tadeusz Stryjakewcz, Unwersytet Adama ckewcza w oznanu, olska Andrzej Watrak, Unwersytet Warszawsk, olska Komtet Redakcyjny Redaktor naczelny Jan olcyn, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska Sekretarz redakcj chał Bana, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska Redaktorzy aweł Błaszczyk, Unwersytet Ekonomczny w oznanu, olska Agneszka Brelk, achodnopomorsk Unwersytet Technoczny w Szczecne, olska Bazyl Czyżewsk, Unwersytet Ekonomczny w oznanu, olska Krzysztof Frlej, Unwersytet Ekonomczny w Krakowe, olska Anna Hnatyszyn-Dzkowska, Unwersytet kołaja Kopernka w Torunu, olska Grzegorz Knelsk, Stowarzyszene na rzecz Gospodark Energetycznej olsk, IAEE, olska Joanna Kryza, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska

4 Emla Lewcka-Kalka, Dolnośląska Szkoła Wyższa, olska Sebastan Stępeń, Unwersytet Ekonomczny w oznanu, olska Anna Turczak, achodnopomorska Szkoła Bznesu w Szczecne, olska ofa Wyszkowska, Unwersytet Technoczno-rzyrodnczy m. J.J. Śnadeckch w Bydgoszczy, olska Redaktorzy tematyczn Wawrzynec Czubak, Unwersytet rzyrodnczy w oznanu, olska Iulan Dobra, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna Slva acan, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna Andreea untean, 1 Decembre 1918 Unversty n Alba Iula, Rumuna Eugenusz Wszołkowsk, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le Redaktor statystyczny Grzegorz rzekota, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le Redaktorzy językow Lyn James Atterbury, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska Ludmła Jeżewska, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska arek Kulec, aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le, olska espół recenzentów adalna Balau, Unverstatea Danubus Galat, Rumuna otr Bórawsk, Unwersytet Warmńsko-azursk w Olsztyne Elena Druca, Unversty of Bucharest, Rumuna Anna Dzadkewcz, Unwersytet Gdańsk Barbara Fura, Unwersytet Rzeszowsk Agneszka Głodowska, Unwersytet Ekonomczny w Krakowe Justyna Góral, Instytut Ekonomk Rolnctwa Gospodark Żywnoścowej IB w Warszawe Brygda Klemens, oltechnka Opolska Andrzej Klmczuk, Szkoła Główna Handlowa w Warszawe atrycja Kowalczyk-Rólczyńska, Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu Olve ccarthy, Unversty College Cork, Irlanda Anna ara osello, Unversty of ava, Włochy chał oszyńsk, Unwersytet kołaja Kopernka w Torunu Akllu Ngusse, Ethopan Insttutes of Agrcultural Research, Etopa Jarosław Olejnczak, Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu Grzegorz aluszak, Unwersytet Warszawsk Arkadusz wowar, Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu Beata rzyborowska, Unwersytet kołaja Kopernka w Torunu Dana Rokta-oskart, oltechnka Opolska Oksana Ruzha, Daugavpls Unversty, Ltwa Joanna Smoluk-Skorska, Unwersytet rzyrodnczy w oznanu arzena Szewczuk-Stępeń, oltechnka Opolska rosława Szewczyk, oltechnka Opolska otr Szukalsk, Unwersytet Łódzk Joanna Wśnewska-aluszak, Unwersytet rzyrodnczy w oznanu

5 Wersja elektronczna czasopsma jest wersją perwotną. Copyrght by aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le ła 217 p-issn e-issn oglądy autorów publkacj ne mogą być utożsamane ze stanowskem Narodowego Banku olskego. ublkacja współfnansowana przez Adres Redakcj: Instytut Ekonomczny aństwowa Wyższa Szkoła awodowa m. Stansława Staszca w le ul. odchorążych ła tel. (67) pne@pwsz.pla.pl Czasopsmo jest ndeksowane w następujących bazach: BazEcon, BazHum, CEJSH, DOAJ, Index Coperncus, ERIH lus rzygotowane druk: Kunke olgrafa, Inowrocław

6 Sps treśc Artykuły Andrzej CYŻEWSKI, Joanna STROŃSKA-IEANN, Determnanty zman w rolnctwe na obszarach wejskch w podregone plskm w śwetle analzy czynnkowej arcn BORUTA, Gerontechnoa jako narzędze w procese zaspokajana potrzeb meszkanowych senorów Ryszard DIEKAN, agdalena KONIECNY, Wykształcene konsumentów żywnośc ekocznej z województwa podkarpackego a czynnk wpływające na jej zakup Łukasz KRYSAK, Jakub STANISEWSKI, Czy meszkając na ws warto sę kształcć? Kaptał ludzk jako determnanta dochodów na ws w meśce otr KUŁYK, Łukasz AUGUSTOWSKI, Rozwój regonalny w kerunku trwale równoważonej gospodark nskoemsyjnej lda ara BURAŁA, Synchronzacja aktywnośc gospodarczej olsk Nemec. Klka uwag na temat przyczynowośc Joanna NUCIŃSKA, Uwarunkowana pomaru efektywnośc fnansowana edukacj zarys problemu Slva Ștefana AICAN, Ionela GAVRILĂ-AVEN, Carmen Adna AȘTIU, Skuteczna komunkacja lepsze wynk edukacyjne dla studentów specjalzacj ekonomcznych Agneszka OCTA-WAJDA, Agneszka SAA, aradygmat rozwoju zrównoważonego ujęce krytyczne Grzegorz REKOTA, Cenowe konsekwencje zróżncowana rozwoju regonalnego w olsce Rafał KLÓSKA, Rozwój zrównoważony regonów w olsce w ujęcu statystycznym uzanna RATAJ, Katarzyna SUSYŃSKA, naczene społecznego budownctwa meszkanowego w zrównoważonym rozwoju Dragan Ž. DJURDJEVIC, roslav D. STEVANOVIC, roblem wartośc w postrzeganu zrównoważonego rozwoju w mędzynarodowym prawe publcznym...193

