Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN ROŚLIN ROLNICZYCH. Burak Ziemniak Oleiste Pastewne. Słupia Wielka 2016

Transkrypt

1 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN ROŚLIN ROLNICZYCH 2016 Burak Ziemniak Oleiste Pastewne Słupia Wielka 2016

2

3 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych ISSN ROŚLIN ROLNICZYCH 2016 Burak Ziemniak Oleiste Pastewne Słupia Wielka 2016

4 Słupia Wielka tel.: (+48) do 47 faks: (+48) prof. dr hab. Edward S. Gacek Kierownik Zakładu mgr inż. Józef Zych prof. dr hab. Edward S. Gacek mgr inż. Józef Zych Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji niezależnie od zastosowania techniki (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej, nagrań fonograficznych, itd.) wymaga pisemnej zgody Wydawcy ISSN N 750 egz. S Biuro Wydawnictw COBORU ProDruk Poznań

5 Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne jest siedemnastą edycją publikacji, wydawanej przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) od roku 2000, przy czym od roku 2012 jest oferowana jako oddzielna pozycja wydawnicza. Wyniki badań odmian roślin zbożowych, w tym kukurydzy, są publikowane w odrębnej Liście. Listę kierujemy do bardzo szerokiej grupy odbiorców. Głównymi jej adresatami są użytkownicy odmian, przede wszystkim rolnicy i producenci rolni, hodowcy odmian, przedsiębiorstwa i służby nasienne. Zawiera ona także ważne informacje istotne dla przemysłu przetwórczego. Lista może być pomocna dla służb upowszechniania postępu rolniczego, jak również może stanowić materiał informacyjny dla dydaktyki rolniczej. Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne zawiera liczbowe wyniki badań wartości gospodarczej (WGO) odmian zarejestrowanych oraz opisy odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku Wyniki pochodzą z doświadczeń prowadzonych w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), a dla odmian nowych także, lub wyłącznie z doświadczeń rejestrowych. Uzupełnieniem treści Listy są materiały ilustrujące graficznie różne, ważne w obrębie gatunków, aspekty ich uprawy. Lista ukazuje się corocznie, po podjęciu decyzji rejestrowych. Wydawca i autorzy są otwarci na wszelkie uwagi i pomysły Czytelników odnośnie treści, jak i formy Listy. Spożytkujemy je przy tworzeniu kolejnej edycji tego wydawnictwa. Redaktor Naczelny Wydawnictw COBORU Słupia Wielka 2016 prof. dr hab. Edward S. Gacek

6

7 SPIS TREŚCI s. WPROWADZENIE (mgr inż. J. Zych) BURAK Burak cukrowy (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. A. Popek). 14 Burak pastewny (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. K. Piecuch) ZIEMNIAK (dr inż. T. Lenartowicz) OLEISTE (mgr inż. J. Broniarz, mgr J. Paczocha) Rzepak. Wstęp Rzepak jary Rzepak ozimy PASTEWNE BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP (mgr inż. A. Osiecka) Bobik Groch siewny Łubin wąskolistny Łubin żółty Soja Wyka siewna. 150 WIECHLINOWATE. WSTĘP (dr inż. E. Stuczyńska). 154 Kostrzewa łąkowa. 155 Tymotka łąkowa Życica wielokwiatowa LISTA ZACHOWUJĄCYCH ODMIANY ORAZ REPREZENTANTÓW ZACHOWUJĄCYCH

8

9 Wprowadzenie Odmiana jest uznawana za jeden z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej we współczesnym rolnictwie. Postęp odmianowy osiągany jest drogą zamierzonych zmian genetycznych, mających warunkować poprawę określonych właściwości rolniczych i użytkowych odmian roślin uprawnych. Najczęściej kojarzony jest ze wzrostem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian (WGO), w tym przede wszystkim jakość plonu, odporność lub tolerancję na różne czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie i wysokie temperatury, zakwaszenie gleby, niedobór lub nadmiar opadów itp.) ograniczające plonowanie, a także inne specyficzne cechy, decydujące o właściwościach rolniczo-użytkowych odmian. Pożądaną właściwością nowych odmian powinna być również możliwość szybkiej regeneracji po wystąpieniu stresu. Jest to istotne w obliczu zmieniającego się klimatu i coraz częściej występujących ekstremalnych zjawisk pogodowych. Udoskonalone odmiany powinny przyczynić się w pierwszej kolejności do racjonalizacji (zmniejszenia) poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin, by jak najlepiej spełniać oczekiwania integrowanych systemów ochrony i produkcji roślin. Muszą więc lepiej wykorzystywać składniki pokarmowe znajdujące się w glebie oraz cechować się dużą odpornością na najważniejsze choroby, a także niektóre szkodniki. Coraz powszechniejsza staje się świadomość możliwości wykorzystania konkretnych odmian do tworzenia mieszanek międzyodmianowych w obrębie danego gatunku lub mieszanek międzygatunkowych, w celu zwiększenia bioróżnorodności upraw i ograniczania nasilenia niektórych agrofagów. Urzędowe badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed zarejestrowaniem prowadzone są prawie wyłącznie w sieci stacji (SDOO) i zakładów (ZDOO) doświadczalnych oceny odmian (rys. 1), natomiast doświadczenia realizowane w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) prowadzone są także w innych instytucjach (jednostki hodowli roślin, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty, szkoły rolnicze itp.), co daje rocznie ponad 50 dodatkowych lokalizacji. W roku 2015 powrócono do pierwotnej nazwy sytemu, czyli PDO, natomiast przez kilka ostatnich lat system funkcjo-

10 8 nował jako PDOiR (porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe i rolnicze). Wszystkie doświadczenia dla poszczególnych gatunków prowadzone są według jednolitych metodyk, które podlegają bieżącej weryfikacji merytorycznej i w miarę potrzeby są aktualizowane lub tworzone nowe wersje. Rys. 1. Rozmieszczenie stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. Prezento-

11 wane w Liście wyniki odmian są średnią z wielu środowisk, różniących się warunkami klimatyczno-glebowymi. Oznacza to, że w określonych warunkach (zwłaszcza skrajnie odmiennych) różnice między odmianami mogą znacznie odbiegać od tych podanych w niniejszym opracowaniu. Szczególnie dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest to cecha warunkowana poligenicznie. Doskonałym przykładem tych uwarunkowań są wyniki po zimach z lokalnie dużymi spadkami temperatury powietrza i gleby (np. 2012, z pewnością również 2016) dla niektórych odmian rzepaku ozimego, które w rejonach wymarzania dają wyjątkowo małe plony nasion i w efekcie mniejsze niż zwykle średnie plony dla kraju. Z kolei odmiany o większej zimotrwałości uzyskują w tych sezonach wegetacyjnych, nienotowane w przeszłości, bardzo dobre wyniki plonowania. Prezentowana Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste i włókniste, pastewne obejmuje wszystkie ważne gospodarczo gatunki wymienionych grup roślin, dla których prowadzone są systematyczne badania w ramach PDO. Dla gatunków o mniejszym znaczeniu gospodarczym oraz dla większości gatunków roślin pastewnych (bobowate drobnonasienne, wiechlinowate trawy, inne pastewne) badania w ramach PDO podejmowane są okresowo i publikowane w Liście po zakończeniu cyklu badań. W przypadku wiechlinowatych (traw) badania PDO obejmują, zarówno doświadczenia na zielonkę, jak i na nasiona, a także jedno doświadczenie z badaniem dynamiki plonowania, połączone z oceną zmian jakościowych. Zakres badań PDO dla roślin bobowatych drobnonasiennych nie przewiduje doświadczeń z dynamiką plonowania, a dla niektórych gatunków (np. dla lucerny) także doświadczeń nasiennych. W obecnej edycji Listy nie zamieszczono wyników żadnej zakończonej serii doświadczeń z gatunkami roślin pastewnych wieloletnich (badania są w toku), a także innych pastewnych (brukiew, facelia błękitna, kapusta pastewna, rzodkiew oleista) i włóknistych. Podano natomiast charakterystykę pojedynczych nowych odmian kostrzewy łąkowej, tymotki łąkowej i życicy wielokwiatowej oraz ogólną informację o tych gatunkach. Bieżące, szczegółowe wyniki badań z odmianami roślin pastewnych wieloletnich publikowane są w wydawnictwie Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych. 9

12 10 Lista zawiera komentarz ułatwiający interpretację wyników i poruszający aktualne problemy danego gatunku (formy), a także charakterystyki odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (dla buraka pastewnego także z roku 2015) oraz liczbową charakterystykę podstawowych cech rolniczych i użytkowych odmian. We wszystkich tabelach kolejność odmian podano alfabetycznie w przyjętych grupach. W Liście zamieszczono wyniki doświadczeń polowych PDO i rejestrowych (dla nowych odmian) z lat lub Czteroletni okres prezentowanych wyników jest konsekwencją małego odsetka badanych odmian zarejestrowanych (burak cukrowy) lub stosunkowo dużej zmienności sezonowej (ziemniak, rośliny bobowate grubonasienne). Informacje dotyczące okresu badań podano we wstępie dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków oraz są uwidocznione w tabelach nr 2 każdego opracowania. Uzupełnieniem wyników doświadczeń polowych są oceny innych ważnych cech, określanych w każdym sezonie wegetacyjnym lub tylko w 2-3 letnich urzędowych badaniach przed zarejestrowaniem odmiany, w tym uzyskanych od podmiotów współpracujących z COBORU. Punktem odniesienia dla porównań między odmianami badanymi w różnych seriach doświadczeń są jednolite wzorce odmianowe, wyznaczane na każdy sezon przez specjalistów centrali COBORU. Wyniki jednej lub kilku cech głównych podawane są dla poszczególnych lat badań, natomiast pozostałe jako średnia wieloletnia. Dla ułatwienia oceny odmian, na pierwszym miejscu w tabelach podano, albo wartości wzorca wieloodmianowego, albo średnią wszystkich badanych odmian z Krajowego rejestru. Zwłaszcza w drugim przypadku łatwo ocenić prezentowane odmiany, gdyż wartości zbliżone do średniej oznaczają przeciętną ocenę danej cechy, niezależnie od rzeczywistych wyników odmianowych. Na przykład w skali 9 o ocena około 6,0 przy średniej 6 i ocena około 8,0 przy średniej 8 oznacza w obu przypadkach przeciętną (średnią) ocenę dla odmiany dla obu cech. Przygotowując informacje o odmianach w celach marketingowych zaleca się posługiwanie średnią jako najlepszym punktem odniesienia dla opisywanych odmian. Podana w dolnej części tabel informacja oznacza liczbę doświadczeń, z których pochodzą wyniki danej cechy w przyjętym dla danego gatunku wieloleciu. W przypadku, np. poraże-

13 nia przez choroby i szkodniki, wylegania itp. liczba doświadczeń dodatkowo informuje również o powszechności występowania danego zjawiska. W tabelach wynikowych pominięto odmiany niebadane w żadnym roku wspomnianego wielolecia. Brak odmiany w tych zestawieniach najczęściej oznacza nie najlepszą już wartość gospodarczą i/lub małe, względnie malejące, znaczenie na rynku nasiennym. Materiał liczbowy czasami uzupełniany jest graficznie, co daje pogląd na zagadnienia ogólniejsze, związane z określoną rośliną uprawną. Listę zamyka wykaz adresowy zachowujących w przypadku odmian krajowych lub ich reprezentantów dla odmian zagranicznych. W zdecydowanej większości przypadków zachowującymi odmian krajowych są ich hodowcy, czyli właściciele. Dla cech wyrażonych w skali dziewięciostopniowej, stopień 9 oznacza ocenę najkorzystniejszą, 5 średnią, natomiast 1 najmniej korzystną. Autorami Listy są specjaliści trzech pracowni Zakładu Badania i Oceny Wartości Gospodarczej Odmian COBORU: Pracowni WGO Roślin Okopowych i Kukurydzy, Pracowni WGO Roślin Oleistych i Włóknistych oraz Pracowni WGO Roślin Pastewnych. Przy opracowywaniu Listy korzystano przede wszystkim z wyników własnych badań wartości gospodarczej odmian, uzupełniając je o niektóre cechy morfologiczne (Zakład Badania i Oceny Odrębności, Wyrównania i Trwałości Odmian) oraz dane o ochronie prawnej odmian i ich zachowujących/reprezentantach (Biuro Rejestracji i Ochrony Praw do Odmian). Autorzy Listy wyrażają przekonanie, że będzie ona pomocna w podejmowaniu korzystnych decyzji na różnych szczeblach funkcjonowania odmiany (nasiennictwo, produkcja rolna, przetwórstwo) oraz przybliży najbardziej istotne problemy dotyczące zaprezentowanych gatunków roślin rolniczych. 11

14

15

16 14 BURAK Burak cukrowy Powierzchnia uprawy buraka cukrowego w latach utrzymywała się na stabilnym poziomie około 190 tys. ha, natomiast w roku 2015 zmniejszyła się do 171 tys. ha (dane Związku Producentów Cukru w Polsce). Według szacunku GUS, areał buraka w roku 2015 był mniejszy niż w roku 2014 o około 18 tys. ha i wyniósł 180 tys. ha. Pozytywnym zjawiskiem w dłuższym okresie jest zmniejszenie wahań rocznych plonów z plantacji produkcyjnych, przy ich wyraźnej tendencji wzrostowej, na poziomie znacznie przekraczającym wartości z poprzednich dekad. Szczególnie duże plony korzeni notowano w latach 2012 (64 t z ha), 2013 (63 t z ha) i 2014 (68 t z ha). Z powodu niesprzyjających warunków pogodowych w roku 2015 średni plon korzeni w produkcji wyniósł tylko 52 t z ha. Długi okres dotkliwej suszy w lecie wpłynął negatywnie na plon korzeni. Plantacje buraka cukrowego obsiewane są w większości nasionami odmian zarejestrowanych w Polsce. Mimo ograniczonego zapotrzebowania na nasiona i importu pewnej ilości nasion odmian ze wspólnotowego katalogu CCA, niezarejestrowanych w naszym kraju, liczba odmian buraka cukrowego jest duża i wykazuje nawet niewielką tendencję wzrostową. W roku 2012 w Krajowym rejestrze (KR) figurowały 83 odmiany, w 2013 roku 86 odmian, w , w , w kwietniu Udział w rejestrze odmian pochodzących z krajowej hodowli od roku 2008 utrzymuje się na poziomie 25-31%, a bez uwzględnienia odmian przeznaczonych na eksport wynosił 21-28%. Udział ten dla roku 2015 wynosi odpowiednio 25% i 23%. Zarejestrowane odmiany pochodzą z dwóch krajowych i siedmiu zagranicznych firm hodowlano-nasiennych (tab. 1). W roku 2015 z Krajowego rejestru skreślono 10 odmian o małym lub malejącym znaczeniu w uprawie. Wśród skreślonych były 4 odmiany krajowe. Podobnie jak w Krajowym rejestrze, także w doświadczeniach rejestrowych większa była liczba odmian zagranicznych: (85%), (89%), (85%), (82%), (85%) odmian pochodzących z siedmiu firm hodowlanych. W roku 2016 łącznie w dwóch seriach badań uczestniczy 80 odmian, w tym 12 krajowych. Postęp hodowlany nowo rejestrowanych odmian wyraża się polepszeniem ich zdrowotności oraz zwiększaniem zdolności plonotwórczych, przy dobrej jakości technologicznej plonu (wysoka zawartość cukru, niska zawartość składników melasotwórczych). Wyniki plonowania podlegają znacznym wahaniom w latach, przy wzrostowym trendzie w wieloleciu; średnioroczny przyrost plonów korzeni w doświadczeniach w piętnastoleciu wyniósł 4,9 dt z ha. W tym

17 okresie tylko w roku 2005 średni plon korzeni był mniejszy niż 650 dt z ha, natomiast w ośmiu latach przekroczył 750 dt z ha. Plony w produkcji zwiększały się średnio aż o 17 dt z ha rocznie. Średnie plony przekraczające 500 dt z ha odnotowano w ośmiu latach omawianego wielolecia, w tym w każdym roku ostatnich siedmiu lat. Wymienione liczby świadczą o dużej dynamice wzrostu plonu z plantacji produkcyjnych, przy tendencji do zmniejszania się wahań rocznych. Poziom plonów w doświadczeniach jest o wiele wyższy niż w produkcji, jednak przyrost plonów średnio w latach jest znacznie mniej wyraźny. W ostatnim pięcioleciu zmniejszyła się też różnica pomiędzy średnim plonem korzeni w doświadczeniach i w produkcji (rys. 1). Efektem zwiększania plonu korzeni i dobrej jakości przerobowej jest wzrostowa tendencja plonu cukru. W omawianym okresie w doświadczeniach odmianowych trend wzrostowy plonu cukru osiągnął wartość 1,79 dt z ha rocznie (rys. 2). W związku z koniecznością ograniczenia zużycia pestycydów w rolnictwie, w uprawie buraka coraz większego znaczenia nabierają cechy odpornościowe odmian. Tendencje tą potwierdza fakt, że w latach wszystkim zarejestrowanym odmianom (z wyjątkiem jednej wpisanej w roku 2012) hodowcy przypisują odporność na rizomanię. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian badanych przed zarejestrowaniem i rejestrowanych o większej odporności na chwościka buraka, tolerancji na mątwika burakowego i inne patogeny (zgorzel siewek, rizoktonia korzeni). Stopień odporności, zwłaszcza na chwościka buraka, jest jednak różny u poszczególnych odmian. Wykaz i liczbową charakterystykę zarejestrowanych odmian buraka cukrowego podano w tabelach 1-4. Dane zamieszczone w tabelach 2, 3, 4 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z czterolecia , przy czym wyniki trzech głównych cech użytkowych (plon korzeni, zawartość cukru i plon cukru) oraz wyniki oceny porażenia przez chwościka buraka i oceny wschodów polowych podano z każdego roku badań. Wyniki odmian nowo zarejestrowanych pochodziły z innej serii doświadczeń (rejestrowej), dlatego zostały odpowiednio przetransformowane. Przy waloryzacji cech podanych w charakterystyce opisowej nowo zarejestrowanych odmian, stosowano porównanie z wzorcem zbiorowym składającym się z czterech odmian, które występowały zarówno w doświadczeniach rejestrowych, jak i porejestrowych. Poziom średni oznacza zbliżony do wzorca, niezależnie od bezwzględnej wartości liczbowej cechy. Określenia typów użytkowych odmian podane w ich charakterystykach mają znaczenie orientacyjne i ogólnie informują o wartości technologicznej odmian, bez uwzględnienia zawartości składników 15

18 16 technologicznie szkodliwych. Oznaczają: typ cukrowy (C) odmiana o zawartości cukru około 0,5% powyżej średniej z wszystkich odmian; typ plenny (P) odmiana o zawartości cukru co najmniej 0,5% niższej od średniej i jednocześnie o dużych plonach korzeni (znaczenie w produkcji odmian typu P jest obecnie ograniczone); typ normalny (N) odmiana pośrednia pod względem cukrowości i plenności. Charakterystyka odmian buraka cukrowego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (wszystkie odmiany są diploidalne, z deklarowaną odpornością na rizomanię) BTS 2160 (d. BETA 446) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość wysoka, sodu powyżej średniej. Odporność na chwościka buraka dość mała (konieczność bardziej intensywnej ochrony). BTS 8840 (d. BETA 454) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu powyżej średniej, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Doppler (d. ST12442) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu bardzo niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia.

19 Fala (d. SV1402) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej średniego, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu bardzo niska, sodu niska Odporność na chwościka buraka średnia. FD Taekwondo (d. FD14B2008) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość wysoka, potasu dość niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. Jadeit (d. KTA1313) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i cukru duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartością cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Kagu (d. SV1401) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej średniego, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Krajan (d. KTA1311) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni dość duży, plon cukru duży. Jakość technologiczną średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Lancaster (d. ST15413) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni bardzo duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca: zawartość cukru znacznie poniżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. 17

20 18 Marenka KWS (d. 3K410) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni powyżej wzorca, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego powyżej średniej, potasu dość niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Polanin (d. PPW 5113) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia. Polmar (d. MA2167) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni dość duży, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość niska, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia. Primabella KWS (d. 4K485) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni bardzo duży, plon cukru duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru znacznie poniżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego średnia, potasu dość niska, sodu wysoka. Odporność na chwościka buraka średnia. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego. Zeltic (d. MA4044) Odmiana typu plennego (P). Plon korzeni duży, plon cukru powyżej wzorca. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru znacznie poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Deklarowana przez hodowcę tolerancja na mątwika burakowego.

