Model prowadzenia doradztwa zawodowego w oparciu o innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+

Transkrypt

1 zawodowego w oparciu o innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ Model pracy doradcy zawodowego w oparciu o innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+, jest jednym z elementów opracowanego produktu projektu innowacyjnego pt. Dojrzała Przedsiębiorczość innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób w wieku 50+.

2 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE ) Cele doradztwa ukierunkowanego na preinkubację przedsiębiorczą osób 50+ 2) Rola doradcy zawodowego w procesie ukierunkowanym na preinkubację przedsiębiorczą 3) Metody budowania relacji z klientem 4) Wymagania wobec doradcy zawodowego pracującego wg Modelu 5) Kompetencje interpersonalne doradcy zawodowego wymagane do efektywnej pracy doradczej ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczą osób w wieku 50+ II. OPIS MODELU PREINKUBACJI PRZEDSIĘBIORCZEJ OSÓB W WIEKU III. WSKAZÓWKI METEDOLOGICZNE DO REALIZACJI PIERWSZEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap II. Modelu) IV. REALIZACJA DRUGIEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap III. Modelu) V. REALIZACJA TRZECIEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap V. Modelu) VI. REALIZACJA CZWARTEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap VII. Modelu) VII. PODSUMOWANIE VIII. Załączniki Załącznik a. Opis procesu oraz efektów realizacji doradztwa z wykorzystaniem aplikacji multimedialnej Life Design 50+, z podziałem na etapy. Załącznik b. Instrukcja zakładania elektronicznej skrzynki pocztowej Załącznik c. Ćwiczenia Wartości Załącznik d. Graficzna prezentacja Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ Załącznik e. Piramida kompetencji - opis metodologii wraz z definicjami poszczególnych kompetencji oraz wskaźnikami behawioralnymi. 2

3 I. WPROWADZENIE Szczególnie ważna dla praktyki doradczej ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczości jest podstawa pochodząca z myśli humanistycznej, która polega na uznaniu, że każda osoba ma w sobie zasoby niezbędne do rozwiązania swojego problemu, lecz może czasowo potrzebować towarzyszenia z zewnątrz dla skutecznego zmobilizowania tychże zasobów. Kluczowym jest uznanie, w każdej sytuacji, klienta za podmiot działania. Zawarte w niniejszym opracowaniu wskazówki do pracy doradczej z osobami w wieku 50+ oparto na francuskiej Metodzie Edukacyjnej 1. Przyjmuje się, że: pomiędzy doradcą i klientem zawierany jest kontrakt dotyczący zakresu, stosowanych metod, wzajemnych oczekiwań i celów współpracy; preferencje, posiadane kompetencje, a także warunki, w jakich człowiek żyje i pracuje, a w konsekwencji jego percepcja siebie samego - zmieniają się w miarę upływu czasu i nabywania nowych doświadczeń: proces wyboru i adaptacji ma charakter procesu ciągłego; człowiek dorosły nie jest istotą dokończoną" - człowiek, wciąż rozwija się w różnych kierunkach i w zróżnicowanym tempie, co sprawia, że kierunki tego rozwoju nie są kwestią zdeterminowaną; kryzysy i dysonanse są częścią harmonijnego rozwoju; relacja środowisko zmieniająca się osoba, stanowi podstawę pracy nad rozwojem zawodowym; celem pracy doradcy jest takie oddziaływanie, aby klient stał się świadomy własnego działania; doradca pomaga opracować plan działania w oparciu o dostępne zasoby, przemyślenia i plany klienta. Wobec dynamicznie zmieniających się warunków rynkowych, kariera zawodowa człowieka to trwający całe życie proces uczenia się i rozwoju, który powinien być wspierany przez odpowiednio do tego przygotowanych specjalistów - doradców zawodowych, pomagających w przezwyciężaniu barier, szacowaniu posiadanych zasobów, formułowaniu celów oraz podejmowaniu racjonalnych i prawidłowych decyzji zawodowych. Głównym założeniem leżącym u podstaw zaproponowanych metod, narzędzi oraz technik, jest potrzeba skutecznej aktywizacji ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczą. Realizowany proces doradczy ma pozwolić klientowi na zbadanie jednej z opcji założenia własnej działalności gospodarczej i zdecydowanie, czy jest to właściwa forma dalszej aktywności 1 M.T. Ho-Kim, J.F. Marti. Metoda Edukacyjna. Dossier Metodologiczne. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego Nr 12. Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1999 r. str. 40 i dalsze. 3

4 zawodowej. Opisywana metoda pracy doradczej jest dedykowana przede wszystkim osobom w wieku dojrzałym, które nie posiadają sprecyzowanych planów zawodowych, bądź mają trudność z wejściem na rynek ze względu na sytuację osobistą (wiek i wiążące sie z tym, stereotypowe spostrzeganie przez pracodawców, opieka nad osobami zależnymi, brak dostatecznego doświadczenia zawodowego, itp.) i brakuje im wiedzy zarówno w odniesieniu do swoich możliwości zawodowych, jak też do wymagań rynku pracy. 1) Cele doradztwa ukierunkowanego na preinkubację przedsiębiorczą osób 50+ Sesje doradcze mają na celu skuteczną preinkubację przedsiębiorczą poprzez: Analizę posiadanych kompetencji w oparciu o posiadany potencjał i doświadczenia. Określenie wartości i potrzeb, mających znaczenie w procesie skutecznej aktywizacji. Rozpoznanie predyspozycji i oczekiwań zawodowych klienta. Nabycie przez klienta umiejętności zdobywania informacji rozwojowych oraz zawodowych. Poznanie i zrozumienie przez klienta trendów na rynku gospodarczym, w tym rynku pracy. Zwiększenie pewności siebie poprzez lepsze poznanie własnych zasobów, a także określenie obszarów do rozwoju oraz dobranie metod rozwojowych. Nabycie umiejętności opracowania szczegółowego planu działania i jego realizacji pod kątem założenia własnej firmy lub innych form aktywności zawodowych. 2) Rolą doradcy zawodowego w procesie ukierunkowanym na preinkubację przedsiębiorczą jest: Okazywać akceptację i szacunek oraz wykazać się empatią i umiejętnością dostosowania się. Koncentrować się na procesie, w którym klient staje się bardziej świadomy siebie i otaczającej go rzeczywistości. Pomagać osobie przeżywać i analizować jej doświadczenia oraz odkrywać ich sens. Pomagać osobie w wyrażeniu jej przeżyć i pragnień, a także w określaniu, najdokładniej jak to możliwe, jej własnych celów. Wspierać klienta w trakcie procesu, poprzez który uświadamia on sobie, w jaki sposób, reaguje na trudności, jak uczy się rozpoznawać wpływy, które są na niego wywierane i jakie podejmuje działania, aby dzięki temu mógł podejmować właściwe decyzje, jaką przyjąć postawę w różnych sytuacjach problemowych. 4

5 Dbać o zachowanie partycypacyjnego modelu pracy doradczej proces preinkubacji jest realizowany przy aktywnym udziale klienta. Doradca strukturalizuje spotkania, korzysta z dostępnych narzędzi, wnosi własną wiedzę i doświadczenie, jednocześnie pozostawia osobie radzącej się możliwość prezentowania własnych oczekiwań, preferencji i decyzji. 3) Metody budowania relacji z klientem: Podstawą skutecznej pracy ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczości jest zbudowanie relacji opartej na poczuciu bezpieczeństwa i zaufania. Jest możliwe dzięki: Określeniu warunków i zasad spotkań (określenie kontraktu). Stałej koncentracji na kliencie. Postawie doradcy (akceptacja, zaangażowanie, empatia, dążenie do ciągłego podnoszenia własnych kompetencji). Właściwemu tempu wspólnej pracy (towarzyszenie klientowi). Stworzenie właściwej atmosfery spotkania (zapewnienie warunków umożliwiających dyskrecję, swobodę wypowiedzi, przestrzeganie ram czasowych). 4) Wymagania wobec doradcy zawodowego Wykształcenie wyższe, kierunkowe (studia humanistyczne). Doświadczenie w prowadzeniu indywidualnego doradztwa zawodowego (atutem jest doświadczenie w pracy z niepracującymi osobami w wieku 50+). Wysokie kompetencje interpersonalne. Doświadczenie w prowadzeniu badań kompetencji i predyspozycji. Mile widziane doświadczenie w ocenie kompetencji potencjalnych przedsiębiorców (w tym ocena pomysłów na biznes); Znajomość zagadnień psychologii rozwoju, motywacji, osobowości, psychologii poznawczej. Znajomość dostępnych form kształcenia i rozwoju indywidualnego. Biegła znajomość rynku pracy. Znajomość instytucji, organizacji oferujących różnego rodzaju wsparcie (doradcze, szkoleniowe, finansowe, itp.) związane z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. 5

6 Co najmniej podstawowa wiedza z zakresu przedsiębiorczości i problematyki samozatrudnienia. Dobra znajomość obsługi komputera i urządzeń biurowych. 5) Kompetencje interpersonalne doradcy zawodowego jako klucz do efektywnej pracy doradczej ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczą osób w wieku 50+ Doradca nie jest ekspertem podpowiadającym klientowi najlepsze rozwiązania, ale inspiruje go do poszukiwania i uwalniania posiadanych przez niego zasobów. Wskazane poniżej techniki, w tym umiejętność aktywnego słuchania, czy zadawania właściwych pytań, są głównym elementem pracy doradczej, pomagającej ocenić klientowi, na ile bieżący pomysł wpisuje się w plany długofalowe, a więc na ile będzie on zmotywowany do aktywności, ukierunkowanej na przykład na założenie własnej firmy. 1. Aktywne słuchanie Aktywnie słuchać to znaczy: Okazywać zainteresowanie - koncentrować się tylko na komunikatach przekazywanych przez klienta (zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych). Dajemy tym samym do zrozumienia, że sprawa naszego rozmówcy jest dla nas najważniejsza. Upewniać się czy dobrze rozumiemy naszego rozmówcę parafrazowanie. Klaryfikować i parafrazować- pytać się jeśli czegoś nie rozumiemy; jednakże nie przerywamy mówiącemu. Czekamy, aż ewentualnie sam zrobi pauzę w wypowiedzi. Unikać komentowania lub oceniania wypowiedzi. Starać się pogłębiać wzajemne zaufanie np. poprzez odzwierciedlanie. Nie osądzać, nie potępiać. Nie pouczać. Pamiętać, że zbyt pośpieszne rady mogą zaszkodzić, a nie pomóc. Kluczowe techniki aktywnego słuchania: Parafraza - to użyteczne narzędzie komunikacyjne. Jej zastosowanie sprawia, że twój rozmówca czuje się zrozumiany i słuchany. Z drugiej strony pozwala tobie upewnić się, że dobrze zrozumiałeś wypowiedź klienta. Parafrazując powtarzasz własnymi słowami główne wątki, tezy oraz informacje zawarte w wypowiedzi rozmówcy. 6

7 Unikaj przy tym wyrażania domysłów, interpretacji i sugestii - parafraza to wierne odzwierciedlenie wypowiedzi drugiej strony. Na parafrazę składają się następujące etapy: Etap 1. Upewnienie się, że dobrze zrozumieliśmy wypowiedź rozmówcy: np. Jeśli dobrze Pana rozumiem..."; Z tego co Pan mówi wynika Etap 2. Odtworzenie komunikatu rozmówcy własnymi słowami - pamiętając, że chodzi tu o dokładne powtórzenie informacji przekazanych przez rozmówcę: np. Z tego co rozumiem, rozważa Pan założenie własnej firmy wraz ze starszym synem?". Etap 3. Uzyskanie od rozmówcy potwierdzenia, że dokładnie zrozumieliśmy to, co zostało powiedziane. Np. Czy dobrze Pana zrozumiałem? Czy niczego nie pominąłem? Podsumowanie - powtórzenie wszystkich istotnych informacji, wypowiedzianych przez klienta. Np.: "Wszystko to, co zostało dotychczas powiedziane możemy streścić w następujących punktach....., - Czy chciałby Pan coś dodać?" Pauza Pauza milczenie, jest bardzo użytecznym narzędziem, ponieważ pozwala na zebranie myśli i podkreślenie znaczenia, tego co zostało powiedziane. Kiedy klient milknie warto dać mu chwilę na zastanowienie i dokończenie. Czasem ta chwila potrzebna jest na pojawienie się i wybrzmienie emocji uruchomionych w procesie doradczym. 2. Umiejętność udzielania informacji zwrotnej Udzielając informacji zwrotnej klientowi, opieramy się na faktach i informujemy o tym co zaobserwowaliśmy i jakie to wzbudza odczucia. Warunki udzielania rozwojowej informacji zwrotnej: zwracaj się bezpośrednio do osoby, powiedz o swoich odczuciach bezpośrednio po zaistniałym zachowaniu, mów o zachowaniu a nie o osobie, w swojej wypowiedzi bądź konkretny, nie formułuj pochopnych wniosków, nie oceniaj aspektów, na które klient nie ma wpływu, skup się na tu i teraz, 7

8 dziel się propozycjami, nie udzielaj rad, skup się na korzyści, jaką informacja może dać drugiej osobie, przekazuj tyle informacji, ile druga osoba może w danym momencie odebrać w sposób konstruktywny (w zależności od mogących się pojawić emocji). 3. Umiejętność zadawania pytań Rola pytań w procesie doradczym: Aktywizują rozmówcę (myślenie, zaangażowanie). Budują dwustronne relacje. Pomagają rozpoznać potrzeby rozmówcy. Pomagają uniknąć nieporozumień. Pomagają mniej mówić, więcej słuchać. Skierowują uwagę rozmówcy na korzyści. Pomagają poznać zarzuty i obiekcje. Motywują do sformułowania stosownej wypowiedzi, co z kolei wymaga od klienta poukładania własnych myśli. Prawidłowo zadane pytanie wynika z tego, co chce się przez nie osiągnąć musi wynikać z tego co mówi klient, a także z przyjętego w pracy kierunku. Stąd doradca zawodowy musi przyjąć dwie perspektywy iść za klientem wspierając go i mieć na uwadze cel doradztwa. Warto dodać, że klient nie zawsze jest w stanie od razu odpowiedzieć na zadane pytanie. Natomiast, właściwe jego zadanie przyczynia się do uruchomienia procesu myślowego, który może przynieść efekt w postaci refleksji lub rozwiązania konkretnej sytuacji problemowej, dopiero po jakimś czasie. Dobre pytanie powinno być krótkie, a także być formułowane w pozytywnym duchu, np. zamiast: Co możesz zrobić by się nie spóźnić z napisaniem biznesplanu?, lepiej zapytać Co możesz zrobić by napisać biznesplan w terminie?. Wymiar motywacyjny takiego pytania jest silniejszy. Innym przykładem, tzw. pozytywnej presupozycji jest zamiana w pytaniu słowa jeśli, które zakłada możliwość porażki, na kiedy, które wzmacnia przekaz świadczący o dużej szansie powodzenia realizacji określonego działania ( Jeśli zrobisz, to na Kiedy zrobisz, to ). 8

9 Pytania otwarte Mogą zaczynać się od: Kto?, Jak?, Kiedy? i W jakim celu?. Zachęcają rozmówcę do dłuższej wypowiedzi, Pozwalają zmotywować do głębszej refleksji. Przykłady Jakie działania podejmiesz? W jaki sposób chcesz to zrobić? Kiedy to nastąpi? Jak to oceniasz? Co sprawia, że tak sądzisz? Kto ci w tym pomoże? Pytania zamknięte Rozpoczynają się zazwyczaj od słowa Czy, a rozmówca odpowiada Tak lub Nie. Przydatne gdy chcemy podsumować, precyzować ustalenia. Umiejętnie zastosowane, może skłonić osobę do ograniczenia zbyt obszernej wypowiedzi bądź dygresji. Przykłady Czy ten cel jest dla ciebie ważny? Czy jest to jedyne rozwiązanie? Pytania precyzujące Przykłady Stosowane gdy w rozmowie pojawia się wiele uogólnień (zawsze, oni, wszyscy, itp.) lub brak precyzji (być może, zastanowię się na tym, kiedyś) Pozwalają uzupełnić informacje Pozwalają wyjaśnić nieprecyzyjne sformułowania, komunikaty Co masz na myśli? Kiedy dokładnie chcesz to zrobić? Jak często to miało miejsce? Kto dokładnie? 9

10 II. OPIS MODELU PREINKUBACJI PRZEDSIĘBIORCZEJ OSÓB W WIEKU 50 + Proces doradczo-rozwojowy oparty na niniejszym modelu, służy weryfikacji kompetencji niepracujących osób w wieku 50+ (klientów), a także wskazaniu, jakie kluczowe warunki powinni oni spełnić (np.: podjęcie określonych działań rozwojowych, pozyskanie funduszy, doprecyzowanie biznesplanu, poradzenie sobie z jakąś sytuacją osobistą, itp.), by z powodzeniem założyć działalność gospodarczą. W przypadku, gdy klient dochodzi do wniosku, że wobec zdobytej wiedzy na swój temat oraz na temat rynku pracy, preferuje pracę na etacie, to również i w tym przypadku, otrzymuje on konkretne wsparcie (m.in. indywidualny plan działania, opracowane dokumenty aplikacyjne, informacje dotyczące rynku pracy, dostęp do materiałów szkoleniowych z zakresu kompetencji miękkich i twardych, informacje nt. instytucji wspierających, itp.) zwiększających jego szansę na osiągnięcie tego celu. Ważnym wnioskiem wynikającym z fazy testowania Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej jest fakt, że jego zastosowanie może przynieść różny efekt, w zależności od grupy odbiorców, dla której zastosowano wsparcie. Poniżej w formie tabelarycznej podano charakterystykę dwóch grup potencjalnych odbiorców oraz informację dotyczącą zakresu możliwego wsparcia z wykorzystaniem wypracowanych produktów i narzędzi dodatkowych. 10