7 6 Sps treśc Dragca STOJANOVIC, Bojan DJORDJEVIC, Rozwój rynku węglowego wydajnośc energetycznej w Republce Serbskej Bljana ILIĆ, Aleksandar ANIĆ, Dragan IHAJLOVIĆ, arządzane odnawalnym źródłam energ wyberane projektów zrównoważonego rozwoju we wschodnej Serb metody CD arjana JOKSIOVIC, Bljana GRUJIC, Dusan JOKSIOVIC, Bezpośredne nwestycje zagranczne ch wpływ na kraje rozwjające sę ekonomczne w trakce przeman Gabrjela OOVIĆ, Dragša STANUJKIĆ, Vesna AŠIĆ TOIĆ, Wybór projektu ośrodka przy użycu programowana kompromsowego Dragan KOSTIC, Aleksandar SIONOVIC, Vladan STOJANOVIC, równoważony rozwój regonu: przypadek Centrum Logstycznego w rot arja KERKE, Vladmr GAJOVIĆ, Goran UIĆ, odel oceny ryzyka powodz przy użycu rozmytego analtycznego procesu herarchcznego Katarzyna SĘDIK-ABROŻY, oltyka rolna UE a zrównoważony rozwój rolnctwa w regone welkopolskm onka ŚIEWAK-SYJKA, Senor na rynku pracy Sebastan STĘIEŃ, Dawd DOBROWOLSKI, Straty marnotrawstwo w łańcuchu dostaw żywnośc propedeutyka problemu Anna SCEAŃSKA-REKOTA, Identyfkacja wahań konunkturalnych na rynku kontraktów termnowych na produkty rolne Anna TURCAK, atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach Un Europejskej śwata Grzegorz KINELSKI, Kazmerz AJĄK, Rynek konkurencyjny źródła jego przewag w subsektorze elektroenergetycznym Agneszka WLAŁY, Wpływ zasobów środowskowych na rozwój gospodarczy obszarów wejskch na przykładze Gmny Stare asto arta GUTH, chał BORYCHOWSKI, równoważony rozwój obszarów wejskch w olsce w poltyce Un Europejskej w perspektywach fnansowych na lata Ranka ITROVIC, Ana JURCIC, arjana JOKSIOVIC, Wpływ bezpośrednch nwestycj zagrancznych na rozwój ekonomczny Serb olsk...45 Radosław IŚKIEWIC, Wedza w procese pozyskwana przedsęborstw Andreea CIRIANA UNTEAN, Iulan BOGDAN DOBRA, wązek mędzy satysfakcją turystów lojalnoścą wobec kerunku podróży Kodeks etyczny czasopsma rogress n Economc Scences

8 Table of contents Artcles Andrzej CYŻEWSKI, Joanna STROŃSKA-IEANN, Determnants of changes n agrculture and rural areas n the ła sub-regon n the lght of factor analyss arcn BORUTA, Gerontechnoy n provdng for the housng needs of the elderly Ryszard DIEKAN, agdalena KONIECNY, The educaton level of organc food consumers from the odkarpacke provnce versus factors mpactng ts purchase Łukasz KRYSAK, Jakub STANISEWSKI, Does educaton pay off for those lvng n the countrysde? Human captal as a determnant of rural and urban workers ncomes otr KUŁYK, Łukasz AUGUSTOWSKI, Regonal development towards sustanable low-carbon economy lda ara BURAŁA, Synchronzaton of busness actvtes between oland and Germany. A few comments on causalty Joanna NUCIŃSKA, Condtons for measurng the effcency of educaton fundng: an outlne of the problem Slva Ștefana AICAN, Ionela GAVRILĂ-AVEN, Carmen Adna AȘTIU, Effectve Communcaton and Improved Educatonal Results for Students n Economc Specalzatons Agneszka OCTA-WAJDA, Agneszka SAA, The paradgm of sustanable development: a crtcal approach Grzegorz REKOTA, The consequences of prce dfferentaton for regonal development n oland Rafał KLÓSKA, Sustanable development of ndvdual regons n oland n terms of statstcs uzanna RATAJ, Katarzyna SUSYŃSKA, The mportance of socal housng n sustanable development Dragan Ž. DJURDJEVIC, roslav D. STEVANOVIC, Value problem n percepton of sustanable development n nternatonal publc law...193