21 19 Rys. 1. Burak cukrowy. Powierzchnia uprawy oraz plon korzeni w produkcji i doświadczeniach COBORU Rys. 2. Burak cukrowy. Plon technologiczny i zawartość cukru w doświadczeniach COBORU

22 20 Tabela 1 Burak cukrowy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Ploidalność Odporność na patogeny (deklaracja hodowcy) Abondamax n Rh 2 Abrax x/ n Rh 3 Admiral n Rh 4 Agent x/ n Rh 5 Agronom n Rh 6 Alarm n Rh 7 Aldona x/ n - 8 Alegra n Rh 9 Amazonia n Rh 10 Ambassador x/ n Rh 11 Ardan x/ n Rh 12 Argument n Rh 13 Balladyna x/ n - 14 Basilius n Rh 15 Belino n Rh 16 Boryna x/ n Rh 17 Bravo n Rh,E,R 18 BTS n Rh 19 BTS n Rh 20 BTS n Rh 21 BTS n Rh 22 BTS n Rh 23 BTS n Rh 24 Contenta n Rh,N 25 Danube x/ n Rh 26 Delano x/ n Rh 27 Denzel n Rh 28 Desperado n Rh 29 Doppler n Rh 30 Dylan n Rh,N 31 Elvira KWS x/ n Rh 32 Fala n Rh 33 Fantazja n Rh 34 Farmer x/ n Rh 35 Fauvette n Rh 36 Favorita KWS n Rh

23 21 cd. tabeli FD Taekwondo n Rh,N 38 Fighter n Rh 39 Gallant n Rh,A,E,R 40 Gardenia KWS n Rh 41 Gellert n Rh 42 Graciana KWS n Rh 43 Hammond n Rh 44 Hunor x/ n Rh 45 Huzar n Rh 46 Igloo n Rh 47 Jadeit n Rh 48 Jagger n Rh 49 Jagusia x/ n Rh 50 Jampol n Rh 51 Janka x/ n Rh 52 Janosik x/ n Rh 53 Janowa x/ n - 54 Jarysa x/ n - 55 Jasiek x/ n - 56 Jonas x/ n Rh 57 Kagu n Rh 58 Konrad n Rh 59 Korab x/ n - 60 Krajan n Rh 61 Lancaster n Rh,N 62 Lavenda KWS n Rh 63 Leopard x/ n Rh 64 Liberata KWS n Rh 65 Lukas x/ n Rh 66 Manitou n Rh 67 Marenka KWS n Rh 68 Marinus n Rh 69 Melodia n Rh 70 Mesange n Rh 71 Milton n Rh 72 Nancy x/ n Rh 73 Narcos x/ n Rh 74 Natura KWS n Rh 75 Panorama KWS n Rh,N 76 Piast n Rh 77 Picobella KWS n Rh

24 22 cd. tabeli Pikador n Rh,A,E,R 79 Polanin n Rh 80 Polmar n Rh 81 Polonez x/ n - 82 Primabella KWS n Rh, N 83 Primadonna KWS n Rh 84 Primavera KWS n Rh 85 Schubert x/ n Rh 86 Scout x/ n Rh 87 Silezja n Rh 88 Silvetta x/ n Rh 89 Sinan n Rh 90 Sława KWS x/ n Rh, N 91 Sobieski n Rh 92 Sokrates n Rh 93 Splendor x/ n Rh 94 Sukcesja KWS n Rh 95 SY Belana n Rh 96 Tadeusz n Rh 97 Tapir n Rh 98 Tarim x/ n Rh 99 Telimena n Rh 100 Tipi n Rh,N 101 Toleranza KWS n Rh,N 102 Tuwim x/ n Rh 103 Vangelis n Rh 104 Vistula x/ n Rh 105 Zawisza x/ n Zeltic n Rh,N 107 Zosia x/ n - Kol.1: x/ odmiana niebadana w latach ; w wykazie nie wymieniono trzech odmian przeznaczonych wyłącznie na eksport do państw trzecich Kol. 4: 2n odmiana diploidalna, 3n odmiana triploidalna Kol. 5: Rh, A, E, R, N odpowiednio: deklarowana przez hodowcę duża odporność na rizomanię (wirus BNYVV), zgorzel siewek i zgniliznę wierzchołkową korzeni (Aphanomyces cochlioides), mączniaka prawdziwego (Erysiphe betae), brunatną plamistość liści (Ramularia beticola), nicienie

25 Tabela 2 Burak cukrowy. Plon korzeni odmian i zawartość cukru Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % Wzorzec: dt z ha, % ,1 18,9 18,4 18,6 16,8 1 Abondamax ,2 16,5 2 Admiral ,8 18,4 16,9 3 Agronom 95 18,7 17,0 4 Alarm ,7 18,9 17,2 5 Alegra ,1 18,3 18,4 16,5 6 Amazonia ,7 18,9 18,9 17,1 7 Argument 95 18,3 16,6 8 Basilius ,3 18,4 18,3 16,7 9 Belino ,9 16,2 10 Bravo ,5 18,4 18,1 16,5 11 BTS ,4 18,0 16,4 12 BTS ,9 18,8 18,8 18,8 16,9 13 BTS ,1 18,2 16,3 14 BTS ,5 18,2 16,5 15 BTS2160* ,3 18,9 17,2 16 BTS8840* ,6 18,8 16,8 17 Contenta ,4 18,4 17,9 16,3 18 Denzel ,1 19,3 18,7 17,3 19 Desperado ,0 16,3 20 Doppler* ,9 18,6 17,0 21 Dylan ,0 18,0 16,3 22 Fala* ,0 19,0 17,3 23 Fantazja ,1 18,7 18,6 17,1 24 Fauvette ,3 18,3 16,7 25 Favorita KWS ,6 16,6 26 FD Taekwondo* ,9 19,3 17,3 27 Fighter 93 18,8 17,0 28 Gallant ,4 16,5 29 Gardenia KWS ,9 15,9 23

26 24 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % Wzorzec: dt z ha, % ,1 18,9 18,4 18,6 16,8 30 Gellert ,0 19,1 19,3 17,5 31 Graciana KWS ,3 18,0 16,4 32 Hammond ,2 19,3 18,7 17,4 33 Huzar ,9 16,0 34 Igloo ,7 18,8 19,2 19,0 17,2 35 Jadeit* ,1 18,5 17,1 36 Jagger ,5 19,3 18,9 17,6 37 Jampol ,6 18,6 18,7 16,8 38 Kagu* ,9 19,2 17,3 39 Konrad ,2 18,2 16,5 40 Krajan* ,2 18,9 17,3 41 Lancaster* ,2 18,5 16,5 42 Lavenda KWS ,4 18,6 16,5 43 Liberata KWS ,3 18,2 16,4 44 Manitou ,0 19,0 19,1 17,4 45 Marenka KWS* ,8 18,9 17,1 46 Marinus ,3 19,5 18,7 17,5 47 Melodia ,7 18,9 18,5 16,9 48 Mesange ,1 19,2 19,0 19,2 17,4 49 Milton ,3 18,2 18,3 16,5 50 Natura KWS ,3 18,1 18,4 16,5 51 Panorama KWS ,9 18,8 18,5 18,6 17,0 52 Piast ,9 18,2 18,1 16,3 53 Picobella KWS ,8 18,5 17,0 54 Pikador ,8 18,9 18,8 17,1 55 Polanin* ,0 18,1 16,6 56 Polmar* ,3 19,3 17,6 57 Primabella KWS* ,4 18,3 16,6 58 Primadonna KWS ,3 16,4 59 Primavera KWS ,0 18,5 16,4

27 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Zawartość cukru Plon korzeni oczy- polarymetryczna szczo- nego % wzorca % Wzorzec: dt z ha, % ,1 18,9 18,4 18,6 16,8 60 Silezja ,2 19,1 18,4 17,2 61 Sinan ,1 18,0 16,4 62 Sobieski ,8 18,3 18,0 16,5 63 Sokrates 92 19,0 17,4 64 Sukcesja KWS ,9 18,7 18,9 18,9 16,8 65 SY Belana ,1 18,1 16,4 66 Tadeusz ,0 18,0 16,2 67 Tapir ,4 19,2 18,4 18,4 16,9 68 Telimena ,9 18,1 18,8 16,5 69 Tipi ,6 18,9 17,0 70 Toleranza KWS ,0 18,9 18,7 17,1 71 Vangelis ,5 18,6 16,8 72 Zeltic* ,4 18,0 16,3 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2015 Hammond, Mesange, Panorama KWS, Silezja; 2014 Manitou, Mesange, Panorama KWS, Szach; 2013 Manitou, Natura KWS, Sinan, Szach; 2012 Natura KWS, Pasja, Sokrates, Szach; * odmiana wpisana do Krajowego rejestru w roku 2016 (wyniki z serii doświadczeń rejestrowych) 25

28 26 Tabela 3 Burak cukrowy. Technologiczny i biologiczny plon cukru odmian Plon technologiczny cukru Plon biologiczny cukru Lp. Odmiana % wzorca Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 1 Abondamax Admiral Agronom Alarm Alegra Amazonia Argument Basilius Belino Bravo BTS BTS BTS BTS BTS2160* BTS8840* Contenta Denzel Desperado Doppler* Dylan Fala* Fantazja Fauvette Favorita KWS FD Taekwondo* Fighter Gallant Gardenia KWS

29 27 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 30 Gellert Graciana KWS Hammond Huzar Igloo Jadeit* Jagger Jampol Kagu* Konrad Krajan* Lancaster* Lavenda KWS Liberata KWS Manitou Marenka KWS* Marinus Melodia Mesange Milton Natura KWS Panorama KWS Piast Picobella KWS Pikador Polanin* Polmar* Primabella KWS* Primadonna KWS Primavera KWS

30 28 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru Wzorzec, dt z ha 112,4 147,9 131,3 145,1 124,5 163,0 145,0 160,6 60 Silezja Sinan Sobieski Sokrates Sukcesja KWS SY Belana Tadeusz Tapir Telimena Tipi Toleranza KWS Vangelis Zeltic* Liczba doświadczeń Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2

31 29 Tabela 4 Burak cukrowy. Cechy technologiczne i rolnicze odmian Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6, Abondamax 18,8 34,4 2,5 6, Admiral 15,8 35,6 1,9 8,1 8, Agronom 16,7 35,4 2,2 6, Alarm 16,4 35,5 2,0 7,9 6, Alegra 17,6 38,0 2,7 8,4 8,5 7, Amazonia 15,6 36,2 2,1 8,4 8,3 7, Argument 15,8 36,5 2,2 7, Basilius 16,3 35,9 1,9 8,1 7,8 6, Belino 17,8 34,3 3,1 6, Bravo 17,6 37,6 2,4 8,3 8,4 7, BTS ,8 37,5 2,9 8,3 7, BTS ,7 39,8 2,9 8,1 7,8 8,1 6, BTS ,1 40,6 2,3 8,0 7, BTS ,6 39,9 3,2 8,0 7, BTS2160* 17,7 38,4 2,6 7,5 7, BTS8840* 15,1 38,0 2,5 8,4 8, Contenta 16,6 41,3 3,4 8,2 8,1 8, Denzel 15,4 36,4 2,0 8,0 8,0 7, Desperado 17,0 33,9 2,9 6, Doppler* 15,0 33,2 2,7 8,1 8, Dylan 18,2 36,7 2,3 8,0 6, Fala* 15,7 33,0 1,8 7,9 8, Fantazja 16,4 37,3 2,2 7,8 7,7 7, Fauvette 16,3 34,5 2,5 7,7 7, Favorita KWS 22,6 41,8 2,6 6, FD Taekwondo* 18,2 35,3 2,2 7,9 7, Fighter 17,8 37,1 2,0 7, Gallant 16,2 39,7 3,1 7, Gardenia KWS 21,5 40,5 2,4 7,2 80

32 30 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6, Gellert 15,4 35,6 2,0 7,9 8,0 6, Graciana KWS 17,3 38,5 2,4 8,1 8, Hammond 15,1 36,5 2,0 8,1 8,1 7, Huzar 17,4 41,5 2,4 6, Igloo 16,3 37,2 2,2 8,2 8,0 7,5 6, Jadeit* 15,8 35,7 1,8 8,0 7, Jagger 14,6 33,8 2,0 8,3 8,3 7, Jampol 17,7 39,0 2,4 8,0 8,1 7, Kagu* 15,1 35,2 2,0 7,9 8, Konrad 16,9 36,1 2,1 8,3 7, Krajan* 15,4 34,8 2,2 8,1 8, Lancaster* 16,8 37,6 2,4 8,2 7, Lavenda KWS 20,2 42,7 2,7 8,0 7, Liberata 16,9 40,3 2,5 7,9 7, Manitou 15,6 35,8 2,1 8,1 7,9 6, Marenka KWS* 17,1 36,4 2,8 8,1 8, Marinus 15,6 36,3 2,0 8,2 7,9 8, Melodia 17,2 39,9 2,1 7,7 7,8 7, Mesange 15,7 35,6 2,1 8,2 8,1 7,6 6, Milton 16,7 37,4 2,4 8,1 8,1 7, Natura KWS 17,5 39,7 2,1 8,3 8,1 7, Panorama KWS 15,0 37,1 1,8 8,3 8,1 8,0 7, Piast 18,1 38,9 2,4 7,8 8,0 7, Picobella KWS 15,0 36,2 3,1 8,2 8, Pikador 16,7 36,8 2,0 8,2 7,8 7, Polanin* 17,3 39,2 2,8 8,3 7, Polmar* 15,4 35,3 2,2 8,3 8, Primabella KWS* 16,6 36,6 3,3 8,1 8, Primadonna KWS 16,8 40,5 2,3 7, Primavera KWS 16,2 40,6 2,4 8,5 8,

33 31 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % Wzorzec 16,7 37,4 2,4 8,2 8,0 7,9 6, Silezja 15,8 36,2 2,0 8,2 8,1 7, Sinan 16,2 35,9 2,3 8,0 6, Sobieski 17,6 37,9 2,5 8,3 7,7 7, Sokrates 15,9 33,5 2,0 6, Sukcesja KWS 17,5 44,1 3,2 8,2 8,0 8,1 7, SY Belana 18,0 37,5 2,8 8,5 7, Tadeusz 18,5 38,7 2,3 8,2 7, Tapir 15,5 36,9 2,1 8,4 8,3 8,1 7, Telimena 17,6 37,8 2,3 7,7 8,0 6, Tipi 17,9 37,4 2,4 7,9 6, Toleranza KWS 15,7 38,1 1,8 8,3 8,3 8, Vangelis 15,6 40,4 2,2 8,0 7, Zeltic* 17,6 38,8 2,9 8,3 8, Liczba doświadczeń Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2 Kol. 2: N azot α-aminowy Kol. 5: chwościk buraka dane z warunków z ochroną chemiczną Kol. 6: ocena około 3 tygodnie po terminie pierwszych wschodów

34 32 Burak pastewny Burak pastewny jest najważniejszym gatunkiem wśród pastewnych roślin okopowych. Podstawowa wartość tej rośliny wynika z osiągania dużych plonów korzeni (nawet powyżej 100 t z ha), przydatnych do skarmiania w postaci świeżej, w okresie od jesieni do wczesnej wiosny. Plony suchej masy (w większości łatwo strawne cukry), często osiągają około 15 t z ha. Paszę stanowią również liście (średnio 1/4-1/3 plonu korzeni). Uwzględniając typ nasion, wyróżnia się odmiany wielokiełkowe oraz genetycznie jednokiełkowe. Odmiany wielokiełkowe figurujące w roku 2016 w Krajowym rejestrze są anizoploidalne (poza odmianą Cyklamen), natomiast jednokiełkowe to zarówno diploidy, jak i triploidy. Pod względem typu morfologicznego odmiany różnią się kształtem, barwą i zagłębieniem korzeni w glebie. Z uwagi na wartość użytkową, różnice dotyczą plonu korzeni i liści oraz zawartości i plonu suchej masy. Plon korzeni i zawartość suchej masy u większości odmian są ujemnie skorelowane. Odmiany jednokiełkowe mogą być wysiewane punktowo, na docelowe odległości roślin, a odmiany o korzeniach bardziej zagłębionych w glebie, są ponadto przydatne do zbioru kombajnowego. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się siedem krajowych odmian wielokiełkowych oraz jedenaście odmian jednokiełkowych, w tym cztery zagraniczne. W ostatnim pięcioleciu skreślono z Krajowego rejestru trzy odmiany (Kacper, Krakus, Neptun). Wszystkie odmiany krajowe pochodzą z Małopolskiej Hodowli Roślin, która jest jedyną firmą hodowlano-nasienną prowadzącą hodowlę twórczą i zachowawczą buraka pastewnego w Polsce. Hodowla buraka pastewnego uległa ograniczeniu, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Przyczyną jest zastępowanie tego gatunku przez inne rośliny pastewne, zwłaszcza kukurydzę. Wykaz i liczbowa charakterystyka zarejestrowanych odmian buraka pastewnego są zawarte w tabelach 1-3. Dane zamieszczone w tabelach 2-3 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z lat

35 33 Charakterystyka odmian buraka pastewnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 (wszystkie odmiany z deklarowaną odpornością na rizomanię) Cyklamen (d. MHR-PB-0212) Odmiana wielokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni mały, zawartość suchej masy wysoka. Korzenie białe, jajowate, mocno zagłębione w glebie. Plon liści dość duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała. Odporność na chwościka buraka średnia. Solidar Bis (d. MHR-PB-0312) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy średni, plon korzeni dość duży, zawartość suchej poniżej wzorca. Korzenie żółto-pomarańczowe, jajowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści i skłonność do wydawania pośpiechów średnie. Odporność na chwościka buraka średnia. Syriusz Bis (d. MHR-PB-0112) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni poniżej wzorca, zawartość suchej masy dość wysoka. Korzenie białe, jajowate, mocno zagłębione w glebie. Plon liści, skłonność do wydawania pośpiechów i odporność na chwościka buraka średnie. Charakterystyka odmian buraka pastewnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 (wszystkie odmiany z deklarowaną odpornością na rizomanię) Brick (d. FD14F9001) Odmiana jednokiełkowa, diploidalna. Plon suchej masy bardzo duży, plon korzeni mały, zawartość suchej masy bardzo wysoka. Korzenie białe, jajowate, dość mocno zagłębione w glebie. Plon liści średni, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka średnia.

36 34 Rekord Poly Bis (d. MHR-PB-0613) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy poniżej poziomu wzorca, plon korzeni duży, zawartość suchej masy dość niska. Korzenie czerwone, walcowatostożkowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści średni, skłonność do wydawania pośpiechów średnia. Odporność na chwościka buraka mniejsza od wzorca. Ursus Poly Bis (d. MHR-PB-0513) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy dość duży, plon korzeni duży, zawartość suchej poniżej poziomu wzorca. Korzenie żółtopomarańczowe, walcowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści dość duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka nieco mniejsza od wzorca. Zentaur Poly Bis (d. MHR-PB-0413) Odmiana wielokiełkowa, anizoploidalna. Plon suchej masy duży, plon korzeni poniżej poziomu wzorca, zawartość suchej masy dość wysoka. Korzenie białe, jajowate, średnio zagłębione w glebie. Plon liści duży, skłonność do wydawania pośpiechów mała do średniej. Odporność na chwościka buraka średnia.

37 35 Tabela 1 Burak pastewny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący /reprezentant (numer adresowy) Ploidalność barwa Korzenie kształt zagłębienie (%) wielokiełkowe 1 Cyklamen n b Rekord Poly n+4n cz Rekord Poly Bis n+4n cz Ursus Poly n+4n ż Ursus Poly Bis n+4n żp Zentaur Poly n+4n b Zentaur Poly Bis n+4n b 3 50 jednokiełkowe 8 Brick n b Centurion n b Feldherr x/ n żp Krezus n cz Kyros x/ n ż Merkury x/ n cz Solidar n żp Solidar Bis n żp Syriusz n b Syriusz Bis n b Troya x/ n ż 3 65 Kol. 1: x/ odmiana niebadana w latach ; odmiany Lp. 1, 3, 5, 7, 8, 9, 15, 17 deklarowana przez hodowcę odporność na rizomanię (wirus BNYVV); Kol. 4: 2n, 3n, 2n+4n odpowiednio: odmiana diploidalna, triploidalna, anizoploidalna Kol. 5: barwa korzeni: b biała, ż żółta, żp żółtopomarańczowa, cz czerwona Kol. 6: dominujący kształt korzeni: 3 jajowaty, 5 stożkowatoowalny, 7 walcowatostożkowaty, 9 walcowaty Kol. 7: zagłębienie część korzenia zagłębiona w glebie (%)

38 36 Tabela 2 Burak pastewny. Plon suchej masy, plon korzeni, zawartość suchej masy odmian Plon suchej masy Plon korzeni Zawartość suchej masy Lp. Odmiany % wzorca % Wzorzec: dt z ha, % 135,0 162,4 148, ,3 13,0 13,6 wielokiełkowe 1 Cyklamen ,8 16,3 17,1 2 Rekord Poly ,7 3 Rekord Poly Bis ,2 11,8 4 Ursus Poly ,1 5 Ursus Poly Bis ,6 13,1 6 Zentaur Poly ,9 7 Zentaur Poly Bis ,1 15,3 jednokiełkowe 8 Brick ,4 19,0 9 Centurion ,5 10 Krezus ,8 11 Solidar ,7 12,9 12 Solidar Bis ,0 13,1 12,8 13 Syriusz ,7 13,1 13,8 14 Syriusz Bis ,8 14,6 14,8 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2015 Lp. 1, 2, 4, 6, 9-14; 2014 Solidar, Syriusz; 2013 Krakus, Syriusz

39 37 Tabela 3 Burak pastewny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Porażenie przez Plon liści Współczynnik Pośpiechowatość Lp. Odmiany chwościka buraka ulistnienia % wzorca % skala 9 o Wzorzec/średni ,27 0,28 0,14 0,08 0,09 7,5 6,9 7,4 wielokiełkowe 1 Cyklamen ,31 0,33 0,08 0,00 0,00 7,4 7,2 7,5 2 Rekord Poly 98 0,26 0,00 7,3 3 Rekord Poly Bis ,24 0,25 0,08 0,20 6,9 6,7 4 Ursus Poly 103 0,26 0,08 7,5 5 Ursus Poly Bis ,27 0,24 0,00 0,10 7,4 6,7 6 Zentaur Poly 104 0,27 0,22 7,7 7 Zentaur Poly Bis ,28 0,32 0,08 0,10 7,5 7,2 jednokiełkowe 8 Brick ,28 0,33 0,16 0,00 7,9 6,5 9 Centurion 97 0,29 0,41 7,6 10 Krezus 113 0,31 0,09 7,2 11 Solidar ,26 0,24 0,16 0,10 7,8 6,9 12 Solidar Bis ,25 0,23 0,24 0,00 0,00 7,8 6,8 7,6 13 Syriusz ,25 0,25 0,08 0,10 0,12 7,7 7,0 7,6 14 Syriusz Bis ,26 0,28 0,25 0,20 0,12 7,7 7,3 7,2 Liczba doświadczeń Kol. 2: wzorzec: 2015 Lp. 1, 2, 4, 6, 9-14; 2014 Solidar, Syriusz; wzorzec w dt z ha; w 2013 roku nie oceniano plonu liści Kol. 3: współczynnik ulistnienia = plon liści : plon korzeni Kol. 3-5: średnia z odmian badanych w danym roku

40

41

42 40 ZIEMNIAK W roku 2015 ziemniak był uprawiany w Polsce na powierzchni około 292 tys. ha (wg GUS), bez powierzchni uprawy ziemniaków w ogrodach przydomowych. W porównaniu do roku 2014 nastąpiło zwiększenie obszaru uprawy o ponad 25 tys. ha (9,2%). Szacunkowy plon w produkcji krajowej wyniósł 204 dt z ha i był niższy o 74 dt z ha w porównaniu do roku Powierzchnia produkcji nasiennej ziemniaka w roku 2015 zwiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego o 325 ha (6,2%). Według danych Głównego Inspektoratu Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo wyniosła ogółem 5568 ha (rys. 1), a ocenie poddanych było 213 odmian. Warto zaznaczyć, że 36,5% tej powierzchni zajmowały odmiany niewpisane do Krajowego rejestru (KR), pochodzące ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Rys. 1. Powierzchnia uprawy ziemniaka oraz plony w produkcji krajowej i doświadczeniach COBORU w latach

43 Reprodukcja materiału sadzeniakowego dla 79% odmian wpisanych do KR nie przekroczyła 1% areału nasiennego. Tak mały udział plantacji nasiennych w ogólnej powierzchni uprawy ziemniaka wyklucza możliwość wymiany sadzeniaków przynajmniej co 4 lata, co jest podstawowym warunkiem zwiększenia plonów w produkcji. Brak właściwego poziomu produkcji nasiennej powoduje, że postęp hodowlany w plenności i jakości reprezentowany przez nowe odmiany jest prawie zupełnie niewykorzystany. W efekcie złej sytuacji na rynku nasiennym, plony w produkcji są o ponad połowę mniejsze niż uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU, w których używane są sadzeniaki kwalifikowane (rys. 2). 41 Rys. 2. Powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka zakwalifikowanych polowo w latach oraz procentowy udział z KR i CCA w tej powierzchni W roku 2015, na wniosek zachowujących, z KR skreślono sześć odmian (Jutrzenka, Hubal, Legenda, Sonda, Tetyda oraz Veronie), natomiast dla pięciu odmian (Agnes, Courlan, Marlen, Roko i Roxana) wygasł okres wpisu. Ponadto przedłużono wpis w KR na kolejny okres 10 lat dla trzech odmian: Inwestor, Jelly oraz Oman. W pierwszych czterech miesiącach 2016 roku nie skreślono żadnej odmiany, natomiast do Krajowego rejestru wpisano dziewięć nowych odmian ziemniaka.