11 Możliwość zastosowania wsparcia doradczo-rozwojowego w oparciu o całościowy Model Charakterystyka danej grupy klientów: Chcą się aktywizować. Mogą nie mieć sprecyzowanej wizji zawodowej przyszłości. Mają w większości pozytywne nastawienie na przyszłość. Przeważnie pozytywne doświadczenia zawodowe; jeżeli są negatywne to potrafią je (w miarę obiektywnie) zwartościować i wyciągnąć dla siebie wnioski. Znają własne kompetencje/lub wykazują chęć zdobywania informacji nt. własnego potencjału i możliwości rozwojowych. Chcą realizować swoje plany. Wierzą we własne możliwość/są pewni siebie. W większości przypadków obiektywnie spostrzegają źródła własnych niepowodzeń. Zakres możliwego wsparcia Model pozwala między innymi na: zaprojektowanie kompleksowego, indywidualnego wsparcia klienta; wykorzystanie elementów wsparcia coachingowego, aby poradzić sobie z biernością, niepokojem, często odbudowaniem relacji interpersonalnych; efektywne przygotowanie do pracy między innymi w Klubach Pracy; przygotowanie do reorientacji zawodowej, uruchomienie zasobów klienta (np. pasja staje się źródłem dochodów), przekazanie wiedzy i narzędzi służących skutecznej preinkubacji przedsiębiorczej i w efekcie założenie własnej działalności gospodarczej. Dodatkowo Model promuje: *założenie własnej firmy, *pozyskanie dofinansowania na ten cel, *rozwój umiejętności "sprzedania siebie", swoich umiejętności. Tej grupie klientów Model jest rekomendowany w całości 11

12 Możliwość częściowego wsparcia doradczo-rozwojowego w oparciu o Model uczestnicy z tej grypy posiadają pewne trudności ograniczające (natury psychologicznej, rodzinnej, finansowej, zdrowotnej, itd.) ich możliwości skorzystania z pełnego wsparcia oferowanego w ramach modelu. Charakterystyka danej grupy klientów: Zakres możliwego wsparcia Skoncentrowani na sytuacji przeszłej/obecnej. Zdarzają się przypadki, iż pomoc zewnętrzną traktują instrumentalnie. Mogą mieć trudność ze zdefiniowaniem własnych kompetencji. Brakuje im sprecyzowanej tożsamości zawodowej. Mają poczucie zewnątrz sterowności. Prezentują obniżoną wiarę we własne umiejętności. Upatrują tylko w sobie/poza sobą źródeł niepowodzeń (nieobiektywnie). Podejmują lub deklarują podjęcie wielu działań (działania pozorne). W tym przypadku szczególnie ważne jest uporządkowanie wszelkich spraw, które uniemożliwiają klientowi efektywne uczestnictwo w oferowanych usługach. W związku z tym od doradcy zawodowego wymaga się znajomości rynku usług związanych ze wsparciem w zakresie: terapii psychologicznej, zw. z zabezpieczeniem świadczeń zdrowotno-bytowych, pośrednictwem pracy, wsparciem rodzinnym (opieka nad dziećmi, osobami zależnymi), prawnym, itp. Część danych teleadresowych jest dostępna na stronie projektowej, w bazie instytucji. W przypadku tej grupy klientów Model, w tym zaprojektowane narzędzia, pozwalają stosować elementy coachingu, m.in. do określenia celu podejmowanych działań, utrzymania motywacji, otrzymania wzmocnienia z zewnątrz. Szczególnie przydatnym narzędziem jest m.in. I. moduł aplikacji Life Design 50+ pozwalający na bilans posiadanych zasobów (kompetencji, doświadczeń zawodowych, predyspozycji, zainteresowań, itp.), którego efekty, w późniejszym czasie, staną się fundamentem do konstruktywnej pracy doradczej. Należy również rozważyć wsparcie z wykorzystaniem III. modułu aplikacji, w którym jest możliwość opracowania szczegółowego planu działania. Wyniki fazy testowania pokazują również, że dla tej grupy klientów wartościowym wsparciem jest udział w szkoleniach miękkich, które pozwalają na zwiększenie pewności siebie, adekwatne spojrzenie na swój potencjał oraz zmotywowanie do aktywnego działania. 12

13 Twórcy Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ podkreślają, że opracowane narzędzia diagnostyczno-rozwojowe, są oparte o założenia Modelu Kompetencyjnego dedykowanego do pracy z przyszłymi przedsiębiorcami z danej grupy wiekowej (tzw. Piramida Kompetencji- Załącznik nr 3 do Opisu Produktu Finalnego). Raporty wygenerowane podczas spotkań doradczych z wykorzystaniem aplikacji multimedialnej Life Design 50+ oraz Twoja opinia jako doradcy zawodowego, stają się podstawą do zaprojektowania planu indywidualnego wsparcia dla każdego odbiorcy. Model, zaprezentowany na Rys 1., składa się z ośmiu etapów cztery polegają na doradztwie zawodowym, jeden na doradztwie w obszarze związanym ze specyficznymi potrzebami rozwojowymi klienta (10 h), a dwa pozostałe umożliwiają rozwój kompetencji twardych oraz miękkich poprzez szkolenia. W niniejszym opracowaniu znajdziesz wytyczne do poprawnej realizacji procesu doradztwa zawodowego ukierunkowanego na preinkubację przedsiębiorczą (etapy: II, III, V i VII). Każdy z czterech etapów związanych z doradztwem zawodowym (realizowanym z wykorzystaniem aplikacji Life Design 50+) podzielony jest na samodzielną pracę klienta, polegającą na uzupełnianiu części formularzy i kwestionariuszy dostępnych online oraz spotkanie z Tobą (doradcą zawodowym), w trakcie którego możesz, wraz z klientem, edytować (dodawać, modyfikować, usuwać) dane wprowadzone na jego koncie. WAŻNE: Podkreślamy, że jakiekolwiek modyfikowanie informacji wprowadzonych przy użyciu aplikacji na koncie klienta, jest możliwe wyłącznie poprzez jego osobiste konto i powinno odbywać się za jego zgodną. Na każde z czterech spotkań doradczych przewidziano 2 godziny. Doświadczenia fazy testowania Modelu pokazały, że jest to optymalny czas umożliwiający w sposób efektywny wykonać usługę doradczą. Twoja praca, w oparciu o powyższy model jest realizowana z wykorzystaniem internetowej aplikacji Life Design 50+. Narzędzie to pozwala również na monitorowanie poziomu realizacji przez klienta działań, w ramach ścieżki doradczoszkoleniowej. Szczegółowe instrukcje powalające zapoznać się ze sposobem obsługi tego narzędzia, są dostępne na stronie internetowej Szczegółowy opis procesu oraz efektów realizacji doradztwa z wykorzystaniem aplikacji multimedialnej Life Design 50+, z podziałem etapy zawarto w Załączniku a. 13

14 Rys. 1. Opis procesu doradztwa i szkoleń realizowanych w oparciu o Innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób w wieku

15 1) Sposób rozpoczęcia procesu doradczego przez Klienta Klient może rozpocząć proces doradczy na dwa sposoby: a) poprzez zdalną rejestrację do aplikacji Life Design 50+, która jest dostępna poprzez stronę internetową lub b) w trakcie grupowego lub osobistego spotkania z doradcą zawodowym (tzw. spotkanie wprowadzające-zobacz opis I. Etapu Modelu) klient ma udostępniony komputer z dostępem do Internetu. W tym przypadku, w razie potrzeby, udziel klientowi wymaganych wskazówek potrzebnych do swobodnego poruszania sie po stronie projektowej oraz prawidłowej rejestracji (w tym założenie skrzynki wymaganej do korzystania z aplikacji) i rozpoczęcia pracy z wykorzystaniem aplikacji. Zachęć go do pracy przedstawiając korzyści z wzięcia udziału w doradztwie opartym na modelu preinkubacji przedsiębiorczej. WAŻNE: W procesie rejestracji klient podaje swój adres owy jest to wymóg konieczny do poprawnej rejestracji, gdyż na jego elektroniczną skrzynkę wpłynie prośba o potwierdzenie procesu rejestracji-aktywacja konta. Zaoferuj klientowi pomoc w założeniu własnej skrzynki , jeżeli zauważyłeś, że klient jej nie posiada. Wyjaśnij zasady posługiwania się nią. W razie potrzeby wykorzystaj instrukcję zakładania skrzynki mailowej Załącznik b. Dodatkowo zarekomenduj zapisanie hasła i loginu na kartce oraz zachowanie tych danych w bezpiecznym miejscu. W aplikacji oraz na stronie internetowej, dostępne będą krótkie filmy motywującoinstruktarzowe, których celem będzie zachęcenie odbiorców do efektywnej pracy oraz zaprezentowanie działań zaplanowanych w ramach poszczególnych modułów. 2) Sposób rozpoczęcia procesu przez doradcę zawodowego Własną pracę realizowaną w ramach niniejszego modelu, w oparciu o aplikację Life Design 50+ rozpoczynasz poprzez zarejestrowanie się w aplikacji, a następnie uzupełnienie swojego zawodowego profilu (wykształcenie, doświadczenie zawodowe, instytucja w której jesteś zatrudniony itp.), który stanie się później Twoją profesjonalną wizytówką. Na podstawie tych informacji, klienci będą podejmować decyzję o wyborze osoby, z którą będą współpracowali (klient ma dostęp do profili zawodowych doradców, z wybranego przez siebie regionu). 15

16 I. Etap wsparcia wg Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób Spotkanie wprowadzające Rekomenduje się, aby spotkanie przeprowadzić w sali z dostępem do komputerów z łączem internetowym, dzięki czemu odbiorcy będą mogli na bieżąco wdrażać polecenia doradcy (np.: wejście na stronę projektu i zapoznanie się z jej zawartością, zarejestrowanie do aplikacji, założenie skrzynki itd.). Celem spotkania wprowadzającego, które może mieć formę grupową lub indywidualną, jest: ocena poziomu umiejętności obsługi komputera (zapytaj, na jakim poziomie Klient obsługuje komputer, jakie zna programy, jak często korzysta z Internetu, czy posiada skrzynkę itp.), przekazanie informacji dot. obsługi komputera, kluczowych z punktu widzenia obsługi aplikacji i pełnego korzystania z zasobów dostępnych na stronie internetowej, wsparcie w założeniu skrzynki , przekazanie kluczowych instrukcji obsługi aplikacji Life Design 50+ (podkreśl, ze instrukcje są również dostępne na stronie internetowej i że w każdej chwili można z nich skorzystać), zapoznanie uczestników z zawartością internetowej strony projektu przekazanie wszelkich informacji dotyczących korzyści z uczestnictwa w procesie wsparcia, zbudowanie relacji z klientem, która będzie fundamentem do dalszej efektywnej pracy ukierunkowanej na preinkubację przedsiębiorczą, dokonanie wszelkich kwestii formalnych i organizacyjnych związanych z uczestnictwem klienta w procesie wsparcia. Po spotkaniu klient powinien: wiedzieć w jaki sposób przebiega wsparcie oparte o Innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+, poznać zawartość dedykowanej strony internetowej, potrafić zalogować się do swojego konta w aplikacji Life Design 50+ i korzystać z dostępnych funkcjonalności, potrafić zalogować się do osobistej skrzynki , odczytywać i wysyłać pocztę, swobodnie korzystać z zasobów dostępnych na stronie 16

17 II. Etap (pierwsze spotkanie doradcy z klientem) W trakcie jego realizacji dokonuje się szacowania zasobów podsumowanie posiadanego doświadczenia oraz kompetencji. Zaplanowane formularze służą do zgromadzenia informacji dotyczących doświadczenia zawodowego, wykształcenia, posiadanych kompetencji (formularz Co wiem, potrafię i chcę robić), ukończonych kursów, zainteresowań. Narzędzia te wypełniane są online przez uczestnika. W kolejnym kroku, klient samodzielnie wypełnia test, którego celem jest analiza poziomu gotowości do założenia własnej działalności gospodarczej (dokonywana z wykorzystaniem kwestionariusza online). Szczególnie ważnym elementem w trakcie pierwszego, indywidualnego spotkania, jest nawiązanie właściwej relacji z klientem, zawarcie kontraktu, określenie celów doradztwa oraz podsumowanie wyników pracy w pierwszym module aplikacji. Szczegółowe wskazówki do realizacji procesu doradztwa zawodowego znajdziesz w punkcie III. niniejszego opracowania. Kolejnym efektem waszej wspólnej pracy w drugim etapie jest automatycznie generowany przez aplikację Life Design 50+ raport. Dokument zawiera wszystkie kluczowe, z perspektywy procesu preinkubacji informacje dotyczące klienta (odbiorcy) i stanowi podstawę do dalszej pracy. Należy zaznaczyć, że raport ma postać edytowalną, dzięki czemu możesz przetwarzać dane (kopiować, edytować, uzupełnić) dotyczące Twojego klienta. Jest to ważna cecha narzędzia, szczególnie dla doradców z publicznych instytucji rynku pracy, ponieważ daje ona możliwość kopiowania wybranych treści do powszechnie stosowanego systemu Syriusz i tym samym pozwala na oszczędność czasu w procesie doradczym. Dodatkowo, na podstawie wprowadzonych przez klienta danych istnieje możliwość automatycznego wygenerowania CV, które może być wykorzystane np. w procesie ubiegania się o dotacje lub pożyczki (jeden z dokumentów wymaganych przez instytucje udzielające pożyczek na rzecz nowo otwieranych firm), bądź może być wykorzystywane w procesie poszukiwania pracy, w momencie gdy klient nie zdecyduje się na zakładanie własnej działalności gospodarczej. III. Etap W ramach realizacji trzeciego etapu modelu (drugie spotkanie doradcze z klientem) dokonuje się: Analizy preferowanych wartości zawodowych (kwestionariusz online). Oceny posiadanych kompetencji (Samoocena Kompetencji Przedsiębiorczychkwestionariusz online). Podsumowania mocnych stron, oceny dalszych potrzeb rozwojowych klienta. Wskazania luk kompetencyjnych (na podstawie wyników testu online Samoocena Kompetencji Przedsiębiorczych). 17

18 Prezentacji raportu zawierającego wyniki z testów oraz wskazówki rozwojowe, kluczowe z perspektywy skutecznej aktywizacji zawodowej, które są opracowane przez doradcę zawodowego (baza wskazówek rozwojowych stanowi element aplikacji i jest generowana automatycznie; pamiętaj, że to ty jako doradca decydujesz o ostatecznym kształcie rekomendacji rozwojowych przekazywanych klientowi). Efektem tego etapu jest zebranie w formie raportu informacji płynących z powyższych testów oraz wywiadu diagnostycznego. Dzięki sesji Twój klient powinien zwiększyć samoświadomość odnośnie posiadanych kompetencji oraz dalszego kierunku działań aktywizacyjnych - podjęcie działalności gospodarczej, bądź praca na etacie. Doświadczenia fazy testowania pokazują, że zdarzają się klienci, którzy na tym etapie (mając na uwadze swoją sytuację osobistą i informacje zwrotne od doradcy zawodowego) zdecydowanie deklarują chęć pracy na etacie. Kończąc trzeci etap kierujesz klientów deklarujących chęć założenia działalności gospodarczej na szkolenia miękkie i twarde. Natomiast osoby, które planują znalezienie pracy na etacie, są kierowane wyłącznie na szkolenia miękkie. W razie zainteresowania ze strony klienta, możesz mu zarekomendować zapoznanie się z materiałami szkoleniowymi z zakresu rozwoju kompetencji twardych, które są opublikowane na stronie projektu (tzw. pigułki wiedzy). IV. Etap Jak wskazano powyżej, osoby, które planują założenie działalności gospodarczej skieruj na szkolenia miękkie, a następnie twarde (szczegółowy pogram oraz cele rozwojowe poszczególnych bloków szkoleniowych są opisane w Załącznik nr 2 do Opisu Produktu Finalnego). Osoby, które zadeklarowały poszukiwanie pracy na etacie skieruj na szkolenia miękkie. Podkreśla się, że w przypadku dostępności środków finansowych, należy rozważyć udział tych osób również w szkoleniach twardych, ponieważ doświadczenia fazy testowania Modelu pokazują liczne korzyści wynikające z udziału klientów w tych szkoleniach (zwiększenie świadomości nt. mechanizmów rynkowych, pogłębienie wiedzy na temat planowania i rozwijania działalności gospodarczej, umiejętność autoprezentacji, umiejętność prezentowania w oparciu o tzw. język korzyści, itp.) Aby zapewnić efektywność procesu szkoleniowego wskazuje się, żeby liczba uczestników w grupie nie przekraczała 12. Szkolenia miękkie, są zaplanowane w wymiarze 32 godz. (4 dni x 8 godz.). W ramach szkoleń kompetencji miękkich odbiorca będzie uczestniczył w zajęciach, w ramach dwóch bloków tematycznych: 18

19 Droga do wnętrza Celem jest: określenie własnych zasobów, zidentyfikowanie planów i marzeń i określenie celów; wzmocnienie motywacji do aktywności zawodowej i uświadomienie własnego potencjału; rozwijanie świadomego i odpowiedzialnego podejścia do własnego życia; uświadomienie poziomu sprawczości i możliwości wpływania na swoje życie oraz kształtowanie przyszłości. Rozwój osobisty Celem jest: zidentyfikowanie czynników stresu związanych z zakładaniem firmy, bądź dalszą aktywnością zawodową i byciem przedsiębiorcą, w tym rozwój umiejętności radzenia sobie ze stresem, poznanie i przećwiczenie metod/technik radzenia sobie z wyzwaniami, poznanie metod poszukiwania sposobów na wyeliminowanie czynników stresogennych, które znajdują się poza zasięgiem osobistego wpływu; poznanie zasad asertywnego zachowania (także w biznesie); rozwój umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów i zadań; rozwój umiejętności w zakresie komunikacji interpersonalnej, w tym komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Doświadczenia fazy testowania Modelu pokazały, że szkolenia miękkie pozwalają na zwiększenie gotowości uczestników do udziału w dalszych działań rozwojowych. Możliwość poznania innych osób, często w podobnej sytuacji zawodowej, wymiana opinii i wzajemne wsparcie, stanowią istotną korzyść wspierającą aktywizację zawodową i osobistą. Szkolenia twarde z zakresu przedsiębiorczości 48 godz. (6 dni po 8 godz.). W ramach szkoleń kompetencji twardych odbiorca będzie uczestniczył w zajęciach w ramach dwóch bloków tematycznych: Przedsiębiorczość (3 dni po 8 godz.) Celem jest: poznanie zasad opracowywania i roli profesjonalnego biznesplanu na etapie poprzedzającym zakładanie działalności; poznanie zasad planowania biznesu w oparciu o model biznesowy; poznanie specyfiki zakładania działalności w ramach tzw. ekonomii społecznej, poznanie metody budowania marketingowej strategii wejścia i rozwoju firmy na rynku; poznanie kluczowych aspektów formalnych i prawnych zakładania, prowadzenia i zamykania działalności; poznanie źródeł ryzyka w biznesie i sposobów jego ograniczania. Umiejętności sprzedażowe (3 dni po 8 godz.) Celem jest: wzmocnienie pozytywnej postawy wśród uczestników wobec podejmowania roli sprzedawcy (osoby promującej swój biznes, w tym oferowanych usług/produktów); rozwój umiejętności pozyskiwania klientów i budowania trwałych relacji biznesowych; poznanie kluczowych zasad zapewniających skuteczną realizację procesu sprzedaży; poznanie zasad planowania strategii cenowej oraz rabatowania, poznanie podstawowych technik i metod negocjacji handlowych; rozwój umiejętności 19