9 8 Table of contents Dragca STOJANOVIC, Bojan DJORDJEVIC, Carbon arket Development and Energy Effcency n the Republc of Serba Bljana ILIĆ, Aleksandar ANIĆ, Dragan IHAJLOVIĆ, anagng renewable energy resources choosng the sustanable development projects n Eastern Serba CD methods arjana JOKSIOVIC, Bljana GRUJIC, Dusan JOKSIOVIC, Foregn drect nvestment and ther mpact on economc development countres n transton Gabrjela OOVIĆ, Dragša STANUJKIĆ, Vesna AŠIĆ TOIĆ, Resort roject Selecton by Usng Compromse rogrammng Dragan KOSTIC, Aleksandar SIONOVIC, Vladan STOJANOVIC, Sustanable development of the regon: the case of Logstc Centre rot arja KERKE, Vladmr GAJOVIĆ, Goran UIĆ, Flood rsk assessment model usng the fuzzy analytc herarchy process Katarzyna SĘDIK-ABROŻY, The European Unon s (EU) agrcultural polcy and the sustanable development of agrculture n the Welkopolska regon onka ŚIEWAK-SYJKA, The elderly on the labour market Sebastan STĘIEŃ, Dawd DOBROWOLSKI, Loss and waste n the food supply chan: an ntroducton to the problem Anna SCEAŃSKA-REKOTA, Fluctuatons n the futures market for agrcultural products Anna TURCAK, Employment n the research and development sector n selected countres of the European Unon and the world Grzegorz KINELSKI, Kazmerz AJĄK, Compettve market and sources of ts advantages n the electrc energy subsector Agneszka WLAŁY, The mpact of envronmental resources on the economc development of rural areas usng the example of the Stare asto muncpalty arta GUTH, chał BORYCHOWSKI, Sustanable development of rural areas n oland n the European Unon polcy and the fnancal perspectves for and Ranka ITROVIC, Ana JURCIC, arjana JOKSIOVIC, Impact of FDI on the Economc Development of Serba and oland...45 Radosław IŚKIEWIC, Knowledge n the process of enterprse acquston Andreea CIRIANA UNTEAN, Iulan BOGDAN DOBRA, Consderatons regardng relatonshp between toursts satsfacton and destnaton loyalty rogress n Economc Scences Code of Ethcs

10 rogress n Economc Scences Nr 4 (217) p-issn e-issn DOI: /ES/4/24 Anna TURCAK* atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach Un Europejskej śwata Wprowadzene W erze przemysłowej gospodarka operała sę przede wszystkm na kaptale materalnym, zem pracy. We współczesnej gospodarce najważnejszym kaptałem stała sę natomast wedza. W XXI weku wedza jest głównym czynnkem stymulującym tempo rozwoju gospodarczego. Co ważne, wynk rozlcznych badań wskazują na to, że wedza oddzałuje w sposób stotny na dynamkę wzrostu gospodarczego nezależne od tego, na jakm stadum rozwoju dany kraj sę znajduje [Soszyńska, 212, s. 13]. Bardzo ważną rolę w procese rozwoju gospodark opartej na wedzy odgrywa kreowane wdrażane nnowacj. W dobe XXI weku to właśne nnowacyjność jest czynnkem umożlwającym osągnęce przewag konkurencyjnej przez gospodarkę [Grądzel, 215, s. 157]. Kraj, który zorentowany jest na nnowacje, to tak, który prowadz w szerokm zakrese prace badawczo-rozwojowe, nwestuje w kaptał ludzk przeznacza na te cele relatywne wysoke nakłady. O przyspeszenu rozwoju gospodarczego decyduje węc welkość nwestycj w badana rozwój oraz welkość nwestycj w kaptał ludzk. Należy w tym kontekśce podkreślć, że kaptał ludzk jest słą sprawczą rozwoju we wszystkch wymarach ludzkego bytu. wększane nakładów na dzałalność badawczo-rozwojową ma zatem sens tylko wówczas, gdy zaangażuje sę odpowednej jakośc kaptał ludzk, którego potencjał pozwol na efektywne wykorzystane wydatkowanych środków. Ważne, aby meć śwadomość faktu, ż dee ne reprodukują sę same, a nowe technoe ne mogłyby powstać bez nakładu pracy wysoko wykwalfkowanej kadry, w tym pracownków naukowych [Woźnak nn, 215, s. 12, 24]. naczene tworzena w społeczeństwe kaptału ludzkego odpowednej jakośc wydaje sę węc ne do przecenena. Stąd proces polepszana wynków gospodark w obszarze badań * achodnopomorska Szkoła Bznesu w Szczecne

