Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o nieparametryczną funkcję produkcji
|
|
- Liliana Wilczyńska
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Dr Jacek Barburski Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o nieparametryczną funkcję produkcji WPROWADZENIE Rachunkowość i sprawozdawczość dostarczają określonych wielkości ekonomicznych charakteryzujących działalność gospodarczą jednostki i pozwalających na głęboki wgląd w naturę oraz ocenę procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie. W niniejszym artykule została przedstawiona koncepcja ogólnej funkcji produkcji róŝnej od modeli ekonometrycznych, która pozwala na wzbogacenie obrazu działalności jednostki oraz głębsze zrozumienie współzaleŝności czynników występujących w procesach ekonomicznych. W miejsce znanej trzy argumentowej funkcji produkcji została wprowadzona funkcja siedmiu zmiennych, których kompozycja lepiej wyraŝa złoŝoność produktu finalnego w stosunku do sumy czynników wytwórczych. Synteza funkcji produkcji jest poprzedzona analizą i doborem zmiennych do modelu. Funkcja ta powstaje w procesie analizy wielkości składających się na procesy wytwórcze i nie jest to podejście ekonometryczne. Celem artykułu jest ukazanie kategorii produktywności w oparciu o nieparametryczną funkcję produkcji, przy pomocy której moŝliwy jest pomiar poziomu zarządzania i wyznaczenie optymalnego stopnia opłacenia pracy. W części empirycznej pracy dokonano pomiaru poziomu zarządzania oraz wyznaczono optymalny stopień opłacenia pracy dla 23 losowo wybranych polskich przedsiębiorstw. Ponadto obliczono tradycyjne miary efektywności (ROA, ROE, rentowność sprzedaŝy) dla tych przedsiębiorstw, a następnie przeprowadzono analizę korelacji pomiędzy wyznaczonymi miarami efektywności. NIEPARAMETRYCZNA FUNKCJA PRODUKCJI W gospodarce towarowo-pienięŝnej płace determinują dwa strumienie: produktów zawierających koszty pracy i zuŝyte aktywa oraz pieniądza, czyli naleŝności z tytułu pracy konfrontujące się nieustannie ze sobą w procesie wymiany wolnorynkowej. Te dwa strumienie moŝna opisać kwantytatywnie z uwzględnieniem funkcji produkcji i funkcji kreacji pieniądza kredytowego, a następnie analizując ich rynkową równowagę dojść do odpowiedniego teore-
2 106 Jacek Barburski tycznego objaśnienia zagadnień wartości jednostki pieniądza, w szczególności zjawiska inflacji i kursu walutowego [Dobija, 2002]. Gospodarka towarowo-pienięŝna charakteryzuje się dualizmem przejawiającym się występowaniem dwóch równoległych strumieni, których źródłem jest kapitał ludzki i jego praca. Praca w ujęciu ekonomicznym mierzona jest kosztami pracy, które z jednej strony komponują się z aktywami tworząc produkt, a z drugiej strony stanowią naleŝności z tytułu pracy, czyli pieniądze naleŝące do pracujących. Istotą gospodarki towarowo-pienięŝnej jest ustawiczna konfrontacja tych dwóch strumieni, proces wymiany produktów na pieniądze (i przeciwnie), w wyniku czego kształtują się ceny produktów i realna wartość naleŝności z tytułu pracy, czyli pieniędzy. Źródłem pieniędzy jest zatem proces pracy. To wykonana produktywna praca tworzy zapisy naleŝności ujmowane na rachunkach bankowych. Praca jednakŝe moŝe być mniej lub bardziej produktywna, nie ma natomiast znaczenia rozróŝnianie pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej. Strumień produktów powstaje w wyniku kompozycji pracy ludzkiej mierzonej kosztami pracy W i aktywów w formie środków obrotowych i trwałych, materialnych i niematerialnych. Proces komponowania się czynników wytwórczych opisuje funkcja produkcji, której najogólniejsza postać jest iloczynem kosztów pracy i