20 profesjonalnej autoprezentacji; poznanie zasad obsługi podstawowych urządzeń biurowych; poznanie najważniejszych informacji dotyczących korzystania z Internetu, w tym wyszukiwania informacji, możliwości wykorzystania Internetu w prowadzeniu i promowaniu działalności gospodarczej; rozwinięcie kluczowych umiejętności związanych z korzystaniem z elektronicznej skrzynki pocztowej; poznanie praktycznych wskazówek dotyczących opracowywania ofert oraz prezentacji handlowych z wykorzystaniem edytora tekstu. Twórcy modelu podkreślają określoną sekwencję realizacji niniejszych szkoleń wpierw szkolenia miękkie, dopiero potem szkolenia twarde (zasadność takiego działania została również potwierdzona w fazie testowania). Wynika to z założenia, że bez rozwinięcia właściwych postaw, które będą sprzyjały gotowości do eksploracji i sprawdzenia nowych rozwiązań zawodowych, poszerzenia samoświadomości i budowaniu adekwatnej samooceny, nie będzie możliwe rozwijanie kompetencji twardych, związanych z przedsiębiorczością oraz umiejętnościami sprzedażowymi. Kluczem do skutecznej preinkubacji przedsiębiorczej są ukierunkowane i świadome działania osoby, dla której założenie własnej firmy wynika z wewnętrznej motywacji. To założenie pozwala również przewidywać, że taka osoba, wobec pojawiających się barier, będzie bardziej wewnątrzsterowna i zdeterminowana do szukania konstruktywnych rozwiązań przybliżających do osiągnięcia celu. V. Etap realizowany w ramach modelu (trzecie spotkanie z doradcą zawodowym) Po zakończeniu przez klienta udziału w szkoleniach miękkich i twardych, realizowane jest przedostatnie spotkanie doradcze, którego efektem jest: Opracowany indywidualny plan definiujący cele i działania oraz zasoby wymagane do ich osiągnięcia formularz pn. Projektowanie dalszych działań, wypełniany online indywidualnie lub w trakcie spotkania z doradcą. Opracowanie listy instytucji mogących udzielić klientowi wsparcia w dalszym procesie aktywizacji zawodowej (opracowana w oparciu o dostępną na stronie projektu bazę: Powyższe informacje i podsumowania generowane są w edytowalnym raporcie, oraz stanowią podstawę do pracy w trakcie indywidualnego spotkania z klientem. WAŻNE: Na spotkaniu z klientem określ także, jakiego rodzaju wsparcia potrzebuje w ramach kolejnego, VI. Etapu. Jeśli osoba będzie deklarowała chęć założenia działalności gospodarczej, to skorzysta z porad związanych z tym właśnie zagadnieniem doradztwo indywidualne może dotyczyć obszarów: przedsiębiorczości, zagadnień prawnych związanych z zakładaniem i prowadzeniem firmy, zawodowych, księgowofinansowych, wykorzystanie komputera w prowadzeniu działalności gospodarczej, itp. 20

21 Jeśli osoba nie będzie rokowała w kierunku przedsiębiorczości (np. zdecydowanie deklaruje chęć znalezienia pracy na etacie, bądź wystąpiły trudności zewnętrzne uniemożliwiające jej założenie działalności, itp.), a zdecyduje się na poszukiwanie zatrudnienia po zakończonym udziale, będzie miała możliwość skorzystania w tym etapie z poradnictwa zawodowego. VI. Etap realizowany w ramach modelu (doradztwo indywidualne) Jak zaznaczono powyżej, ten etap w modelu zakłada 10 godzin indywidualnego doradztwa w obszarach, które są kluczowe w odniesieniu do skutecznej preinkubacji przedsiębiorczej Twojego klienta. VII. Etap realizowany w ramach modelu (czwarte spotkanie z doradcą zawodowym) Po zakończeniu przez klienta udziału w doradztwie indywidualnym, realizowane jest ostatnie spotkanie doradcze, którego celem jest: Ponowna diagnoza gotowości do założenia własnej firmy (kwestionariusz online), celem zaobserwowania potencjalnych zmian. Podsumowanie wyników z testu. Zaktualizowanie celów i zaplanowanych dalszych działań. Zmotywowanie do dalszej aktywności ukierunkowanej na założenie działalności gospodarczej lub poszukiwanie pracy. Szczegóły dotyczące sposobu podsumowania wyników i zakończenia Twojej pracy z klientem znajdziesz w VI. punkcie niniejszego opracowania. VIII. Etap realizowany w ramach modelu W ostatnim etapie, osoby chcące założyć działalność gospodarczą, a wymagające uzupełnienia umiejętności branżowych (kluczowych kompetencji, z perspektywy planowanej działalności), będą mogły skorzystać z ostatniego elementu modelu - pakietu inwestycyjnego, dofinansowującego szkolenia branżowe. Aby dokonać trafnego i świadomego wyboru, udostępnij klientowi bazę instytucji szkoleniowych (doświadczenia fazy testowania pokazują, że nie wszystkie szkolenia są dostępne w regionie pomorskim, stąd baza powinna obejmować instytucje z terenu całego kraju), a także udziel stosownego wsparcia w przypadku trudności ze znalezieniem odpowiedniego szkolenia bądź instytucji szkolącej. Rekomenduje się sprawdzenie, czy wybrana instytucja widnieje w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych. Po ukończeniu cyklu doradztwa oraz szkoleń osoba 50+ będzie gotowa do założenia własnej działalności gospodarczej. 21

22 III. WSKAZÓWKI METEDOLOGICZNE DO REALIZACJI PIERWSZEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap II. Modelu) 1. Cele realizowane w drugim Etapie: Zapoznanie się z informacjami o przetwarzaniu danych osobowych. Zebranie informacji o kliencie, kluczowych z perspektywy skutecznej preinkubacji przedsiębiorczej (szacowanie zasobów). Ocena gotowości do założenia własnej firmy, z wykorzystaniem kwestionariusza online. W trakcie indywidualnego spotkania z klientem: Zawarcie kontraktu. Uzupełnienie danych zawartych w formularzach (w razie potrzeby, gdy dane są niepełne, bądź wymagają aktualizacji). Wzbudzenie motywacji do dalszej pracy za planowanej przez doradcę. 2. Wskazówki do zawarcia kontraktu w ramach realizowanego wsparcia: Omów cel całego procesu doradczego oraz pierwszej sesji. Wskaż ramy czasowe. Opisz zasady komunikacji w trakcie pracy doradczej. Praca z aplikacją Life Design 50+ umożliwia przekazywanie informacji drogą elektroniczną. W razie potrzeby wyjaśnij w jaki sposób należy to robić. Zaproponuj również formę alternatywną-kontakt telefoniczny, osobisty. Opisz narzędzia, metody i dokumenty wykorzystywane w trakcie doradztwa. Wyjaśnij cel ich stosowania oraz korzyści płynące z takiej formy pracy. Zapewnij o zasadzie poufności oraz metodach ochrony danych osobowych. Poinformuj o możliwości prowadzenia notatek, wprowadzania uzupełnień do formularzy aplikacji Life Design 50+. Przywołaj zasady współodpowiedzialności za efekty pracy, szacunku, punktualności, wyciszenia telefonu. Zachęć klienta do formułowania swoich potrzeb związanych np. z potrzebą dodatkowych wyjaśnień, przerw, itp. W kontaktach sugeruje się formę zwrotu Pan/Pani, chyba, że klient sam zaproponuje formę bardziej bezpośrednią. 22

23 Przedstaw klientowi pokrótce swoje doświadczenie, kwalifikacje. Dopytaj czy chciałby coś jeszcze wiedzieć o twoich kompetencjach. 3. Narzędzia dostępne w aplikacji Life Design w II Etapie W trakcie pracy w drugim etapie wykorzystywane są następujące narzędzia, które są dostępne poprzez aplikację Life Design 50+: a. Formularz służący do zebrania kluczowych informacji o kliencie (doświadczenie zawodowe, wykształcenie, ukończone kursy, itp.) b. Kwestionariusz Co wiem, potrafię i chcę robić?, c. Kwestionariusz Moja gotowość do założenia firmy, d. Kwestionariusz Wartości (narzędzie opcjonalne) plik do pobrania w aplikacji Life Design 50+ (zakładka: Narzędzia dodatkowe), wydruku i zastosowania przez doradcę na spotkaniu z klientem (zobacz także: Załącznik c do niniejszego dokumentu). 4. Wskazówki metodologiczne dla doradcy zawodowego do indywidualnej pracy z klientem w pierwszym module aplikacji Life Design 50+ (Kapitał Kariery) Klient po zalogowaniu do aplikacji otrzymuje ogólne instrukcje dotyczące pracy z aplikacją. W razie trudności, w każdym momencie może skorzystać z rozbudowanej instrukcji obsługi aplikacji, która jest dostępna na stronie Przechodząc do kolejnych formularzy oraz narzędzi wyświetlane są instrukcje szczegółowe. WAŻNE: kiedy klient zgłasza trudności techniczne z obsługą aplikacji wskaż, aby opisał zaistniałą sytuację w formularzu błędów, dostępnym na stronie. Niniejsze informacje trafią bezpośrednio do administratora. 23

24 Poniżej zawarto informacje dotyczące pracy doradczej, która jest realizowana w ramach I. Modułu aplikacji Life Design 50+. POLE FORMULARZA PYTANIA KTÓRE WARTO ZADAĆ W TRAKCIE WYWIADU I OBSZARY WYMAGAJĄCE DIAGNOZY 4.1. Dane osobowe Potwierdź adres zamieszkania i dane teleadresowe. Zapytaj klienta czy: ma dostęp do Internetu ma komputer - jeżeli klient ma pomysł lub zarys przyszłej działalności możesz dopytać czy przewidywany zakres wymaga jakiegoś dodatkowego oprogramowania lub sprzętu. ma własny telefon komórkowy posiada numer stacjonarny. Dopytaj o gotowość do ewentualnej zmiany miejsca zamieszkania lub obszar na jakim Klient jest skłonny prowadzić przyszłą działalność gospodarczą. UZASADNIENIE PYTAŃ, WSKAZÓWKI Dzięki wskazanym pytaniom możemy dowiedzieć się więcej na temat posiadanych zasobów, które są ważne w kontekście samozatrudnienia i/lub zatrudnienia. Warto dopytać o biegłość w posługiwaniu się komputerem (można o to dopytać w dalszym etapie, przy spisywaniu posiadanych kompetencji). Pytanie o miejsce zamieszkania może być punktem wyjścia do rozmowy na temat mobilności, gotowości do zmiany miejsca zamieszkania, a także kwestii związanych z dostępnością do samochodu i umiejętnością prowadzenia. Kwestia mobilności, w zależności od zakresu planowanej działalności gospodarczej, może mieć kluczowe znaczenie np. dojazd do klienta, transport materiałów/produktów, itd. Zweryfikuj czy podane dane są aktualne i ustal status na rynku pracy. Wiedza na temat miejsca zamieszkania oraz bycia zarejestrowanym w określonym PUP pozwoli na trafne dopasowanie instytucji oraz środków wspierających. 24

25 4.2. Doświadczenie zawodowe Zweryfikuj dane pracodawcy (nazwa, miejscowość). W trakcie omawiania kolejnych miejsc pracy, zweryfikuj daty zatrudnienia. Dopytaj o obowiązki pełnione na poszczególnych stanowiskach. W razie potrzeby poproś o uzupełnienie tych informacji w formularzu. Uwzględnij pracę na umowy cywilnoprawne oraz inne doświadczenia zawodowe, także te niepoparte żadną umową. Dopytaj o posiadane referencje (pisemne, lub o osoby, które mogą zaświadczyć o realizowanych zadaniach i jakości wykonywanej przez klienta pracy) Wykształcenie Dopytaj o poszczególne szkoły/uczelnie-sprawdź poprawność danych. Dopytaj, co leżało u podstaw wyboru takiej ścieżki edukacji? Zapytaj o preferowane kierunki kształcenia/przedmioty(technicz ne, czy humanistyczne). Zapytaj czy w chwili obecnej klient ma jakieś plany lub marzenia odnośnie kontynuacji nauki. Zapytaj jaki kierunek klient wybrałby dziś. Zweryfikuj jakie posiada dyplomy/certyfikaty/tytuł naukowy. Ustal wykonywane czynności i określ, te które są przez niego preferowane. Określ posiadaną wiedzę i umiejętności oraz prezentowane podstawy- te elementy są kluczowymi zasobami, w oparciu o które będzie można określić kierunek i kształt dalszego wsparcia, czy obszary dalszej działalności zawodowej. Należy podkreślić, że każde doświadczenie, nawet to nieformalne ma wpływ na szacowanie posiadanych kompetencji i kształt dalszych działań aktywizujących. Praktyka doradcza pokazuje, że klienci o tym nie wiedzą, nie wpisując doświadczeń, które wykonywane były w ramach umów cywilnoprawnych, staży, praktyk, wolontariatu, lub nie były w żaden sposób udokumentowane. Uzyskane informacje pozwolą na ocenę ścieżki edukacji pod kątem jej spójności i dojrzałości podjętych wyborów. Oceń na ile decyzje były przemyślane, a n ile były wynikiem przypadku. Wnioski warto odnieść do doświadczenia zawodowego czy zdobyta w trakcie szkoły/studiów wiedza, była pogłębiana w trakcie zdobywania kolejnych doświadczeń zawodowych. Należy dopytać na ile wiedza jest aktualna, bądź na ile wymaga aktualizacji. 25

26 4.4. Kursy, szkolenia, prawo jazdy/mobilność Zweryfikuj ukończone kursy pod kątem ich aktualności. Zapytaj, które wybrał samodzielnie, a na które był skierowany (obligatoryjne). Zapytaj czy zdobytą wiedzę oraz umiejętności wykorzystuje w praktyce. Zapytaj, w jakim zakresie planuje dalsze kształcenie. W tym punkcie wnioski są identyczne jak w przypadku wykształcenia. Tak samo warto ocenić: motywy leżące u podstaw realizacji kolejnych szkoleń i kursów, spójność tych doświadczeń oraz zakres ich wykorzystania w pracy zawodowej. Jak często jeździ samochodem i jak ocenia swoje umiejętności prowadzenia pojazdów. Zapytaj o kwestie dojazdu: czy ma możliwość korzystania z auta, czy też musi korzystać z innych środków lokomocji. Warto zadać pytania dotyczące mobilności ze względu na ich znaczenie w procesie planowania dalszych działań zawodowych. Zapytaj klienta, jeżeli posiada określony zakres prowadzonej działalności, czy jej prowadzenie będzie wymagało jakiś dodatkowych uprawnień Zainteresowania Zapytaj czym się klient interesuje. Co zyskuje dzięki tym zainteresowaniom (na ile dane zainteresowanie jest dla niego ważne i dlaczego). Czy klienta widzi możliwość przełożenia tych zainteresowań na przyszłą działalność lub pracę na etacie. Ile czasu poświęca na hobby. Zbadaj na ile jest konsekwentny w realizowaniu swoich zainteresowań, a na ile są to działania doraźne. Na podstawie informacji dotyczących zainteresowań, ich zakresu, konsekwencji w ich rozwijaniu możemy wnioskować na temat posiadanych cech osobowościowych. Do tego kompetencje rozwijane w trakcie realizowania swojego hobby mają szczególny charakter, ponieważ wiążą się z wewnętrzną motywacją i mogą dawać najwięcej satysfakcji. W tym obszarze należy szczególnie uważnie poszukiwać zasobów, które mogą stanowić podstawę do precyzowania zakresu 26

27 Jakimi umiejętnościami, postawami, wiedzą musi się wykazać by realizować swoje hobby. przyszłej działalności zawodowej. Doświadczenia z fazy testowania modelu pokazują, że kwestia zainteresowań jest dla niektórych osób trudnym tematem. Nie przywiązują oni do zainteresowań zbyt dużej wagi, wychodząc z założenia że one pieniędzy nie dadzą, lub że nie ma na nie obecnie czasu. Warto więc uświadomić rolę zainteresowań w życiu osobistym i zawodowym, tym większą na etapie dokonujących się zmian. Pozostałe obszary i zagadnienia, które należy omówić w trakcie sesji indywidualnej w ramach I. Modułu aplikacji (II Etap) W trakcie indywidualnej pracy dopytaj klienta, czy ma jakiś pomysł lub plan na przyszłą działalność gospodarczą (zakres, branża, itd.). W module pierwszym aplikacji Life Design 50+ znajduje się wolne pole do uzupełnienia tego typu informacji sprawdź czy klient wprowadził te dane i jaka jest ich treść. Dowiedz się również, jakie jest jego nastawienie wobec tej formy aktywności zawodowej. Zapytaj czy ma jakieś wzorce przedsiębiorczości może ktoś z bliskich lub znajomych prowadzi własną działalność. Dopytaj, jak ocenia efekty ich pracy, czy widziałby siebie w roli przedsiębiorcy, jakie widzi zalety, a jakie potencjalne trudności/wyzwania związane z tą kwestią. WAŻNE: Wszelkie dodatkowe uwagi i informacje zebrane w trakcie indywidualnych sesji, powinny być wprowadzone do Notatnika, z którego doradca zawodowy może korzystać w trakcie kolejnych spotkań z klientem. Dane te są niewidoczne dla klienta. W przypadku, gdy Twój klient posiada już zarys lub deklaruje konkretny pomysł na własną firmę, wtedy warto, abyś dopytał o szczegóły planowanej działalności. Dzięki pytaniom o kolejne elementy związane z założeniem firmy (zakres, wymagane zasoby, kwestie księgowe, finansowe, sposób na zdobycie klientów, itp.), będziesz mógł oszacować na ile wskazywane plany są spójne i realne. W trakcie indywidualnego wywiadu zapytaj także o inne, ważne w kontekście zakładania i prowadzenia działalności kwestie. Poniżej znajdziesz przykładowe pytania. 27