11 334 Anna TURCAK rozwoju należałoby zacząć od spraw tak fundamentalnych jak poprawa funkcjonowana systemu edukacj. Jakość systemu edukacj ma bowem kluczowe znaczene w kreowanu wykształconych kadr dla nowoczesnej gospodark [Czyżewsk, olcyn, 216, s. 198]. oszczególne kraje znaczne różną sę mędzy sobą co do lczby osób pracujących w obszarze B+R. Interesującą może być kwesta, jake przyczyny za ten fakt odpowadają. Dlatego celem nnejszego artykułu stało sę określene wpływu poszczególnych czynnków na zróżncowane krajów pod względem welkośc zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej. Bezwzględna lczba zatrudnonych w obszarze badań rozwoju ne może jednak stanowć podstawy porównań, bowem trudno byłoby ocenć, czy welkość ta jest duża, czy mała [Turczak, 216, s. 23]. Ale jeśl lczbę tę odnese sę przykładowo do welkośc populacj danego kraju 1, to zbuduje sę w ten sposób loraz będący pożądaną tutaj welkoścą stosunkową (tzw. mernk ntensywnośc). W opracowanu przeanalzowane zostaną dwa czynnk kształtujące welkość zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w przelczenu na meszkańca: udzał lczby zatrudnonych w B+R w całkowtej lczbe pracujących (tj. czynnk obrazujący znaczene przypsywane badanom rozwojow w rozpatrywanym kraju) oraz relację lczby pracujących do lczby meszkańców (tj. wskaźnk zatrudnena). Wynk otrzymane dla olsk porównane będą z tym uzyskanym dla pozostałych krajów objętych analzą na tej podstawe wycągnęte zostaną wnosk końcowe. Różnca mędzy wartoścą rozpatrywanego mernka dla danego kraju a wartoścą tego mernka dla olsk nazwana zostane na potrzeby nnejszego artykułu odchylenem. Odchylene to może być dodatne albo ujemne. Toteż wszędze tam, gdze mowa o odchylenu, należy przez to rozumeć dodatne tudzeż ujemne odchylene od wartośc oblczonej dla gospodark polskej. W celu określena efektu wpływu odchylena każdego z dwóch rozpatrywanych czynnków na odchylene badanej zmennej przeprowadzona zostane tzw. analza przyczynowa. Analza przyczynowa pozwol zatem na zbadane struktury odchylena oblczonego dla każdego z dwudzestu sześcu wyselekcjonowanych państw. etodyka badana W analze przyczynowej celem badana jest ustalene, jak poszczególne czynnk wpływają na daną zmenną, tj. jak jest kerunek sła ch oddzaływana. Analza przyczynowa pozwala zatem odpowedzeć na pytane, czy dany czynnk powoduje zwększene, czy zmnejszene badanej zmennej, oraz 1 od uwagę wzęto populację osób w weku 15 lat węcej. Wszędze tam, gdze mowa o lczebnośc populacj danego kraju, należy przez to rozumeć wyłączne lczbę tych meszkańców, którzy mają co najmnej 15 lat.

12 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 335 określć, jaka jest welkość wpływu tego czynnka [Gabrusewcz, 27, s. 55]. Do przeprowadzena analzy przyczynowej wykorzystana zostane metoda arytmczna. Realzacja tej metody obejme następujące krok oblczenowe [Nahotko, 1998, s. 235]: 1. zbudowane równośc wskaźnkowej (czyl przedstawene wskaźnka oblczonego dla badanej zmennej jako loczynu wskaźnków oblczonych dla zmennych wpływających na zmenną badaną); 2. zarytmowane obu stron zbudowanej równośc wskaźnkowej; 3. podzelene obydwu stron otrzymanego równana przez arytm wskaźnka wyznaczonego dla zmennej badanej; 4. ostateczne pomnożene obydwu stron wyprowadzonego równana przez odchylene badanej zmennej. rzyjęto następujące oznaczena: zatrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej; lczba procujących ogółem; lczba meszkańców. W celu zbudowana odpowednej równośc wskaźnkowej przyjęto, że badana zmenna może zostać przedstawona jako loczyn czynnków. Wartość zmennej wyznaczona dla olsk będze stanowła podstawę. odnesena oznaczona zostane przez kole wartość tej zmennej oblczona dla -tej gospodark ( = 1,, 26) oznaczona zostane przez. oneważ = oraz =, toteż dzeląc przez, otrzymuje sę [Turczak, 213, s. 13]: (1) =. matematycznego punktu wdzena równane można obustronne zarytmować dowolnym arytmem, o le lczba arytmowana jest dodatna [Kaszubowsk, 24, s. 37]. Wartośc wskaźnków, oraz są zawsze wększe od zera, stąd równane (1) można obustronne zarytmować [Żwrbla, 27, s. 34]. Do dalszych oblczeń wykorzystany zostane arytm dzesętny. Logarytmując obustronne równane korzystając z własnośc arytmu stanowącej, ż arytm z loczynu dwóch lczb jest równy sume arytmów z tych lczb [Żwrbla, 21, s. 6], uzyskuje sę:

13 336 Anna TURCAK (2) + =. Kolejnym etapem jest podzelene obu stron tego równana przez. W ten sposób powstaje wyrażene: (3) + = 1, gdze: wpływ odchylena czynnka na odchylene zmennej, wpływ odchylena czynnka na odchylene zmennej. Następne obe strony równana (3) można pomnożyć przez wartość odchylena oblczonego dla zmennej. Otrzymuje sę wówczas: (4) + =, gdze: efekt wpływu odchylena czynnka na odchylene zmennej,

14 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 337 efekt wpływu odchylena czynnka na odchylene zmennej. W nnejszym artykule analza przyczynowa pozwol odpowedzeć na pytane, jak jest w dwudzestu sześcu wybranych krajach Un Europejskej śwata efekt wpływu poszczególnych czynnków na odchylene welkośc zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej przypadającej na 1 meszkańca w stosunku do wartośc tej zmennej charakteryzującej gospodarkę polską. Analzę przeprowadzono w oparcu o dane z 214 roku, które zebrano w tabel 1. Tabela 1. atrudnen w dzałalnośc badawczo-rozwojowej, pracujący ogółem lczba meszkańców w wybranych krajach w 214 r. Wyszczególnene (w osobach) (w tys. osób) (w tys. osób) Argentyna (AR) Austra (AT) Belga (BE) Chny (CN) Czechy (C) Dana (DK) Estona (EE) Fnlanda (FI) Francja (FR) Grecja (GR) Hszpana (ES) Holanda (NL) Irlanda (IE) Japona (J) Luksemburg (LU) Nemcy (DE) Norwega (NO) olska (L) ortugala (T) Rosja (RU) Rumuna (RO) Słowacja (SK)