niemianowanego czynnika zwiększającego, określanego jako produktywność pracy: PR = W * WP, gdzie: PR oznacza wartość produktów, W oznacza koszty pracy, a WP - oznacza produktywność pracy. Skoro produkt powstaje w wyniku dodawania wartości czynników wytwórczych, to funkcja produkcji powinna opierać się na sumowaniu. W modelu Cobba-Douglasa czynniki K oraz N są natomiast mnoŝone. C.W. Cobb i P.H. Douglas nie uwzględniają takŝe ryzyka działalności i związanej z tym stratności aktywów. Z kolei model wzrostu Solova wyraŝa się ogólną funkcją, która nie wyklucza, ale teŝ nie wymienia wprost, stratności aktywów. Dodatkowo oba modele operują mało zidentyfikowanym pojęciem kapitału. Stąd postulat sformułowania funkcji produkcji wyraŝającej naturalne podejście oparte na sumowaniu czynników produkcji z uwzględnieniem stratności aktywów. W podejściu bezpośrednim, dedukcyjnym dochodzi się do funkcji produkcji z siedmioma wyspecyfikowanymi argumentami, które wskazują kierunki sterowania ekonomicznego prowadzącego do bardziej całościowego zarządzania przedsięwzięciami ekonomicznymi. W rezultacie układ argumentów specyfikuje wszystkie istotne zmienne, a analityczna postać funkcji nie wymaga estymacji parametrów. Funkcja produkcji wyraŝona analitycznie moŝe być narzędziem analizy ekonomicznej przy zastosowaniu rachunku róŝniczkowego. Wartość produkcji moŝna przedstawić jako sumę nakładów [Dobija, 2000]:
3 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o PR = (W + za sa) (1 + r) (1 + I), gdzie: PR to wartość produkcji w rynkowych cenach realizacji, W koszty pracy, A aktywa w cenach historycznych, z wskaźnik rocznego zuŝycia aktywów, s stratność aktywów w procesach wytwórczych, r podwyŝszenie cen historycznych do rynkowych, I podwyŝszenie wartości w rezultacie istnienia dodatkowego kapitału intelektualnego w przedsiębiorstwie. Po przekształceniu wartość produkcji przedstawia się jako: PR = W [1 + A/W (z - s)] (1 + r) (1 + I). PoniewaŜ koszty pracy W są pochodną kapitału ludzkiego: W = u H, gdzie: u jest stopą opłacenia kapitału ludzkiego H oznacza całkowitą wartość kapitału ludzkiego, po podstawieniu otrzymuje się model: PR = W [1 + A/H (z - s)/u ] (1 + r) (1 + I). Składniki sum występujących po jedynkach są bliskie zero, zatem stosując przybliŝoną równość: 1 + x = ex, moŝemy funkcję produkcji wyrazić formułą: PR = W er ei [1 + A/H [(z - s)/u] ] = W WP. Zatem poszukiwana zaleŝność określająca produktywność pracy jest następująca: r I A z s WP = e + [1 + ] H u. Wyprowadzona funkcja produkcji znajduje więc oparcie w teorii rachunkowości i wiąŝe wartość produkcji z kosztami pracy i jej produktywnością. Co istotne, zawiera równieŝ zmienną określającą wartość kapitału ludzkiego. Wartość produkcji moŝna postrzegać zatem jako wartość kosztów pracy powiększoną o czynnik produktywności pracy. Na podstawie wyprowadzonej zaleŝności moŝna łatwo wyznaczyć produktywność pracy: WP = PR/W, którą moŝna interpretować jako mnoŝnik kosztów pracy generujący wielkość produkcji, a jednocześnie wartość produkcji przypadającej na 1 złotówkę kosztów pracy.
4 108 Jacek Barburski Otrzymujemy zatem związek funkcyjny wyraŝający nieliniowe zaleŝności między układem zmiennych a produkcją wyraŝaną w cenach rynkowych. Z punktu widzenia całej gospodarki produkt wytworzony i sprzedany to produkt krajowy brutto PKB. Zatem ta relacja moŝe posłuŝyć do badań mikroekonomicznych, na przykład analizy produktywności przedsiębiorstwa, i do badań makroekonomicznych, w których stosuje się zaleŝność: PKB = W WP. Przedstawiona funkcja produkcji ukazuje w sposób jednoznaczny relacje pomiędzy zmiennymi w procesie pracy. Produktywność pracy