44 42 Według stanu na 30 kwietnia 2016 Krajowy rejestr liczył 112 odmian, a jego strukturę przedstawia poniższe zestawienie: Grupa wczesności Zagraniczne Typ bardzo wczesnwczesne późne średnio- średnio- Krajowe użytkowy późne wczesne liczba odmian w KR jadalne przetwórstwo* skrobiowe razem liczba % * - odmiany przeznaczone głównie do przetwórstwa na frytki lub czipsy W ostatnich pięciu latach zarejestrowano 32 nowe odmiany; 22 krajowe i 10 zagranicznych. Wymiana i uzupełnienie zestawów odmian nastąpiło we wszystkich grupach wczesności i grupach użytkowych. Odmiany zagraniczne ziemniaka stanowią 42% w Krajowego rejestru. Wszystkie odmiany wpisane do KR są odporne na raka ziemniaka, a większość jest także odpornych na mątwika ziemniaczanego. Informacje i wyniki zawarte w Liście dotyczą stanu prawnego odmian, ich produkcji nasiennej, plenności i struktury plonu, właściwości konsumpcyjnych, przydatności do przetwórstwa spożywczego oraz odporności na najważniejsze choroby i szkodniki. W tabelach zamieszczono wyniki zarejestrowanych odmian, które w ostatnim czteroleciu ( ) uczestniczyły w badaniach co najmniej jeden rok (tab. 2-4). Wyniki głównych cech użytkowych odmian podano z poszczególnych lat, a pozostałe cechy w formie odpowiednio uśrednionej. Ze względu na różny okres badań omawianych odmian oraz udział w różnych rodzajach doświadczeń (rejestrowych i porejestrowych) wyniki zostały odpowiednio przetransformowane. Właściwości konsumpcyjne odmian określane są na podstawie testów, przeprowadzanych w pięciu stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian (SDOO i ZDOO) przez co najmniej trzyosobowe zespoły. Od roku 2014 nie przeprowadza się oceny konsumpcyjnej odmian skrobiowych. Ocena przydatności odmian do produkcji frytek i czipsów określana jest w laboratorium SDOO w Karzniczce, a cukry redukujące oznacza LCh-T w SDOO Słupi Wielkiej w próbach

45 pobranych z trzech doświadczeń. W LCh-T w Słupi Wielkiej określana jest również zawartość glikoalkaliodów. Powyższe właściwości i analizy wykonuje się tylko w czasie trwania 2-3 letnich badań rejestrowych. Wyniki odnosi się do odmian wzorcowych, najczęściej dwóch dla danej grupy wczesności. Niektóre cechy morfologiczne podano na podstawie badań OWT. Oceny odporności na mątwika ziemniaczanego i podstawowe choroby oraz właściwości odmian dokonano zarówno w oparciu o badania własne, jak i innych jednostek w ramach badań statutowych lub na zlecenie COBORU: mątwik ziemniaczany na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz (dla odmian zagranicznych - na podstawie badań laboratorium kraju pochodzenia); rak ziemniaka na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz; zaraza ziemniaka na podstawie dwuletnich doświadczeń specjalnych, przeprowadzonych w punktach doświadczalnych COBORU; czarna nóżka, parch ziemniaka od 2005 roku nie prowadzi się oceny odporności; wyniki zamieszczone w opracowaniu (tab. 5) pochodzą z doświadczeń rejestrowych; wirusy na podstawie badań zleconych, wykonanych przez IHAR-PIB O/Młochów (od 2005 roku nie prowadzi się laboratoryjnej oceny odporności na wirusa M, a od roku 2014 na wirusa liściozwoju); stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin; informacje dotyczące właściwości przechowalniczych odmian na podstawie badań Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB O/Jadwisin. 43

46 44 Charakterystyka odmian ziemniaka wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Tacja (d. ZAH 21113) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów oraz po zakończeniu wegetacji dość duża. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Tonacja (d. STB 20213) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy duże do bardzo dużych, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. W doświadczeniach rejestrowych badana w grupie odmian wczesnych, dlatego tempo tuberyzacji będzie określone dopiero w doświadczeniach PDO. Plenność po zakończeniu wegetacji duża. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lawenda (d. ZAH 21113) Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dość dobrym smaku. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka jasnoczerwona, miąższ żółty. Plenność duża, stabilna w latach badań; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lady Rosetta Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym lekko mączystym, o dość dobrym smaku. Ze względu na parametry jakościowe przeznaczona głównie do produkcji chipsów. Bulwy średniej wielkości, okrągłe, o regularnym kształcie, oczka dość płytkie, skórka czerwona, miąższ jasnożółty. Plenność słaba. Odporność na wirusa Y mała, na zarazę ziemniaka dość mała.

47 Madeleine Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dobrym smaku. Bulwy bardzo duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka i miąższ żółte. Plenność duża; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Manitou Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do ogólnoużytkowego, o dobrym smaku. Bulwy bardzo duże, okrągłoowalne, o regularnym kształcie, oczka bardzo płytkie, skórka czerwona, miąższ żółty. Plenność duża; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirus Y mała, na zarazę ziemniaka dość mała. Aldona (d. ZAH 21613) Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym lekko mączystym, o przeciętnym smaku. Bulwy bardzo duże do dużych, okrągłe do okrągłoowalnych, o dość regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka żółta, miąższ jasnożółty. Plenność duża, stabilna; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirus Y duża, na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Lech (d. ZAH 21413) Odmiana jadalna średniowczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do ogólnoużytkowego lekko mączystego, o dobrym smaku. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne, o bardzo regularnym kształcie, oczka płytkie, skórka gładka, jasnoczerwona, miąższ jasnożółty. Plenność dość dobra, stabilna w latach badań; duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Amarant (d. STB 20813) Odmiana skrobiowa średniopóźna. Bulwy duże, okrągłoowalne, skórka fioletowa, miąższ biały. Plenność duża. Zawartość skrobi duża (średnio 20,2%). Odporność na wirusa Y duża; na zarazę ziemniaka dość duża. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. 45

48 46 Tabela 1 Ziemniak. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowu- wpisania jący/repre- zentant do Krajowego (numer rejestru adresowy) Powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo (wg PIORiN) % ha bardzo wczesne jadalne 1 *Arielle ,4 20,2 20,2 28,9 64,5 2 Berber x/ *Denar ,4 190,5 242,5 205,6 246,4 4 Fresco x/ ,9 51,4 48,0 40,0 37,6 5 *Impala ,6 33,3 29,3 24,2 48,9 6 *Impresja *Ingrid ,2 10,0 10,9 8,4 8 Irys x/ ,1 5,5 6,0 4,5 22,0 9 *Justa ,0 1,9 10,5 4,0 4,0 10 Krasa x/ ,2 4,2 11 *Lord ,1 174,9 211,2 192,3 253,9 12 *Miłek ,4 20,9 27,7 29,7 31,7 13 Riviera ,2 64,1 46,1 14 *Tacja *Tonacja *Viviana ,2 12,3 9,0 10,2 8,0 - wczesne 17 *Altesse ,1 4,1 4,7 3,4 3,5 18 *Amora x/ ,0 19 *Annabelle x/ *Aruba ,1 6,9 1,4 1,0 15,2 21 *Augusta x/ ,1 3,3 4,8 5,2 19,5 22 *Bellarosa ,3 72,9 104,2 114,5 113,4 23 Bila x/ ,1 3,5 11,0 11,5 15,9 24 *Bohun *Carrera ,6 31,4 38,8 34,4 50,5 26 *Cyprian ,1 4,0 16,8 21,6 33,9 27 *Etola x/ ,1 2,8 0,5 1,1 28 *Ewelina x/ ,0 10,6 29,6

49 47 cd. tabeli *Gracja x/ *Gwiazda ,8 45,8 22,8 5,0 4,0 31 *Ignacy ,4 24,1 11,0 1,0 32 *Innovator x/ ,8 547,0 475,4 426,5 441,4 33 *Lady Claire x/ ,7 96,5 79,7 77,3 54,2 34 Lady Rosetta ,2 180,9 173,0 139,1 145,8 35 Latona x/ *Lawenda *Madeleine ,6 35,5 27,3 19,7 5,2 38 *Magnolia ,0 0,1 39 *Michalina ,4 20,4 29,3 12,7 6,0 40 *Oman ,1 3,0 9,7 15,8 28,0 41 *Owacja ,6 34,0 82,1 61,2 103,8 42 *Rosalind x/ ,0 1,0 9,0 8,7 9,5 43 *Vineta ,9 437,4 501,4 483,6 607,5 - średniowczesne 44 *Aldona Almera x/ ,6 46 *Ametyst ,1 4,5 5,2 3,6 17,3 47 Asterix x/ ,3 18,7 14,3 19,3 12,4 48 *Bogatka ,0 1,1 4,2 1,8 49 *Cekin ,3 16,4 15,7 11,7 21,7 50 Courage x/ ,5 51 *Dali ,1 4,9 7,0 32,6 57,0 52 *Ditta x/ ,1 7,2 6,2 8,6 9,0 53 *Etiuda x/ ,1 2,8 0,7 1,6 54 *Finezja ,1 7,8 9,0 9,5 19,1 55 *Folva ,0 56 *Gawin ,1 5,0 18,6 12,3 31,6 57 *Honorata ,1 4,7 2,8 1,1 58 Irga x/ ,3 72,3 79,8 59,6 71,9 59 *Jurata ,0 1,9 2,5 3,5 1,8 60 *Jurek ,0 0,9 1,7 61 *Laskara ,1 3,0 0,5 0,1 62 *Lavinia ,0 0,1 1,4 63 *Lech

50 48 cd. tabeli *Malaga ,2 11,2 5,7 2,0 65 *Manitou ,0 2,5 2,3 4,4 4,5 66 *Mazur ,0 0,4 0,1 67 *Oberon ,1 6,9 4,8 5,0 2,5 68 *Orchestra x/ ,2 11,0 5,1 69 *Otolia ,0 0,1 70 *Sagitta ,5 25,4 23,6 18,1 20,3 71 Sante x/ ,2 8,8 6,6 9,4 17,0 72 *Satina ,7 94,7 117,1 134,0 169,9 73 *Stasia ,1 6,2 10,4 9,2 19,7 74 *Tajfun ,1 172,9 188,7 171,7 193,1 75 *Victoria x/ ,2 11,6 14,8 11,0 13,1 76 *VR 808 x/ ,6 91,4 63,0 41,1 13,4 77 Bryza x/ ,3 16,2 15,8 12,5 5,4 78 *Cecile x/ *Eurostar *Fianna x/ *Gustaw ,1 3,0 4,2 4,7 3,0 82 *Jelly ,3 72,3 104,8 105,9 104,6 83 *Mondeo ,0 0,5 3,0 2,0 - średniopóźne 84 *Syrena ,0 1,1 1,2 1,2 1,7 85 *Zenia ,0 2,0 3,9 - późne 86 *Zagłoba ,0 1,0 1,0 1,2 skrobiowe - wczesne 87 *Cedron x/ ,2 9,6 11,2 19,9 8,9 - średniowczesne 88 *Boryna ,1 7,1 2,0 1,0 89 *Glada ,8 98,9 59,8 68,5 55,6 90 Harpun ,0 53,1 30,1 78,9 57,0 91 *Jubilat ,1 63,9 16,5 2,2 3,8 92 *Kaszub ,2 13,7 2,0 4,0 1,0

51 49 cd. tabeli *Kuba x/ ,0 112,9 89,2 98,4 116,6 94 *Mieszko ,1 3,1 95 *Pasat ,7 38,7 45,2 34,1 64,7 96 *Rumpel ,1 3,0 2,6 1,0 30,5 97 *Szyper ,1 2,8 0,7 98 *Widawa *Zuzanna ,7 94,5 46,1 42,7 28,8 - średniopóźne 100 *Amarant *Danuta ,1 4,0 9,85 9,8 3,1 102 Ikar x/ ,2 10,9 22,2 18,0 18,1 103 *Pasja Pomorska ,1 4,0 16,4 35,8 19,1 - późne 104 Bzura x/ *Gandawa x/ ,3 19,1 12,2 2,8 9,7 106 *Hinga ,3 70,4 49,8 39,8 39,3 107 *Inwestor ,0 57,7 79,9 73,2 37,4 108 *Jasia x/ ,4 77,6 41,5 42,2 57,5 109 *Kuras ,8 45,0 39,3 30,5 9,6 110 *Pokusa ,2 10,4 1,8 3,5 9,0 111 *Rudawa x/ ,9 48,0 37,8 69,0 57,1 112 *Skawa x/ ,7 93,2 39,2 86,9 75,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 5567,1 5243,3 4758,9 5330,7 Kol. 1: * - odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy x/ - odmiana niebadana w latach

52 50 Tabela 2 Ziemniak odmiany jadalne bardzo wczesne. Plon ogólny 40 dni od wschodów Plon ogólny Lp. Odmiana % wzorca 1 2 Wzorzec, dt z ha Arielle Denar Impala Impresja Ingrid 85 6 Justa Lord Miłek Riviera Tacja Tonacja Viviana Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach porejestrowych Kol. 2: -" w latach 2014 i 2015 odmiana badana w grupie wczesnej

53 51 Tabela 3 Ziemniak odmiany jadalne. Plon, frakcja handlowa i zawartość skrobi w bulwach Plon ogólny Plon handlowy Frakcja Zawartość Lp. Odmiany handlowa skrobi % wzorca % bardzo wczesne Wzorzec, dt z ha Arielle ,8 2 Denar ,0 3 Impala ,7 4 Impresja ,8 5 Ingrid ,5 6 Justa ,5 7 Lord ,4 8 Miłek ,8 9 Riviera ,1 10 Tacja ,2 11 Tonacja ,7 12 Viviana ,3 wczesne Wzorzec, dt z ha Altesse ,3 2 Aruba ,2 3 Bellarosa ,0 4 Bohun ,5

54 52 cd. tabeli cd. wczesne 5 Carrera ,8 6 Cyprian ,5 7 Gwiazda ,8 8 Ignacy ,6 9 Magnolia ,2 10 Michalina ,1 11 Oman ,1 12 Lady Rosetta ,5 13 Lawenda ,3 14 Madeleine ,0 15 Owacja ,7 16 Vineta ,2 średniowczesne Wzorzec, dt z ha Aldona ,6 2 Ametyst ,1 3 Bogatka ,0 4 Cekin ,7 5 Dali ,8 6 Finezja ,5 7 Folva ,7 8 Gawin ,1

55 53 cd. tabeli cd. średniowczesne 9 Honorata ,7 10 Jurata ,7 11 Jurek ,6 12 Laskara ,2 13 Lavinia ,7 14 Lech ,6 15 Malaga ,1 16 Manitou ,9 17 Mazur ,8 18 Oberon ,0 19 Otolia ,4 20 Sagitta ,8 21 Satina ,0 22 Stasia ,8 23 Tajfun ,9 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha Eurostar ,6 2 Gustaw ,0 3 Jelly ,3 4 Mondeo ,8 5 Syrena ,8 6 Zagłoba ,9 7 Zenia ,5 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w danej (określonej) grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

56 54 Tabela 4 Ziemniak odmiany skrobiowe. Plon bulw, plon skrobi, zawartość skrobi Plon ogólny bulw Plon skrobi Zawartość skrobi Lp. Odmiany % wzorca % średniowczesne Wzorzec, dt z ha ,5 75,5 80,1 98,3 20,5 19,3 20,0 19,8 1 Boryna Glada Harpun Jubilat Kaszub Mieszko Pasat Rumpel 99 9 Szyper Widawa Zuzanna , ,4 18,1 19,9 20, ,1 19,0 20, ,3 20,1 20, ,6 21, ,8 19,1 20, ,6 19,8 19, , ,1 20, ,7 20, ,6 18,5 20,1 20,0 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha ,4 86,7 95,8 107,2 20,0 18,8 20,0 20,4 1 Amarant ,3 19,9 2 Danuta ,8 20,0 3 Hinga ,5 21,2 21,2 22,8 4 Inwestor ,3 19,3 20,6 21,1 5 Kuras ,1 18,3 19,6 19,8 6 Pasja Pomorska ,1 18,4 20,0 7 Pokusa ,8 18,6 19,2 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w danej (określonej) grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

57 55 Tabela 5 Ziemniak. Odporność na podstawowe choroby oraz inne właściwości odmian Lp. Odmiany Y Wirusy Przechowywalność liściozwoju M Zaraza ziemniaka (liście) Czarna nóżka Parch zwykły Porażenie chorobami przechowalniczymi Okres spoczynku bulw skala 9-stopniowa bardzo wczesne jadalne Wrażliwość na metrybuzynę 1 Arielle ,6 5 pw 2 Berber św 3 Denar , św 4 Fresco bw 5 Impala ,9 1 6 Impresja Ingrid ,1 7* 9 św 8 Irys pw 9 Justa , św 10 Krasa , bw 11 Lord , mw 12 Miłek , św 13 Riviera Tacja Tonacja Viviana ,5 7* 9 8* bw

58 56 cd. tabeli wczesne 17 Altesse , mw 18 Amora ,5 19 Annabelle pw 20 Aruba , św 21 Augusta św 22 Bellarosa , mw 23 Bila ,5 8, św 24 Bohun pw 25 Carrera * 8* 9* św 26 Cyprian , św 27 Etola ,4 7* 9* 8* mw 28 Ewelina , * mw 29 Gracja św 30 Gwiazda ,1 7* 7* 7* św 31 Ignacy ,0 św 32 Innovator , pw 33 Lady Claire * 8* św 34 Lady Rosetta Latona Lawenda Madeleine 8 2,5 9* mw 38 Magnolia 8 4, mw 39 Michalina ,6 6* 8* 1* św 40 Oman ,

59 57 cd. tabeli cd. wczesne 41 Owacja , św 42 Rosalind ,5 7, pw 43 Vineta , pw - średniowczesne 44 Aldona Almera ,8 7* 8 9 św 46 Ametyst Rm 6 7,8 4* 3 6* mw 47 Asterix ,5 7 8, św 48 Bogatka , św 49 Cekin , pw 50 Courage mw 51 Dali mw 52 Ditta św 53 Etiuda ,7 7* 6 mw 54 Finezja 9 7 8Rm 4,5 7, * 55 Folva ,5 7 mw 56 Gawin ,8 8 9* św 57 Honorata ,4 6* 9 św 58 Irga , pw 59 Jurata ,0 60 Jurek ,5 7,8 8* 8 św 61 Laskara , mw 62 Lavinia Lech 8 5

60 58 cd. tabeli cd. średniowczesne 64 Malaga 8 7 3, św 65 Manitou * mw 66 Mazur mw 67 Oberon ,5 8,2 8* 8 św 68 Orchestra ,7 mw 69 Otolia 7 7 4,5 mw 70 Sagitta ,9 5* 7 św 71 Sante pw 72 Satina , nw 73 Stasia ,3 5* 6 6* pw 74 Tajfun , św 75 Victoria , VR ,1 6* 9 św - średniopóźne 77 Bryza mw 78 Cecile mw 79 Eurostar pw 80 Fianna ,5 6 8 św 81 Gustaw 9 7 8Rm 5 8,1 5* 6 9* św 82 Jelly , św 83 Mondeo św 84 Syrena ,5 7, mw 85 Zenia ,7 6* 7 4* pw

61 59 cd. tabeli późne 86 Zagłoba , * - wczesne skrobiowe 87 Cedron średniowczesne 88 Boryna 7 7 5,5 8,3 9* 7 św 89 Glada , św 90 Harpun Jubilat ,2 9* 9* 9* św 92 Kaszub ,9 8* 6 św 93 Kuba , mw 94 Mieszko Pasat ,5 7, bw 96 Rumpel , św 97 Szyper św 98 Widawa Zuzanna , nw - średniopóźne 100 Amarant 8 6,5 101 Danuta ,0 6* 9* św 102 Ikar ,5 5,5 7, mw , św 103 Pasja Pomorska

62 60 cd. tabeli późne 104 Bzura Gandawa , pw 106 Hinga , św 107 Inwestor ,3 6 5* 6 św 108 Jasia , św 109 Kuras , św 110 Pokusa ,5 9 pw 111 Rudawa ,5 8, mw 112 Skawa , mw Kol. 2: wyniki opracowane na podstawie badań zleconych wykonanych przez IHAR-PIB o/młochów; skala 9 : 9 odporność bardzo duża, Rm odmiana reaguje nekrotycznie na szczepienie PVM, co wskazuje na obecność genu Rm 5 odporność średnia, 1 odporność bardzo mała Kol. 2-9: brak danych Kol. 6-8: * badania w toku, informacja może ulec zmianie Kol. 7: przechowywalność (wg Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB) oznacza sumę strat w ciągu 6 miesięcy przechowywania (ubytki naturalne + porażenie chorobami przechowalniczymi + kiełki) Kol. 8: skala 9 : 9 długi okres spoczynku, 1 krótki okres spoczynku Kol. 9: stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka (na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin): nw niewrażliwa, mw mało wrażliwa, św średnio wrażliwa, pw dość wrażliwa, bw bardzo wrażliwa