15 338 Anna TURCAK Wyszczególnene (w osobach) (w tys. osób) (w tys. osób) Słowena (SI) Szwecja (SE) Węgry (HU) Welka Brytana (GB) Włochy (IT) Źródło: opracowane własne na podstawe: [Rocznk Statystyczny, 216, s. 811], [Rocznk Statystyczny, 215, s. 79], [Rocznk Demografczny, 216, s ]. Wyznaczene welkośc stosunkowych W tabel 2 przedstawono wartośc mernków,, które zostały wyznaczone dla olsk oraz pozostałych dwudzestu sześcu analzowanych krajów. Tabela 2. Wartośc każdego z trzech mernków Kraj / Kraj / Kraj / DK 12, DK 2,16% CN 68,4% FI 11, FI 2,13% NO 62,5% LU 1, LU 2,6% SE 59,18% SE 1, SE 1,75% RU 58,58% NO 9, SI 1,62% NL 58,52% AT 8, FR 1,6% DK 57,78% NL 8, AT 1,58% GB 57,37% DE 8, NO 1,53% J 56,93% SI 8, DE 1,51% EE 56,61% J 8,8 1 3 BE 1,51% DE 56,56% FR 7, NL 1,51% AT 55,95% BE 7, J 1,42% C 55,66% GB 7, C 1,3% FI 53,49% C 7, IE 1,29% IE 53,9% IE 6, GB 1,27% LU 52,23% RU 6,8 1 3 GR 1,23% SI 52,13% T 5, RU 1,16% SK 51,49% EE 5, ES 1,15% RO 51,31% ES 5,8 1 3 IT 1,11% T 5,65%

16 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 339 Kraj / Kraj / Kraj / IT 4,7 1 3 T 1,4% AR 5,51% GR 4, EE,93% L 49,12% HU 4, HU,91% FR 48,79% SK 3, SK,74% HU 48,67% CN 3,3 1 3 L,66% BE 48,64% L 3, CN,48% ES 44,2% AR 2, AR,48% IT 42,51% RO 1, RO,36% GR 38,1% Źródło: oblczena własne na podstawe tabel 1. Spośród wszystkch badanych krajów najwększy stosunek lczby zatrudnonych w dzałalnośc badawczo-rozwojowej do populacj kraju zaobserwowano w Dan w kraju tym w 214 r. co 8 osoba pracowała w B+R. W Dan najwększa była także relacja osób pracujących w sektorze B+R do całkowtej lczby pracujących co 46 osoba pracująca była zatrudnona w dzałalnośc badawczo-rozwojowej. Natomast wskaźnk zatrudnena najwyższy pozom mał w Chnach udzał pracujących w populacj meszkańców wynósł w tym kraju aż 68,4%. e wszystkch gospodarek objętych analzą najmnejszą lczbę zatrudnonych w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w stosunku do populacj kraju zarejestrowano w Rumun w kraju tym w 214 r. mnej nż 2 osoby na każdy tysąc meszkańców pracowały w B+R. Równeż w Rumun najmnejsza była relacja osób zatrudnonych w sektorze B+R do całkowtej lczby pracujących, bowem na tysąc wszystkch pracujących przypadały mnej nż 4 osoby zatrudnone w dzałalnośc badawczo-rozwojowej. kole wskaźnk zatrudnena najnższy pozom mał w Grecj udzał pracujących w populacj tego kraju wynósł tylko 38,1%. rzeprowadzene analzy przyczynowej ostawone zadane dotyczy oceny wpływu odchyleń dwóch czynnków na odchylne badanej zmennej od wartośc charakteryzującej olskę w dwudzestu sześcu wybranych krajach Un Europejskej śwata. Wskaźnk, oraz skonstruowano dzeląc wartośc, oraz wyznaczone dla -tego kraju przez odpowadające m wartośc wyznaczone dla olsk. W tabel 3 zebrano wynk uzyskane dla