wzrasta dzięki zwiększeniu poziomu technicznego uzbrojenia pracy (A/H) i podwyŝszeniu sprawności zarządzania (zmienne z, r, s). Na szczególną uwagę zasługuje zmienna u odzwierciedlająca stopień opłacenia pracy. Z analizy przedstawionej funkcji produkcji wynika, iŝ w wyniku obniŝenia kosztów pracy moŝna uzyskać łatwy wzrost produktywności pracy. Jednak wówczas zmniejsza się popyt (prawo Saya) i trudniej jest maksymalizować rotację aktywów oraz rynkową stopę zwrotu r. Z tego względu zagadnienie właściwego opłacania pracy wymaga odpowiednich teorii, a w szczególności opartych na rachunku kapitału ludzkiego. Myślą przewodnią jest w tym przypadku zgodność opłacenia pracy z wartością jej wykonania. Jest to najwaŝniejsza idea gospodarki towarowo-pienięŝnej i nauka moŝe przyczynić się do jej urzeczywistnienia [por. M. Dobija, 2004]. APLIKACJA NIEPARAMETRYCZNEJ FUNKCJI PRODUKCJI W celu praktycznego zastosowania omawianej funkcji produkcji naleŝy dokonać pewnych uproszczeń, wykorzystując jej bardziej zwięzłą postać: PR = W * e (A/H)*Z gdzie: Z syntetyczna zmienna określająca poziom zarządzania. Zmienna Z jest funkcją zuŝycia aktywów (z), stratności aktywów w procesach wytwórczych (s), opłacenia kapitału ludzkiego (u), podwyŝszenia cen historycznych do cen rynkowych (r) oraz dodatkowego kapitału intelektualnego w przedsiębiorstwie (I): Z = Z (z, s, u, r, I). Podlega ona mierzeniu na gruncie systemu rachunkowości i sprawozdawczości. Systemy te generują niezbędne dane w zakresie pomiaru zmiennej Z. Przedstawiona powyŝej funkcja produkcji moŝe zatem posłuŝyć do pomiaru poziomu zarządzania w przedsiębiorstwie. Szczególnie istotnym elementem analizy produkcji jest wpływ poziomu stratności na wartość produkcji. W analizie tej naleŝy zwrócić uwagę, iŝ strat-
5 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o ność aktywów jest zmienną zaleŝną od wielu czynników. Rynek nie pokryje bowiem nadmiernego zuŝycia materiałów (tylko to, co jest zgodne z normą), ani zbyt kosztownych środków trwałych (jeśli nie było takiej konieczności), ani teŝ nadmiernych wynagrodzeń (tylko tych zgodnych z wartością pracy). Zatem stratność naleŝy przedstawić przynajmniej jako funkcję liniową o następującej postaci [por. M. Dobija, 2004]: s = a + b * (u 0,08), gdzie: a oznacza stratność na aktywach materialnych i niematerialnych, a drugi wyraz określa stratność pracy ludzkiej. Powody stratności pracy ludzkiej mogą być róŝne, a ogólnie są to odstępstwa od zasady zgodności płacy z wartością pracy. Liczbowa wartość 0,08 przedstawia minimalny poziom opłacenia pracy ludzkiej. Uwzględniając stratność sformułowaną w powyŝszy sposób, funkcję produkcji moŝna wyrazić w następujący sposób: PR = u H exp r + I + A H z a b( u 0,08) u. Na podstawie powyŝszej formuły funkcji produkcji moŝna szukać maksimum funkcji ze względu na stopień opłacenia kapitału ludzkiego u, o ile uprzednio dokonana zostanie estymacja parametrów a i b. Z punktu widzenia indywidualnego zatrudnionego zagadnienie poszukiwania optymalnego stopnia opłacenia pracy jest zarazem problematyką zachowania kapitału ludzkiego, jak teŝ dotyka problematyki równowagi podaŝy i popytu. Rozmiar wynagrodzenia powinien przynajmniej umoŝliwić zachowanie wartości kapitału pracownika. Jeśli kapitał pracownika z doświadczeniem zawodowym T lat zostanie oznaczony przez H(T), to zestawiając równanie wewnętrznej stopy zwrotu (W wynagrodzenie roczne): H(T)(1 + r) = W + H(T + 1) rozmiar wynagrodzenia moŝna określić jako: W = H(T) r Q(T), gdzie: Q(T) roczny przyrost doświadczenia zawodowego 1. 1 Szczegółowe rozwaŝania na temat modeli płacowych zawierają prace M. Dobija [2000, 2002].