63 61 Tabela 6 Ziemniak. Odporność odmian na patotypy raka ziemniaka i mątwika ziemniaczanego Rak ziemniaka (patotypy) Mątwik ziemniaczany (patotypy); skala 9 Lp. Odmiany 1(D1) 2(CH1 8(F1) 2(G1) 3(M1) 6(O1) 18(T1) Ro1 Ro2 Ro3 Ro4 Ro5 Pa1 Pa2 Pa bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle Berber Denar Fresco Impala Impresja Ingrid Irys Justa Krasa Lord Miłek Riviera Tacja Tonacja Viviana + +

64 62 cd. tabeli wczesne 17 Altesse Amora Annabelle Aruba Augusta Bellarosa Bila Bohun Carrera Cyprian Etola Ewelina Gracja Gwiazda Ignacy Innovator Lady Claire Lady Rosetta + 35 Latona Lawenda Madeleine + 38 Magnolia Michalina

65 63 cd. tabeli cd. wczesne 40 Oman Owacja Rosalind Vineta średniowczesne 44 Aldona 8 45 Almera Ametyst Asterix Bogatka Cekin Courage Dali Ditta Etiuda Finezja Folva Gawin Honorata Irga Jurata Jurek Laskara + +

66 64 cd. tabeli cd. średniowczesne 62 Lavinia Lech Malaga Manitou + 66 Mazur Oberon Orchestra Otolia Sagitta Sante Satina Stasia Tajfun Victoria VR średniopóźne 77 Bryza Cecile Eurostar Fianna Gustaw Jelly Mondeo + +

67 65 cd. tabeli cd. średniopóźne 84 Syrena Zenia późne 86 Zagłoba wczesne skrobiowe 87 Cedron średniowczesne 88 Boryna Glada Harpun Jubilat Kaszub Kuba Mieszko Pasat Rumpel Szyper Widawa Zuzanna + +

68 66 cd. tabeli średniopóźne 100 Amarant Danuta Ikar Pasja + - późne 104 Bzura Gandawa Hinga Inwestor Jasia Kuras Pokusa Rudawa Skawa Kol. 2-8: + odmiana odporna Kol. 9-16: odporność w skali 9 : 9 bardzo duża, 5 średnia, 1 bardzo mała; + odmiana odporna, lecz stopień odporności nie jest określony w skali 9 ; wyniki opracowane na podstawie badań IHAR-PIB Radzików

69 67 Tabela 7 Ziemniak. Cechy morfologiczne i ocena właściwości konsumpcyjnych odmian Lp. Odmiany Przydatność do przetwórstwa Barwa kwiatów Kształt bulw Ocena regularnośc ikształtu Ocena głębokości oczek Wielkość bulw Barwa skórki Barwa miąższu Smak Typ konsumpcyjny frytki czipsy skala 9 o skala 9 o jadalne - bardzo wczesne 1 Arielle b ow 7,5 7 8 ż jż 7,5 B 2 Berber czf oow 7,5 7,5 7 ż jż 7,5 B 3 Denar b oow ż jż 7 AB 4 Fresco b oow ż jż 7 B + 5 Impala b ow 8 7,5 9 ż jż 7 AB 6 Impresja b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 A-AB 7 Ingrid b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 B 8 Irys b pow 7 6,5 6 ż b 7 B 9 Justa b oow ż ż 7 B-BC + 10 Krasa czf+ oow ż ż 7 B 11 Lord b oow 6,5 7 8 ż jż 7 AB 12 Miłek b oow 7 6,5 8 ż jż 6,5 BC 13 Riviera jczf o 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 A-AB 14 Tacja b oow 7,7 7,7 7 ż jż 6,6 B 15 Tonacja b oow 7,5 7,7 8 ż jż 6,7 AB 16 Viviana jczf oow 7,5 7,0 8 ż jż 7 AB

70 68 cd. tabeli wczesne 17 Altesse b ow 7,5 7,5 8 jbż ż 7 AB 18 Amora b oow ż jż 7 B-BC + 19 Annabelle b p 7 7,5 3 ż ż 7,5 AB 20 Aruba b ow 7,5 7,5 6 ż kr 6,5 B 21 Augusta czf oow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC + 22 Bellarosa czf oow 7,5 7 9 cz ż 7 B 23 Bila czf+ oow ż ż 7 B 24 Bohun b oow 7 6,5 7-9 ż jż 7,1 B 25 Carrera czf oow 7,5 7,5 9 ż jż 7 B 26 Cyprian b oow 6,5 7 8 ż jż 7 B 27 Etola czf+ o 7 6,5 9 ż ż 7 B-BC + 28 Ewelina b oow 7 7,5 8 ż ż 7 BC 29 Gracja b ow 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 BC + 30 Gwiazda b oow ż jż-ż 7 B 31 Ignacy jczf oow 6,5 6,5 8 ż jż 6,5 B 32 Innovator b pow 7,5 7,5 9 ż kr 7 B + 33 Lady Claire b ow 7,5 7,5 8 ż jż 7 BC + 34 Lady Rosetta czf o 7,2 6,5 7 cz jż 6,8 BC-C + 35 Latona b ow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 B 36 Lawenda jczf oow 7,2 7,4 7 cz ż 6,6 B 37 Madeleine b oow 7,5 7,7 9 ż ż 6,7 B 38 Magnolia cn oow jbż jż 7 B-BC 39 Michalina b oow 7 6,5 9 ż jż 6,5 B 40 Oman b ow 7 7,5 7 ż jż 7,5 B 41 Owacja b oow ż jż 7 B-BC 42 Rosalind - oow 7,5 7 8 cz ż 7 B 43 Vineta b oow ż ż 7 AB

71 69 cd. tabeli średniowczesne 44 Aldona jczf o-oow 6,8 7,0 9 ż jż 6,4 BC 45 Almera czf pow 7,5 7,5 8 ż jż 7 AB 46 Ametyst b oow 6,5 7 8 jbż kr 6 BC 47 Asterix czf+ ow 7,5 7,5 7 cz jż 7 B + 48 Bogatka bjczf ow 6,5 8,0 8 ż jż 6,8 B 49 Cekin b oow ż jż 7 BC-C 50 Courage czf oow 6,5 6,5 7 cz jż 7 BC + 51 Dali b ow 7,5 8 7 ż jż 7 AB-B 52 Ditta b ow ż ż 7 B 53 Etiuda czf o jbeż kr 6,5 C-CD + 54 Finezja czf oow ż jż 6,5 BC + 55 Folva czf+ oow 7,5 7,5 9 ż ż 7 B 56 Gawin czf oow 7 6,5 7 ż jż 6,5 B-BC + 57 Honorata b oow 6,9 6,5 7 jbż jż 6,7 BC + 58 Irga b oow róż kr 6,5 B 59 Jurata b oow/ow 7 7,5 7 ż kr 6,5 B-BC + 60 Jurek b oow 6,5 6,8 9 ż ż 7,2 B-BC 61 Laskara b oow 7,0 7,0 9 ż jż 6,7 B-BC 62 Lavinia - oow 7,0 7,0 6 ż jż 6,7 B + 63 Lech b oow 7,4 7,4 6 cz jż 7,0 B-BC 64 Malaga cnf ow 7,0 7,5 8 ż jż 6,4 B-BC 65 Manitou jczf oow 7,2 7,7 9 cz ż 6,9 AB-B 66 Mazur b ow 6,9 6,6 9 ż jż 6,6 AB 67 Oberon b ow 6,6 6,8 8 cz jż 7,0 AB 68 Otolia jczf ow 7,6 7,8 8-9 ż ż 7,0 BC 69 Orchestra b oow 7 7,5 9 ż jż 6,5 AB 70 Sagitta czf+ ow 7 7,5 9 ż jż 7 B

72 70 cd. tabeli cd. średniowczesne 71 Sante b oow 7 7,5 8 ż jż 7 B 72 Satina b oow 7,5 7,5 9 ż ż 7,5 B 73 Stasia b oow ż ż 6,5 B 74 Tajfun b ow ż ż 7 B-BC 75 Victoria b ow 7,5 8 8 ż ż 7 B + 76 VR 808 nf o 7,4 7,2 7 ż ż 6,2 BC + - średniopóźne 77 Bryza czf o 6,5 6 8 ż ż 7,5 BC 78 Cecile czf pow 6,5 7 3 ż kr 7 AB 79 Eurostar b oow ż jż 7,2 B-BC + 80 Fianna b ow 8 7,5 8 ż kr 6,5 BC + 81 Gustaw czf oow 7 6,5 9 ż kr 6 BC 82 Jelly b ow 8 7,5 9 ż ż 7,5 B 83 Mondeo b oow ż kr 6,7 B-BC 84 Syrena b ow ż ż 7 B 85 Zenia b oow 7 7,5 8 ż ż 6,5 AB-B - późne 86 Zagłoba b oow 7 6,5 9 ż z 7 B skrobiowe - wczesne 87 Cedron b ow 7 6,5 6 ż ż 6 BC + - średniowczesne 88 Boryna nf o 89 Glada czf+ oow 6,5 6,2 6,5 8 cz b 5,8 C-CD ż jż 6 C

73 cd. tabeli cd. średniowczesne 90 Harpun b oow ż kr 6 C 91 Jubilat b oow jbeż kr 5,5 C-CD 92 Kaszub cnf o 7,3 6,9 7 o ż 6,1 C-BC 93 Kuba b oow 7 6,5 7 ż ż 6,5 C + 94 Mieszko cn oow 7 ż jż nb nb 95 Pasat b oow 6,5 6,5 8 ż kr 6,5 C 96 Rumpel b oow 6,5 6 8 jcz b + 97 Szyper czf oow 6,6 6,8 7-8 jbż jż 6,5 C-BC 98 Widawa b o 8 ż kr nb nb 99 Zuzanna b o 7 6,5 7 ż jż CD - średniopóźne 100 Amarant czf oow 8 nieb b nb nb 101 Danuta nf oow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 C 102 Ikar czf+ oow 5,5 5,5 7 ż kr b oow 7 6,5 7 ż ż 103 Pasja Pomorska - późne 104 Bzura b oow 6,5 6 8 ż jż 6 BC 105 Gandawa b ow 6,5 6,5 8 ż kr 106 Hinga czf+ ow 6 5,5 7 ż jż 107 Inwestor b oow 6,5 6,5 6 ż kr 6,5 C 108 Jasia b oow 6,5 6 8 ż jż 6,5 BC 109 Kuras b o 6,5 6 9 ż kr C 110 Pokusa czf oow ż jż 7 BC Rudawa czf+ oow 6,5 6,5 7 ż kr Skawa nf+ o 7 6,5 8 ż jż, 71

74 72 Objaśnienia do tabeli 7 Kol. 2: Barwa kwiatów: Kol. 7: Barwa skórki: b biała ż żółta czf czerwonofioletowa róż różowa bjczf bardzo jasna czerwonofioletowa jcz jasnoczerwona jczf jasnoczerwonofioletowa jbż jasnobeżowa f fioletowa cz czerwona jf jasnofioletowa nf niebieskofioletowa Kol. 8: Barwa miąższu: cnf ciemnoniebiesko-fioletowa b biała + występowanie białych końców płatków kr kremowa jbż jasnobeżowa Kol. 3: Kształt bulw: jż jasnożółta o okrągły nieb niebieska oow okrągłoowalny ż żółta ow owalny p podłużny Kol. 9: Smak (skala 9 o ): pow podłużnoowalny 1 bardzo zły 9 wybitnie dobry Kol. 4: Regularność kształtu (skala 9 o ): brak oceny smaku i typu konsumpcyjnego 1 wybitnie zdeformowany oznacza, że odmiana nie jest zalecana 9 idealny do bezpośredniego spożycia nb nie badano Kol. 5: Głębokość oczek (skala 9 o ): 1 bardzo głębokie Kol. 10: Typ konsumpcyjny: 9 bardzo płytkie AB sałatkowy B ogólnoużytkowy Kol. 6: Wielkość bulw (skala 9 o ): BC lekko mączysty 3 do 20% frakcji bulw powyżej 50 mm C mączysty % frakcji bulw powyżej 50 mm CD mączysty do bardzo mączystego % frakcji bulw powyżej 50 mm nb nie badano % frakcji bulw powyżej 50 mm % frakcji bulw powyżej 50 mm Kol. 11,12: + odmiana przydatna do przetwórstwa % frakcji bulw powyżej 50 mm spożywczego na wskazany kierunek 9 powyżej 70% frakcji bulw powyżej 50 mm

75

76 74 Rzepak. Wstęp Rzepak jest najważniejszą rośliną oleistą uprawianą w Polsce, zwłaszcza jego forma ozima. Dostarcza surowca do produkcji oleju z przeznaczeniem na cele spożywcze i biopaliwowe. Produkty uzyskiwane po wydobyciu oleju, tj. makuch (tłoczenie) i śruta poekstrakcyjna (tłoczenie i ekstrakcja), są cenionymi komponentami wysokobiałkowymi wykorzystywanymi do produkcji przemysłowych pasz treściwych dla zwierząt. W uprawie znajdują się dwie formy: ozima, wysiewana w drugiej połowie sierpnia i zbierana w lipcu następnego roku, oraz jara, o wczesnowiosennym terminie siewu i zbiorze w sierpniu. Forma jara, ze względu na mniejszy system korzeniowy oraz krótszy okres wegetacji, ma nieco większe od formy ozimej wymagania glebowe i wodne, ponadto charakteryzuje się większą zawodnością plonowania, zwłaszcza w suche i upalne lata. Rzepak jary zyskuje na znaczeniu w przypadku niewykonania planu zasiewów rzepaku ozimego oraz wtedy, gdy jest alternatywnie wysiewany po wymarzniętych uprawach formy ozimej. Taka sytuacja miała miejsce w latach 2012 i 2016, kiedy zasiewy formy jarej rzepaku zdecydowanie wzrosły. W przypadku przesiewu, pole należy odpowiednio przygotować, a rośliny które przezimowały zniszczyć. Rzepaku jarego nie można używać do wiosennego przesiewu placowych braków roślin rzepaku ozimego ze względu na przesunięty w czasie o około jeden miesiąc przebieg faz kwitnienia i dojrzewania (rys. poniżej). Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego

77 Średni plon nasion badanych odmian rzepaku jarego w ostatnim pięcioleciu w doświadczeniach realizowanych w systemie Porejestowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) stanowił 62 procent plonu odmian rzepaku ozimego. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się jednak dobrą jakością. Zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów, przy czym mają nieco mniejszą zawartość tłuszczu niż nasiona rzepaku ozimego (zestawienie poniżej). Porównanie plonowania oraz niektórych cech jakościowych nasion odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego (wyniki doświadczeń PDO z lat ) Wyszczególnienie Rzepak jary Rzepak ozimy Relacja jary/ozimy (%) Plon nasion (dt z ha) 28,3 45,8 62 Plon tłuszczu (dt z ha) 11,8 20,0 59 Zawartość tłuszczu (w % s.m.) 45,8 47,7 96 Zawartość glukozynol. (μm/g nasion) 8,6 10,0 86 Zawartość białka (w % smb)* 41,3 38,1 108 Zawartość włókna (w % smb)* 8,3 9,0 92 * wyniki pochodzą z doświadczeń rejestrowych Obie formy rzepaku mają także istotne znaczenie w zmianowaniu. Rzepak dobrze wkomponowuje się w płodozmian ze zbożami, a jednocześnie jest dla nich jednym z najlepszych przedplonów, który m.in. ogranicza nasilenie chorób. Jest również najczęściej uprawiany po zbożach, zwłaszcza jęczmieniu i pszenicy. Takie następstwo może jednak powodować spiętrzenie prac i w konsekwencji konieczność uproszczeń w pożniwnej uprawie roli oraz w zabiegach doprawiających glebę przed siewem. Z uwagi na duże znaczenie gospodarcze, rzepak jest przedmiotem intensywnych prac hodowlanych, czego efektem jest znaczny postęp w jego udoskonalaniu. Badania dotyczą zarówno cech użytkowych (głównie jakościowych), m.in. zawartości i składu kwasów tłuszczowych, zawartości białka i włókna, jak również cech rolniczych, 75

78 76 tj. wymagań glebowych, potrzeb nawozowych oraz odporności na choroby i na warunki stresowe (np. okresy suszy, niskie temperatury), a także na osypywanie nasion. Obejmują również cechy morfologiczne, np. zmianę pokroju rośliny, wydłużenie systemu korzeniowego. Postęp hodowlany dotyczy przede wszystkim wzrostu plonowania, a to w głównej mierze dzięki tworzeniu nowych odmian mieszańcowych. Hodowla odmian mieszańcowych odznacza się dużym postępem ze względu na wykorzystywanie efektu heterozji. Przejawia się on zwłaszcza bujniejszym wigorem roślin, często szybszym rozwojem, a przede wszystkim większym plonem nasion. W ostatnich latach nastąpiło także wyraźne zwiększenie udziału odmian mieszańcowych w uprawie. W ofercie handlowej nasiona tych odmian są powszechnie dostępne. Odmiany mieszańcowe cechują się przede wszystkim większym potencjałem plonowania. W ostatnich latach badań, w doświadczeniach PDO rzepaku ozimego, odmiany mieszańcowe plonowały średnio od kilku do kilkunastu procent (6-13%) lepiej od odmian populacyjnych. W sezonach wegetacyjnych, w których wystąpiły w większym nasileniu niekorzystne zjawiska atmosferyczne, np. w roku 2011, reagowały przeważnie mniejszym spadkiem plonowania. Większość odmian mieszańcowych lepiej sprawdzała się w przypadku opóźnionych siewów, ze względu na szybszy rozwój początkowy. Rośliny wytwarzają silniejszy, bardziej rozrośnięty system korzeniowy, przez co mogą lepiej pobierać wodę i składniki pokarmowe. Dobór odmian mieszańcowych jest coraz liczniejszy i bardziej zróżnicowany. W ogóle, odmiany mieszańcowe są głównym źródłem postępu hodowlanego w uprawie rzepaku. Tworzy się odmiany o specyficznej odporności/tolerancji na porażenie kiłą kapusty. W ofercie znajdują się także odmiany półkarłowe, a ostatnio hodowane są odmiany tolerancyjne na substancję czynną imazamoks (należącą do imidazolinonów), zastosowaną w herbicydzie do zwalczania wielu chwastów, w tym również kapustowatych. Szczególnie ważna jest dostępność odmian tolerancyjnych na kiłę kapusty, gdyż obszar występowania tego groźnego patogena w naszym kraju sukcesywnie się zwiększa. Materiał siewny odmian mieszańcowych jest droższy niż odmian populacyjnych. Mimo wielu zalet odmian mieszańcowych, również przydatność odmian populacyjnych do różnych warunków gospodarowania jest dobrze oceniana przez rolników,

79 którzy nadal dość często je uprawiają. Niestety, dobór tych odmian będzie w najbliższych latach coraz mniej liczny i mniej konkurencyjny wobec odmian mieszańcowych. Odmiany populacyjne z reguły są mniej wymagające pod względem stanowiska. Ich podstawową zaletą jest stosunkowo łatwy zbiór, ze względu na mniejszą masę roślin, a to z kolei mniej obciąża pracę kombajnu. Wartość gospodarcza odmian rzepaku określana jest przez wiele cech i właściwości, wśród których zasadnicze znaczenie ma wielkość i jakość plonu. Odmiany rzepaku przeważnie niejednakowo reagują na zróżnicowane warunki siedliskowe i agrotechniczne. Niektóre odmiany plonują na podobnym poziomie w całym kraju, inne w jednych rejonach kraju plonują relatywnie lepiej, natomiast w innych gorzej. Reakcja rejonowa w dużym stopniu modyfikowana jest warunkami atmosferycznymi, różnymi w poszczególnych latach. Obecnie w ocenie odmian rzepaku ozimego obowiązuje podział kraju na sześć rejonów. Uwzględnia on podział administracyjny kraju i pewne podobieństwo agroklimatyczne województw. Rejonowe wyniki plonowania prezentowane są w ramach innych serii wydawniczych COBORU, takich jak: Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych (WWP) oraz Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO). Przy wyborze odmiany do uprawy warto, oprócz plonu, uwzględnić także inne cechy, zwłaszcza zimotrwałość (rzepak ozimy), zdrowotność i odporność na wyleganie, a także inne. Wysiew odmian o gorszej zimotrwałości, w niektórych rejonach kraju, może istotnie zwiększyć ryzyko uprawy. Przeważnie odmiany wykazują zróżnicowaną odporność na poszczególne choroby. Najczęściej przejawiają większą odporność tylko na jednego patogena, jakkolwiek można wyodrębnić również odmiany o ogólnie lepszej, bądź gorszej zdrowotności. Spośród badanych odmian należy polecać również te, które cechują się mniejszą podatnością na wyleganie. Wszystkie odmiany rzepaku badane w doświadczeniach urzędowych spełniły przed wpisaniem do Krajowego rejestru obowiązujący w Polsce wymóg zawartości sumy glukozynolanów alkenowych i indolowych w nasionach ze zbioru doświadczeń (poniżej 15 mikromoli na 77

80 78 1 g nasion) oraz udziału kwasu erukowego (poniżej 1,0%). Zawartość glukozynolanów w nasionach ma zasadnicze znaczenie z uwagi na wymagania jakościowe, w tym zdrowotne, paszy produkowanej z dodatkiem makuchu i śruty poekstrakcyjnej. Spośród ocenianych właściwości odmian dużą uwagę zwraca się na zawartość tłuszczu w nasionach, co ma szczególne znaczenie dla zakładów tłuszczowych. Od roku 2013 w krajach Unii Europejskiej maksymalna zawartość glukozynolanów w kwalifikowanych nasionach siewnych rzepaku nie może przekraczać 18 mikromoli (w Polsce od ponad 20 lat obowiązuje wymóg 15 mikromoli). W UE dąży się również do zaostrzenia i ujednolicenia normy zawartości glukozynolanów w surowcu przemysłowym. W nasionach ze zbioru doświadczeń z reguły odmiany spełniają obowiązujący u nas wymóg zawartości glukozynolanów. W przypadku pojedynczych odmian stwierdzono jednak większe lub mniejsze przekroczenie tego progu już po wpisaniu do Krajowego rejestru. Z kolei od roku 2014 obowiązuje dyrektywa UE dotycząca konieczności wprowadzenia integrowanej ochrony roślin rolniczych, w tym rzepaku. Oznacza to potrzebę hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian najbardziej odpowiednich do nowych systemów uprawy. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji, zwłaszcza zmniejszonego stosowania pestycydów. W przypadku szkodników, w uprawach rzepaku przeważnie niezbędna jest ochrona chemiczna roślin. Do roku 2013 podstawowym elementem tej ochrony było zaprawianie nasion preparatami zawierającymi środki owadobójcze, przede wszystkim przeciwko licznie występującym szkodnikom w pierwszych fazach rozwoju. Od 1 grudnia 2013 roku obowiązuje zakaz stosowania i sprzedaży nasion zaprawionych środkami ochrony roślin zawierającymi następujące substancje czynne: klotianidyna, tiametoksam i imidachlopryd. Zmiana została wprowadzona rozporządzeniem wykonawczym Komisji Europejskiej (UE) nr 485/2013, ograniczającym zakres stosowania środków ochrony roślin zawierających ww. substancje czynne. W konsekwencji nie można stosować zapraw zawierających insektycydy, które były zarejestrowane w Polsce i powszechnie używane w ochronie rzepaku ozimego