28 Czy są jakieś przeciwwskazania zdrowotne do prowadzenia tego typu działalności? (lub do podjęcia innych działań związanych z planowaną aktywnością zawodową). Czy posiada Pan/Pani orzeczenie o niepełnosprawności? Czy opiekuje się Pan/Pani jakimiś osobami w wymiarze, który mógłby mieć wpływ na dalszą aktywność zawodową? Wskazane pytania powinny być zadawane wyłącznie w trakcie indywidualnej rozmowy, w warunkach zapewniających dyskrecję i poczucie bezpieczeństwa. Uzyskane informacje, dotyczące np. stanu zdrowia lub opieki nad osobami zależnymi mają kluczowy wpływ w procesie podejmowania ważnych decyzji. W trakcie pracy z klientem, możesz zbadać na ile sytuacja może mieć wpływ na skuteczne działanie w obszarze zawodowym. Zapytaj o pomysły na rozwiązanie występujących problemów lub, w miarę możliwości, zaproponuj określone rozwiązania. W tym celu możesz skorzystać z dostępnej bazy instytucji wspierających, dostępnej w ramach aplikacji Life Design 50+ i strony internetowej Formularz pt. CO WIEM, POTRAFIĘ I CHCĘ ROBIĆ?. Formularz jest uzupełniany online, samodzielnie przez klienta. Dobrym rozwiązaniem jest jego zastosowane w trakcie spotkania indywidualnego. Kwestionariusz służy poszerzeniu wiedzy na temat posiadanych przez klienta kompetencji w zakresie m.in. następujących obszarów: 1. Sprzedaży 2. Kierowania 3. Zarządzania finansami i administrowania 4. Obsługi komputera i urządzeń biurowych Osoba badana (po zalogowaniu do swojego konta w aplikacji) ma dostęp kolejno do wszystkich list. Wskazane umiejętności i wiedza mogą być także zaznaczone przez Ciebie, w trakcie wspólnej dyskusji (w przypadku gdy formularz uzupełniany jest w trakcie indywidualnego spotkania), a jeszcze lepszym rozwiązaniem jest, gdy to klient sam zaznacza swoje odpowiedzi w formularzu, a Ty zadajesz pytania doprecyzowujące, które pomagają mu zweryfikować swoje wybory i dokonać rzetelnej oceny. Odpowiedzi zaznaczone w formularzu są następnie automatycznie umieszczane w raporcie podsumowującym Moduł I. 28

29 4.6. Kwestionariusz GOTOWOŚĆ DO PROWADZENIA WŁASNEJ FIRMY Na ogólną gotowość do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej składają się trzy aspekty: Dojrzałość pomysłu na biznes (POMYSŁ) - przekonanie do pomysłu, poziom zaawansowania pomysłu oraz wiara w sukces pomysłu. Silna motywacja (MOTYWACJA) - dążenie do niezależności, chęć realizacji własnych pasji, napęd do działania. Wiara w sukces (SUKCES) - przekonanie o posiadaniu kompetencji potrzebnych do prowadzenia własnej firmy. Kwestionariusz Gotowość do prowadzenia własnej firmy zawiera 15 pytań odnoszących się do wymienionych aspektów. Analizując wyniki możesz dowiedzieć się czy ogólna gotowość twojego klienta do założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej jest niska, umiarkowana, czy wysoka. Uzyskany wynik będzie dobrym punktem wyjścia do określenia, czy klient jest gotowy do założenia własnej firmy. WAŻNE: niska gotowość nie przekreśla szans na prowadzenie działalności gospodarczej. W przypadku, gdy wypełniacie test w trakcie indywidualnego spotkania, a klient nie ma sprecyzowanych pomysłów warto go nakierować mówiąc np. Nawet jeżeli nie ma Pan/Pani konkretnego pomysłu, to zanim rozpocznie Pan/Pani test, proszę pomyśleć o tym, czym chce się Pan/Pani zająć. Po uzupełnieniu testu przez klienta, zapoznaj się z jego wynikami, a także dokonaj analizy odpowiedzi dokonanych w poszczególnych pytaniach. Pytania pomocnicze, które warto zadać w trakcie spotkania z klientem i ich uzasadnienie: PYTANIE POMOCNICZE Na ile zgadza się Pan/Pani z uzyskanym wynikiem? Czy po uzupełnieniu tego testu i zapoznaniu się z wynikami ma Pan/Pani poczucie, że jest gotowy/-a UZASADNIENIE PYTAŃ Odpowiedź klienta może wskazać doradcy, czy klient w ogóle wcześniej zastanawiał się nad założeniem własnej firmy i jak ocenia poziom swojej gotowość do założenia firmy. Sprawdzenie, czy klient miał wcześniej okazję zastanawiać się nad swoją sytuacją zawodową w kontekście przedsiębiorczości. Analiza na ile 29

30 do prowadzenia własnej firmy? Czy pojawiły się jakieś nowe przemyślenia w obszarze bycia przedsiębiorcą? Jeśli tak- zapytaj, jakie? Czy uzupełnienie tego testu zmotywowało/zainspirowało Pana/Panią do głębszej analizy różnych aspektów przedsiębiorczości? Jeśli samoocena dotyczy wyników przeciętnych i niskich warto zapytać: Co mógłby Pan/Pani jeszcze zrobić/albo co musiałoby się wydarzyć, aby osiągnąć wyższy wynik? zmienił się poziom gotowości do założenia firmy. Sprawdzenie, czy klient zastanowił się nad swoją sytuacją zawodową w kontekście bycia przedsiębiorcą/samozatrudnienia. Na podstawie odpowiedzi możesz ocenić na ile zmieniła się jego motywacja do zgłębiania tematu przedsiębiorczości. Sprawdzenie: aktywności klienta, motywacji do samodzielnego działania, realistycznego myślenia dotyczącego pomysłu na biznes. Sprawdzenie, na ile klient zna siebie, czy zastanawiał się już nad obszarami do rozwoju oraz możliwymi działaniami. Zwrócenie uwagi na jakie obszary (Pomysł, Motywacja, Sukces) klient zwraca największą uwagę, na ile jest w stanie zmienić swoje wyniki, od czego i kogo to będzie zależało (wskazanie wewnątrz- lub zewnątrzsterowności). WAŻNE: W przypadku, gdy Twój klient nie deklaruje chęci/gotowości do podjęcia działań aktywizacyjnych ukierunkowanych na założenie własnej działalności gospodarczej, rekomendujemy przeprowadzenie diagnozy z wykorzystaniem Kwestionariusza Preferencji zawodowych J. L. Hollanda. Może on stanowić uzupełnienie wiedzy pozyskanej z analizy wyników testu "Gotowość do prowadzenia własnej firmy" lub stanowić narzędzie alternatywne. 5. Działania na zakończenie spotkania (Moduł I aplikacji): Wydrukuj raport podsumowujący spotkanie. Przedstaw cele i zasady pracy w III Etapie (jeżeli planujesz pracę z klientem w oparciu o kolejne etapy Modelu). Zgłoś gotowość do pomocy w razie trudności z pracą w drugim module aplikacji. 30

31 Podziękuj za spotkanie i zmotywuj klienta do dalszej pracy, pokazując korzyści wynikające ze wspólnej pracy. Udostępnij klientowi narzędzia dostępne w aplikacji Life Design 50+ przewidziane do pracy w kolejnym etapie. IV. REALIZACJA DRUGIEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap III. Modelu) 1. Cele realizowane w trzecim etapie modelu: Zbilansowanie posiadanych kompetencji. Określenie luk kompetencyjnych. Wskazanie rekomendacji wspierających rozwój kluczowych (z punktu widzenia preinkubacji przedsiębiorczej) kompetencji. Zbadanie wartości zawodowych, którymi klient kieruje się w swoim życiu. Zwiększenie samoświadomości służącej podejmowaniu przemyślanych i trafnych decyzji. Wygenerowanie raportu z podsumowaniem wyników. 2. W trakcie pracy w piątym etapie modelu wykorzystywane są następujące narzędzia: Hierarchia wartości zawodowych (formularz online). Kwestionariusz Samoocena kompetencji przedsiębiorczych (formularz online). 3. Wskazówki metodologiczne dla doradcy zawodowego do indywidualnej pracy z klientem w drugim module aplikacji Life Design 50+ (Architekt szkoleń i doradztwa). Przed spotkaniem z klientem zapoznaj się z wynikami, które uzyskał on po samodzielnym wypełnieniu kwestionariuszy z Modułu II. Wydrukuj raport, aby sprawnie zaprezentować i omówić wyniki w trakcie spotkania. Dopytaj jak klient poradził sobie z obsługą aplikacji, i czy wszystkie instrukcje były dla niego zrozumiałe. Przejdź do omówienia poszczególnych kwestionariuszy oraz wyników. 31

32 3.1. Kwestionariusz HIERARCHIA WARTOŚCI ZAWODOWYCH : Wprowadzenie - znaczenie wartości dla procesu rozwojowego: Ocena własnej hierarchii wartości zawodowych służy rozwinięciu samoświadomości człowieka, szczególnie przydatnej w kształtowaniu motywacji do podejmowania wyzwań zawodowych. Dlaczego należy pogłębić wiedzę dotyczących wartości istotnych dla klienta: Wartości wpływają na oczekiwania osoby związane z pracą oraz karierą zawodową. Są one obok zainteresowań zawodowych oraz potrzeb, motorem rozwoju zawodowego oraz różnicowania się preferencji zawodowych, aspiracji i celów. Istotnym kryterium wyboru zawodu/miejsca pracy/formy aktywności zawodowej jest ocena szans realizacji preferowanych przez osobę wartości. Wartości odgrywają istotną rolę w momencie dokonywania wyborów zawodowych. W oparciu o nie klient selekcjonuje możliwe ścieżki aktywizacji, a w następnej kolejności dokonuje wyboru konkretnego profilu działalności. Osoby, których rozwój zawodowy jest zgodny z preferowanymi przez nie wartościami osiągają wyższą satysfakcję z pracy w porównaniu z osobami, które oceniają własny rozwój zawodowy, jako niezgodny z własnym systemem wartości. Wartości pełnią istotną rolę nie tylko w pracy zawodowej, ale również w aktywności pozazawodowej. Kwestionariusz pozwoli Tobie, jako doradcy określić, które z następujących pięciu wartości są dla klienta najważniejsze, a które mniej ważne: 1. Autonomia i niezależność 2. Bezpieczeństwo i stabilizacja 3. Profesjonalizm 4. Przedsiębiorczość 5. Zarządzanie Wypełniając test, klient ma szansę dowiedzieć się, jak powinna być zorganizowana jego praca, aby mogła przynosić mu satysfakcję. Warto podkreślić, że żaden wynik w tej skali nie przekreśla szans na sukces w prowadzeniu własnej firmy. Pokazuje natomiast, na co należy zwrócić uwagę w planowaniu własnej ścieżki zawodowej. Kwestionariusz składa się z 20 par stwierdzeń odnoszących się do wyżej wymienionych aspektów, które mogą mieć dla klienta znaczenie w kontekście dalszej aktywności zawodowej. Zadanie polega na tym, aby przy każdej parze stwierdzeń wskazać 32

33 stwierdzenie (A lub B), które jest dla niego ważniejsze. Konkretne stwierdzenia pojawią się w teście kilka razy, ale zawsze w innym zestawieniu. Wskazówki do pracy indywidualnej: Przed rozpoczęciem interpretacji wyników Testu Wartości Zawodowych zapytaj klienta: Co Pan/Pani ceni w pracy? Jakie wartości zawodowe dotychczas były dla Pana/Pani istotne? Dwa powyższe pytania, pozwolą Ci sprawdzić, na ile klient ma sprecyzowane oczekiwania w stosunku do pracy, czy zastanawiał się nad swoimi wartościami zawodowymi, czy potrafi je nazwać. Jeśli klient nie będzie potrafił udzielić odpowiedzi na powyższe pytania, to warto zapytać go wprost, z czego wynikają trudności ze znalezieniem odpowiedzi na pytania o preferowane wartości. Przykładowe powody, które możesz wziąć pod uwagę w rozmowie z klientem: nigdy wcześniej się nad tym nie zastanawiał, nie przywiązywał wagi do kwestii wartości, swoich potrzeb, zawsze były dla niego ważne pewne kwestie w pracy, ale dotychczas nie potrafił ich nazwać. Spróbuj zachęcić klienta do dzielenia się swoimi przemyśleniami na ten temat, argumentując, jak ważną kwestią w procesie planowania rozwoju zawodowego jest znajomość swoich oczekiwań w stosunku do przyszłej pracy. Pomóż mu w razie potrzeby nazwać jego wartości (np. poczucie bezpieczeństwa, samodzielność, autonomia, potrzeba kierowania zespołem, itp.). Jeśli masz trudności z nazwaniem niektórych wartości wymienionych przez klienta, poproś go o podanie przykładów z życia zawodowego obrazujących te wartości. Odpowiedzi klienta przydadzą Ci się do skonfrontowania wyników uzyskanych w teście, jak również pozwolą ocenić, na ile rodzaj/profil działalności będzie zgodny z preferowanymi wartościami. Następnie, zanim przejdziecie do omawiania wyników testu, sporządź na dowolnej kartce papieru listę 5 wartości: Autonomia i niezależność, Bezpieczeństwo i stabilizacja, 33

34 Profesjonalizm, Przedsiębiorczość, Zarządzanie. i podaj ją klientowi. Następnie poproś go o uszeregowanie (np. za pomocą cyfr gdzie 1 oznacza najważniejszą wartość a ostatnia cyfra/liczba najmniej ważną) wartości według ważności, od najbardziej do najmniej ważnej. Podkreśl, że klient powinien wziąć pod uwagę sytuację i czas tu i teraz. Nie powinieneś w żaden sposób interpretować tych sformułowań, nie podpowiadaj klientowi, jak ma rozumieć te pojęcia. Klient powinien sam dokonać interpretacji i rozwinąć te słowa, według własnego słownika pojęć. W trakcie pracy zadaj klientowi kilka dodatkowych pytań: Co dla Pani/Pana oznaczają poszczególne wartości? Co Pani/Pana zdaniem się pod tymi sformułowaniami kryje? Odpowiedzi udzielone przez klienta pozwolą Ci stwierdzić, na ile jego interpretacja jest zbliżona do wyników testu. Dalej zapytaj: Proszę podać przykłady z życia zawodowego/osobistego, które potwierdzają, że dana wartość była realizowana. Odpowiedzi klienta pozwolą Ci sprawdzić, czy klient potrafi podać odpowiednie przykłady odpowiadające danej wartości, na co zwraca szczególną uwagę, czy sytuacje zawodowe/osobiste z dotychczasowego życia mogłyby się powtórzyć w przyszłości wykorzystanie pozytywnych przykładów, zachowań. Jeśli klient miałby wątpliwości i nie znalazł w pamięci przykładów, powinieneś zadawać pytania pomocnicze, naprowadzające klienta na przykłady. Następnie przekaż klientowi opis każdej wartości ujętej w teście, i pozwól mu uważnie się z nim zapoznać (patrz Załącznik nr 3 - Opis wartości zawartych w teście Hierarchia wartości zawodowych). Po przeczytaniu przez klienta opisu każdej wartości, powinieneś poinformować klienta, jakie otrzymał wyniki w teście (które wartości ocenił na najwyższym poziomie, które na najniższym). Warto wówczas skonfrontować samoocenę klienta z wynikami uzyskanymi w teście. Jeśli pojawią się rozbieżności, spróbuj zastanowić się wspólnie z klientem, z czego te różnice mogą wynikać (być może interpretacja pojęć dokonana przez klienta była błędna, albo zbyt ogólnikowa, być może wcześniej się w ogóle nad tym nie zastanawiał, być może wypełnił test bez zastanowienia, a dopiero w trakcie rozmowy z Tobą refleksyjnie podszedł do zadania). 34

35 NARZĘDZIA DODATKOWE: Narzędzie 3.1.A. Zastosuj, gdy klient ma pomysł na działalność Poniżej znajduje się tabela, do której możesz wpisać wyniki testu i informacje pozyskane od klienta podczas wywiadu pogłębionego. Wzór tabeli do zastosowania w trakcie sesji indywidualnej Pozycja (miejsce, które zajęła dana wartość w teście) Wartość Elementy planowanej działalności zapewniające realizację potrzeby Ewentualne zagrożenia 35

36 AUTONOMIA I NIEZALEŻNOŚĆ Wskazówki dla doradców zawodowych dotyczące zagadnień, które mogą zostać uwzględnione w tabeli. Pozycja (miejsce, które zajęła dana wartość) Wartość (wpisz nazwę) Elementy planowanej działalności zapewniające realizację potrzeby (zastanów się nad tym wspólnie z klientem. Poniżej znajdują się sugestie, dotyczące tego, co możesz wziąć pod uwagę) Ewentualne zagrożenia (zastanów się nad tym wspólnie z klientem. Poniżej znajdują się sugestie, dotyczące tego, co możesz wziąć pod uwagę) Praca polegająca na wykonywaniu projektów, realizacji zleceń czasowych, a nie stałości pracy od do (zadaniowy system pracy). Dużo swobody w zakresie tworzenia i realizowania zleceń poczucie wpływu na efekt końcowy swojej pracy. Kontakty biznesowe budowane na zasadzie partnerstwa i pewnego rodzaju równorzędności, a nie tylko zależności. Profil firmy wymaga zdobycia i utrzymania wielu pozwoleń, koncesji, licencji. Profil firmy wymaga realizowania ściśle określonych ścieżek działania, które wynikają np. z przepisów prawnych. Firma oparta na franchisingu. Świadczenie podwykonawstwa (klient niezbyt dobrze się czuje w zhierarchizowanych strukturach) Poczucie ograniczenia wynikające z konieczności bycia w pełni odpowiedzialnym za firmę. 36