6 110 Jacek Barburski Ta ostatnia wielkość z biegiem czasu dąŝy do zera, zatem moŝna przyjąć, Ŝe płacę zasadniczą określa procent od kapitału pracownika. Jak pokazano w wielu pracach godziwa płaca jest określona premią za ryzyko [Dobija, 2000; Cieślak, 2004]. Zmienna H moŝe być szacowana na podstawie formuły określającej minimalny rozmiar płacy godziwej [Dobija, 2004]; L = 0,08H, czyli H = 12,5L. Zmienna L oznacza płacę zasadniczą. Wtedy model produkcji przedstawia się jako: PR = W e(a/12,5 L) Z Stosując wprowadzony model produkcji moŝna określać przewidywany procent premii na podstawie planów i budŝetów. ZauwaŜmy, Ŝe koszty pracy W składają się z dwóch zasadniczych części; płacy zasadniczej L i wynagrodzenia premiowego U, więc W = L + U. Zatem W = L(1 + U/L), gdzie p = U/L wyznacza procent premii w stosunku do płacy zasadniczej. ANALIZA I OCENA POZIOMU WYNAGRADZANIA ORAZ ZARZĄDZANIA NA PRZYKŁADZIE POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW Z WYKORZYSTANIEM FUNKCJI PRODUKCJI Jak juŝ wspomniano, przedstawiona powyŝej funkcja produkcji moŝe mieć zastosowanie do optymalizacji stopnia opłacenia pracy, a takŝe do pomiaru zarządzania w przedsiębiorstwie. Analiza taka została przeprowadzona na przykładzie 23 (losowo wybranych) polskich przedsiębiorstw, róŝniących się pod względem rozmiarów swoich aktywów i działających w branŝy produkcyjnej. W tabelach 1 i 2 zostały zamieszczone wyniki obliczeń na podstawie danych ze sprawozdań finansowych przedsiębiorstw oraz z wykorzystaniem twierdzenia S. Banacha o punkcie stałym dotyczące stopnia opłacenia pracy oraz poziomu zarządzania. Jak pokazują wyniki zawarte w tabeli 1, przeciętny średniowaŝony poziom opłacenia pracy w analizowanych przedsiębiorstwach w latach wynosił odpowiednio 10,62% oraz 8,52%. Oznacza to, iŝ przeciętna wielkość wynagrodzeń była wyŝsza od poziomu wynikającego z modelu kapitału ludzkiego, czyli godziwej płacy zasadniczej. W takim przypadku moŝna powiedzieć o wynagrodzeniach premiowych dla pracowników (w większości analizowanych przedsiębiorstw) wynoszących m = u - 0,08, gdyŝ 8% od wartości kapitału ludzkiego stanowi godziwa płaca zasadnicza. MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe w okresie dwóch lat nastąpiło obniŝenie średniego poziomu wynagrodzeń, lecz nie na tyle, aby w 2004 roku nie stanowiły one płac godziwych wynikających z modelu kapitału ludzkiego.
7 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o Nieco inaczej kształtuje się średniowaŝony poziom zarządzania, bowiem w latach nastąpił jego wzrost z wielkości 2,42 do 3,49, czyli o 44,16% (zobacz tabela 2). Oznacza to poprawę zarządzania w większości analizowanych przedsiębiorstw. Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe wzrost poziomu zarządzania w przedsiębiorstwach powinien wiązać się z poprawą ich zyskowności (rentowości). Tabela 1. Stopień opłacenia pracy (u) w analizowanych przedsiębiorstwach w latach (dane w %) Lp. Przedsiębiorstwa zmiana w % 1 Budopol S. A. 8,85% 8,04% 90,81% 2 Budostal 2 A. S. 8,49% 8,23% 96,95% 3 Bumar Fablok S. A. 8,18% 8,11% 99,20% 4 Cementownia Odra S. A. 9,43% 8,53% 90,49% 5 Danone Sp. z o. o. 7,97% 8,08% 101,36% 6 Drewpol Sp. z o. o. 9,26% 7,85% 84,79% 7 Drukarnia Wydawnicza Anczyca 8,89% 8,12% 91,35% 8 Elektrociepłownia Kraków S. A. 8,10% 8,48% 104,78% 9 Elektrociepłownia Szopienice Sp. z o. o. 5,67% 8,38% 147,64% 10 Elektrownia Chorzów S. A. 8,41% 8,73% 103,88% 11 FA Swarzędz Sp. z o. o. 7,21% 7,78% 107,90% 12 Geotermia Podhalańska S. A. 10,46% 9,92% 94,80% 13 Gillette Poland S. A. 10,76% 8,51% 79,11% 14 Herbapol Lublin S. A. 9,44% 8,27% 87,58% 15 Herbapol Łódź S. A. 8,69% 8,14% 93,64% 16 Herbapol Wrocław S. A. 7,20% 7,97% 110,73% 17 MPEC Kraków S. A. 10,86% 8,78% 80,86% 18 Nadwiślanka S. A. 8,70% 8,57% 98,49% 19 Orlen Oil Sp. z o. o. 10,53% 8,87% 84,20% 20 Petrochemia Blachownia S. A. 12,67% 7,96% 62,84% 21 Stoen S. A. 9,28% 8,76% 94,38% 22 Tymbark S. A. 12,24% 9,79% 80,00% 23 Zakłady Azotowe Tarnów S. A. 10,64% 8,22% 77,27% 25 Wartość minimalna 5,67% 7,78% 137,09% 26 Wartość maksymalna 12,67% 9,92% 78,27% 24 Wartość średnia 10,62% 8,52% 80,21% Źródło: obliczenia własne.