81 i jarego przed wejściem w życie wymienionego rozporządzenia. Niestety, aktualnie brakuje jakichkolwiek innych zapraw mogących zastąpić wcześniej stosowane. Powoduje to konieczność powschodowej ochrony rzepaku przed szkodnikami, a to skutkuje zwiększeniem chemizacji upraw. Jak dotychczas, nie ma dostępnych odmian rzepaku, które byłyby odporne na któregokolwiek szkodnika tej rośliny. Obecnie czynnikiem dalszego wzrostu plonów w produkcji może być przede wszystkim zwiększenie powierzchni uprawy wysokoproduktywnych odmian mieszańcowych, a tym samym zmniejszenie areału uprawy odmian populacyjnych. Na znaczeniu zyskują również skutecznie wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne, umożliwiające szybkie i równomierne wschody roślin oraz zapewniające ich dobry wzrost i rozwój przed zimą, a w konsekwencji lepsze przezimowanie i większe plonowanie. Warto także wykorzystywać beznakładowe czynniki technologii produkcji rzepaku, czego przykładem jest zoptymalizowanie obsady roślin. Równomierna i umiarkowana obsada roślin (dla rzepaku ozimego przeważnie szt./m 2 ) umożliwia wytworzenie silnych łodyg oraz odpowiedni rozwój pędów bocznych. Innym ważnym czynnikiem jest termin siewu rzepaku ozimego, który w dużym stopniu warunkuje wzrost i rozwój rozety liściowej przed zimą. Chcąc uzyskać właściwy rozwój roślin należy dążyć do zachowania odpowiedniego dla danego rejonu terminu siewu. W badaniach i ocenie odmian wyniki odnoszone są do wzorca, którym jest średnia z kilku wybranych odmian. W danym sezonie wegetacyjnym wzorzec jest ten sam dla różnych rodzajów doświadczeń (rejestrowych, porejestrowych, rozpoznawczych), przy czym w publikacjach dotyczących PDO plon nasion przedstawiany jest w odniesieniu do wszystkich zarejestrowanych odmian populacyjnych badanych w danym roku. Przedstawione wyniki porejestrowych (PDO) i rejestrowych doświadczeń polowych pochodzą z lat Stanowią one syntezę wyników kilku serii doświadczeń, różniących się zestawem badanych odmian. Od roku zbioru 2013 doświadczenia porejestrowe z rzepakiem ozimym realizowane są w jednej serii. W przypadku odmian nowo zarejestrowanych wyniki pochodzą tylko z doświadczeń rejestrowych, 79

82 80 a dla odmian wpisanych do Krajowego rejestru przed rokiem lub dwoma laty, wyniki są kompilacją ocen z obu serii doświadczeń. Wyniki głównych cech użytkowych odmian (plon nasion, zawartość tłuszczu oraz zawartość glukozynolanów rzepak ozimy) podano z poszczególnych lat badań, a dla pozostałych cech w postaci uśrednionej. Rzepak jary W latach powierzchnia uprawy wahała się od 20 do 95 tys. ha, natomiast w roku 2015 wyniosła 63 tys. ha (dane GUS). Większy areał uprawy tej formy rzepaku w latach 2003 i 2012 (oraz zapewne w roku 2016) był skutkiem wymarznięcia plantacji rzepaku ozimego w niektórych rejonach kraju. Wiele pól po wymarzniętym rzepaku ozimym, a zwłaszcza te, potraktowane herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych, zostało przesianych odmianami rzepaku jarego. Forma jara rzepaku wymaga dobrych gleb i udaje się najlepiej w rejonach o zwiększonej ilości opadów w okresie wegetacji. Są to przede wszystkim rejony Polski północnej, wschodniej i południowej. Najwięcej rzepaku jarego uprawia się w województwach zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowił 60-80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2015 zakwalifikowano 30 ha plantacji nasiennych tylko jednej odmiany rzepaku jarego pochodzącej ze wspólnotowego katalogu CCA. W roku 2016 do Krajowego rejestru wpisano dwie odmiany rzepaku jarego, jedną populacyjną Karo, i jedną mieszańcową Lumen. Aktualnie zarejestrowanych jest 29 odmian: 15 populacyjnych i 14 mieszańcowych. Odmiany stanowiące składniki mieszańca złożonego Jura nie były oceniane w zakresie wartości gospodarczej i nie znalazły się w wykazie zarejestrowanych odmian (tab. 1). Wpisane do Krajowego rejestru odmiany wykazują zróżnicowanie ważniejszych cech wartości gospodarczej, takich jak plon nasion oraz jego jakość, a także wczesność, wysokość roślin, odporność na wyleganie oraz

83 porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych. Ich liczbową ocenę zamieszczono w tabelach 2-3. Dwanaście odmian (Lennon, Delight, Doktryn, Gandalf, Kaliber, Legolas, Tamarin, Dodger, Fenja, Larissa, Markus, Mirakel) znalazło się na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw w roku Poniżej przedstawiono charakterystyki odmian nowo zarejestrowanych, które zostały opracowane na podstawie wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach Charakterystyka odmian rzepaku jarego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Karo (d. MAH 3314) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion większa od średniej. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. Lumen (d. DLE 1484) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Rośliny średniej wysokości, o nieco większej od średniej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych średnia.

84 82 Tabela 1 Rzepak jary. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem populacyjne 1 *Agra *Bios x/ ,0 3 *Clipper ,4 57,0 4 *Feliks ,3 5 *Fenja ,2 7,2 6 *Heros x/ ,0 7 *Huzar x/ ,9 8 *Karo *Larissa Lennon *Markiz x/ ,7 12 *Markus ,9 13 *Proximo ,8 14 SW Svinto x/ ,2 15 *Tamarin mieszańcowe 16 Belinda F Delight F Dodger F Doktrin F Jura x/ F 1z Kaliber F Legolas F Lumen F Makro F Mandela F Medicus F Menthal F Mirakel F Osorno F Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy x / odmiana niebadana w latach F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana F 1z odmiana mieszańcowa złożona (populacja składająca się z roślin mieszańca męskosterylnego oraz męskopłodnych roślin zapylacza będącego niezbędnym źródłem pyłku) Kol. 4: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

85 83 Tabela 2 Rzepak jary. Plon nasion oraz zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach odmian Lp. Odmiany Plon nasion Zawartość tłuszczu Zawartość glukozynolanów dt z ha; % wzorca % s.m. μm/g Wzorzec/ średnia 27,4 27,5 26,3 28,3 46,2 45,0 46,7 47,1 8,9 populacyjne 1 Agra ,6 44,2 45,6 47,1 7,3 2 Clipper ,7 45,3 48,6 49,2 10,4 3 Feliks ,7 45,6 8,2 4 Fenja ,1 46,4 48,2 49,7 7,1 5 Karo ,2 47,5 7,6 6 Larissa ,3 43,9 46,1 45,9 9,9 7 Lennon ,2 44,5 47,2 47,1 11,3 8 Markus ,6 44,7 45,8 46,4 9,1 9 Proximo ,9 44,9 46,5 46,2 8,6 10 Tamarin ,8 44,1 44,4 46,0 8,3 mieszańcowe 11 Belinda ,2 45,0 45,4 45,1 10,0 12 Delight ,9 45,5 45,9 46,3 10,3 13 Dodger ,4 45,1 46,4 47,7 9,6 14 Doktrin ,2 45,2 46,3 47,1 9,8 15 Kaliber ,3 44,6 47,1 47,3 9,8 16 Legolas ,7 45,2 47,2 47,7 10,6 17 Lumen ,3 47,5 7,0 18 Makro ,3 47,6 14,8 19 Mandela ,8 47,9 5,7 20 Medicus ,9 45,4 47,5 47,7 5,8 21 Menthal ,3 44,7 46,8 47,3 7,3 22 Mirakel ,5 47,4 6,1 23 Osorno ,9 46,7 9,5 Liczba doświadczeń Kol. 2: Wzorzec (plon nasion): 2015, 2014, 2013 średnia z odmian populacyjnych badanych w doświadczeniach PDO danego roku

86 84 Tabela 3 Rzepak jary. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie początku kwitnienia Termin dojrzałości technicznej Porażenie zgnilizną twardzikową czernią krzyżowych cm % data; dzień roku % skala 9 o Średnia ,0 populacyjne 1 Agra ,3 2 Clipper ,4 3 Feliks ,8 4 Fenja ,7 5 Karo ,8 6 Larissa ,4 7 Lennon ,9 8 Markus ,7 9 Proximo ,9 10 Tamarin ,5 mieszańcowe 11 Belinda ,4 12 Delight ,4 13 Dodger ,0 14 Doktrin ,2 15 Kaliber ,3 16 Legolas ,8 17 Lumen ,0 18 Makro ,7 19 Mandela ,3 20 Medicus ,2 21 Menthal ,9 22 Mirakel ,3 23 Osorno ,9 Liczba doświadczeń Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin w % [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie

87 Rzepak ozimy Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w naszym kraju, według danych GUS, wynosiła w ostatnich latach tys. ha (rys. 1). W roku 2015 areał uprawy tej rośliny wyniósł 884 tys. ha i był nieco większy niż w roku poprzednim. Najwięcej rzepaku ozimego uprawia się w województwach dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim. Sprzyjają temu warunki glebowe oraz większa liczba gospodarstw wielkoobszarowych, w których skoncentrowana jest produkcja. Dużą powierzchnię uprawy rzepak ozimy zajmuje także w województwach pomorskim, opolskim, warmińskomazurskim i lubelskim. Szacunki wskazują, że powierzchnia uprawy rzepaku ozimego może w przyszłości wzrosnąć do około 1 mln ha. O ewentualnym zwiększeniu areału uprawy może zdecydować głównie zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany do produkcji biokomponentów (estrów). 85 Rys. 1. Rzepak ozimy. Powierzchnia uprawy oraz plon nasion w produkcji i w doświadczeniach COBORU w latach

88 86 Rzepak ozimy jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, zwłaszcza w tych gospodarstwach, w których w strukturze zasiewów dominują zboża. Jego uprawa stanowi istotny element fitosanitarny dla różnych agrofagów zbożowych. Silny i głęboko sięgający system korzeniowy rzepaku ozimego wykorzystuje składniki pokarmowe z niższych warstw gleby. Ponadto, resztki pożniwne mają dużą wartość nawozową i są źródłem masy organicznej. Również zboża są głównym przedplonem rzepaku ozimego, a przeważnie jest nim pszenica i jęczmień. Takie następstwo powoduje niestety spiętrzenie prac związanych z uprawą pola przed siewem, a często konieczność jej upraszczania. W przypadku tej rośliny obserwuje się dość dużą zmienności plonowania w latach, a także w rejonach kraju. Przeważnie jest to skutek niesprzyjającego przebiegu warunków pogodowych, a zwłaszcza wystąpienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. Taką zależność odnotowano w ostatnich latach. Przykładowo, plon rzepaku ozimego w roku 2011 był jednym z najniższych w wieloleciu. Z kolei po zimie 2011/2012 oraz 2015/2016 liczne uprawy zostały zlikwidowane, ze względu na wymarznięcia roślin wielu odmian. Natomiast w roku 2014, w którym prawie przez cały okres wegetacji warunki były sprzyjające, zebrano bardzo duży plon. Ostatni sezon wegetacyjny cechował się deficytem opadów, stąd mniejsze plonowanie rzepaku. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2015 zakwalifikowano 300 ha plantacji nasiennych ośmiu odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru, tj. Monolit 39% powierzchni zakwalifikowanej, Brendy 12%, Metys 8%, Konkret i Sidney 7%, Starter 5%, DK Cadet i Harry 3%, oraz czterech odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). W Polsce rozmnażane są głównie odmiany krajowe, które w roku 2015 zajmowały powierzchnię 243 ha, czyli 81% całego areału. Materiał siewny odmian zagranicznych jest prawie w całości wytwarzany poza granicami naszego kraju, a następnie importowany i oferowany do sprzedaży, w dużej części z zapasów poprzedniego roku. W roku 2016 do Krajowego rejestru wpisano dwadzieścia nowych odmian, osiem populacyjnych i dwanaście mieszańcowych. Wśród nich dwie odmiany Archimedes i DK Platinium, wykazujące dużą odporność/tolerancję na rasy kiły kapusty Plasmodiophora brassicae

89 najczęściej występujące w Polsce oraz odmianę Polka, która cechuje się zmienioną proporcją składu kwasów tłuszczowych nasion podwyższoną zawartością kwasu oleinowego i obniżoną zawartością kwasu linolowego. Olej z takich nasion cechuje się dobrymi parametrami dietetycznymi, wykazuje dużą odporność na wysoką temperaturę i wolniej się utlenia. Charakterystykę wszystkich odmian opracowano na podstawie dwu- lub trzyletnich wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach Nowe odmiany rzepaku ozimego, obok dużego plonu nasion, powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi. Najlepiej, gdy nasiona zawierają dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny cechować się dobrą zimotrwałością, w tym zwłaszcza dużą wytrzymałością na mróz oraz dobrą odpornością na wyleganie i główne choroby rzepaku: zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi, czerń krzyżowych i szarą pleśń. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się 121 odmian rzepaku ozimego (41 populacyjnych i 80 mieszańcowych). W tej liczbie jest 16 odmian krajowych i 105 zagranicznych. Ponad połowę zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach. W roku 2015 skreślono z Krajowego rejestru na wniosek zachowujących osiem odmian (Adam, Dual, Gloria, Juliana, NK Petrol, Skater, Tactic, Wallery), a dwie odmiany (Castille i Exgold) z powodu wygaśnięcia okresu wpisu w KR. Materiał siewny odmian skreślonych z KR może znajdować się w obrocie jeszcze przez trzy lata po roku skreślenia. Wykaz wszystkich odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru podano w tabeli 1. Zawiera ona także informację, które z nich są chronione krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy. Odmiany podzielono na dwie grupy, tj. populacyjne i mieszańcowe. Szesnaście odmian nie było badanych od ponad 3 lat w doświadczeniach porejestrowych ze względu na ich mniejszą wartość (głównie niezadowalające plonowanie). W tabelach 2-4 podano wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian, pochodzących zarówno z doświadczeń PDO, jak i doświadczeń rejestrowych. W przypadku procentu martwych roślin, oceny dla odmian pochodzą z obserwacji po zimach 2011/2012 i 2015/2016, w trakcie których wystąpiły niekorzystne warunki atmosferyczne (bardzo niska temperatura powietrza przekraczająca o C, przy jednoczesnym braku pokrywy 87

90 88 śnieżnej). Takie warunki spowodowały całkowite lub częściowe wymarznięcie roślin większości odmian. W doświadczeniach, w których straty roślin były średnie lub duże, a ponadto zróżnicowane odmianowo, uzyskane wyniki pozwoliły ocenić zimotrwałość badanych odmian. W sezonach wegetacyjnych 2012/2013, 2013/2014 i 2014/2015 okresy zimowe były stosunkowo łagodne, bez żadnego efektu wymarzania, w związku z czym, wyników nie włączono do średniej z lat badań. W roku 2016 na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się łącznie 41 odmian rzepaku ozimego. Przeważają odmiany mieszańcowe 30. Czternaście odmian otrzymało rekomendację do uprawy na terenie czterech i więcej województw. Odmiana Sherlock rekomendowana jest w największej liczbie województw, tj. w 10, odmiana DK Exquisite w 8, natomiast odmiany Arsenal, Lohana, Marcopolos, NK Kolumb, Visby i DK Exstorm, Monolit oraz Pamela odpowiednio w 7 i 6 województwach. Ponad połowa odmian z Listy zalecana jest do uprawy tylko w jednym-trzech województwach. Plonowanie odmian jest wypadkową wielu czynników, zwłaszcza glebowych, agrotechnicznych i pogodowych, które charakteryzują się określoną specyfiką w regionach kraju, a w przypadku warunków atmosferycznych także dużą zmiennością w latach. Spośród wymienionych czynników, rolnik ma bezpośredni wpływ jedynie na agrotechnikę. Dlatego tak ważny jest np. prawidłowy płodozmian, wybór odpowiedniej odmiany, stosowanie do siewu kwalifikowanego materiału siewnego, przestrzeganie właściwego terminu siewu, terminowe i precyzyjne wykonywanie zabiegów itp. Aspekt agrotechniczny jest tym bardziej istotny, że przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów, czy też częstszym występowaniem wielu chorób, np. kiły kapusty i szkodników, m.in. chowaczy czy ostatnio śmietki kapuścianej. Producentowi znana jest także jakość gleby, na której planuje uprawę rzepaku. Im jest ona lepsza, tym plonowanie powinno być większe. Niemniej, można stwierdzić ogólnie, że w ostatnich latach odmiany mieszańcowe częściej niż populacyjne plonowały lepiej na glebach gorszych.

91 89 Charakterystyka odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Bazalt (d. BKH 4213) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach mniejsza od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Birdy (d. MAH 07 BD 018) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej Zimotrwałość roślin mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na czerń krzyżowych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia. Chrobry (d. MAH 7113) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mniejsza od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

92 90 Marcelo (d. BOH 6613) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej powyżej średniej. Masa 1000 nasion większa od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Polka (d. PN1514) Odmiana populacyjna. Plon nasion dość mały. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów powyżej średniej. Cechuje się zmienioną proporcją składu kwasów tłuszczowych podwyższoną zawartością kwasu oleinowego i obniżoną zawartością kwasu linolowego, tj. odpowiednimi właściwościami oleju do niektórych zastosowań spożywczych i technicznych. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. SY Ilona (d. SWO 29596) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion dość duża. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych mniejsza od średniej.

93 SY Rokas (d. SWO ) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi większa od średniej, na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. Vapiano (d. SWO 2075) Odmiana populacyjna. Plon nasion zbliżony do najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco wcześniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową średnia. Acapulco (d. LE12/239) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Archimedes (d. LE12/252) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion średnia. 91

94 92 Zimotrwałość roślin przeciętna. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Odmiana o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. DK Expiro (d. CWH286) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. DK Expression (d. CWH253) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową średnia, na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. DK Extract (d. CWH301) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi większa od średniej, na zgniliznę twardzikową średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

95 DK Platinium (d. CWH298) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin przeciętna. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową mniejsza od średniej. Odmiana o dużej odporności na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. ES Cesario (d. ESC13024) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 średnia. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową mniejsza od średniej. ES Imperio (d. ESC13017) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów dość duża. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion większa od średniej. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych mniejsza od średniej. Hamilton (d. SLM 1307) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów dość mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion poniżej średniej. 93

96 94 Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Panama (d. LSF 1332) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin mała. Rośliny dość wysokie, o średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych większa od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia. Taifun (d. WRH 420) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia. Tigris (d. DMH303) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o nieco mniejszej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

97 95 Tabela 1 Rzepak ozimy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Rok wpisania Zachowujący/ do reprezentant Odmiany Krajowego (nr adresowy) rejestru populacyjne Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem *Adriana *Aixer * Ametyst *Arot *Bakara x/ *Bazalt *Bazyl x/ * Bellevue * Birdy *Bogart *Bojan *Bosman x/ *Brendy * Cadeli x/ *Californium x/ Casoar x/ * Catana x/ * Chagall *Chrobry *Digger x/ * DK Cadet * ES Alegria * ES Astrid x/ * ES Beata ES Scarlett *ES Valegro * Harry Kana x/ * Lohana

98 96 cd. tabeli cd. populacyjne 30 * Marcelo *Metys *Monolit * Pamela Polka * Quartz * Sherlock * Sidney *Starter SY Ilona SY Rokas * Vapiano mieszańcowe 42 Abakus F Acapulco F Alessio F Alvaro KWS F Amazon F Anderson F Arango F Archimedes k/ F Arsenal F Artoga F Atora F Bonanza F DK Exalte F DK Example x/ F DK Exclusiv F DK Exedo F DK Exfile x/ F DK Expiro F DK Expression F DK Exquisite F DK Exsor F

99 97 cd. tabeli cd. mieszańcowe 63 DK Exssence F DK Exstorm F DK Extract F DK Impression CL F DK Platinium k/ F Dobrava F Elektra F ES Cesario F ES Domino F ES Imperio F ES Kamillo F ES Mercure x/ F Exotic x/ F Extend x/ F Finesse F Garou F Gladius F Graf F Hamilton F Herkules F Hycolor x/ F Inspiration F Konkret F Kuga F Marathon F Marcopolos F Mentor k/ F Mercedes F Minerva F Nimbus F NK Technic F Oriolus F Panama F Popular F

100 98 cd. tabeli cd. mieszańcowe 97 Poznaniak F Primus F Rohan F Rumba F Sherpa F Shrek F SY Alister k/ F SY Alistorm k/ F SY Carlo F SY Cassidy F SY Florida F SY Kolumb F SY Marten F SY Medal F SY Polana F SY Samoa F SY Saveo F Taifun F Thure pk/ F Tigris F Tores F Trumpf F Vectra F Visby F Xenon F Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy; k/ odmiana odporna/tolerancyjna na kiłę kapusty; pk/ - odmiana półkarłowa; x/ odmiana niebadana w latach lub badana w pojedynczych doświadczeniach F 1 odmiana mieszańcowa Kol. 4: w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