17 34 Anna TURCAK każdego z dwudzestu sześcu krajów objętych analzą. W prawym górnym rogu tabel 3 znalazły sę te kraje, w przypadku których mały wartośc wększe od 1. W prawym dolnym rogu tabel 3 umeszczono te kraje, dla których wskaźnk mał wartość wększą od 1, a wskaźnk mnejszą od 1. W lewym górnym rogu tabel 3 znalazły sę te kraje, w przypadku których wskaźnk mał wartość mnejszą od 1, a wskaźnk wększą od 1. Natomast lewy dolny róg tabel 3 jest pusty, bowem dla żadnej gospodark objętej analzą wskaźnk równocześne ne mały wartośc mnejszej od 1. Wększy wskaźnk zatrudnena nejszy wskaźnk zatrudnena Tabela 3. Równana wskaźnkowe otrzymane dla poszczególnych gospodarek Chny: 1,2 =,73 1,39 Argentyna:,75 =,73 1,3 Rumuna:,58 =,55 1,4 Dana: 3,87 = 3,29 1,18 Fnlanda: 3,53 = 3,24 1,9 Luksemburg: 3,32 = 3,13 1,6 Szwecja: 3,2 = 2,66 1,2 Norwega: 2,95 = 2,33 1,26 Austra: 2,74 = 2,41 1,14 Holanda: 2,73 = 2,29 1,19 Nemcy: 2,65 = 2,3 1,15 Słowena: 2,62 = 2,46 1,6 Japona: 2,5 = 2,16 1,16 olska 1, = 1, 1, Welka Bryt.: 2,25 = 1,92 1,17 Czechy: 2,23 = 1,97 1,13 Irlanda: 2,12 = 1,96 1,8 Rosja: 2,11 = 1,77 1,19 ortugala: 1,63 = 1,58 1,3 Estona: 1,62 = 1,41 1,15 Słowacja: 1,19 = 1,13 1,5 Francja: 2,42 = 2,43,99 Belga: 2,28 = 2,3,99 Hszpana: 1,57 = 1,75,9 Włochy: 1,45 = 1,68,87 Grecja: 1,44 = 1,86,78 Węgry: 1,37 = 1,38,99 nejszy udzał zatrudnonych w B+R w całkowtej lczbe pracujących Źródło: opracowane własne na podstawe tabel 2. Wększy udzał zatrudnonych w B+R w całkowtej lczbe pracujących

18 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 341 W kolejnym kroku badana przeprowadzono poszczególne etapy metody arytmcznej. Dzęk temu otrzymano nformację o efekce wpływu odchylena czynnka efekce wpływu odchylena czynnka na odchylene zmennej. Wynk uzyskane w drodze realzacj metody arytmcznej umeszczono w tabel 4. Tabela 4. naczene, jake można przypsać każdej z przyczyn występujących odchyleń Wyszczególnene Dana (DK) 9, , , Fnlanda (FI) 8, ,61 1 3, Luksemburg (LU) 7, ,13 1 3, Szwecja (SE) 7, , , Norwega (NO) 6, , , Austra (AT) 5, ,9 1 3, Holanda (NL) 5, ,61 1 3, Nemcy (DE) 5, ,56 1 3, Słowena (SI) 5, ,9 1 3, Japona (J) 4, ,6 1 3, Francja (FR) 4, ,62 1 3,3 1 3 Belga (BE) 4, ,17 1 3,5 1 3 Welka Brytana (GB) 4, ,26 1 3, Czechy (C) 3, ,36 1 3, Irlanda (IE) 3, ,26 1 3, Rosja (RU) 3, ,73 1 3, ortugala (T) 2, ,92 1 3, Estona (EE) 2, ,43 1 3, Hszpana (ES) 1, ,3 1 3, Włochy (IT) 1, ,4 1 3, Grecja (GR) 1, ,43 1 3, Węgry (HU) 1, ,23 1 3,4 1 3 Słowacja (SK),6 1 3,44 1 3, Chny (CN), , ,8 1 3 olska (L) Argentyna (AR),82 1 3,9 1 3,8 1 3 Rumuna (RO) 1, ,47 1 3, Źródło: oblczena własne na podstawe tabel 2 3.

19 342 Anna TURCAK nterpretowane zostaną dla przykładu wartośc otrzymane dla Dan. Iloraz lczby zatrudnonych w dzałalnośc badawczo-rozwojowej lczebnośc populacj stanowł w Dan aż 387% anacznego mernka oblczonego dla olsk w olsce na każde 1. meszkańców tylko 323 osoby pracowały w B+R, natomast w Dan było to aż 1251 osób (czyl o 928 osób węcej na każde 1. meszkańców). Oblczona różnca w 88 procentach jest spowodowana faktem, że Dana relatywne wększe znaczene przypsuje B+R nż olska (w Dan w 214 r. w B+R zatrudnonych było 2,16% pracujących, a w olsce,66%), natomast w pozostałych 12 procentach różnca ta mała swoje źródło w wyższym pozome wskaźnka zatrudnena w Dan nż w olsce (68,4% wobec 49,12%). Gdyby Dana zatrudnała w B+R tylko,66% całkowtej lczby pracujących, tak jak było to w 214 r. w olsce, loraz lczby zatrudnonych w dzałalnośc badawczo-rozwojowej lczebnośc populacj w Dan stanowłby już tylko 118% anacznego mernka oblczonego dla olsk (tzn. w Dan na każde 1. meszkańców pracowałoby w dzałalnośc badawczo-rozwojowej o 111 osób węcej nż w olsce). kole gdyby wskaźnk zatrudnena w Dan wynosł w 214 r. 49,12% czyl tyle, le wynósł wówczas w olsce loraz lczby zatrudnonych w B+R lczebnośc populacj w Dan stanowłby 329% takego mernka oblczonego dla olsk (tj. w Dan na każde 1. meszkańców pracowałoby w dzałalnośc badawczo-rozwojowej o 816 osób węcej nż w olsce). odsumowane Rozwój gospodark przemysłowej bazował przede wszystkm na kaptale rzeczowym sle roboczej. Gospodarka współczesna natomast w coraz wększym stopnu bazuje na kaptale wedzy [Welfe, 27, s. 7]. Stąd nerzadko mów sę, że jest to gospodarka napędzana wedzą. W gospodarce takej tworzona, przyswajana, przekazywana wykorzystywana wedza stanow kluczowy czynnk rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunek konkurencyjnośc na arene mędzynarodowej. W XXI weku najwększe sukcesy są domeną właśne tych krajów, które swoją przewagę konkurencyjną budują na podstawe kaptału wedzy [urgał-opela, 26, s. 629]. Innowacyjność jest słą napędową gospodark opartej na wedzy. Innowacyjność należy równeż uznać za najbardzej skuteczny sposób zdobywana, utrzymana umacnana pozycj kraju na arene mędzynarodowej. Innowacje poprzez bardzej efektywne wykorzystane zasobów umożlwają zwększene produktywnośc całej gospodark [Kłak, 21, s. 21]. Co ważne, dostępne badana wskazują, że zróżncowane mędzy krajam dotyczące stopna rozwoju ekonomcznego tempa wzrostu gospodarczego można w dużym stopnu wyjaśnć właśne pozomem nnowacyjnośc [Soszyńska, 212, s. 18].