37 BEZPIECZEŃSTWO I STABILIZACJA Praca możliwa do przewidzenia (pod względem zadań, czasu, rodzaju gratyfikacji, wyników, itp.). Lojalność i uczciwość klientów oraz kontrahentów. Zadania często wiążą się z czynnościami powtarzającymi się i/lub określonymi ściśle zdefiniowanymi procedurami działania. Poczucie zagrożenia, lub słabsze funkcjonowanie w sytuacjach, kiedy zasady działania są nieprecyzyjne. Trudność w sytuacji odroczonych wyników pracy, albo ich oficjalnego braku (brak motywacji, poczucia wpływu na swoją sytuację). Darzenie innych firm zbyt dużym zaufaniem, lojalnością (ryzyko). Brak jasno zdefiniowanego awansu brak nagród, albo ich mniejsza ilość (niezaspokojona potrzeba w tym zakresie). Nagłe i/lub ciągłe zmiany dezorganizują pracę traktowanie ich w kategorii hamulca, a nie rozwoju. 37

38 PROFESJONALIZM Zlecenia o dużej randze, wymagające od wykonawcy dużego poczucia odpowiedzialności. Działalności wymagające wysokich, i/lub wąsko wyspecjalizowanych umiejętności. Gotowość do uczenia się i podnoszenia kwalifikacji działalności tego ściśle wymagające, co spotyka się z dużą akceptacją osoby. Konieczność bycia fachowcem, profesjonalistą w swojej dziedzinie brak czasu może nie pozwolić klientowi na naukę. Poświecenie zbyt dużej ilość czasu na naukę i pogłębienie wiedzy, może negatywnie wpłynąć na ilość zdobytych i zrealizowanych zleceń. Wybieranie zleceń pod względem tego, czy się je lubi i ceni. Trudności z wykonaniem zleceń mniej prestiżowych pod względem tematyki. Brak czasu i pieniędzy na podnoszenie kwalifikacji w oczekiwanym zakresie. 38

39 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Ciągła potrzeba działania, profil firmy/rodzaj działalności wymagający dynamicznych zmian. Praca może wiązać się z koniecznością wprowadzania innowacji, wprowadzania i promowania nowych towarów, czy usług. Duża mobilność i pozytywne nastawienie do zmian. Otwartość na podwyższanie kwalifikacji i awans, prestiż. Zbyt duże zaufanie we własne siły. Ryzyko zbyt intensywnej pracy pracoholizm. Stagnacja i marazm "zabija". Nastawienie tylko na zysk finansowy. Brak osiągnięć finansowych. Rodzaj działalności, który nie wymusza na właścicielu ciągłych, istotnych zmian. Nastawienie na zysk i osiągnięcia (rodzaj działalności wymaga określania planów sprzedażowych, wymiernych zysków). 39

40 ZARZĄDZANIE Preferowane profile firmy akceptowalne społecznie, osiągające wysokie noty w hierarchii zawodów. Gotowość podejmowania decyzji, sprawowania władzy, kierowania ludźmi. Nie każdy rodzaj działalności daje wysoki status społeczny. Mała firma może nudzić, męczyć niezaspokojona zostanie potrzeba wielkości, sukcesów i prestiżu społecznego. Im więcej odpowiedzialnych zadań do wykonania, tym większa satysfakcja i radość działania. Narzędzie dodatkowe 3.1.B. Wartości Ćwiczenie jest metodą opcjonalną. Formularz w wersji elektronicznej wraz ze wskazówkami jego zastosowania można pobrać z aplikacji Life Design 50+-zakładka Narzędzia dodatkowe. Ćwiczenie stanowi również załącznik do niniejszego opracowania (Załącznik c). Rozwinięcie zagadnienia wartości i ich wpływu na proces doradczy zawarto przy omówieniu narzędzi dedykowanych do drugiego Modułu Kwestionariusz "SAMOOCENA KOMPETENCJI PRZEDSIĘBIORCZYCH" WAŻNE: W przypadku jednoznacznej deklaracji o chęci poszukiwania pracy na etacie (klient odrzuca możliwość założenia działalności gospodarczej), należy pominąć niniejszy kwestionariusz. Samoocena Kompetencji Przedsiębiorczych to kwestionariusz, który pozwala na określenie mocnych stron klienta i obszarów do rozwoju (luki kompetencyjne). Kwestionariusz ten opiera się o Piramidę Kompetencji, w której zdefiniowano 10 kompetencji podzielonych na 4 grupy, co prezentuje rysunek nr 1 (więcej informacji na temat niniejszego modelu kompetencyjnego zawarto w Załączniku nr 3 do Opisu Produktu Finalnego. 40

41 Rys 2. Piramida kompetencji Kompetencje biznesowe Kompetencje społeczne Kompetencje osobiste Kompetencje techniczne PYTANIA ORAZ WSKAZÓWKI DO PRACY DORADCZEJ (test Samoocena Kompetencji Przedsiębiorczych): Sugestie interpretacyjne: Pamiętaj, że każde z analizowanych w teście kompetencji są kluczowe z punktu widzenia prowadzenia firmy. Jednak, każdy profil działalności wymaga innego układu kompetencji. Ważne z punku widzenia każdej działalności bez względu na profil są kompetencje osobiste. Zwróć szczególną uwagę na zawyżoną lub zaniżoną ogólną samoocenę. Różnice te mogą ujawnić się po przeprowadzeniu pogłębionego wywiadu po etapie testowym. Zbyt optymistyczna ocena posiadanych kompetencji, może prowadzić do zafałszowania wyników testu, co należy uwzględnić w planowaniu rozwoju kompetencji przedsiębiorczych. W przypadku takiej sytuacji zwróć szczególną uwagę na pytania odnoszące się do przykładów z życia zawodowego, a w przypadku wątpliwości dopytaj klienta o jego spostrzeżenia. W przypadku zaniżonej samooceny należy zastanowić się wspólnie, czy poziom ten wynika z braku pewności siebie, wiary we własne siły sprawcze, czy też innych, ważnych dla klienta powodów. Zaniżona samoocena może dostarczać trudności w określeniu, jakie cele są dla klienta realne do osiągnięcia. Pamiętaj, że Twój klient może potrzebować specjalistycznego wsparcia w postaci warsztatów czy treningów 41

42 psychologicznych, ponieważ niska samoocena może stanowić źródło problemów zawodowych. POTENCJALNE WYNIKI I WSKAZOWKI DO ICH DALSZEJ ANALIZY Niski poziom kompetencji potrzebuję ją rozwijać Dopytaj, czy zaznaczenie opcji Niski poziom kompetencji potrzebuję ją rozwijać wynika z braku doświadczeń zawodowych, w ramach których osoba mogła nabywać/rozwijać daną kompetencję? W sytuacji kiedy osoba będzie podawała konkretne przykłady przemawiające za posiadaniem takiej kompetencji, deklarując jednocześnie potrzebę rozwijania jej - należy rozważyć zaniżoną samoocenę klienta lub niepewność/stres, który udzielił się klientowi w momencie wypełniania/rozmowy doradczej. Wysoki poziom kompetencji potrzebuję ją rozwijać Dopytaj czy klient zgadza się z wynikiem testu. Zapytaj, w jakim zakresie chciałby doskonalić daną kompetencje. Po czym pozna, że osiągnął właściwy poziom. Niski poziom kompetencji nie potrzebuję jej rozwijać Dopytaj klienta, dlaczego tak uważa. Przeanalizuj wspólnie z klientem, czy faktycznie w kontekście planowanej działalności wskazane przez klienta kompetencje nie mają znaczenia. Pamiętaj, że rodzaj potrzebnych kompetencji jest zależny od profilu firmy, jednak są też kompetencje, które klient powinien posiadać bez względu na profil firmy. Wysoki poziom kompetencji nie potrzebuję jej rozwijać Dopytaj czy to wynika z doświadczeń zawodowych, w ramach których osoba mogła nabywać/rozwijać daną kompetencję? W sytuacji kiedy osoba będzie podawać przykłady przemawiające za posiadaniem takiej kompetencji, można potraktować wypowiedzi osoby za wiarygodne. W przypadku kiedy klient nie będzie w stanie uargumentować swojego stanowiska, warto zastanowić się nad zawyżoną samooceną, nieadekwatną do posiadanych zasobów. W trakcie analizy wyników zwróć uwagę na to, w jakiej grupie kompetencji klient osiągnął najwyższe i najniższe wyniki. Warto się zastanowić, jak się te wyniki rozkładają na tle wszystkich kompetencji weryfikowanych przez test. Tabela wyników pozwoli Ci ustalić, jakie klient ma obszary do doskonalenia i jakie ma priorytety rozwojowe, tzn. które kompetencje uważa, za najważniejsze/najpotrzebniejsze w kontekście dalszego rozwoju zawodowego. 42

43 Zapytaj także klienta, czy wyniki uzyskane w teście pokrywają się z jego samooceną. WAŻNE: W kolejnym kroku przeanalizujcie rekomendacje rozwojowe, które zostały wygenerowane przez aplikację Life Design 50+. W oparciu o posiadaną już wiedzę na temat klienta, opracuj (zmodyfikuj lub uzupełnij) otrzymane wskazówki w taki sposób, aby w pełni odpowiadały jego potrzebom związanym z uzyskaniem konstruktywnej i rozwojowej informacji zwrotnej. Przykładowe pytania, które możesz zadać w trakcie dalszej pracy: Czy posiada Pan/Pani jakieś dodatkowe pomysły na poprawę/rozwój swoich kompetencji, potrzebnych do prowadzenia własnej firmy? Czy wie Pan/Pani gdzie może szukać podmiotów, które mogą udzielą wsparcia? Czy jest ktoś, kto wspiera lub zachęca Pana/Panią do podnoszenia kompetencji? Czy brak inwestowania w rozwój wynika z przyczyn finansowych? Jeśli tak, to wskaż liczne inicjatywy organizowane przez firmy, stowarzyszenia, fundacje oraz instytucje publiczne (spotkania tematyczne, darmowe warsztaty, sympozja, konsultacje) -skorzystaj np. z wyszukiwarki a także bazy instytucji dostępnej na stronie W jakim stopniu/zakresie rozwój danej kompetencji wpłynie na poprawę Pańskiego/Pani działania i zwiększy faktyczną motywację do prowadzenia własnej firmy? Na ile dokonanie samooceny kompetencji pozwoliło Panu/Pani uporządkować wiedzę na swój temat i na ile jest to czynnik motywujący/inspirujący do dalszego rozwoju zawodowego? Dzięki tym pytaniom będziesz w stanie ocenić, na ile klient ma poczucie, że sam ma wpływ na kształt i dynamikę swojego rozwoju zawodowego. Wskaże także zastany poziom wiedzy z obszaru kompetencji przedsiębiorczych, kluczowych do założenia i prowadzenia działalności gospodarczej. Wnioski pozwolą Ci również na określenie poziomu motywacyjnego do wprowadzania ewentualnych zmian w życiu zawodowym. Sprawdzisz także, jakie potrzeby i możliwości inwestowania w siebie na chwilę obecną dostrzega klient. Pamiętaj, że własne pomysły klient realizuje z większym zaangażowaniem, dlatego w przypadkach uzasadnionych należy je umieścić w rekomendacjach rozwojowych klienta, które przekazujesz mu w raporcie na zakończenie spotkania. 43

44 4. Działania doradcy na zakończenie spotkania (Moduł II aplikacji): Wydrukuj raport podsumowujący (wraz z danymi uzupełnionymi w trakcie pracy doradczej). Podsumuj najważniejsze wyniki i informacje zawarte w raporcie. Omów kolejne etapy i działania planowane w dalszej fazie wsparcia (możesz posłużyć się prezentacją graficzną Modelu - Załącznik d). Przedstaw korzyści (cele szkoleniowe) dla których warto uczestniczyć w szkoleniach miękkich oraz twardych (etap IV-jeśli dotyczy). Zgłoś gotowość do pomocy w razie trudności z pracą w trzecim module aplikacji Life Design 50+. Podziękuj za spotkanie i zmotywuj klienta do dalszej pracy, podkreślając korzyści wynikające ze wspólnej pracy. Zapytaj klienta, z jakich konkretnie podjętych do tej pory podczas pracy z modelem działań jest szczególnie zadowolony? Co powinno się zdarzyć, aby był ze swojej pracy zadowolony jeszcze bardziej? Za co sobie podziękuje? W razie potrzeby zapisz swoje obserwacje, plany na kolejną sesję w Notatniku, dostępnym w aplikacji. Jeżeli uważasz, że klient będzie w stanie samodzielnie i rzetelnie uzupełnić kolejny formularz z III. Modułu, pn. "PROJEKTOWANIE DALSZYCH DZIAŁAŃ", to udostępnij mu to narzędzie, wskazując, aby uzupełnił je po zakończeniu udziału w szkoleniach miękkich i twardych, przewidzianych w Modelu. V. REALIZACJA TRZECIEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap V. Modelu) 1. Cel realizacji etapu V W etapie tym następuje określenie, nazwanie i zapisanie celu zawodowego wraz z etapami jego realizacji i potrzebnymi do tego zasobami. Bardzo ważnym elementem w początkowej fazie spotkania jest również pytanie o ocenę efektów szkoleń miękkich oraz twardych, w których wziął udział klient. Należy dopytać, czy i w jakim stopniu zmieniły one sposób spostrzegania siebie i własnych możliwości w kontekście szans na założenie własnej firmy, bądź innych form aktywizacji zawodowej. 44

45 2. W trakcie pracy w piątym etapie modelu wykorzystywane są następujące narzędzia: Arkusz do planowania celów formularz dostępny online, wypełniany w trakcie sesji doradczej, wraz z doradcą zawodowym. 3. Wskazówki metodologiczne dla doradcy zawodowego do indywidualnej pracy z klientem w trzecim module aplikacji Life Design 50+ (Projektant Kariery). Przed spotkaniem z klientem zapoznaj się z wynikami, które uzyskał on wypełniając samodzielnie kwestionariusz z Modułu III. Przejdź do omówienia poszczególnych informacji (cele, etapy realizacji, wymagane zasoby itd.) uzupełnionych przez klienta Formularz "PROJEKTOWANIE DALSZYCH DZIAŁAŃ" Wskazówki dla doradcy zawodowego WAŻNE: Jeżeli realizujesz sesje zgodnie z Modelem, to przed przystąpieniem do wypełniania/analizowania niniejszego formularza dopytaj o ocenę efektów szkoleń miękkich oraz twardych, w których wziął udział klient. Dowiedz się, czy i w jakim stopniu zmieniły one sposób spostrzegania siebie i własnych możliwości w kontekście szans na założenie własnej firmy, bądź innych form aktywizacji zawodowej. Kolejnym krokiem w Twojej pracy z klientem jest pomoc w przygotowaniu Planu Działania (PD) w oparciu o określenie jego celu do realizacji. W trakcie spotkania omawiany i wypełniany (bądź analizowany i aktualizowany, gdy klient został poproszony o samodzielne jego wypełnienie) jest formularz Projektowanie Dalszych Działań. Potrzeba planu, pojawia się w szczególności przy realizacji nowych, złożonych zadań, obarczonych ryzykiem niepowodzenia, na realizację których klient posiada ograniczone środki i czas, a także kiedy doprowadzenie działań do końca sprawia mu trudność. Klient przy Twojej asyście przystępuje do wyznaczenia celu, wraz z określeniem etapów i sposobów jego realizacji. WAŻNE: W aplikacji Life Design 50+ jest możliwość dodawania większej ilości celów i działań szczegółowych. Poniżej znajdziesz wskazówki do tego etapu pracy: 45

46 JAKI POWINIEN BYĆ DOBRZE ZDEFINIOWANY CEL MIERZALNY/KONKRETNY/PRECYZYJNY: Pytania które możesz zadać: Co i kiedy dokładnie Pan/Pani zrobi? Przy określaniu celu, warto pamiętać, aby jego realizacja była zgodna z wartościami klienta, nie wpływała negatywnie na pozostałe obszary życia, tworzyła z nimi spójny obraz. Cennym aspektem formułowania celów jest nauczenie się przez klienta na własnym przykładzie, jak ważne jest wyznaczanie konkretnych, określonych w czasie, realnych i atrakcyjnych dla niego działań. Umiejętność ta, w sposób bezpośredni przekłada się na funkcjonowanie osoby poza sesjami doradczymi. Jednak nie tylko sama umiejętność i potrzeba formułowania celów jest istotna. W trakcie pracy z klientem, warto również, abyś pokazywał mu wagę wyznaczania zarówno bliskich, jak i dalekich celów. Te dalekosiężne są często związane z większym ładunkiem emocjonalnym niż krótkoterminowe. Podtrzymują motywację do działania i wzmacniają wytrwałość. Cele pośrednie/szczegółowe pozwalają odrzucać pokusy schodzenia z kursu i wyznaczają kierunek poruszania się. Zapraszaj klienta do wizualizacji osiągniętych celów. POZYTYWNY: określeń zachęć Klienta aby formułował cel pozytywnie i nie używał słów: chciałbym, powinienem, muszę, trzeba, nie. Zachęć, żeby nie używał opisu czego chce uniknąć, co chce przestać robić, tylko żeby zastosował pozytywny, prosty i realny do osiągnięcia opis, na przykład: do chcę palić paczkę papierosów mniej. Przykładowe pytania, które możesz zadać przy formułowaniu celu: Czego Pan/Pani chce I dlaczego to jest dla Pana/Pani ważne? Gdy klient formułuje cel w sposób negatywny, możesz zapytać: Czego chce Pan/Pani w zamian?. W skali od 1 do 10, na ile jest ważne dla Pana/Pani osiągnięcie tego celu? W skali od 1 do 10, na ile jest Pan/Pani się w osiągnięcie tego celu zaangażować? Jakie ma Pan/Pani środki fizyczne/materialne(pieniądze, materiały), które pomogą osiągnąć cel? Jakie ma Pan/Pani zasoby intelektualne (wiedza, umiejętności, doświadczenie, koncepcje, pomysły, wyobraźnia) które pomogą osiągnąć cel? 46