101 99 Tabela 2 Rzepak ozimy. Plon nasion odmian przy 9% wilgotności oraz zawartość tłuszczu Lp. Odmiany Plon nasion (w % wzorca) Zawartość tłuszczu w % s.m Wzorzec; dt z ha/ średnia ,6 45,0 52,7 45,2 48,7 47,5 49,4 49,2 populacyjne 1 Adriana ,5 48,7 50,0 49,7 2 Aixer ,8 51,8 3 Ametyst ,9 50,8 4 Arot ,5 49,8 5 Bazalt ,8 48,4 6 Bellevue ,4 46,8 49,4 49,1 7 Birdy ,3 49,6 8 Bogart ,4 47,5 48,3 49,5 9 Bojan 97 47,0 10 Brendy ,6 47,4 48,9 49,6 11 Chagall ,8 49,0 12 Chrobry ,8 49,3 13 DK Cadet ,4 48,1 14 ES Alegria 97 49,0 15 ES Beata 96 48,9 16 ES Scarlett ,5 46,3 49,9 49,2 17 ES Valegro ,9 48,7 50,7 50,4 18 Harry ,3 47,1 48,9 48,9 19 Lohana ,2 47,1 48,9 48,6 20 Marcelo ,4 49,1 21 Metys ,5 48,5 22 Monolit ,0 47,9 49,0 50,1 23 Pamela ,8 46,6 48,8 47,9 24 Polka ,7 47,8

102 100 cd. tabeli cd. populacyjne 25 Quartz ,3 46,8 48,2 50,0 26 Sherlock ,3 47,4 48,4 49,2 27 Sidney ,5 46,4 47,8 48,2 28 Starter 91 49,2 29 SY Ilona ,7 49,8 30 SY Rokas ,7 50,3 31 Vapiano ,1 48,2 48,6 50,5 mieszańcowe 32 Abakus ,3 47,2 48,7 49,1 33 Acapulco ,8 49,5 34 Alessio ,4 48,9 35 Alvaro KWS ,7 47,8 49,3 49,0 36 Amazon ,5 47,8 49,2 48,6 37 Anderson ,2 47,5 48,7 48,4 38 Arango ,6 46,6 49,9 49,3 39 Archimedes ,4 48,5 40 Arsenal ,0 48,0 50,2 48,9 41 Artoga ,7 47,4 49,8 48,8 42 Atora ,1 48,7 50,8 50,9 43 Bonanza ,0 48,1 50,1 48,7 44 DK Exalte ,1 48,2 49,9 49,1 45 DK Exclusiv ,9 47,6 49,9 49,2 46 DK Exedo ,2 47,0 48,7 48,8 47 DK Expiro ,0 49,6 48 DK Expression ,3 49,8 49 DK Exquisite ,3 48,1 50,9 48,9 50 DK Exsor ,4 48,6 49,7 49,8 51 DK Exssence ,4 48,1 49,8 50,2 52 DK Exstorm ,0 48,4 50,1 48,5

103 101 cd. tabeli cd. mieszańcowe 53 DK Extract ,4 49,2 54 DK Impression CL ,9 47,8 50,2 48,7 55 DK Platinium ,7 48,9 56 Dobrava ,0 57 Elektra ,7 58 ES Cesario ,9 49,2 59 ES Domino ,0 60 ES Imperio ,3 48,5 61 ES Kamillo ,7 49,6 62 Finesse ,7 48,7 63 Garou ,1 47,9 50,0 49,5 64 Gladius ,4 47,1 49,2 48,8 65 Graf ,8 48,9 66 Hamilton ,6 50,0 67 Herkules ,5 68 Inspiration ,9 47,7 50,0 49,0 69 Konkret ,4 48,6 70 Kuga ,3 48,3 50,0 49,6 71 Marathon ,0 46,8 49,1 48,3 72 Marcopolos ,6 47,6 49,8 48,6 73 Mentor ,2 48,7 51,0 51,1 74 Mercedes ,3 48,7 51,6 50,6 75 Minerva ,6 49,2 51,6 51,1 76 Nimbus ,0 47,7 49,6 49,8 77 NK Technic ,2 47,2 48,8 48,5 78 Oriolus ,9 46,2 49,0 48,6 79 Panama ,0 50,7 80 Popular ,4 48,8 51,4 51,0 81 Poznaniak ,1 46,9 49,0 48,5

104 102 cd. tabeli cd. mieszańcowe 82 Primus ,6 83 Rohan ,7 47,3 49,4 49,3 84 Rumba ,1 46,5 49,2 48,6 85 Sherpa ,8 47,8 49,2 49,5 86 Shrek ,0 47,6 49,4 50,1 87 SY Alister ,1 49,1 88 SY Alistorm ,6 46,4 47,9 48,3 89 SY Carlo ,6 47,9 48,9 49,1 90 SY Cassidy ,2 46,6 49,1 49,0 91 SY Florida ,7 48,1 49,8 48,1 92 SY Kolumb ,5 47,5 49,0 49,0 93 SY Marten ,5 46,7 49,3 49,4 94 SY Medal ,7 47,0 49,7 49,3 95 SY Polana ,6 47,5 48,7 49,7 96 SY Samoa ,3 46,9 48,7 49,2 97 SY Saveo ,2 47,6 49,9 50,2 98 Taifun ,0 48,5 49,8 48,8 99 Thure ,0 46,3 48,8 48,9 100 Tigris ,8 50,0 101 Tores ,5 46,7 48,1 47,8 102 Trumpf ,6 46,2 47,8 48,8 103 Vectra ,1 47,5 104 Visby ,5 47,8 48,8 48,9 105 Xenon ,5 48,1 50,2 50,3 Liczba doświadczeń Kol. 2: Wzorzec (plon nasion): 2015 średnia z 18 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO; 2014 średnia z 20 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO; 2013 średnia z 23 badanych odmian populacyjnych w doświadczeniach PDO

105 103 Tabela 3 Rzepak ozimy. Zawartość glukozynolanów w nasionach oraz przezimowanie odmian Zawartość glukozynolanów Stan Martwe rośliny roślin w nasionach po zimie po zimie Lp. Odmiany μm/g nasion % skala 9 o / 2011/ Średnia 10,3 11,8 10,0 9, ,9 populacyjne 1 Adriana 9,3 9,8 8,8 9, ,9 2 Aixer 10,7 4, ,8 3 Ametyst 9,3 6,8 45 7,8 4 Arot 10,3 11,3 27 7,8 5 Bazalt 11,1 8,5 32 7,9 6 Bellevue 13,5 12,7 13,3 14, ,8 7 Birdy 12,9 11,5 58 7,7 8 Bogart 9,4 10,4 9,1 8,6 31 7,9 9 Bojan 8,6 8,0 10 Brendy 12,0 14,2 12,1 9, ,9 11 Chagall 10,2 11,0 52 7,8 12 Chrobry 11,2 9,1 20 7,6 13 DK Cadet 11,1 9,9 37 7,8 14 ES Alegria 9,2 70 7,8 15 ES Beata 6,5 54 7,7 16 ES Scarlett 12,5 14,5 11,6 11,4 54 7,9 17 ES Valegro 10,1 11,8 10,2 8, ,9 18 Harry 10,1 11,9 10,3 7, ,0 19 Lohana 10,2 11,4 10,2 9, ,8 20 Marcelo 12,8 10,9 33 7,9 21 Metys 13,6 7, ,0 22 Monolit 8,5 9,7 7,9 7, ,9 23 Pamela 10,7 12,6 10,3 9, ,8

106 104 cd. tabeli cd. populacyjne 24 Polka 13,1 10,7 7,5 25 Quartz 9,8 11,2 11,4 7, ,9 26 Sherlock 10,0 11,2 10,3 8, ,9 27 Sidney 8,2 9,9 8,0 6, ,0 28 Starter 6,4 49 7,6 29 SY Ilona 10,9 9,8 22 7,5 30 SY Rokas 8,2 6,4 32 7,5 31 Vapiano 9,1 10,6 9,3 7,4 8,1 mieszańcowe 32 Abakus 8,7 9,7 8,5 7, ,9 33 Acapulco 13,5 10,3 47 8,0 34 Alessio 11,6 12,3 7,9 35 Alvaro KWS 10,8 10,7 10,5 11,1 24 7,9 36 Amazon 11,0 11,3 9,6 12,1 27 8,0 37 Anderson 11,7 13,1 11,3 10, ,9 38 Arango 7,7 9,5 7,8 5, ,0 39 Archimedes 12,5 8,3 40 7,7 40 Arsenal 9,2 10,6 9,2 7, ,1 41 Artoga 10,6 12,6 9,5 9,8 40 7,9 42 Atora 8,9 10,4 8,5 7,9 19 8,0 43 Bonanza 11,4 11,9 10,6 11, ,9 44 DK Exalte 12,1 12,9 11,9 11,5 25 7,9 45 DK Exclusiv 12,6 13,6 13,0 11,2 55 7,8 46 DK Exedo 10,8 11,2 10,1 11,2 8,0 47 DK Expiro 13,4 9,4 24 7,9 48 DK Expression 14,1 9,8 31 7,8 49 DK Exquisite 11,3 11,2 10,3 12, ,9 50 DK Exsor 13,4 13,7 13,6 13,0 8,0 51 DK Exssence 11,1 12,5 11,5 9, ,9

107 105 cd. tabeli cd. mieszańcowe 52 DK Exstorm 11,8 12,6 11,2 11, ,8 53 DK Extract 14,6 10,7 25 8,0 54 DK Impression CL 10,3 12,2 9,8 9,0 27 7,8 55 DK Platinium 12,8 11,0 37 7,9 56 Dobrava 13,4 56 7,8 57 Elektra 7,6 7,9 58 ES Cesario 13,4 10,1 19 8,0 59 ES Domino 16,7 61 7,9 60 ES Imperio 14,4 11,8 23 7,9 61 ES Kamillo 12,2 14,4 60 8,0 62 Finesse 11,2 12,6 7,8 63 Garou 9,3 11,4 9,2 7, ,0 64 Gladius 11,2 12,5 10,4 10,8 41 7,9 65 Graf 12,4 9, ,9 66 Hamilton 9,7 7,9 26 7,9 67 Herkules 7,6 45 7,8 68 Inspiration 12,9 12,7 13,1 13, ,8 69 Konkret 10,9 8,3 34 7,8 70 Kuga 8,2 8,8 8,7 7,1 13 8,1 71 Marathon 10,6 10,9 10,6 10, ,9 72 Marcopolos 7,9 8,9 7,1 7, ,8 73 Mentor 10,5 10,9 10,9 9,7 19 7,9 74 Mercedes 10,4 12,7 10,5 8, ,0 75 Minerva 9,4 11,4 9,9 6, ,1 76 Nimbus 9,0 9,5 9,4 8,0 27 8,0 77 NK Technic 10,4 12,1 9,3 9,7 49 7,9 78 Oriolus 10,5 12,4 10,4 8, ,0 79 Panama 10,6 8,4 63 7,8 80 Popular 8,5 10,1 8,2 7, ,0

108 106 cd. tabeli cd. mieszańcowe 81 Poznaniak 8,3 9,8 7,6 7,4 36 7,8 82 Primus 10,5 48 7,8 83 Rohan 8,5 9,6 8,7 7, ,0 84 Rumba 10,6 11,2 10,6 10, ,9 85 Sherpa 11,2 13,5 10,3 9,7 23 7,9 86 Shrek 11,2 13,3 10,7 9, ,1 87 SY Alister 11,9 7,8 41 7,9 88 SY Alistorm 10,6 11,8 11,2 8,7 7,7 89 SY Carlo 10,8 12,3 10,2 10,0 52 7,9 90 SY Cassidy 9,1 10,5 8,3 8, ,8 91 SY Florida 11,7 12,3 10,2 12,6 31 8,1 92 SY Kolumb 8,2 9,3 7,4 7, ,0 93 SY Marten 10,6 13,3 10,5 8,1 26 7,8 94 SY Medal 11,5 13,8 11,3 9,5 29 7,8 95 SY Polana 9,6 12,1 8,8 8, ,9 96 SY Samoa 10,5 12,3 9,7 9,6 31 8,0 97 SY Saveo 9,9 12,1 9,3 8, ,8 98 Taifun 9,7 11,2 9,3 8,7 8,0 99 Thure 11,6 13,5 11,6 9,7 28 7,8 100 Tigris 11,4 8,6 25 8,1 101 Tores 10,5 13,2 8,2 10,0 37 7,9 102 Trumpf 10,8 12,9 10,2 9, ,1 103 Vectra 10,1 8,8 52 7,9 104 Visby 9,2 10,6 8,8 8, ,9 105 Xenon 12,7 14,5 11,8 11, ,0 Liczba doświadczeń Kol. 3: procent martwych roślin oceny pochodzą z lat 2012 i 2016; w latach 2013, 2014 i 2015 straty roślin po zimie były bardzo małe (2013 średnio do 3%, 2014 średnio do 1%, 2015 średnio do 3%); " brak danych

109 107 Tabela 4 Rzepak ozimy. Ważniejsze cechy rolnicze odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie Termin początku kwitnienia dojrzałości technicznej Porażenie przez choroby zgnilizna twardzikowa sucha zgnilizna kap. choroby podstawy łodygi czerń krzyżowych cm % dzień roku; data % roślin porażonych skala 9 o Średnia ,5 populacyjne 1 Adriana ,7 2 Aixer ,9 3 Ametyst ,4 4 Arot ,3 5 Bazalt ,3 6 Bellevue ,6 7 Birdy ,1 8 Bogart ,3 9 Bojan ,2 10 Brendy ,5 11 Chagall ,4 12 Chrobry ,2 13 DK Cadet ,3 14 ES Alegria ,1 15 ES Beata ,6 16 ES Scarlett ,5 17 ES Valegro ,5 18 Harry ,1 19 Lohana ,4 20 Marcelo ,3 21 Metys ,6

110 108 cd. tabeli cd. populacyjne 22 Monolit ,2 23 Pamela ,5 24 Polka ,2 25 Quartz ,4 26 Sherlock ,4 27 Sidney ,2 28 Starter ,0 29 SY Ilona ,7 30 SY Rokas ,7 31 Vapiano ,8 mieszańcowe 32 Abakus ,3 33 Acapulco ,5 34 Alessio ,2 35 Alvaro KWS ,6 36 Amazon ,4 37 Anderson ,8 38 Arango ,7 39 Archimedes ,2 40 Arsenal ,5 41 Artoga ,6 42 Atora ,8 43 Bonanza ,9 44 DK Exalte ,4 45 DK Exclusiv ,2 46 DK Exedo ,4 47 DK Expiro ,7 48 DK Expression ,2 49 DK Exquisite ,6

111 109 cd. tabeli cd. mieszańcowe 50 DK Exsor ,3 51 DK Exssence ,3 52 DK Exstorm ,5 53 DK Extract ,2 54 DK Impression CL ,9 55 DK Platinium ,4 56 Dobrava ,1 57 Elektra ,3 58 ES Cesario ,3 59 ES Domino ,6 60 ES Imperio ,5 61 ES Kamillo ,3 62 Finesse ,7 63 Garou ,3 64 Gladius ,5 65 Graf ,2 66 Hamilton ,8 67 Herkules ,3 68 Inspiration ,5 69 Konkret ,3 70 Kuga ,5 71 Marathon ,6 72 Marcopolos ,7 73 Mentor ,0 74 Mercedes ,7 75 Minerva ,4 76 Nimbus ,0 77 NK Technic ,6 78 Oriolus ,6

112 110 cd. tabeli cd. mieszańcowe 79 Panama ,1 80 Popular ,0 81 Poznaniak ,3 82 Primus ,7 83 Rohan ,4 84 Rumba ,5 85 Sherpa ,5 86 Shrek ,8 87 SY Alister ,3 88 SY Alistorm ,4 89 SY Carlo ,6 90 SY Cassidy ,7 91 SY Florida ,6 92 SY Kolumb ,6 93 SY Marten ,5 94 SY Medal ,7 95 SY Polana ,6 96 SY Samoa ,5 97 SY Saveo ,5 98 Taifun ,6 99 Thure ,0 100 Tigris ,3 101 Tores ,5 102 Trumpf ,5 103 Vectra ,4 104 Visby ,5 105 Xenon ,6 Liczba doświadczeń Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin, w procentach [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie

113

114 112 BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP Dane publikowane w różnych źródłach z lat 2014 i 2015 dotyczące bobowatych grubonasiennych (strączkowych) potwierdzają długo oczekiwane ożywienie na krajowym rynku nasion. Podobna pozytywna tendencja dotyczy areału uprawy, który rośnie. Udział procentowy w strukturze zasiewów gatunków z tej grupy nadal kształtuje się na niskim poziomie, a potrzeba wzbogacenia płodozmianów opartych głównie na roślinach towarowych, jest coraz większa. Niestety statystyczne zestawienia publikowane przez GUS pozwalają uchwycić jedynie pewne tendencje dla całej grupy bobowatych, bo w ograniczonym zakresie pokazują zestawienia dla poszczególnych gatunków. Ostatnie dane podają, że powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na nasiona wynosiła 313 tys. ha, a więc w porównaniu do roku 2014 wzrosła o 100%. Powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na zielonkę 37,1 tys. ha, a więc wzrosła o ponad 40%. Wysiano także 91 tys. ha (o 46% więcej względem roku 2014) bobowatych jadalnych (jednak do grupy tej dołączono także gatunki warzywne). Powierzchnia uprawy łubinu gorzkiego na nasiona (2,8 tys. ha) była zdecydowanie niższa, stanowiąc jedynie 28% w porównaniu do zasiewów z roku Mieszanki bobowatych i bobowatych ze zbożami wysiano na powierzchni 58 tys. ha, zbliżonej do tej z roku Zatem szacunkowa powierzchnia uprawy bobowatych w roku 2015 wynosiła blisko 333 tys. ha, wraz z areałem grochu jadalnego, który w pewnej części może być zwiększony o uprawę gatunku warzywnego, na zielone nasiona. W porównaniu do wcześniejszego sezonu wzrosła ona o 75%. Według PIORiN areał kwalifikowanych plantacji nasiennych całej grupy bobowatych grubonasiennych wynosił 22,7 tys. ha. W porównaniu do roku 2014 areał ten wzrósł o ponad 100%, a względem 2013 roku trzykrotnie. W przeszłości po załamaniu się rynku nasiennego bobowatych grubonasienych, potrzebnych było kilka lat, by sytuacja uległa pozytywnej zmianie. Jest ona między innymi skutkiem promocji uprawy bobowatych wśród producentów i upowszechniania udoskonalonych technologii uprawy, badań naukowych nad skutecznością wielokierunkowego wykorzystania ich nasion, a następnie jego propagowania. Jednym z najistotniejszych aspektów popularyzacji są strategie wsparcia finansowego dla rolników (dopłaty). Choć w latach wcześniejszych ich wysokość była zadowalająca, to w roku 2015 rol-

115 113 nicy odczuli znaczący spadek wielkości dopłaty z powodu dużego wzrostu areału uprawy. Większe zapotrzebowanie na nasiona wynikało też z wdrożenia w naszym kraju, jak i w innych krajach UE, programu zazieleniania, a zasiewy między innymi bobowatych grubonasiennych pozwalają na spełnienie tego wymogu. Znaczenie ma także wzrastająca świadomość rolników, że w obliczu przeważającego udziału zbóż w strukturze zasiewów (70%), konieczne jest wprowadzenie do uprawy gatunków poprawiających dobrostan gleby. W roku 2015 reprodukcja nasion wzrosła we wszystkich gatunkach bobowatych grubonasiennych uprawianych w Polsce, także tych niszowych wyce kosmatej i siewnej oraz łubinie białym. Zmieniają się wzajemne proporcje rozmiarów produkcji nasiennej między poszczególnymi gatunkami, wskazujące na zmianę ich ważności, którą notowano już rok wcześniej. Obecnie najwięcej reprodukuje się nasion łubinu wąskolistnego, podczas gdy w przeszłości gatunkiem dominującym był groch siewny. Aktualnie jego reprodukcja jest na podobnym poziomie jak soi, której produkcja kwalifikatów dynamicznie rośnie. Podwoiła się natomiast powierzchnia kwalifikowanych plantacji bobiku, a także wyki (rys. 1). Razem ha Rys. 1. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych bobowatych grubonasiennych w roku 2015, wg PIORiN

116 114 W opracowaniu przedstawiono zestawienia tabelaryczne najważniejszych cech dla gatunków bobowatych grubonasiennych, z którymi prowadzono doświadczenia w ramach PDO (bobik, groch siewny, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja i wyka siewna). W tabeli 1 dla każdego zamieszczonego w opracowaniu gatunku, przedstawiono dodatkowo ważniejsze cechy morfologiczne odmian. Podano w niej wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany. W danych dotyczących udziału w kwalifikacji polowej miejsce puste oznacza, że w danym roku na terenie Polski nie zakwalifikowano plantacji nasiennych danej odmiany, bądź odmiana nie była zgłoszona do kwalifikacji. Tabele z wynikami plonowania zawierają dane z czterolecia , ze względu na dużą zmienność plonowania tej grupy roślin. W ten sposób informacja dotycząca poszczególnych odmian jest pełniejsza, a możliwość jej oceny bardziej obiektywna. Średnie plony natomiast uwzględniają okres trzyletni. W nielicznych przypadkach były wyjątki, wtedy wyniki dla odmian pochodziły z trzech lub dwóch lat. Tak było w przypadku wyki siewnej (dane z dwulecia), bo wcześniej nie realizowano doświadczeń z tym gatunkiem. Brak danych dotyczących plonu odznacza, że odmiana nie była badana w danym roku, a średnie wartości cech dla tych odmian odpowiednio przeliczono. Obok plonu nasion umieszczono także plon białka ogólnego z tych samych lat. Jest to istotny parametr, który świadczy o przydatności odmian w obrębie poszczególnych gatunków roślin białkowych. W dalszych tabelach przedstawiono ważniejsze cechy rolniczoużytkowe odmian. Wyniki pochodzą z trzylecia (lata ), wyjątkowo z krótszego okresu (wyka siewna). Na średnią dla cech wyrażanych w skali dziewięciostopniowej, składają się wyniki tylko z tych punktów doświadczalnych, w których dane zjawisko wystąpiło. Nie włączono do średniej wyników, które nie różnicowały odmian lub, gdy zjawisko oceniono na 9. W związku z tym nie ilustrują one występowania zjawiska, ale za to lepiej pokazują różnice między odmianami. Wyniki cech jakościowych nasion pochodzą z trzech ostatnich lat badań, poza bobikiem dla którego przedstawiono wyniki dwuletnie. W tabelach wynikowych uwzględniono te odmiany z Krajowego rejestru (KR), które w ostatnich czterech latach były badane choćby jeden rok w doświadczeniach PDO lub w roku bieżącym zostały zarejestrowane (wyniki z doświadczeń rejestrowych).