20 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 343 Jedyną słuszną drogą prowadzącą do zbudowana gospodark opartej na wedzy jest równoległe nwestowane w badana rozwój oraz w kaptał ludzk. Ne należy bowem zapomnać o tym, że wedza jest dzełem wyłączne kaptału ludzkego. Odpowedna jakość kaptału ludzkego jest nezbędnym warunkem podjęca, realzacj efektywnego wdrożena wszelkch nnowacyjnych przedsęwzęć. To człowek charakteryzuje sę nwencją kreatywnoścą, bez których żadna nnowacja ne małaby szans zastneć [Woźnak nn, 215, s. 122, 128]. Gospodarka oparta na wedzy wymaga zatem permanentnego wysłku w kerunku cągłego rozwoju kaptału ludzkego [Kuźnar, 27, s. 237]. Warto węc w tym kontekśce z całą mocą uwypuklć fakt, ż oprócz przeznaczana wystarczającej lośc środków fnansowych na B+R, oprócz zapewnena właścwych nstrumentów prawnych pobudzających nwestycje w nnowacyjne rozwązana, oprócz zbudowana gęstej sec ośrodków naukowych z dobrze wyposażonym laboratoram efektywność w obszarze badań rozwoju zależy główne od lczby, umejętnośc kompetencj badaczy oraz co nezmerne ważne od poczuca odpowedzalnośc etycznego zachowana każdego z nch [Sandu, Anghel, 212, s. 624]. Stąd tak stotną kwestą jest potrzeba kreowana w społeczeństwe kaptału ludzkego odpowednej jakośc, na co newątplwy wpływ ma dzałający w danym kraju system edukacj. Sposób funkcjonowana systemu edukacj rzutuje bowem na jakość dostarczanych przez nego usług, a węc na jakość wykształcena obywatel [olcyn, 217, s. 122]. W artykule dokonano porównana wybranych gospodarek Un Europejskej śwata pod względem skonstruowanych w oparcu o welkośc absolutne mernków ntensywnośc, które to mernk pozwolły na ocenę skal zatrudnena w obszarze badań rozwoju w gospodarce polskej dwudzestu sześcu nnych krajach objętych analzą. przeprowadzonych badań można wycągnąć klka bardzo nepokojących dla olsk wnosków. A manowce w 214 r.: RR jedyne dwa kraje z przeanalzowanych dwudzestu sześcu (tj. Argentyna Rumuna) zatrudnały w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w stosunku do lczby meszkańców mnej nż było to w olsce; RR tylko w trzech krajach (tj. w Argentyne, Chnach Rumun) odsetek pracujących zatrudnonych w B+R był mnejszy nż w olsce; RR aż w dwudzestu gospodarkach wskaźnk zatrudnena był na pozome wyższym nż w olsce (na pozome nższym był w Belg, Francj, Grecj, Hszpan, na Węgrzech we Włoszech); RR sedemnaśce z uwzględnonych w badanu dwudzestu sześcu krajów mało wyższe nż olska pozomy wszystkch trzech mernków gospodark te odbegały od gospodark polskej przede wszystkm welkoścą zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w stosunku