47 Jakie ma Pan/Pani zasoby emocjonalne (optymizm, odwaga, siła, determinacja, radość, entuzjazm, spokój, elastyczność), które pomogą osiągnąć cel? Jakie ma Pan/Pani wsparcie społeczne (przyjaciele, znajomi, koneksje, klienci, dostawcy, pracownicy, mentorzy), które pomoże osiągnąć cel? ATRAKCYJNY I MOŻLIWY DO SPECYFIKACJI ZMYSŁOWEJ: Atrakcyjny i zgodny z wartościami klienta cel, pozwala utrzymać motywację. Cel możliwy do specyfikacji zmysłowej pozwala klientowi poczuć się tak, jakby został on już osiągnięty. Dzięki temu, klient ma możliwość wyobrazić sobie korzyści związane z realizacją celu już w momencie jego sformułowania. Atrakcyjny i możliwy do specyfikacji zmysłowej cel znacząco wpływa na utrzymanie motywacji. Przykładowe pytania, które możesz zadać klientowi: W skali od 1 do 10, na ile jest ważne dla Pana/Pani osiągnięcie tego celu? Proszę wyobrazić sobie. że osiągnął/ęła Pan/Pani (cel). Gdzie teraz Pan/Pani jest? Co Pan/Pani robi? Z kim? Co będzie Pan/Pani widzieć, słyszeć, czuć jak osiągnie..(cel)? Co, po osiągnięciu tego celu powiedzą o panu/pani inni? bliscy? ważni ludzie z otoczenia? Gdyby mógł/a Pan/ni przenieść się w przyszłość do takiego momentu, gdy nie tylko cel jest osiągnięty ale może Pan/Pani cieszyć się rezultatem swojej pracy, to jaka byłaby to data? Zatem proszę wyobrazić sobie, że jest.ten dzień: Gdzie się Pan/Pani znajduje? Co Pan/Pani tam robi? Po czym Pan/Pani poznaje, że osiągnął/ęła swój cel? Jakie umiejętności podniósł/a Pan/Pani na wyższy poziom? Jakie nowe możliwości stoją przed Panem/Panią otworem? Kim się Pan/pani stał/a dzięki osiągnięciu tego celu? ZALEŻNY OD KLIENTA: Ważne jest aby klient określił cel, który leży w zakresie jego możliwości, czyli klienta na dany moment dysponuje zasobami aby cel określić i do niego zacząć dążyć. Ważne jest, aby klient miał świadomość realizacji swojego celu (tego, co dla niego na dany moment jest ważne) a nie celu, który ma znaczenie dla jego bliskich, otoczenia. 47

48 Cel ważny dla klienta jest zgodny z jego wartościami. Przykładowe pytania, które możesz zadać klientowi: W jakim stopniu osiągnięcie tego celu zależy od Pana/Pani? Co w tej sprawie zależy od Pana/Pani? Jakimi zasobami/możliwościami dysponuje Pan/Pani na ten moment aby realizować swój cel? EKOLOGICZNY Ważne jest, aby klient miał świadomość, że jego cel nie szkodzi innym i dzięki jego realizacji przyczynia się do poprawy jakości życia, bycia swojej i innych ludzi. Przykładowe pytania, które możesz zadać klientowi: Jak osiągnięcie (.) celu wpłynie na Pana/Panią? Jak wpłynie na najbliższe otoczenie? Jak wpłynie na inne Pana/Pani cele? Czy ten cel jest dla Pana/Pani dobry? (poziom wewnętrzny) Czy ten cel nie zburzy Pańskich/Pani relacji z.? (poziom zewnętrzny) Co dobrego ma okazje się zdarzyć jak osiągnie Pan/Pani cel? Kto jeszcze na tym skorzysta? OKREŚLONY W CZASIE Umiejscowienie swoich działań w czasie przez klienta, znacząco wpływa na utrzymanie poziomu motywacji. Daje poczucie zmierzania do celu, pozwala cieszyć się z już podjętej pracy. Zwiększa zaangażowanie klienta. Opis działania, który nie jest umiejscowiony w czasie nie jest celem. Pytania, które możesz zadać: W jakim czasie osiągnie Pan/Pani cel? W jakim czasie chce Pan/Pani osiągnąć.(cel)? Gdy pojawiają się obawy przed określaniem konkretnych terminów i podjęciem działań zapytaj: Co stoi na przeszkodzie, aby zrobić to w tym czasie? 48

49 Doświadczenia doradcze (także z fazy testowania niniejszego Modelu) pokazują, że klient może nie być gotowy na planowanie działań zawodowych. Mogą się pojawić ważniejsze kwestie natury zdrowotnej, psychologicznej, finansowej, rodzinnej, prawnej, itp., które koncentrują jego uwagę. W takim przypadku prowadź klienta "małymi krokami", motywuj, wspieraj, a także udziel informacji, które pomogą rozwiązać zasygnalizowane trudności. Możesz również zapytać klienta, na ile osiągnięcie TEGO celu jest dla niego ważne? Na ile jest gotów zaangażować się w jego realizację? Ważne jest, aby profesjonalny doradca zawodowy, pracujący wg niniejszego Modelu posiadał wiedzę na temat instytucji, fachowców świadczących usługi ww. obszarach. Poniżej znajdziesz pozostałe wskazówki oraz pytania do zastosowania w trakcie pracy z formularzem Projektowanie Dalszych Działań Cel zawodowy: Powinien być mierzalny, w obszarze wpływu klienta, dający odpowiedź na pytanie klienta: kto jeszcze oprócz mnie na tym skorzysta? Termin realizacji: Niech klient określi go w przybliżeniu do tygodnia. Potrzebne zasoby: Czego mi brakuje? Co mogę i chcę pozyskać z zewnątrz? Gdzie to znajdę? Oczekiwane efekty: Stanowi powtórzenie celu, słowami klienta tak, jakby był już zrealizowany. Działania - kroki do realizacji celu: Działanie 1 Opis działania: Jakie działania podejmiesz już dziś? Zważywszy na wszystkie możliwe rzeczy, które możesz zrobić, co naprawdę zrobisz? Podsumowując, co zrobisz w ciągu 24 godz., najbliższego tygodnia, tego miesiąca, tego roku? Termin realizacji: W przybliżeniu do tygodnia. Wymagane dokumenty: Po czym poznasz, że osiągasz/realizujesz swój cel? Uwagi dodatkowe: tu wpisz wszelkie dodatkowe informacje podane przez klienta, a które mogą mieć znaczenie dla realizacji danego działania. Instytucje które mogą Ci pomóc: w tym celu możesz skorzystać z bazy dostępnej w ramach aplikacji Life Design 50+. WAŻNE: W przypadku, gdy do realizacji danego celu potrzebne są dodatkowe działania, skorzystaj z opcji "dodaj działanie" 49

50 Możliwe trudności, problemy: wpisz wszelkie trudności, bariery zdefiniowane w trakcie sesji. Sposób na ich przezwyciężenie: Zapytaj - Czego Panu/Pani brakuje? Co może i chce Pan/Pani pozyskać z zewnątrz? Gdzie Pan/Pani to znajdzie? Na co ma Pan/Pani wpływ? Jakie inne obszary Pana/Pani życia wymagają na ten moment uporządkowania? Na ile jest Pan/Pani gotowa/y zaangażować się w to działanie już dziś? 4. Działania doradcy na zakończenie spotkania (Moduł III aplikacji): Po wypełnieniu formularza z Modułu III wygeneruj z aplikacji raport podsumowujący zawierający cele klienta wraz z poszczególnymi etapami realizacji i ich opisem (PD). Korzystając z własnej wiedzy oraz dostępnej na stronie bazy instytucji, sporządź listę zawierającą dane teleadresowe instytucji, które mogą wesprzeć klienta w osiągnięciu celów zdefiniowanych w trakcie spotkania. Przypominamy, iż spis instytucji jest wykonywany w oparciu o wyszukiwarkę dostępną w ramach strony projektowej ( Baza danych dotyczy województwa pomorskiego i umożliwia wyszukiwanie według powiatów danych teleadresowych m.in. następujących instytucji: Zakłady Ubezpieczeń Społecznych Urzędy Skarbowe Powiatowe Urzędy Pracy Punkty Konsultacyjne KSU Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich Instytucje oferujące usługi doradztwa zawodowego, np. Biura Karier Instytucje oferujące usługi doradztwa w obszarze zakładania firmy i rozwoju przedsiębiorczości np. Gdańska Fundacja Wspierania Przedsiębiorczości w Gdańsku, Fundacja Gospodarcza w Gdyni, Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość w Gdańsku. Instytucje oferujące szkolenia rozwoju osobistego i zawodowego Porady prawne w kontekście działalności gosp. 50

51 WAŻNE: Zachęć (wskaż korzyści) klienta do opracowania biznesplanu przyszłej działalności. Przypomnij, że w ramach Modelu (jeżeli wsparcie jest realizowane wg pełnego Modelu) przewidziano konsultacje z profesjonalistą z dziedziny przedsiębiorczości, który pomoże mu w opracowaniu tego dokumentu. Dodatkowo, potrzebne informacje merytoryczne (w tym szablon biznesplanu) są zawarte w materiałach szkoleniowych (szkolenia twarde, Blok tematyczny: Przedsiębiorczość). Inne szablony biznesplanu są dostępne w aplikacji Life Design odnośnik Narzędzia dodatkowe. W przypadku, gdy klient nie odrzuca pomysłu na założenie własnej działalności, udostępnij mu test (do samodzielnego wykonania) PONOWNA ANALIZA GOTOWOŚCI DO ZAŁOŻENIA FIRMY. 51

52 VI. REALIZACJA CZWARTEGO SPOTKANIA W RAMACH DORADZTWA ZAWODOWEGO (Etap VII. Modelu) 1. Cel realizacji etapu VII. Głównym celem piątego etapu pracy z klientem jest ponowne przyjrzenie się gotowości do założenia firmy, a także zaktualizowanie i/lub określenie, nazwanie i zapisanie celu zawodowego wraz z etapami jego realizacji oraz potrzebnymi do tego zasobami. Dodatkowo, osoby planujące działalność gospodarczą powinny uzyskać wsparcie w zakresie wyboru tematu oraz jednostki, która przeprowadzi szkolenie w ramach tzw. szkolenia branżowego. 2. W trakcie pracy w piątym etapie modelu wykorzystywane są następujące narzędzia: Test Ponowna analiza gotowości do założenia działalności gospodarczej. Arkusz do planowania celów formularz dostępny online, wypełniany w trakcie sesji doradczej, wraz z doradcą zawodowym. 3. Wskazówki metodologiczne dla doradcy zawodowego do indywidualnej pracy z klientem w trzecim module aplikacji Life Design 50+ (Projektant Kariery) Test "PONOWNA ANALIZA GOTOWOŚCI DO ZAŁOŻENIA FIRMY" Po uzupełnieniu testu przez klienta zapoznaj się z jego wynikami. Dokonaj analizy jakościowej poszczególnych odpowiedzi (w aplikacji masz możliwość sprawdzenia jak Twój klient odpowiadał w poszczególnych pytaniach testu). Następnie, zanim przejdziesz do omawiania wyników, przypomnij wyniki z pierwszego badania narzędziem (jeśli było przeprowadzone) - Gotowość do założenia działalności (dostępny w I. module aplikacji) i zapytaj klienta o jego opinie na ten temat. Poniżej znajdziesz pytania pomocnicze, które warto zadać w trakcie spotkania z klientem i ich uzasadnienie: PYTANIE POMOCNICZE Jak Pan/Pani ocenia swoją obecną gotowość do założenia firmy? Co się zmieniło przez ostatnie tygodnie? Co miało wpływ na zmianę? UZASADNIENIE PYTAŃ Pytania pozwolą Ci poznać aktualne nastawienie klienta do pomysłu założenia firmy; przeanalizować ewentualne zmiany w sposobie myślenia, ich źródło oraz możliwe skutki. 52

53 Czy pojawiły się jakieś nowe wątpliwości, o których klient wcześniej nie myślał? Jeśli tak, zapytaj czego dotyczą te wątpliwości. Sprawdź czy udział w szkoleniach miękkich i twardych ujawnił jakieś nowe wątpliwości, czy obawy klienta. Często zwiększenie wiedzy z danej dziedziny powoduje uświadomienie sobie obszarów wymagających rozwoju. WAŻNE: Upewnij się, jakiego wsparcia klient potrzebuje na tym etapie. Udziel mu go, a w razie potrzeby przekieruj do specjalisty z dziedziny, której dotyczy trudność. Jeżeli na tym etapie klient stanowczo odrzuca pomysł zakładania własnej firmy, prace nad projektowaniem dalszych działań powinny obejmować inną formę aktywności zawodowej (np. pracę etatową). 4. Kluczowe cele do zrealizowania w trakcie dalszej pracy w ramach ostatniego spotkania klienta z doradcą zawodowym: Analiza stanu realizacji Planu Działania podsumuj to, co się zadziało od ostatniej sesji (co udało się osiągnąć, czego zabrakło itd.). W razie potrzeby zaktualizuj z klientem jego Plan Działania-w aplikacji dodajcie nowe/zmodyfikujcie cele, z opisem wymaganych działań oraz terminami. Utwierdź klienta w jego celach. Możesz zadać pytania: o Proszę sobie wyobrazić, że (cel klienta w formule dokonanej, ma Pan/Pani, osiąga Pan/Pani, jest Pan/Pani..) o Co dzięki temu ważnego Pan/Pani dla siebie osiąga? o Co dzięki temu ważnego ma okazję się zdarzyć? o Jakie dzięki temu..(cel klienta w formie dokonanej) otwierają się przez Panem/Panią możliwości? "Dodaj skrzydeł" klientowi do dalszej pracy - możesz powiedzieć: o Jak to, co Pan/Pani wypracował/a, nauczył/a się o sobie wpłynie na Pana/pani przyszłość? o Jaką wartość stworzył/a Pan/Pani dla siebie samego? 53

54 o Jestem głęboko poruszony/a tym jak. o Przyglądanie się temu jak Pana/pani entuzjazm zmienia się w umiejętności sprawia mi ogromną radość. o Towarzyszenie Panu/Pani w odkrywaniu swoich talentów jest dla mnie niezwykłym przeżyciem o To prawdziwy przywilej móc obserwować jak staje się Pan/Pani silniejszy/a. bardziej pewny siebie Obserwowanie jak staje się Pan/Pani.. dba o.. i uczy się.. to dla mnie wielka inspiracja, dziękuję Panu/Pani za to. o Oczami wyobraźni już Pana/Panią widzę jak osiąga Pan/Pani swój cel i cieszy się z o Bardzo dziękuję, za to że mogłem/am Panu/Pani towarzyszyć w opracowaniu tego planu. 5. Na zakończenie procesu doradczego: Wydrukuj raport, wraz z wynikami pracy w Etapie VII. Omów wyniki z klientem. Podsumuj i zakończ współpracę - powiedz, że Twoja rola się kończy i określ zasady ewentualnego dalszego kontaktu. Wskaż na instytucje, które mogą udzielić klientowi dalszego wsparcia. Poproś o informację zwrotną, gdy klient uruchomi działalność gospodarczą lub znajdzie pracę na etacie. 54

55 VII. PODSUMOWANIE: Klient, który zdecydował się na założenie działalności, po skorzystaniu ze wsparcia w oparciu o Innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej powinien: Znać swoje mocne strony, a także obszary do rozwoju. Wiedzieć, w jaki sposób rozwijać kompetencje kluczowe w odniesieniu do dalszych planów zawodowych. Mieć opracowany Plan Dalszego działania z wyszczególnionymi czynnościami, wymaganymi zasobami oraz terminami realizacji. Wiedzieć jak opracować biznesplan przyszłej działalności. Wiedzieć, gdzie może znaleźć podmioty, które mogą udzielić mu wsparcia w realizacji dalszych zamierzeń zawodowych. Klient, który zdecydował się na poszukiwanie pracy na etacie, po skorzystaniu ze wsparcia w oparciu o Innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej powinien: Znać swoje mocne strony, a także obszary do rozwoju. Wiedzieć, w jaki sposób rozwijać kompetencje kluczowe w odniesieniu do dalszych planów zawodowych. Mieć opracowany Plan Dalszego działania z wyszczególnionymi czynnościami, wymaganymi zasobami oraz terminami realizacji. Mieć opracowane dokumenty aplikacyjne. Wiedzieć jak modyfikować CV i LM pod kątem różnych branż i stanowisk. Wiedzieć, jakie metody poszukiwania pracy będę w jego przypadku najskuteczniejsze 55

56 VIII. Załączniki: Załącznik a. Opis procesu oraz efektów realizacji doradztwa z wykorzystaniem aplikacji multimedialnej Life Design 50+, z podziałem na etapy. Aplikacja Life Design 50+ składa się z trzech Modułów odpowiadających poszczególnym etapom pracy klienta z doradcą zawodowym, zdefiniowanych w ramach Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ Opis procesu oraz efektów realizacji doradztwa zawodowego w module I aplikacji Life Design 50+ (KAPITAŁ KARIERY) MODUŁ I - KAPITAŁ KARIERY (Etap II. Modelu) Działania realizowane przez klienta Zapoznanie się z instrukcją użytkowania i informacją o ochronie danych osobowych. Rejestracja (klient otrzymuje na podany adres link aktywacyjny). Logowanie Działania realizowane przez doradcę zawodowego Zapoznanie się z instrukcją użytkowania i informacją o ochronie danych osobowych. Rejestracja - (doradca otrzymuje na podany adres e- mail link aktywacyjny). Logowanie - zakładanie profilu zawodowego, widocznego dla potencjalnych klientów doradztwa. Klient uzupełnia: 1. Formularz do zebrania informacji z zakresu: danych osobowych, doświadczenia zawodowego, posiadanych kompetencji. Dodatkowe pola i narzędzia: 2. Formularz Moje kompetencje (kolejne narzędzie pomagające w szacowaniu zasobów), 3. Pole do wpisania informacji o ewentualnym pomyśle i zakresie potencjalnej działalności gospodarczej, 4. Kwestionariusz: Gotowość do prowadzenia własnej firmy Zapis wprowadzonych danych - klient ma możliwość dokonywania zapisu na każdym etapie pracy w ramach danego Modułu. Zaznaczenie chęci spotkania się z doradcą i wybór doradcy zawodowego (klient ma możliwość przeglądu profili zawodowych doradców zarejestrowanych w aplikacji; może również wyszukać doradcy według preferowanej lokalizacji). Doradca zawodowy, drogą mailową, otrzymuje informacje o kliencie i rozpoczętym procesie doradczym. Ma możliwość wglądu w wyniki pracy klienta. Doradca, drogą mailową lub telefoniczną proponuje klientowi dogodny termin spotkania. 56