117 Bobik 115 Bobik jest rodzimym gatunkiem mającym duże możliwości plonowania, ale wymagającym żyznych gleb i znacznej ilości opadów. Najbardziej odpowiednimi rejonami jego uprawy są: północna i południowa część Polski. W latach nie było zgłoszeń nowych odmian do urzędowych badań, a ostatni raz nową odmianę (Amulet) zarejestrowano w 2008 roku. W ostatnich trzech sezonach wegetacyjnych obserwuje się zmiany, gdyż pojawiają się zgłoszenia i nowe odmiany trafiają do urzędowych badań. Odmiany te pochodzą zarówno z polskiej hodowli, w której wznowiono zawieszoną okresowo hodowlę twórczą, jak i z firm zagranicznych. Na początku roku 2016 wpisano do Krajowego rejestru (KR) dwie nowe krajowe odmiany niesamokończące niskotaninowe (Amigo i Fernando). Choć uprawa bobiku w Polsce w ciągu kilku ostatnich lat miała małe znaczenie, to stopniowo wzrasta powierzchnia plantacji kwalifikowanych także tego gatunku, uważanego za niszowy. W przeciągu tych kilku lat powierzchnia plantacji nasiennych wzrosła od niecałych 200 ha do nieco ponad 2 tys. ha. Udział bobiku w stosunku do ogólnej powierzchni bobowatych grubonasiennych objętych kwalifikacją polową wzrósł z 3% do 9%. Choć znaczenie bobiku z powodu jego dużych wymagań siedliskowych zawsze będzie umiarkowane, jest szansa, że na polach będzie się częściej pojawiał. Obecny stan KR to 11 odmian, które dzielą się na trzy grupy, w zależności od cech morfologiczno-użytkowych roślin: sześć form niesamokończących o niskiej zawartości tanin, cztery niesamokończące o znacznej zawartości związków antyodżywczych i tylko jedna odmiana samokończąca o znacznej zawartości tanin. Pomimo cennej cechy jaką jest samokończenie wegetacji, liczba odmian tego typu w ostatnich latach zmniejszyła się do minimum. Wynika to głównie z większej podatności na choroby i mniejszego potencjału plonowania. Odmiany krajowe Ashleigh, Oena i Sonet nie były badane w ostatnich czterech latach. Wykaz odmian znajdujących się w KR w roku 2016 podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

118 116 Charakterystyka odmian bobiku wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Amigo (d. STH 2313) Odmiana niesamokończąca (tradycyjna), niskotaninowa, przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion duży, białka dość duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Wyleganie w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, zgorzelową plamistość i rdzę) średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, zawartość włókna surowego mała, zawartość tanin znikoma. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m 2. Fernando (d. STH 2513) Odmiana niesamokończąca (tradycyjna), niskotaninowa, przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Wyleganie w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, zgorzelową plamistość i rdzę) średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, zawartość włókna surowego dość mała, znikoma zawartość tanin. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m 2.

119 117 Tabela 1 Bobik. Wykaz odmian zarejestrowanych Rok wpisania Lp. Odmiany do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa nasion po zbiorze Udział w kwalifikacji polowej (%) niesamokończące wysokotaninowe maks. przed rokiem *Ashleigh x/ beż 1,9 0,3 0,6 2 *Bobas beż 31,0 22,0 40,7 45,6 3 *Oena x/ beż 0,5 0,1 1,5 4 Sonet x/ beż 1,3 13,5 niesamokończące niskotaninowe 5 *Albus bsz 34,9 33,7 26,3 37,1 6 *Amigo szbeż 7 *Amulet szbeż 9,4 15,6 21,0 27,4 8 *Fernando szbeż 9 *Kasztelan szbeż 1,7 34,6 10 *Olga bsz 11,2 1,3 35,5 samokończąca wysokotaninowa 11 *Granit beż 6,9 17,6 8,9 23,3 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 2,10 0,90 0,56 31,33 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: beż beżowa, bsz białoszara, szbeż szarobeżowa; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

120 118 Tabela 2 Bobik. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 46,2 42,5 52,1 44,1 45, niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas niesamokończące niskotaninowe 2 Albus Amigo Amulet Fernando Kasztelan Olga samokończąca wysokotaninowa 8 Granit Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach PDO

121 119 Tabela 3 Bobik. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 129 7,9 7, ,7 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 135 7,7 6, ,8 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 128 8,1 7, ,7 3 Amigo 129 8,3 7, ,6 4 Amulet 132 7,9 7, ,5 5 Fernando 130 7,9 7, ,6 6 Kasztelan 132 8,1 7, ,7 7 Olga 129 8,1 7, ,7 samokończąca wysokotaninowa 8 Granit 113 7,7 7, Liczba doświadczeń ,

122 120 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany czekoladowa plamistość Porażenie przez choroby askochytoza rdza Uszkodzenia nasion przez strąkowca Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego tanin skondensowanych w nasionach z okrywą skala 9º % g % s.m. mg/g s.m Średnia 7,1 7,1 7,5 3, ,8 9,3 0,067 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 7,2 7,3 7,7 2, ,0 8,8 0,788 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 7,2 6,9 7,3 3, ,0 9,5 0,070 3 Amigo 7,3 7,3 7,4 3, ,4 9,3 0,066 4 Amulet 7,3 7,2 7,5 3, ,1 9,4 0,064 5 Fernando 7,3 7,4 7,5 3, ,2 9,4 0,068 6 Kasztelan 6,9 7 Olga 7,3 7,1 7,3 2, ,9 9,5 0,068 7,0 7,6 3, ,8 9,4 0,066 samokończąca wysokotaninowa 8 Granit 6,6 6,9 7,3 3, ,1 8,8 0,848 Liczba doświadczeń Kol : cechy jakościowe nasion z lat 2014 i 2015 Kol. 16: średnia z odmian niskotaninowych

123 Groch siewny 121 Urzędowe dane kwalifikacji plantacji nasiennych wskazują pewne tendencje co do zapotrzebowania na nasiona grochu siewnego na rynku nasiennym. W roku 2015 powierzchnia kwalifikatów w porównaniu do sezonu wcześniejszego wzrosła o 150% i wynosiła blisko 5 tys. ha. Mimo to, nie dorównuje ona rosnącej szybko powierzchni objętych kwalifikacją polową łubinów (wąskolistnego, żółtego i białego), która sięgnęła 10 tys. Na pewne tendencje wskazuje też fakt, że areał plantacji nasiennych grochu siewnego był już o 2 tys. ha mniejszy niż łubinu wąskolistnego, był również jedynie nieznacznie większy w porównaniu do soi, której produkcja nasienna rośnie bardzo dynamicznie (w minionym roku nieco ponad 4 tys. ha). Dane GUS-u dotyczące powierzchni uprawy pokazują, że areał grochu siewnego uprawianego na nasiona lub na zielonkę wynosił 51 tys. ha (część areału może stanowić groch na zielone nasiona), a łubinu czterokrotnie więcej (ponad 232 tys. ha). W ostatnim dziesięcioleciu widoczna jest wyraźna redukcja liczby odmian będących w KR, wynosząca niespełna 60%. W przeszłości ruch odmianowy był większy - więcej zgłoszeń do badań urzędowych, a co za tym idzie częstsze były ich rejestracje. Mimo spadku ogólnej liczby odmian grochu w KR, wzrósł stopień wykorzystania poszczególnych z nich na rynku nasiennym. Aktualny stan KR to 13 odmian ogólnoużytkowych białokwitnących, o żółtych nasionach oraz 8 odmian pastewnych o barwnych lub białych kwiatach i nasionach kolorowych lub żółtych. Zdecydowana większość odmian w KR pochodzi z krajowych hodowli. Z danych publikowanych przez PIORiN wynika, że reprodukowanych jest zdecydowana większość odmian ogólnoużytkowych z KR i wszystkie odmiany pastewne. W ostatnich latach zgłaszane są do kwalifikacji także plantacje odmian pochodzących z ka-talogu wspólnotowego CCA. W roku 2015 było ich siedem, co świadczy o większym zainteresowaniu sprzedażą nasion grochu w Polsce przez firmy zagraniczne. Począwszy od sezonu wegetacyjnego 2015 odmiany ogólnoużytkowe i pastewne grochu siewnego są testowane w ramach tej samej serii doświadczeń. Podejście całościowe do tego gatunku daje możliwość pełnego porównania odmian, niezależnie od przynależności do grupy użytkowej. Dzięki temu możliwe jest wskazanie ich walorów przekładające się na sposób wykorzystywania w szerokiej praktyce. Z reguły odmiany ogólnoużytkowe białokwitnące są plenniejsze i ze względu na jasne i gładkie nasiona nadają się zarówno na paszę jak i na cele kulinarne. Formy o kolorowych kwiatkach cechują się nieco większą zawartością białka w nasionach, które są barwne dlatego ich główne przeznaczenie to wykorzystanie do komponowania pasz.

124 122 Nieodwracalnym kierunkiem hodowli celem udoskonalenia odmiany jest ich wąsolistność. W grupie odmian ogólnoużytkowych nie ma już form liściastych, a wśród pastewnych pozostały jedynie dwie od dawna będące w KR. Producentowi oferuje się w ten sposób odmianę o wyraźnie lepszej sztywności i łatwiejszą w zbiorze. Dodatkowo, widoczną tendencją jest skłócenie łodygi. Jedynie odmiana pastewna wąskolistna Muza cechuje się nieco wyższymi roślinami, gdyż jej hodowla uwzględniała zapotrzebowanie na odmianę, która nadaje się jako komponent do mieszanek. Utrzymanie w KR tego typu form jest uzasadnione ze względu na ich przydatność do zasiewów mieszankowych (głównie ze zbożami), nadal dość popularnego sposobu uprawy bobowatych w naszym kraju, zwłaszcza w małych gospodarstwach. Odmiana Roch (liściasta) cechuje się także wysokimi roślinami, ale nie badano jej w ostatnich latach. W okresie od ostatniego wydania niniejszej publikacji skreślono dwie odmiany ogólnoużytkowe: Boruta i Santana. W ostatnich czterech latach w doświadczeniach porejestrowych nie badano odmian: Pomorska, Roch i Wenus. Na początku roku 2016 do KR wpisano jedną krajową odmianę ogólnoużytkową Starski. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczoużytkowych w tabelach 2-5, z wyodrębnionym podziałem odmian zgodnie ze sposobem ich wykorzystania. Charakterystyka odmiany grochu siewnego wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Starski (d. WTD 6413) Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion dość duży, stabilny w latach badań. Plon białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średni do dość długiego. Rośliny średniej wysokości. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia duża, a przed zbiorem dość duża do średniej. Dość odporna na mączniaka rzekomego i prawdziwego, fuzaryjne więd-nięcie i zgorzelową palmistość grochu. Równomierność dojrzewania średnia. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona barwy żółtej, o średniej masie 1000 nasion, i o średniej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna surowego dość mała. Nasiona dobrze rozgotowują się. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2.

125 123 Tabela 1 Groch siewny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) maks przed rokiem ogólnoużytkowe 1 *Akord SL b/ż 2,0 3,1 2 *Arwena SL b/ż 3 *Audit SL b/ż 1,7 2,2 0,4 1,1 0,1 4 *Batuta SL b/ż 9,7 15,5 24,5 12,4 5 *Cysterski SL b/ż 3,3 2,1 6 *Ezop SL b/ż 2,6 6,7 7 *Lasso SL b/ż 3,8 8,6 8 *Mecenas SL b/ż 6,1 1,9 8,0 13,3 4,5 17,2 1,6 12,6 2,0 0,4 9 *Medal SL b/ż 5,1 4,0 14,9 10 *Mentor SL b/ż 4,9 4,5 11 *Starski SL b/ż 2,5 3,4 12 *Tarchalska SL b/ż 7,5 20,3 31,0 54,5 13 *Wenus x/ SL b/ż 3,3 6,9 3,6 17,9

126 124 cd. tabeli pastewne wysokie 14 *Muza N SL b/ż 2,0 12,4 10,9 12,6 15 *Roch x/ NZ LPP czp/w 0,8 0,2 10,0 pastewne średniowysokie 16 *Hubal N LPP czp/bz 5,6 22,5 18,4 16,0 17 *Milwa N SL róż/br 12,9 34,0 34,4 47,1 18 *Model N SL czp/bz 4,9 15,3 8,4 1,9 19 *Pomorska x/ N SL czp/w 0,3 6,4 6,3 21,2 20 *Sokolik N SL czp/bz 4,5 3,6 4,6 16,5 21 *Turnia N SL czp/br 5,8 5,6 4,8 1,7 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 4,98 1,97 1,33 45,42 Kol. 1: * odmiana odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach , N odmiana nasienna, NZ odmiana nasienno-zielonkowa Kol. 4: SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila), LPP lisście parzysto-pierzaste Kol. 5: b biała, czp czerwonopurpurowa, róż różowa/ ż żółta, br brązowa, bz brązowozielona, w wielobarwna, na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

127 125 Tabela 2 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 53,1 50,6 59,5 49,1 49, Akord Arwena Audit Batuta Cysterski Ezop Lasso Mecenas Medal Mentor Starski Tarchalska Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2015 średnia z większości odmian ogólnoużytkowych i pastewnych; 2014 Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2013, 2012 Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska

128 126 Tabela 3 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie przed zbiorem Długość okresu od siewu do: początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Równomierność dojrzewania zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 89 7,8 6, ,1 7,9 7,6 7,9 8,1 1 Akord 90 7,6 5, ,2 7,8 7,6 8,0 8,0 2 Arwena 81 7,9 6, ,7 8,1 7,6 7,8 8,2 3 Audit 94 7,9 6, ,2 7,9 7,8 7,9 8,2 4 Batuta 92 8,0 6, ,6 8,5 7,9 7,9 8,5 5 Cysterski 78 7,3 5, ,6 7,7 7,4 7,8 7,6 6 Ezop 92 8,0 6, ,7 8,2 7,9 7,8 8,1 7 Lasso 93 7,5 5, ,2 7,9 7,6 7,8 8,4 8 Mecenas 92 7,9 6, ,4 7,8 7,7 7,9 8,2 9 Medal 84 7,6 5, ,1 7,8 7,2 7,8 7,6 10 Mentor 94 7,9 6, ,1 7,9 7,7 7,9 8,3 11 Starski 90 8,0 6, ,1 7,6 7,3 7,7 8,1 12 Tarchalska 90 7,9 6, Liczba doświadczeń ,9 8,0 7,8 7,9 8,

129 127 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Masa 1000 nasion bardzo dużych (ø>7 mm) Udział nasion Zawartość dużych (ø 6-7 mm) białka ogólnego włókna surowego Intensywność pobierania wody przyrost masy nasion po określonym czasie moczenia (w godzinach) g % % s.m. % Średnia ,9 5, Akord Arwena Audit Batuta Cysterski Ezop Lasso Mecenas Medal Mentor Starski Tarchalska Liczba doświadczeń 22,0 5, ,6 5, ,1 5, ,0 5, ,4 5, ,5 5, ,2 5, ,2 5, ,2 6, ,6 5, ,2 6, ,4 5,

130 128 Tabela 4 Groch siewny odmiany pastewne. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 47,7 50,6 50,0 42,6 40, wysokie 1 Muza średniowysokie 2 Hubal Milwa Model Sokolik Turnia Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2015 średnia z większości odmian ogólnoużytkowych i pastewnych, 2014, 2013, 2012 średnia odmian pastewnych średniowysokich Kol. 3: brak danych

131 129 Tabela 5 Groch siewny odmiany pastewne. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 94 7,9 6, ,9 wysokie 1 Muza 115 8,6 6, ,3 średniowysokie 2 Hubal 95 6,7 5, ,9 3 Milwa 80 8,1 6, ,3 4 Model 92 8,6 7, ,1 5 Sokolik 88 7,8 5, ,9 6 Turnia 92 7,7 5, ,0 Liczba doświadczeń

132 130 cd. tabeli 5 Lp. Odmiany fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Masa 1000 zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy nasion białka ogólnego Zawartość skala 9º g % s.m włókna surowego Średnia 8,0 7,8 7,9 8, ,1 5,9 wysokie 1 Muza 8,1 7,9 7,9 8, ,5 5,8 średniowysokie 2 Hubal 8,0 7,7 7,7 7, ,8 5,7 3 Milwa 7,7 7,6 7,9 7, ,2 6,2 4 Model 8,1 7,7 7,7 8, ,6 5,7 5 Sokolik 8,3 7,8 8,0 7, ,4 6,2 6 Turnia 7,9 7,8 8,0 8, ,9 5,9 Liczba doświadczeń

133 Łubin wąskolistny 131 Małe wymagania glebowo-wilgotnościowe łubinu wąskolistnego sprawiają, że może być wysiewany w wielu rejonach kraju. Jest gatunkiem odpowiednim do uprawy na glebach średnich i dość lekkich, które w Polsce dominują. W roku 2015 odmiany łubinu wąskolistnego były reprodukowane na powierzchni blisko 7 tys. ha i w porównaniu do roku wcześniejszego powierzchnia ta wzrosła o prawie 100%. W porównaniu do grochu siewnego, który w przeszłości wśród bobowatych, był uznawany za gatunek o największym znaczeniu gospodarczym, reprodukcja nasion kwalifikowanych była większa o 1,5 tys. ha. Nasiona większości odmian wpisanych do Krajowego rejestru (KR) są corocznie namnażane, przy czym wskazać można odmiany dominujące w reprodukcji. Wśród odmian niesamokończących duży udział w reprodukcji miały niedawno zarejestrowana odmiana Tango, a także Zeus (od dawna w KR), a wśród odmian samokończących odmiana Regent. Utrzymywana jest też na pewnym poziomie reprodukcja odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (w ostatnich latach głównie Karo), gdyż są one szczególnie przydatne do zasiewów poplonowych na przyoranie, ponieważ nie są niszczone przez dziką zwierzynę. Reprodukcja wielu odmian, zwłaszcza tych najnowszych, pozwala producentowi na optymalny wybór odmiany adekwatnie do potrzeb. W ostatnich latach obserwuje się duży postęp hodowlany. Nowo rejestrowane odmiany cechują się znaczącą poprawą cech gospodarczych, zwłaszcza potencjału plonowania i cech jakościowych nasion, a także zdrowotności. Jest to jedyny gatunek wśród bobowatych grubonasiennych, w którym liczba odmian zarejestrowanych w ostatnim dziesięcioleciu podwoiła się. W KR są aktualnie 24 odmiany, różniące się pod względem wielu cech morfologicznych (typ wzrostu, barwa kwiatów, liści i nasion) oraz cech ważnych z punktu widzenia uprawy i wykorzystania (np. zawartość alkaloidów, białka ogólnego, tłuszczu, włókna i inne). Po raz pierwszy mamy do czynienia z sytuacją, w której liczba odmian w KR tego gatunku jest większa niż u grochu siewnego. Większość stanowią odmiany krajowe, a tylko jedna odmiana samokończąca, nietermoneutralna Boruta pochodzi z zagranicy, ale jest zachowywana na terenie naszego kraju. Zdecydowana większość odmian (18) to formy o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym typie wzrostu, różniące się potencjałem plonowania, jakością nasion oraz tem-

134 132 pem wzrostu roślin. Grupę o samokończącym typie wzrostu stanowią trzy odmiany (Boruta, Regent, Sonet). Ich zasadniczym walorem jest wczesne i równomierne dojrzewanie, mały udział roślin zielonych w łanie przed zbiorem oraz większa odporność na wyleganie. Mimo mniejszego potencjału plonowania w porównaniu do form niesamokończących, są cenione przez wielu rolników. W gatunku tym, jako jedynym wśród rodzimych gatunków łubinów, dostępne są też trzy formy o wysokiej zawartości alkaloidów. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO zwiększył się o cztery nowe odmiany pastewne, niesamokończące (Bolero, Jowisz, Koral i Tytan), pochodzące z dwóch różnych hodowli krajowych. W ostatnich kilku latach w doświadczeniach PDO nie badano odmiany Mirela o dużej zawartości alkaloidów (gorzka). Ponadto od roku nie testuje się pozostałych odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (Karo i Oskar), gdyż nie ma w tej grupie użytkowej ruchu odmianowego. Nie badano także odmiany o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym wzroście Kadryl. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian łubinu wąskolistnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2016 Bolero (d. WTD 2513) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia i termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do dość wysokich, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem średnie. Dość duża odporność na na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego bardzo mała. Zawartość alkaloidów mała.