21 344 Anna TURCAK do ogółu pracujących, natomast różnce we wskaźnku zatrudnena mały relatywne mnejsze znaczene 2. Bbrafa CYŻEWSKI B., OLCYN J. (216), Educaton qualty and ts drvers n rural areas of oland, Eastern European Countrysde 22, , DOI: /eec GABRUSEWIC W. (27), odstawy analzy fnansowej, WE, Warszawa. GRĄDIEL. (215), Wedza nnowacje podstawą tworzena przewag konkurencyjnej przedsęborstwa w gospodarce opartej na wedzy, Nerównośc społeczne a wzrost gospodarczy 44, , DOI: /nsawg KASUBOWSKI J. (24), Wykorzystane analzy ekonomcznej w zarządzanu przedsęborstwem, Wydawnctwo Wyższej Szkoły arządzana w Gdańsku, Gdańsk. KŁAK. (21), arządzane wedzą we współczesnych organzacjach, Wydawnctwo Wyższej Szkoły Ekonom rawa m. rof. Edwarda Lpńskego w Kelcach, Kelce. KUŹNIAR K. (27), naczene kaptału ludzkego dla realzacj koncepcj gospodark opartej na wedzy w olsce, [w:] rzemany rynku pracy w kontekśce procesów społecznych gospodarczych, red. J. oteralsk, Wydawnctwo RINT GROU, Szczecn. NAHOTKO S. (1998), Analza decyzje fnansowe w przedsęborstwe, Wydawnctwo TNOK, Bydgoszcz. OLCYN J. (217), Edukacja jako dobro publczne próba kwantyfkacj, Wydawnctwo aństwowej Wyższej Szkoły awodowej m. Stansława Staszca w le, ła, DOI: /1. URGAŁ-OIELA J. (26), L w jednostkach badawczo-rozwojowych, [w:] arządzane zasobam ludzkm. Tworzene kaptału ludzkego organzacj, red. H. Król, A. Ludwczyńsk, WN, Warszawa. Rocznk Demografczny 216, (216), GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Rzeczypospoltej olskej 215, (215), GUS, Warszawa. Rocznk Statystyczny Rzeczypospoltej olskej 216, (216), GUS, Warszawa. SANDU S., ANGHEL I. (212), New challenges for R&D and nnovaton n Romana, Annales Unverstats Apulenss. Seres Oeconomca 14, SOSYŃSKA E. (212), odernzacja technoczna, potencjał społeczny w wzrost gospodarczy wnosk dla olsk, [w:] Gospodarka olsk Tom 2: odernzacja, red.. G. Woźnak, WN, Warszawa. TURCAK A. (213), Wydajność pracy udzał ludnośc pracującej a KB per capta w krajach Un Europejskej, [w:] różncowane gospodarek unjnych aspekty ekonomczne, red.. wech, Wydawnctwo ECONOICUS, Szczecn. 2 Efekt wpływu perwszego z rozpatrywanych czynnków był wększy nż efekt wpływu drugego, co matematyczne można zapsać w następujący sposób: >.

22 atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach UE śwata 345 TURCAK A. (216), Analza przyczynowa różnc w welkośc nakładów na badana rozwój w wybranych krajach Un Europejskej śwata, Studa Ekonomczne. eszyty Naukowe Unwersytetu Ekonomcznego w Katowcach 276, WELFE W. (27), Gospodarka oparta na wedzy, WE, Warszawa. WOŹNIAK. G., JABŁOŃSKI Ł., SOSYŃSKA E., FIRST D., BAL-WOŹNIAK T. (215), Kaptał ludzk w rozwoju nnowacyjnej gospodark zarządzanu nnowacyjnoścą przedsęborstwa, WE, Warszawa. ŻWIRBLA A. (21), etody badawcze analzy ekonomcznej. Studum metodoczne, Wydawnctwo Wyższej Szkoły Humanstyczno-Ekonomcznej we Włocławku, Włocławek. ŻWIRBLA A. (27), Rozwój metod loścowych analzy ekonomcznej, Wydawnctwo Adam arszałek, Toruń. atrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w wybranych krajach Un Europejskej śwata Streszczene Celem artykułu jest określene wpływu poszczególnych czynnków na zróżncowane krajów pod względem welkośc zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w stosunku do lczebnośc ch populacj. W pracy przeanalzowano dwa take czynnk: udzał lczby zatrudnonych w B+R w całkowtej lczbe pracujących (tj. czynnk obrazujący znaczene przypsywane badanom rozwojow w rozpatrywanym kraju) oraz relację lczby pracujących do lczby meszkańców w weku 15 lat węcej (tj. wskaźnk zatrudnena). Do oceny wpływu odchyleń wymenonych czynnków na odchylene welkośc zatrudnena w dzałalnośc badawczo-rozwojowej w przelczenu na meszkańca wykorzystano metodę arytmczną. Analza przyczynowa pozwolła odpowedzeć na pytane, jak w dwudzestu sześcu wybranych krajach Un Europejskej śwata poszczególne czynnk wpływają na badaną zmenną, a zatem jak jest kerunek sła ch oddzaływana. Wynk otrzymane dla olsk porównano z tym uzyskanym dla pozostałych krajów objętych analzą na tej podstawe wycągnęto wnosk końcowe. Słowa kluczowe: zatrudnene w dzałalnośc badawczo-rozwojowej, analza przyczynowa, metoda arytmczna Employment n the research and development sector n selected countres of the European Unon and the world Abstract The am of ths artcle s to determne how partcular factors affect the dversty of countres n terms of the number of employees n the research and development (R&D) sector compared wth the number of ther overall populatons. Two factors are analysed n the study: the proporton of employment n the R&D sector to the total number of

23 346 Anna TURCAK people employed (.e. the factor showng the mportance gven to R&D n the country concerned) and the proporton of the total number of people employed to the number of nhabtants aged 15 and more (.e. the employment rate). The arthmc method has been used to assess the mpact of devatons of these factors on the devaton of employment n the R&D sector n relaton to the number of nhabtants. The causal analyss has allowed for answerng the queston of how each factor affects the varable n the selected twenty-sx countres of the European Unon and the world,.e. what are the drecton and strength of the nfluence. The results obtaned for oland are compared wth those receved for other countres covered by the analyss and the fnal conclusons are drawn on ths bass. Key words: employment n the research and development sector, causal analyss, arthmc method JEL: C65, O3, O57 Wpłynęło do redakcj: r. Skerowano do recenzj: r. aakceptowano do druku: r.