57 Wylogowanie Wylogowanie Ważne: wszelkie dodatkowe informacje płynące z kolejnych spotkań doradztwa zawodowego (t.j. dane z wywiadu, obserwacje, hipotezy do dalszej pracy doradczej) doradca zawodowy wpisuje w tzw. Notatniku dedykowanym wyłącznie dla danego klienta. Klient nie ma wglądu do danych w nim zawartych. W trakcie spotkania indywidualnego doradca korzysta z aplikacji Life Design 50+. Może, przy wiedzy i zgodzie klienta edytować wprowadzone wcześniej dane (modyfikacja, uzupełnianie, usuwanie). W aplikacji zamieszczono także plik - opcjonalne narzędzie pt. Wartości, wraz z instrukcję stosowania. Służy ono refleksji na temat kluczowych dla klienta wartości i może stać się podstawą do analizy ich znaczenia w kontekście dalszego procesu preinkubacji. Doradca może je pobrać, wydrukować i wykonać w trakcie sesji indywidualnej. Narzędzie jest również dostępne, jako Załącznik c, do niniejszego opracowania. Celem indywidualnego spotkania jest: Zawarcie kontraktu oraz nawiązaniu pozytywnej relacji z klientem. Uzupełnienie danych w profilu klienta. Wstępna diagnoza gotowości do założenia własnej działalności gospodarczej. Omówienie wyników i informacji zawartych w raporcie. Wydruk raportu podsumowującego pierwsze spotkanie. Przedstawienie celów i zasady pracy w III Etapie. Zgłoszenie gotowości do pomocy w razie trudności z pracą w drugim module aplikacji. Zmotywowanie klienta do dalszej pracy, poprzez pokazanie korzyści wynikających ze wspólnej pracy. Efektem pracy w II etapie modelu, z wykorzystaniem aplikacji Life Design 50+ jest: Ocena poziomu gotowości do założenia własnej działalności gospodarczej, klienta który jest w początkowej fazie procesu preinkubacji przedsiębiorczej. Generowany automatycznie raport podsumowujący dane zebrane w trakcie pracy w pierwszym module aplikacji (podsumowanie zawodowe, posiadane zasoby). Raport ma postać edytowalną dzięki czemu doradca może kopiować zebrane dane np. do systemu Syriusz, używanego w publicznych instytucjach rynku pracy. CV w formie elektronicznej i/lub drukowanej (generowane z aplikacji), które może się przydać np. w procesie ubiegania się o środki zewnętrzne na założenie własnej firmy lub w przypadku niezdecydowania się na założenie firmy do aktywnego poszukiwania pracy. Zwiększenie samoświadomości klienta na temat posiadanych zasobów (m.in. wiedza, umiejętności, zasoby materialne, osobowe, inne). Opracowanie celów dalszej pracy, realizowanej w ramach modelu. 57

58 Opis procesu oraz efektów realizacji procesu doradczego w module II Architekt Szkoleń i Doradztwa MODUŁ II - ARCHITEKT SZKOLEŃ I DORADZTWA (Etap III. Modelu) Działania realizowane przez klienta Logowanie do aplikacji Działania realizowane przez doradcę zawodowego Logowanie do aplikacji Zapoznaje się z instrukcją, zawierającą między innymi opis celów III Etapu modelu. Klient zapoznaje się z instrukcjami i wypełnia kolejno kwestionariusze: Otrzymuje drogą mailową informację o rozpoczęciu przez klienta pracy w drugim module. Monitorowanie postępów pracy 1. Hierarchia wartości zawodowych. 2. Samoocena Kompetencji Przedsiębiorczych. Zapis wprowadzonych danych - klient ma możliwość dokonywania zapisu na każdym etapie pracy w ramach danego Modułu. - na zakończenie klient otrzymuje informacje, iż wyniki oraz ich interpretacja zostaną przedstawione w trakcie drugiego spotkania z doradcą zawodowym. Zaznaczenie chęci spotkania się ze swoim doradcą zawodowym. Wylogowanie Doradca, drogą mailową lub telefoniczną proponuje klientowi dogodny termin spotkania. Wylogowanie Przed spotkaniem doradca zapoznaje się z wynikami. Dokonuje również analizy jakościowej poszczególnych odpowiedzi dokonanych przez klienta. Wydruk raportu. W trakcie spotkania, w miarę potrzeby, doradca wprowadza dane do Notatnika dedykowanego klientowi. Celem indywidualnego spotkania jest: Omówienie wyników uzyskanych w procesie badawczym. Omówienie zdefiniowanych luk kompetencyjnych i ich wpływu na efektywność procesu preinkubacji przedsiębiorczej. Zaplanowanie wraz z klientem działań rozwojowych w oparciu o wskazówki wygenerowane automatycznie przez aplikację (wskazówki znajdują się w edytowalnym raporcie). WAŻNE: doradca decyduje o ostatecznym kształcie wskazówek-automatycznie generowana treść wskazówek może być dowolnie modyfikowana, uzupełniania. Wydruk dla klienta raportu podsumowującego drugie spotkanie. Omówienie kolejnych etapów i działań planowanych w dalszej fazie wsparcia. Przedstawienie korzyści (cele szkoleniowe) wynikających z udziału w szkoleniach miękkich oraz twardych (Etap IV. modelu). 58

59 Przedstawienie celów i zasady pracy w V. Etapie (trzecie spotkanie z doradcą zawodowym). Efektem pracy w III. Etapie modelu, z wykorzystaniem aplikacji jest: Generowany automatycznie raport podsumowujący dane zebrane w trakcie pracy w drugim module aplikacji. Raport ma postać edytowalną dzięki czemu doradca może modyfikować zebrane dane w celu pełnego dopasowania jego zawartości do ustaleń dokonanych w trakcie dotychczasowej pracy. Treść może być również kopiowana np. do systemu Syriusz, używanego w publicznych instytucjach rynku pracy. Zwiększenie samoświadomości klienta na temat potrzeb rozwojowych (luki kompetencyjne), w kontekście skutecznej preinkubacji przedsiębiorczej. Zapoznanie się z rekomendacjami rozwojowymi służącymi uzupełnieniu luk kompetencyjnych. Zwrócenie uwagi przez doradcę, która ze wskazanych potrzeb rozwojowych może być zrealizowana w ramach uczestnictwa w szkoleniach miękkich oraz twardych. Poznanie przez Klienta celów dalszej pracy, realizowanej w ramach modelu. 59

60 Opis procesu oraz efektów realizacji procesu doradczego w module III Projektant Kariery MODUŁ III - PROJEKTANT KARIERY (Etap V i VII Modelu) Działania realizowane przez klienta Działania realizowane przez doradcę zawodowego ETAP V Modelu Logowanie do aplikacji Zapoznaje się z instrukcją, zawierającą między innymi opis celów V etapu modelu. Klient wypełnia (samodzielnie lub na spotkaniu z doradcą) formularz Projektowanie Dalszych Działań: Logowanie do aplikacji Otrzymuje drogą mailową informację o rozpoczęciu pracy przez klienta. Monitorowanie postępów pracy Zapis wprowadzonych danych - klient ma możliwość dokonywania zapisu na każdym etapie pracy w ramach danego Modułu. - na zakończenie klient otrzymuje informacje, iż wyniki oraz ich interpretacja zostaną przedstawione w trakcie indywidualnego, trzeciego spotkania z doradcą zawodowym. Zaznaczenie chęci spotkania się ze swoim doradcą zawodowym. Wylogowanie Otrzymuje informacje o zakończeniu przez klienta pracy z aplikacją. Doradca, drogą mailową lub telefoniczną proponuje klientowi dogodny termin spotkania. Wylogowanie Przed spotkaniem doradca zapoznaje się z wynikami. Dokonuje również analizy poszczególnych odpowiedzi dokonanych przez klienta. Celem indywidualnego spotkania jest: Poznanie indywidualnej oceny efektów szkoleń miękkich oraz twardych, w których wziął udział klient. Określenie, nazwanie i zapisanie głównego celu zawodowego wraz z etapami jego realizacji i potrzebnymi do tego zasobami. Zaplanowanie dalszych działań rozwojowych, które mają doprowadzić do osiągnięcia założonego celu zawodowego preinkubacji przedsiębiorczej. Przeanalizowanie wstępnego pomysłu na firmę. Efektem pracy w V etapie modelu, z wykorzystaniem aplikacji Life Design 50+ jest: Generowany automatycznie raport podsumowujący dane zebrane w trakcie pracy w trzecim module aplikacji. Raport ma postać edytowalną. Zwiększenie samoświadomości klienta na temat posiadanych już zasobów oraz tych, które są potrzebne do założenia własnej działalności lub do skutecznej aktywizacji na rynku pracy. Sporządzenie listy instytucji, które mogą udzielić wsparcia w zakresie zdefiniowanych potrzeb (lista opracowywana na postawie bazy danych dostępnej w aplikacji). Wydruk planu działań wymaganych do założenia własnej firmy, bądź skutecznego znalezienia zatrudnienia. 60

61 ETAP VII Modelu Logowanie do aplikacji Zapoznaje się z instrukcją, zawierającą między innymi opis celów VII etapu modelu. Klient wypełnia samodzielnie test: Logowanie do aplikacji Otrzymuje drogą mailową informację o rozpoczęciu pracy przez klienta. Monitorowanie postępów pracy Ponowna analiza gotowości do założenia firmy (formularz online). Zapis wprowadzonych danych - na zakończenie klient otrzymuje informacje, iż wyniki oraz ich interpretacja zostaną przedstawione w trakcie indywidualnego, czwartego spotkania z doradcą zawodowym. Zaznaczenie chęci spotkania się ze swoim doradcą zawodowym. Wylogowanie Otrzymuje informacje o zakończeniu przez klienta pracy z aplikacją. Doradca, drogą mailową lub telefoniczną proponuje klientowi dogodny termin spotkania. Wylogowanie Przed spotkaniem doradca zapoznaje się z wynikami. Dokonuje również analizy jakościowej poszczególnych odpowiedzi dokonanych przez klienta. Celem indywidualnego spotkania jest: Poznanie oceny efektów doradztwa indywidualnego. Aktualizacja celów wraz z etapami ich realizacji i potrzebnymi do tego zasobami. Zaplanowanie dalszych działań rozwojowych, które mają doprowadzić do osiągnięcia założonego celu zawodowego preinkubacji przedsiębiorczej. Ponowna analiza gotowości do założenia firmy i porównanie wyników z tymi otrzymanymi w drugim etapie modelu analiza i interpretacja dokonanych zmian. Przeanalizowanie pomysłu na firmę i udzielenie stosownego wsparcia umożliwiającego skuteczną aktywizację. Efektem pracy w VII Etapie modelu, z wykorzystaniem aplikacji jest: Generowany automatycznie raport podsumowujący dane zebrane w trakcie pracy w trzecim module aplikacji. Raport ma postać edytowalną. Zdobycie wiedzy na temat poziomu gotowości klienta do założenia własnej działalności gospodarczej. Zwiększenie samoświadomości klienta na temat posiadanych już zasobów oraz tych, które są potrzebne do założenia własnej działalności lub do skutecznej aktywizacji na rynku pracy. Podjęcie decyzji o formach dalszej aktywizacji (założenie własnej firmy versus inne formy aktywności zawodowej). Sporządzenie listy instytucji, które mogą udzielić wsparcia w zakresie zdefiniowanych potrzeb (lista opracowywana na postawie bazy danych dostępnej w aplikacji). Wydruk planu działań wymaganych do założenia własnej firmy, bądź skutecznego znalezienia zatrudnienia. 61

62 Załącznik b. Instrukcja zakładania elektronicznej skrzynki pocztowej 1. Wejdź na jedną z dostępnych stron umożliwiających założenie darmowej skrzynki , np.: 2. Kliknij polecenie: Nie masz konta? Załóż je» 3. W formularzu wypełnij żądane dane osobowe umożliwiające założenie skrzynki. 4. Zadbaj, aby Twój login był łatwy do zapamiętania. Najlepiej gdyby wskazywał na Twoje imię i nazwisko. Np. jankowalski@wp.pl Jeżeli ktoś o podobnym nazwisku założył już skrzynkę na portalu, możesz np. dodać cyfry do proponowanego loginu np.: jankolwalski1958@wp.pl Program do zakładania skrzynki podpowie Ci czy Twój login jest prawidłowy. 5. W kolejnym kroku ustaw hasło, z pomocą którego będziesz logował się do swojej skrzynki i które będzie jednocześnie zabezpieczało zgromadzone wiadomości. Zadbaj by hasło było odpowiednio złożone oprócz liter możesz używać cyfr oraz znaków specjalnych (np.: ^, $#@$, itp.). Również i w tym przypadku program podpowie Ci na ile Twoje hasło jest skuteczne i pozwoli na właściwą ochronę konta (powinien pokazać się zielony komunikat: Siła hasła: wystarczające :) 6. Jeśli obawiasz się, że zapomnisz hasła, możesz je sobie zapisać na kartce i schować w bezpiecznym miejscu. 7. Jeżeli akceptujesz treść regulaminów, to zaznacz wskazane pole - Potwierdzam powyższe zgody, akceptuję Regulamin Konta Portalu Wirtualna Polska i zobowiązuję się do przestrzegania jego postanowień. Pamiętaj, że zakładanie darmowej skrzynki wiążę się przeważnie z koniecznością zaznaczenia (w przypadku niektórych portali wszystkich) pól związanych z przetwarzaniem Twoich danych osobowych. 8. W ostatnim kroku przepisz we wskazanym polu kod z obrazka. Jest to standardowa procedura związana z rejestracją. W przypadku błędnego wpisu, możesz wygenerować nowy obrazek. W tym celu kliknij polecenie: Załaduj inny obrazek 9. Następnie kliknij przycisk Załóż konto 10. Gratulacje! Właśnie założyłeś konto. Ten komunikat wskaże Ci, że zakładanie skrzynki zakończyło się pomyślnie. 11. Możesz już korzystać ze swojej skrzynki pocztowej przechodząc bezpośrednio do strony logowania: 62

63 12. Po zalogowaniu (wpisaniu we właściwe pola loginu i hasła) do skrzynki, w górnej lewej stronie masz możliwość odczytania otrzymanej poczty (Odebrane). Warto również regularnie sprawdzać folder o nazwie Spam, ponieważ zdarza się, że program błędnie lokuje tam wiadomości, które powinny znaleźć się w folderze Odebrane. 13. Aby wysłać wiadomość naciśnij, w górnej części strony pole napisz Otworzy się nowe okno, w którym, oprócz adresu odbiorcy, tematu, wpiszesz treść swojej wiadomości. 14. Pamiętaj, aby po skończeniu pracy zawsze nacisnąć przycisk wyloguj w górnym prawym rogu. Dzięki temu nieuprawnione osoby nie będą mogły wejść na Twoją skrzynkę pocztową. 63

64 Załącznik c. Ćwiczenia Wartości INSTRUKCJA DLA DORADCY: Ocena własnej hierarchii wartości, w tym wartości zawodowych, jest elementem strategii określenia prawidłowych wyborów życiowych, służy rozwinięciu samoświadomości człowieka, szczególnie przydatnej w kształtowaniu motywacji do podejmowania wyzwań zawodowych. Dlaczego należy pogłębić wiedzę dotyczących wartości istotnych dla klienta: Wartości wpływają na oczekiwania osoby związane z pracą oraz karierą zawodową. Są one obok zainteresowań zawodowych oraz potrzeb motorem rozwoju zawodowego oraz różnicowania się preferencji zawodowych, aspiracji i celów. Istotnym kryterium wyboru zawodu/miejsca pracy/formy aktywności zawodowej jest ocena szans realizacji preferowanych przez osobę wartości. Wartości odgrywają istotną rolę w momencie dokonywania wyborów zawodowych. W oparciu o nie dokonywana jest przez klienta selekcja potencjalnych ścieżek aktywizacji, a w następnej kolejności wybór konkretnego profilu działalności. Osoby, których rozwój zawodowy jest zgodny z preferowanymi przez nie wartościami osiągają wyższą satysfakcję z pracy w porównaniu z osobami, które oceniają własny rozwój zawodowy jako niezgodny z własnym systemem wartości. Wartości pełnią istotną rolę nie tylko w pracy zawodowej, ale również w aktywności pozazawodowej jednostki. W poniższej tabeli wypisano 50 różnych wartości, także tych związanych ze sferą zawodową. Poproś klienta, aby zapoznał się z tymi wartościami i przypisał im cyfrę od 1 do 5, w zależności od tego na ile dana wartość ma dla niego znaczenie: 1 - wysoko cenię, 2 - często cenię, 3 - czasami cenię, 4 - mało cenię, 5 - rzadko cenię Poproś, aby spośród wartości, które zostały wskazane jako najważniejsze (oceny 1,2), klient wybrał 5 szczególnie dla niego istotnych i zapytaj o motywację podjętych wyborów. Dopytaj również, czy wskazane wartości mogą w jakiś sposób (pozytywny lub negatywny) wpłynąć na realizację dalszych planów zawodowych. Zaobserwuj w jaki sposób klient podejmuje decyzje dotyczące rangowania oraz wyboru kluczowych pięciu wartości. Zwróć uwag na to, które wartości zaznacza szybko, a przy których waha się, zastanawia. Przyjrzyj się w jaki sposób pracuje klient komentuje, czy też pracuje w ciszy. Dodatkowe informacje o stosunku klienta wobec poszczególnych wartości możesz zyskać dzięki analizie jego wypowiedzi. Możesz również dopytać w jaki sposób klient rozumie poszczególne pojęcia. Uzyskane informacje możesz wykorzystać w procesie definiowania zasobów (etap I modelu), a także określania celów rozwojowych (etap IV modelu).