135 133 Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Jowisz (d. PRH 224/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin wczesny, termin dojrzewania roślin dość wczesny. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do dość wysokich, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Dość duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego bardzo mała. Zawartość alkaloidów bardzo mała. Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Koral (d. PRH 578/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin dość wczesny do średniego, termin dojrzewania dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny dość wysokie, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach bardzo mała, tłuszczu surowego duża, włókna surowego dość duża. Zawartość alkaloidów dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

136 134 Tytan (d. PRH 146/13) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa, przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion bardzo duży, stabilny w latach badań. Plon białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny dość wysokie, w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe. Duża odporność na choroby pochodzenia grzybowego, szczególnie na fuzaryjne więdnięcie. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość mała, tłuszczu surowego mała, włókna surowego duża. Zawartość alkaloidów mała. Odpowiednia do uprawy zwłaszcza na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

137 135 Tabela 1 Łubin wąskolistny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa kwiatów Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. przed rokiem niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 *Karo nieb 10,6 11,9 11,6 14,3 2 Mirela x/ róż 33,3 3 *Oskar nieb-b 1,9 2,9 2,6 0,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 4 *Bojar nieb 1,4 2,3 5,7 5 *Bolero nieb 6 *Dalbor nieb 9,1 13,0 9,6 4,2 7 *Graf jróż 3,8 1,1 3,0 13,4 8 *Heros nieb-b 2,8 0,9 0,1 9 *Jowisz nieb 10 *Kadryl nieb 3,0 1,3 0,7 0,1 11 *Kalif b 1,1 2,0 8,5 13,8 12 *Koral róż 13 *Kurant nieb 0,1 0,0 14 *Lazur nieb 0,3 15 *Neptun nieb 2,1 3,9 1,4 7,8 16 *Rumba b 0,1 17 *Salsa b 0,3 18 *Tango b 21,1 5,4 0,7 0,6 19 *Tytan b 20 *Wars nieb 1,7 0,9 21 *Zeus bjróż 12,7 18,0 16,1 24,7 samokończące niskoalkaloidowe 22 *Boruta b 2,9 4,4 6,0 5,5 23 *Regent nieb 11,6 12,6 13,6 9,7 24 *Sonet nieb 8,7 14,3 19,9 42,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 6,92 3,50 2,58 12,35 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: b biała, bjróż bardzo jasnoróżowa, jróż jasnoróżowa, róż różowa, nieb niebieska, nieb-b niebieskobiała; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

138 Tabela 2 Łubin wąskolistny. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 31,9 28,1 35,0 32,5 31, niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo Oskar niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar Bolero Dalbor Graf Heros Jowisz Kadryl Kalif Koral Kurant Lazur Neptun Rumba Salsa Tango Tytan Wars Zeus samokończące niskoalkaloidowe 21 Boruta Regent Sonet Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich lub większości odmian zarejestrowanych niskoalkaloidowych badanych w doświadczeniach PDO danego roku 136

139 137 Tabela 3 Łubin wąskolistny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % Średnia 65 7,7 7, ,1 2,7 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 68 8,3 8, ,2 3,7 2 Oskar 69 8,0 8, ,0 2,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 62 8,3 8, ,2 2,2 4 Bolero 66 6,9 6, ,2 3,3 5 Dalbor 60 8,2 8, ,4 2,1 6 Graf 66 7,2 7, ,0 2,9 7 Heros 57 7,9 7, ,3 1,6 8 Jowisz 64 8,4 8, ,3 3,8 9 Kadryl 71 7,2 7, ,9 2,4 10 Kalif 64 7,5 7, ,6 4,9 11 Koral 67 8,2 8, ,0 3,9 12 Kurant 69 6,9 7, ,7 3,1 13 Lazur 62 7,3 7, ,3 2,2 14 Neptun 62 6,9 6, ,5 1,3 15 Rumba 69 7,4 7, ,7 4,5 16 Salsa 67 6,9 7, ,4 1,1 17 Tango 70 7,4 7, ,5 5,2 18 Tytan 67 8,5 7, ,1 2,9 19 Wars 64 8,2 8, ,0 2,9 20 Zeus 71 7,6 7, ,3 1,5 samokończące niskoalkaloidowe 21 Boruta 66 7,4 7, ,3 3,0 22 Regent 62 7,8 8, ,4 1,8 23 Sonet 60 7,7 7, ,9 0,3 Liczba doświadczeń

140 138 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby Masa antraknoza 1000 białka termin II termin III nasion ogólnego włókna surowego Zawartość alkaloidów skala 9º g % s.m Średnia 7,7 8,5 8, ,0 15,5 0,018 6,9 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 7,2 8,5 2 Oskar 7,7 8,5 3 Bojar 7,7 8,3 4 Bolero 7,8 8,3 5 Dalbor 7,4 8,8 6 Graf 8,1 8,3 7 Heros 7,5 8,7 8 Jowisz 7,6 8,5 9 Kadryl 8,0 8,3 10 Kalif 8,0 8,5 11 Koral 8,1 8,6 12 Kurant 7,5 8,3 13 Lazur 7,6 8,6 14 Neptun 7,2 8,1 15 Rumba 8,0 8,4 16 Salsa 7,2 8,3 17 Tango 7,9 8,6 18 Tytan 8,3 8,4 19 Wars 7,7 8,4 20 Zeus 7,5 8,7 21 Boruta 8,0 8,5 22 Regent 8,1 8,6 23 Sonet 6,8 8,6 Liczba doświadczeń 13 9 Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym Kol. 16: średnia z odmian niskoalkaloidowych tłuszczu surowego 7, ,3 16,0 1,166 6,7 7, ,9 15,9 0,957 7,0 niesamokończące niskoalkaloidowe 7, ,0 8,3 7,6 8,2 8,3 8,0 8,2 8,3 8,0 8,4 7,9 8,2 8,1 8,4 8,1 8,2 29,7 15,8 0,014 7, ,2 14,8 0,017 6, ,9 14,7 0,017 6, ,1 15,9 0,018 6, ,1 15,6 0,018 6, ,3 14,5 0,010 6, ,7 15,8 0,020 6, ,0 15,9 0,017 7, ,0 16,0 0,023 7, ,1 15,5 0,021 6, ,5 15,5 0,012 7, ,5 14,6 0,016 7, ,0 15,3 0,030 6, ,5 15,1 0,018 6, ,3 15,8 0,026 6, ,4 16,3 0,015 6, ,4 15,7 0,013 6,8 8, ,3 15,1 0,016 7,4 samokończące niskoalkaloidowe 8, ,4 8, ,3 15,6 0,019 6, ,9 15,4 0,012 7, ,4 15,9 0,022 6,

141 Łubin żółty 139 Łubin żółty jest typową rośliną gleb lekkich i bardzo lekkich. Dobór gatunków do uprawy na takich stanowiskach jest bardzo ograniczony, dlatego możliwość wprowadzenia łubinu żółtego do zmianowania zapewnia utrzymanie produktywności pól i pozwala na poprawę warunków mało urodzajnego stanowiska dla roślin następczych. Pod względem potencjału plonowania ustępuje on łubinowi wąskolistnemu, ale znacznie lepiej toleruje słabsze gleby. W roku 2015 odmiany łubinu żółtego reprodukowano na areale prawie 3,0 tys. ha, czyli o 1 tys. ha większym niż w roku Hodowla odmian tego gatunku w porównaniu do łubinu wąskolistnego jest trudniejsza, stąd też jest mniej zgłoszeń i rejestruje się mniej odmian. Przez ostatnie dziesięć lat liczba odmian w KR utrzymywała się na podobnym poziomie, choć również w tym gatunku odnotowano postęp hodowlany. Nowe odmiany charakteryzuje dobra plenność i wczesność, a więc są mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Należy jednak pamiętać, że potencjał plonotwórczy łubinu żółtego jest ograniczony, gdyż sieje się go na słabych glebach; ale za to do wzrostu starcza mu stanowisko takie, na którym dobór gatunków do siewu bywa trudny. Łubin żółty w porównaniu do łubinu wąskolistnego cechuje się większą podatnością na antraknozę groźną chorobę pojawiającą się w fazie kwitnienia roślin. Dotychczas nie znaleziono genetycznego źródła odporności roślin na tę chorobę. Krajowy rejestr obejmuje osiem polskich odmian, w tym dwie samokończące wegetację Taper i Perkoz. Wszystkie odmiany cechują się niską zawartością alkaloidów w nasionach. Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy procentowy udział w reprodukcji, utrzymujący się od wielu lat, miała niesamokończąca odmiana Mister, choć coraz większe znaczenie na rynku nasion ma niedawno rejestrowana odmiana Baryt. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO nie zmienił się. W ostatnich czterech latach nie badano najpóźniej dojrzewającej odmiany niesamokończącej Parys. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

142 140 Tabela 1 Łubin żółty. Wykaz odmian zarejestrowanych wpisania do Krajowego rejestru Lp. Odmiany Rok Zachowujący (numer adresowy) Termin tworzenia pędu głównego Barwa Udział w kwalifikacji polowej (%) maks. kwiatów nasion przed rokiem niesamokończące 1 *Baryt pżół 25,1 14,3 10,2 0,9 2 *Bursztyn pżół 0,5 0,1 3 *Dukat wcz pżół bcz 0,7 12,3 4 *Lord śr-póź pżół bcz 4,0 2,4 2,8 6,9 5 *Mister wcz pżół bcz 59,1 70,4 64,2 77,5 6 Parys x/ GR póź pżół bcz 1,6 0,1 4,3 29,2 samokończące 7 *Perkoz wcz pżół b 6,7 6,5 7,7 5,2 8 *Taper bwcz-wcz pżół b 1,6 5,9 8,0 11,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 3,04 1,85 1,61 30,94 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy, GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina, x/ odmiana niebadana w latach Kol. 4: bwcz bardzo wczesny, wcz wczesny, póź późny, śr-póź. średniopóźny; na podstawie badań OWT Kol. 5 i 6: pżół pomarańczowo-żółta, bcz biało-czarna, b biała, brak danych; na podstawie badań OWT Kol. 7: wg danych PIORiN w roku 2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

143 141 Tabela 2 Łubin żółty. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 20,4 18,7 21,8 20,7 20, niesamokończące 1 Baryt Bursztyn Dukat Lord Mister samokończące 6 Perkoz Taper Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: średnia z wszystkich odmian badanych w doświadczeniach PDO w danym roku; GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina

144 142 Tabela 3 Łubin żółty. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Wysokość Lp. Odmiany roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: Długość fazy przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % Średnia 70 7,7 7, ,1 5,9 niesamokończące 1 Baryt 69 8,0 7, ,9 8,4 2 Bursztyn 71 7,1 7, ,7 8,4 3 Dukat 71 7,1 6, ,9 7,3 4 Lord 70 8,1 7, ,7 10,1 5 Mister 70 8,3 7, ,1 5,6 samokończące 6 Perkoz 74 7,0 6, ,6 0,7 7 Taper 68 8,2 7, ,8 0,5 Liczba doświadczeń

145 143 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany Porażenie przez choroby Masa antraknoza 1000 białka fuzarioza nasion II termin III termin ogólnego włókna surowego Zawartość skala 9º g % s.m Średnia 8,3 8,1 7, ,7 tłuszczu surowego alkaloidów ,1 6,2 0,015 niesamokończące 1 Baryt 8,4 8,2 7, ,7 16,1 5,8 0,013 2 Bursztyn 8,3 8,1 7, ,1 16,3 5,6 0,017 3 Dukat 8,2 8,1 7, ,4 15,7 6,3 0,018 4 Lord 8,3 7,6 6, ,6 16,2 5,8 0,012 5 Mister 8,2 8,4 7, ,7 16,2 6,1 0,014 samokończące 6 Perkoz 8,4 7,8 7, ,2 16,6 7,3 0,014 7 Taper 8,4 8,4 7, ,3 15,6 6,2 0,020 Liczba doświadczeń Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym

146 144 Soja Jest to nierodzimy gatunek wśród roślin bobowatych grubonasiennych, zaliczany do oleistych i w ten sposób użytkowany na świecie, a śruta poekstrakcyjna wykorzystywana jako produkt białkowy. Mimo, że do niedawna reprodukcja nasion i uprawa soi w Polsce właściwie nie istniała, w ostatnich kilku latach obserwuje się wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Pierwsze oznaki ożywienia i próby uprawy pojawiły się w 2010 roku. Nastąpił dynamiczny wzrost areału kwalifikacji i liczby odmian reprodukowanych w kraju, choć pochodzących głównie z CCA. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian zgłaszanych do badań urzędowych (rys. 1). W sezonie wegetacyjnym 2016 w ramach badań urzędowych testowanych jest 13 nowych odmian, poza wcześniej zarejestrowanymi i z CCA. Duże znaczenie ma poszerzanie doboru odmian, których rodowód jest związany z hodowlą w naszym kraju, bądź są zaaklimatyzowane do warunków przyrodniczych Polski. Dzięki temu zwiększa się dostępność nasion soi na polskim rynku. Uprawa odmian z CCA wymaga szczególnego rozpoznania ich właściwości, przede wszystkim terminu osiągnięcia dojrzałości żniwnej, bądź też reakcji na okresy długotrwałej suszy. Począwszy od roku 2010 obserwuje się skokowy wzrost powierzchni zasiewów plantacji objętych kwalifikacją polową. W roku 2014 wynosiła ona prawie 2 tys. ha, a w roku 2015 już ponad 4 tys. ha, natomiast zaledwie kilka lat temu (2009 rok) plantacji nasiennych prawie nie było (2 ha). W roku 2015 reprodukowano 18 odmian soi, z których większość (72%) pochodziła z CCA. W opracowaniu zamieszczono wyniki badań sześciu odmian zarejestrowanych w Polsce. Jedną z nich, zagraniczną średniowczesną odmianę Abelina wpisano do KR na początku roku Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

147 145 Rys. 1. Liczba odmian soi w badaniach urzędowych w Polsce w latach Charakterystyka odmiany soi wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Abelina (d. SJ1022_1197) Odmiana średniowczesna. Plon nasion i białka duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin średni, okres kwitnienia długi. Początek dojrzewania i dojrzałość techniczna średniowczesna. Rośliny wysokie, najniższe strąki osadzone dość wysoko. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na bakteryjną ospowatość powyżej średniej. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, tłuszczu surowego bardzo duża, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około szt./m 2.

148 146 Tabela 1 Soja. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Udział w kwalifikacji polowej Rok Zachowujący/ (%) wpisania Typ Barwa Odmiana do reprezentant maks. odmiany znaczka Krajowego (numer przed rejestru adresowy) rokiem *Abelina św cz 2,9 2 Aldana w c-br 0,3 0,2 2,4 100,0 3 *Aligator bp c-br 1,0 4 Augusta bw c-br 1,0 0,3 1,3 50,0 5 *Madlen p j-br 6,3 6 *Mavka śp żół 25,8 36,7 26,2 1,5 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 4,07 1,98 0,60 0,46 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: bp bardzo późna, bw bardzo wczesna, p późna, śp średniopóźna, św średniowczesna, w wczesna Kol. 5: barwa znaczka: żół żółta, c-br ciemnobrązowa, cz prawie czarna, j-br jasnobrązowa; na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

149 147 Tabela 2 Soja. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Wzorzec 25,8 19,3 31,2 26,8 27, Abelina Aldana Aligator Augusta Madlen Mavka Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: 2015 większość odmian zarejestrowanych; 2014 Aldana, Mavka; 2013 Aldana, Augusta, Mavka, 2012 Aldana, Augusta

150 148 Tabela 3 Soja. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana roślin Wysokość Wyleganie Długość okresu od siewu do: osadzenia najniższych strąków po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej dojrzałości żniwnej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º Średnia 81 10,9 8,0 7, ,9 1 Abelina 89 11,8 8,0 7, ,9 2 Aldana 73 8,9 8,4 8, ,1 3 Aligator 81 11,6 8,7 8, ,7 4 Augusta 74 10,0 7,0 6, ,1 5 Madlen 73 11,0 7,6 6, ,4 6 Mavka 93 12,1 8,0 7, ,9 Liczba doświadczeń

151 149 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Liczba liści pozostałych na roślinach: Bakteryjna ospowatość w początku dojrzewania przed zbiorem Pękanie strąków Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego % skala 9º g % s.m tłuszczu surowego Średnia 54 4,8 8,2 8, ,9 8,4 23,5 1 Abelina 56 3,4 7,9 8, ,5 8,4 24,8 2 Aldana 40 1,5 8,0 8, ,3 9,0 23,9 3 Aligator 65 6,4 8,6 8, ,9 8,3 24,2 4 Augusta 41 2,0 7,7 7, ,2 8,2 22,9 5 Madlen 64 9,8 8,5 8, ,5 8,0 21,2 6 Mavka 57 5,7 8,3 8, ,1 8,4 24,2 Liczba doświadczeń

152 150 Wyka siewna Gatunek ten jest uprawiany bądź w mieszankach z przeznaczeniem na zielonkę, podobnie jak wyka kosmata, bądź w czystym siewie lub mieszankach na nasiona paszowe. Sposób wysiewu w mieszance z innym gatunkiem stanowiącym podporę, pozwala na ograniczenie wylegania roślin. Wyka siewna ma wiotką łodygę, dlatego to niekorzystne zjawisko występuje bardzo często. Innym sposobem ograniczenia podatności roślin na wyleganie jest hodowla odmian o samokończącym typie wzrostu. Wśród pięciu zarejestrowanych dwie z nich charakteryzują się takim typem wzrostu. Odmiana Ina cechuje się podwyższoną zawartością związków cyjanogennych w nasionach, a druga nowo zarejestrowana Greta ma tych związków wyraźnie mniej. Pozostałe trzy formy są niesamokończące. W gatunku tym przez wiele lat nie realizowano doświadczeń PDO, gdyż brakowało zgłoszeń nowych odmian. Obecnie w związku z wpisaniem nowej odmiany do KR wszystkie są badane w doświadczeniach porejestrowych. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmiany wyki siewnej wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2016 Greta (d. DS111W) Odmiana samokończąca, o niskiej zawartości związków cyjanogennych. Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania wczesny, okres kwitnienia dość krótki. Rośliny dość niskie. Odporność na wyleganie w początku kwitnienia dość mała do średniej, w końcu kwitnienia średnia, a przed zbiorem bardzo mała do małej. Dość odporna na zgorzelową plamistość i mączniaka prawdziwego, średnio odporna na rdzę. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia do dość dużej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, włókna surowego średnia. Zawartość glukozydów cyjanogennych mała do bardzo małej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 200 szt./m 2.

153 Tabela 1 Wyka siewna. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania Zachowujący do (numer Krajowego adresowy) rejestru Typ wzrostu Barwa nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) *Greta sk sz-ziel 2 Hanka nk sz-brąz 65,1 83,5 68,7 3 *Ina sk/cy b 0,8 0,4 1,5 4 Jaga nk sz-brąz 23,6 15,6 11,5 5 Kwarta nk sz-brąz 3,8 0,5 12,1 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,55 0,71 0,34 Kol. 1: *- odmiana chroniona krajowym lub wspólnotowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: nk niesamokończący, sk samokończący, cy wysoka zawartość związków cyjanogennych; na podstawie badań OWT Kol. 5: b biała, sz-brąz szarobrązowa, sz-ziel szarozielona; na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach 2013 i 2015 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) Tabela 2 Wyka siewna. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) Lp. Odmiana Wzorzec 42,1 44,1 40, niesamokończące 1 Hanka Jaga Kwarta samokończące 4 Greta Ina Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec: odmiany zarejestrowane; 151

154 152 Tabela 3 Wyka siewna. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana białka ogólnego Zawartość włókna surowego glukozydów cyjanogennych Wysokość roślin Masa 1000 nasion Długość okresu od siewu do Długość fazy początku kwitnienia dojrzałości technicznej kwitnienia Udział roślin zielonych % s.m. mg% s.m. cm g liczba dni % Średnia 31,2 4,8 3, ,3 niesamokończące 1 Hanka 32,0 4,7 4, ,4 2 Jaga 30,8 4,9 3, ,3 3 Kwarta 30,6 4,9 2, ,2 samokończące 4 Greta 31,9 4,7 2, ,8 5 Ina 30,9 4,6 9, ,0 Liczba doświadczeń Kol. 4: średnia z pominięciem odmiany o wysokiej zawartości glukozydów cyjanogennych

155 153 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana w początku kwitnienia Wyleganie po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem Równomierność dojrzewania Średnia 6,5 4,9 1,8 skala 9º niesamokończące Pękanie strąków zgorzelowa plamistość Choroby mączniak prawdziwy rdza ,3 7,2 7,7 8,2 6,8 1 Hanka 6,5 5,3 2,0 8,3 7,3 8,2 8,3 7,5 2 Jaga 6,4 5,0 1,9 8,2 7,5 7,9 8,5 7,8 3 Kwarta 6,6 5,1 1,8 8,2 7,6 8,3 8,4 8,0 samokończące 4 Greta 8,0 8,9 6,7 4,7 2,0 5 Ina 6,4 4,2 1,5 7,0 7,8 8,0 5,5 6,4 6,4 8,0 5,2 Liczba doświadczeń

156 154 WIECHLINOWATE. WSTĘP Znaczenie roślin pastewnych, w tym wiechlinowatych, w bilansie paszowym jest duże i niekwestionowane, a powierzchnia uprawy wskazuje na szerokie ich wykorzystanie. Łąki i pastwiska stanowią około 9,9% całej powierzchni naszego kraju. Według danych GUS w strukturze użytków rolnych, użytki zielone zajmują 21,3% ich obszaru. Powierzchnia łąk trwałych wynosiła 2658,1 tys. ha i w porównaniu do roku 2014 była większa o 24,1 tys. ha. Areał pastwisk trwałych wynosił 434,7 tys. ha i w porównaniu do roku 2014 zmalał o 50,3 tys. ha. Począwszy od roku 2010 powierzchnia trwałych użytków zielonych corocznie nieznacznie maleje (rys. 1). Rys. 1. Powierzchnia trwałych użytków zielonych w latach W roku 2015 areał uprawy na kwalifikowane nasiona odmian traw w Polsce był większy o 12% w porównaniu do roku 2014 i wynosił ha. Wzrost areału upraw na nasiona odnotowano w następujących gatunkach: życicy trwałej o 604 ha, kostrzewie czerwonej o 472 ha, życicy mieszańcowej o 272 ha, życicy westerwoldzkiej o 213 ha, kupkówce pospolitej o 102 ha. Mało nasion kwalifikowanych odmian wyprodukowano w obrębie wiechliny łąkowej, festulolium, kostrzewy trzcinowej. Natomiast podobnie jak w latach ubiegłych, największą część upraw nasiennych stanowiły odmiany życicy trwałej, życicy wielokwiatowej, kostrzewy czerwonej (rys. 2).

157 155 Rys. 2. Zakwalifikowana powierzchnia uprawy odmian traw na nasiona w 2015 r. wg PIORiN Kostrzewa łąkowa Kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds.) należy do najwartościowszych gatunków traw, chociaż średnio trwałych. Na zmniejszenie jej trwałości w runi wpływa przede wszystkim wysoka temperatura powietrza i niewielka tolerancja roślin na suszę. Jest też gatunkiem porażanym przez choroby (najczęściej przez mączniaka prawdziwego i bakteryjne więdnięcie traw), co znacznie osłabia trwałość. Do pełni rozwoju wymaga gleb żyznych, średnio zwięzłych i umiarkowanie wilgotnych. Wobec małej konkurencyjności łatwo ulega zachwaszczeniu. Toleruje niskie koszenie, jak i wypasanie, stanowiąc cenny komponent prawie każdej mieszanki do zakładania łąk i pastwisk. Zielonka charakteryzuje się bardzo wartościowym składem chemicznym, wyróżnia się wysoką koncentracją cukrów rozpuszczalnych w wodzie i białka. Zbierana zbyt późno może jednak zawierać związki decydujące o obniżeniu strawności paszy, tj. ligniny, celulozę i hemicelulozy oraz glukozydy cyjanogenne. Wyhodowane nowe odmiany są często stosowane w mieszankach z bobowatymi drobnonasiennymi w krótko-