65 WYTRWAŁOŚĆ WŁADZA TRADYCJA AUTORYTET determinacja, silna wola, konsekwencja w działaniu kontrola nad innymi, możliwość decydowania za innych, wpływ ma działania innych zachowania zgodne z obyczajami, poglądami i zasadami postępowania uznanie, poważanie, wpływ na zachowania i myślenie innych AWANS CHĘĆ NIESIENIA POMOCY UCZCIWOŚĆ ZDROWIE otrzymanie wyższego stanowiska, uzyskanie lepszej pozycji społecznej zajmowanie się innymi, wychodzenie naprzeciw potrzebom innych postępowanie godne przyzwoitości, szczerość, sumienność dobra kondycja, dobre samopoczucie WIEDZA SPRAWIEDLIWOŚĆ SZCZEROŚĆ PORZĄDEK ogół wiadomości, umiejętności w jakiejś dziedzinie uczciwość, obiektywizm, bezstronność, równe możliwości dla innych otwartość, bezpośredniość ład, czystość, ustalona kolejność rzeczy i zjawisk ZABAWA ROZSĄDEK WYZWANIE WIARA humor, spontaniczność, brak problemów logika, racjonalizm, nie kierowanie się uczuciami w podejmowaniu decyzji podejmowanie trudnych zadań, wypróbowywanie granic swoich możliwości postępowanie zgodne z wyznawanymi przekonaniami religijnymi 65

66 PRZYGODA POKÓJ APROBATA OCHRONA ŚRODOWISKA niecodziennie, niezwykłe wydarzenie Ład i bezpieczeństwo, brak konfliktów i przemocy Uznanie, akceptacja, potwierdzenie naszej wartości, opinii, działania szacunek dla zasobów natury i przyszłości Ziemi DOBROBYT RODZINA PRACA WYBACZANIE ZESPOŁOWA warunki materialne zapewniające wysoki poziom życia poświęcenie czasu dla swoich najbliższych, troska o zaspokojenie ich potrzeb współpraca z innymi wokół wspólnego celu zdolność usprawiedliwiania innych, zapominanie o urazach PRYWATNOŚĆ PRZYJAŹŃ SZACUNEK POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI własne, osobiste sprawy więź między osobami oparta na wzajemnej życzliwości, szczerości, zaufaniu i pomocy okazywanie respektu, docenianie bycie razem z innymi, tożsamość grupowa 66

67 BEZPIECZEŃSTWO KONKUROWANIE WEWNĘTRZNA HARMONIA WEWNĘTRZNY ROZWÓJ poczucie pewności, brak zagrożenia chęć bycia najlepszym, dążenie do wykonywania rzeczy lepiej niż inni wolność od wewnętrznych konfliktów, równowaga wewnętrzna chęć uczenia się, praca nad sobą, odkrywanie swojej osobowości ODWAGA KREATYWNOŚĆ SAMODYSCYPLINA DYPLOMACJA zdolność do przezwyciężania strachu, gotowość do zrobienia czegoś niebezpiecznego lub trudnego nowe sposoby realizowania zadań, wynalazczość, bogactwo idei kontrola nad sobą, opanowanie, trzymanie się określonych zasad postępowania zręczność w postępowaniu, taktowność SUKCES STATUS INTELEKTUALNY KOMPETENCJE POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI osiągnięcie dobrych wyników, praca na którą inni zwracają uwagę posiadanie uznania jako ekspert, osoba, która posiada wiedzę bycie dobrym w tym, co się robi, posiadanie wiedzy i umiejętności, efektywność szacunek dla samego siebie, akceptowanie siebie 67

68 STABILNOŚĆ RADOŚĆ WYGLĄD KOMUNIKACJA stałość, niezmienność, pewność, stan równowagi osobiste zadowolenie, zabawa, humor miła, ładna powierzchowność, dobre ubranie, utrzymywanie się w dobrej formie otwarty dialog, wymiana punktów widzenia SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA KONSENSUS TOLERANCJA ESTETYKA przynależność do osób mieszkających na danym obszarze, wspólnota sąsiedzka decyzje osiągane w wyniku porozumienia szacunek dla innych, akceptowanie odmienności innych piękno, ład i harmonia elementów wyglądu zewnętrznego NIEZALEŻNOŚĆ OPTYMIZM samodzielność w myśleniu i działaniu pogoda ducha, nie uleganie złym nastrojom, wiara w przyszłość 68

69 Alternatywna propozycja ćwiczenia Wartości Wartości Poniżej znajduje się 50 różnych wartości. Każda z wartości została krótko opisana, aby wiadomo było jak należy ją rozumieć. 1. Wybierz dziesięć z wartości, które są dla Ciebie najważniejsze i następnie ułóż je w kolejności od 1 do 10, gdzie 1 oznacza najważniejsze, 10 najmniej ważne z wartości wybranych. 69

70 PRYWATNOŚĆ - własne, osobiste PRZYJAŹŃ - więź między osobami oparta na wzajemnej życzliwości, szczerości, zaufaniu i pomocy SZACUNEK - okazywanie respektu, docenianie POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI - bycie razem z innymi, tożsamość grupowa BEZPIECZEŃSTWO - poczucie pewności, brak zagrożenia KONKUROWANIE - chęć bycia najlepszym, dążenie do wykonywania rzeczy lepiej niż inni WEWNĘTRZNA HARMONIA - wolność od wewnętrznych konfliktów, równowaga wewnętrzna WEWNĘTRZNY ROZWÓJ - chęć uczenia się, praca nad sobą, odkrywanie swojej osobowości NIEZALEŻNOŚĆ - samodzielność w myśleniu i działaniu nieuleganie naciskom OPTYMIZM - pogoda ducha, nie uleganie złym nastrojom, wiara w przyszłość STABILNOŚĆ - stałość, niezmienność, pewność, stan równowagi RADOŚĆ - osobiste zadowolenie, zabawa, humor WYGLĄD - miła, ładna powierzchowność, dobre ubranie, utrzymywanie się w dobrej formie KOMUNIKACJA - otwarty dialog, wymiana punktów widzenia SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - przynależność do osób mieszkających na danym obszarze, wspólnota sąsiedzka KONSENSUS - decyzje osiągane w wyniku porozumienia TOLERANCJA - szacunek dla innych, akceptowanie odmienności innych ESTETYKA - piękno, ład i harmonia elementów wyglądu zewnętrznego ODWAGA - zdolność do przezwyciężania strachu, gotowość do zrobienia czegoś niebezpiecznego lub trudnego KREATYWNOŚĆ - nowe sposoby realizowania zadań, wynalazczość, bogactwo idei SAMODYSCYPLINA - kontrola nad sobą, opanowanie, trzymanie się określonych zasad postępowania DYSCYPLINA - zręczność w postępowaniu, taktowność SUKCES - osiągnięcie dobrych wyników, praca którą inni zwracają uwagę STATUS INTELEKTUALNY - posiadanie uznania jako ekspert, osoba, która posiada wiedzę KOMPETENCJE - bycie dobrym w tym, co się robi, posiadanie wiedzy i umiejętności, efektywność POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI - szacunek dla samego siebie, akceptowanie siebie WYTRWAŁOŚĆ - determinacja, silna wola konsekwencja w działaniu WŁADZA - kontrola nad innymi, możliwość decydowania za innych, wpływ na działanie innych TRADYCJA - zachowanie zgodne z obyczajami, poglądami i zasadami postępowania AUTORYTET - uznanie, poważanie, wpływ na zachowania i myślenie innych AWANS - otrzymanie wyższego stanowiska, uzyskanie lepszej pozycji społecznej CHĘĆ NIESIENIA POMOCY - zajmowanie się innymi, wychodzenie naprzeciw potrzebom innych UCZCIWOŚĆ - postępowanie godne, przyzwoitości, szczerość, sumienność ZDROWIE - dobra kondycja, dobre samopoczucie PRZYGODA - niecodzienne, niezwykłe wydarzenie POKÓJ - ład i bezpieczeństwo, brak konfliktów i przemocy APROBATA - uznanie, akceptacja, potwierdzenie naszej wartości OCHRONA ŚRODOWISKA - Szacunek dla zasobów natury i przyszłości Ziemi DOBROBYT - warunki materialne zapewniające wysoki poziom życia RODZINA - poświęcenie czasu dla swoich najbliższych, troska o zaspokojenie ich potrzeb PRACA ZESPOŁOWA - współpraca z innymi wokół wspólnego celu WYBACZANIE - zdolność usprawiedliwiania innych, zapominanie o urazach WIEDZA - ogół wiadomości, umiejętności w jakiejś dziedzinie SPRAWIEDLIWOŚĆ - uczciwość, obiektywizm, bezstronność, równe możliwości dla wszystkich SZCZEROŚĆ otwartość, bezpośredniość PORZĄDEK - ład, czystość, ustalona kolejność rzeczy i zjawisk ZABAWA - humor, spontaniczność, brak problemów ROZSĄDEK - logika, racjonalizm, nie kierowanie się uczuciami w podejmowaniu decyzji WYZWANIA - podejmowanie trudnych zadań, wypróbowywanie granic swoich możliwości WIARA - postępowanie zgodne, z wyznawanymi przekonaniami religijnymi 70

71 2. Oceń wybrane przez siebie wartości od 1 do 10 w zależności od tego, na ile realizujesz je w swoim życiu, gdzie 1 oznacza najczęściej staram się realizować, 10 najrzadziej mam okazję realizować w swoim życiu

72 3. Wpisz w tabelę poniżej 7 wartości, które wybrałeś w porządku od najważniejszej i którymi kierujesz się w życiu zawodowym. Kolumna pionowa (1) powinna być analogiczna z poziomą (0). Porównuj ze sobą wartości parami. Wynik wpisz w kratce na skrzyżowaniu wartości, tak by znalazł się tam symbol wartości ważniejszej z tych dwóch (1 lub 0). Policz punkty w kolejnych wierszach. Zastanów się nad interpretacją takiej Hierarchii wartości. 0 suma 1 72

73 Załącznik d. Graficzna prezentacja Innowacyjnego modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób

74 Załącznik e. Piramida kompetencji - opis metodologii wraz z definicjami poszczególnych kompetencji oraz wskaźnikami behawioralnymi. 1. Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych Jednym z kluczowych elementów innowacji projektu Dojrzała przedsiębiorczość - innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ jest ocena uczestników pod kątem kompetencji sprzyjających przedsiębiorczości, czyli takich kompetencji, których przejawianie jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Określenie mocnych stron oraz obszarów do rozwoju w zakresie oczekiwanych kompetencji przedsiębiorczych jest jednym z kluczowych etapów preinkubacji przedsiębiorczości wśród osób w dojrzałym wieku. Rozwiązanie to jest zgodne z koncepcjami rozwoju zawodowego człowieka ujętymi w podejściach: uczenie się przez całe życie oraz zarządzanie kompetencjami. Koncepcja uczenia się przez całe życie nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób w wieku 50+, które wielokrotnie doświadczają marginalizacji zawodowej właśnie z powodu braku bądź dezaktywujących się kompetencji zawodowych. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na fakt, że wraz z wiekiem spada motywacja do kształcenia. Zgodnie z raportem z wyników badań na zlecenie PARP Bilansu Kapitału Ludzkiego z 2012 r. (Bilans Kapitału Ludzkiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2012) jedynie 20% Polaków w wieku w przedziale lat dokształcało się w jakiejkolwiek formie w roku poprzedzającym badanie. Najbardziej bierną grupą wśród tych osób byli ludzie starsi w grupie osób bezrobotnych w wieku od 50 do 64 lat 88% nie dokształcało się w żaden sposób, natomiast wśród pracujących, w tej samej grupie wiekowej, było to 78%. Optymistycznie nie nastraja fakt, że w dalszym ciągu chęć uczestnictwa w kursach i szkoleniach spada wraz z wiekiem w grupie wiekowej 50-59/64 lat deklaruje ją jedynie 9% respondentów. Powyższe dane potwierdzają zasadność oparcia się na koncepcji uczenia się przez całe życie, stanowiąc również dodatkowy argument za opracowaniem odrębnej metodologii doradczej i szkoleniowej dedykowanej dla tej grupy osób. Na potrzeby metodologii stosowanej w modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ przyjęto podejście behawioralne, zgodnie z którym kompetencje zawodowe są rozpatrywane w ramach kategorii zachowań determinowanych wiedzą (o tym, jak należy się zachować), umiejętnościami (zachowania się w określony sposób) oraz motywacją do zachowania się w określony sposób. Przejawianie kompetentnego zachowania w określonych warunkach sprzyja efektywnej realizacji zadań zgodnie z wymogami sytuacji (Filipkowska, Jurek, Molenda, 2004; Jurek, 2012). Behawioralne 74

75 podejście do kompetencji stawia w centrum zainteresowań zachowania sprzyjające efektywności (Horton, 2010). Prekursorem tego podejścia jest McClelland (1973), który podkreślał rolę konkretnych zachowań, uznawanych za pożądane na danym stanowisku pracy z powodu ich wpływu na osiąganie oczekiwanych rezultatów. Kontynuatorami tego podejścia są między innymi Boyatzis (1982) autor modelu efektywnego wykonywania pracy oraz Spencer i Spencer (1993). Skoncentrowanie się w modelu kompetencyjnym na zachowaniach wiąże się ponadto z następującymi charakterystykami kompetencji: koncentrowanie się na zachowaniach przejawianych w trakcie wykonywania zadań, podatność kompetencji na proces uczenia się w efekcie nabywania doświadczenia, obserwowalność zachowań oraz dyspozycji warunkujących te zachowania oraz możliwość analizowania potrzeb rozwojowych w tym obszarze, uniwersalność oznaczająca możliwość zastosowania tych samych kompetencji w wielu różnych zadaniach. W jednym, jak i drugim podejściu szczególny nacisk kładziony jest na rozwój nowych umiejętności (m.in. umiejętności interpersonalnych) w kierunku podejmowania się coraz to nowych ról i zadań. W przypadku opracowanego modelu kreuje się możliwość doskonalenia (rozwoju lub nabywania kompetencji) w kierunku przedsiębiorczości, opierając się na motywacji osób do uczenia się i działania w tym kierunku. Aby móc zrealizować ten cel konieczne było zidentyfikowanie kompetencji kluczowych z perspektywy zakładania i prowadzenia własnej firmy, a także stworzenie narzędzi do ich badania. W pracach tych niezbędne okazało się również uwzględnienie kontekstu dojrzałego wieku osób korzystających różnych form wsparcia dostępnych w ramach modelu. 2. Przebieg prac nad Piramidą Kompetencji Przedsiębiorczych Proces tworzenia katalogu kompetencji, obejmującego nazwy, definicje oraz wskaźniki behawioralne obejmował następujące etapy: 1) Zogniskowany wywiad grupowy (grupa fokusowa). Warsztat zorganizowany podczas pierwszego Panelu Ekspertów z udziałem doradców zawodowych, osób w wieku 50+ oraz ekspertów z zakresu przedsiębiorczości. Podczas warsztatu niezależnie, w dwóch zespołach wypracowano kryteria (cechy), jakimi powinny się charakteryzować osoby w wieku powyżej 50 r.ż. zakładające własną działalność gospodarczą. Podczas warsztatu dyskutowano również 75

76 najważniejsze bariery przedsiębiorczości w tej grupie wiekowej. Następnie podczas wspólnej dyskusji wybrano te właściwości (cechy, umiejętności), które powtarzały się najczęściej w obu grupach, a także spełniały kryterium rozwijalności koncentrowano się wyłącznie na tych aspektach, które można zmienić i doskonalić. Na podstawie wyników dyskusji uczestników grupy fokusowej opracowano zestaw kompetencji wraz z propozycją wskaźników behawioralnych, czyli zachowań, po których można poznać, że dana kompetencja jest przejawiana. 2) Badanie trafności metodą sędziów kompetentnych. Zadaniem sędziów (ekspertów zaangażowanych w pracę przy projekcie) było ocenienie na pięciopunktowej skali na ile zaproponowane stwierdzenia trafnie opisywały zidentyfikowane podczas wcześniejszego etapu kompetencje oraz na ile posiadanie poszczególnych kompetencji (przejawianie zachowań opisujących te kompetencje) jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. Dodatkowo sędziowie mogli wskazać inne kompetencje (nie ujęte w zestawie), które ich zdaniem są kluczowe z perspektywy zakładania i prowadzenia własnej firmy przez osoby 50+. W efekcie przyjęto wszystkie kompetencje i większość opisujących je zachowań oraz zaproponowane trzy nowe kryteria. 3) Dyskusja moderowana. Gotowy do zastosowania w projekcie zestaw kompetencji przedsiębiorczych opracowano podczas dyskusji moderowanej podczas jednego z Roboczych Spotkań Ekspertów. Podczas spotkania zweryfikowano nazwy, definicje oraz wskaźniki behawioralne opracowanych kompetencji. Tak opracowany materiał stał się podstawą do stworzenia kwestionariusza samooceny kompetencji przedsiębiorczych. 4) Weryfikacja opisów kompetencji przedsiębiorczych na podstawie doświadczeń z ich wykorzystywaniem. Na podstawie doświadczeń doradców zawodowych, pracujących z uczestnikami projektu Dojrzała przedsiębiorczość wprowadzono zmiany w nazwach oraz opisach kompetencji tak, aby ułatwić ich zrozumienie. Ostateczną wersję Piramidy Kompetencji Przedsiębiorczych zawiera Tabela nr 3, umieszczona na końcu załącznika. 3. Charakterystyka modelu kompetencji pt. Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych Model jest zestawem kompetencji potrzebnych przy zakładaniu i prowadzeniu własnej firmy. Zawiera 10 kryteriów pogrupowanych w 4 kategorie zaprezentowane na Rysunku 1. Szczegółowy opis wskaźników behawioralnych przypisanych do każdej z kompetencji zamieszczono na końcu niniejszego opracowania (Tabela nr 2). 76

77 Rysunek 1. Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych. Kompetencje biznesowe: Nastawienie przedsiębiorcze Umiejętności sprzedażowe Budowanie relacji biznesowych Kultura i etyka w biznesie Kompetencje społeczne: Asertywność Komunikatywność Kompetencje osobiste: Radzenie sobie z niepewnością Organizacja pracy Kompetencje techniczne i specjalistyczne: Zakładanie i prowadzenie działalności biznesowej Obsługa komputera i urządzeń biurowych Na samym dole piramidy umieszczone są kompetencje bazowe, nabywane przez całe życie, w trakcie realizacji różnych zadań (nie tylko zawodowych). W grupie kompetencji osobistych zdefiniowano Radzenie sobie z niepewnością oraz Organizację pracy. W grupie kompetencji technicznych i specjalistycznych wyróżniono Zakładanie i prowadzenie działalności biznesowej oraz Obsługa komputera i urządzeń biurowych. Obie grupy kompetencji uznano za najbardziej podstawowe dla preinkubowania przedsiębiorczości. Kolejnym kluczowym obszarem są kompetencje społeczne, w zakresie których zdefiniowano Asertywność oraz Komunikatywność. Ta grupa kompetencji stanowi spoiwo między umiejętnościami podstawowymi danej osoby, a otoczeniem, w tym również otoczeniem biznesowym. Na ostatnim piętrze piramidy zidentyfikowano cztery kompetencje biznesowe: Nastawienie przedsiębiorcze, Umiejętności sprzedażowe, Budowanie relacji biznesowych oraz Kultura i etyka w biznesie. Kompetencje z tej grupy w sposób najbardziej bezpośredni wpływają na powodzenie w prowadzeniu własnego przedsięwzięcia przy założeniu, że bardziej podstawowe kompetencje (społeczne, osobiste i techniczne) są przejawiane na dobrym poziomie. 77