8 112 Jacek Barburski Tabela 2. Wskaźnik poziomu zarządzania w analizowanych przedsiębiorstwach w latach Lp. Przedsiębiorstwa zmiana w % 1 Budopol S. A. 2,47 6,37 258,24% 2 Budostal 2 A. S. 4,71 6,38 135,57% 3 Bumar Fablok S. A. 5,28 7,78 147,44% 4 Cementownia Odra S. A. 1,40 2,98 213,20% 5 Danone Sp. z o. o. 5,65 5,85 103,61% 6 Drewpol Sp. z o. o. 2,90 6,83 235,75% 7 Drukarnia Wydawnicza Anczyca 3,31 8,26 249,74% 8 Elektrociepłownia Kraków S. A. 1,49 2,47 165,47% 9 Elektrociepłownia Szopienice Sp. z o. o. 1,75 3,87 220,98% 10 Elektrownia Chorzów S. A. 2,98 1,30 43,70% 11 FA Swarzędz Sp. z o. o. 4,72 5,85 123,82% 12 Geotermia Podhalańska S. A. 0,51 0,35 69,31% 13 Gillette Poland S. A. 2,21 8,84 400,15% 14 Herbapol Lublin S. A. 2,94 6,55 222,48% 15 Herbapol Łódź S. A. 3,24 5,71 176,23% 16 Herbapol Wrocław S. A. 1,79 3,36 187,44% 17 MPEC Kraków S. A. 1,29 2,73 212,45% 18 Nadwiślanka S. A. 7,36 8,61 116,97% 19 Orlen Oil Sp. z o. o. 2,77 3,37 121,87% 20 Petrochemia Blachownia S. A. 1,63 4,22 258,34% 21 Stoen S. A. 2,51 2,60 103,67% 22 Tymbark S. A. 0,97 1,65 169,65% 23 Zakłady Azotowe Tarnów S. A. 1,58 3,48 219,70% 24 Wartość minimalna 0,51 0,35 69,31% 25 Wartość maksymalna 7,36 8,84 120,07% 24 Wartość średnia 2,42 3,49 144,16% Źródło: obliczenia własne. ANALIZA KORELACJI POMIĘDZY TRADYCYJNYMI MIARAMI EFEKTYWNOŚCI DZIAŁALNOŚCI (ROA, ROE, RENTOWNOŚĆ SPRZEDAśY) A WSKAŹNIKIEM POZIOMU ZARZĄDZANIA (Z) Przedmiotem dalszej analizy było obliczenie dla wybranej próby przedsiębiorstw tradycyjnych miar efektywności ich działalności, jakimi są: ROA, ROE oraz rentowość sprzedaŝy. Wyniki tych obliczeń zostały przedstawione w tabelach 3 i 4. W roku 2003 średnia wartość tych wskaźników wynosiła odpowiednio: 3,1%; 7,9% oraz 4,5%, natomiast w roku następnym: 7,1%; 15,2% oraz 4,9%. Wzrost poziomu zarządzania w przedsiębiorstwach powinien wiązać się z poprawą ich zyskowności (rentowości). Na podstawie porównania średnich
9 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o wartości wskaźników charakteryzujących poziom zarządzania (tabela 2) oraz średnich wartości tradycyjnych miar efektywności ekonomicznej (tabele 3 i 4) naleŝy stwierdzić, iŝ taka zaleŝność wystąpiła w przypadku kaŝdego tradycyjnego miernika (ROA, ROE oraz rentowość sprzedaŝy). Wzrost średniej wartości wskaźnika poziomu zarządzania w analizowanych przedsiębiorstwach o 44,16% w 2004 roku w stosunku do roku 2003 przełoŝył się na wzrost średniego poziomu wskaźnika ROA z 3,1% do 7,1%; średniej wartości wskaźnika ROE z 7,9% do 15,2% oraz średniego poziomu rentowności sprzedaŝy z 4,5% do 4,9%. Tabela 3. Wskaźniki ROA, ROE oraz rentowność sprzedaŝy w analizowanych przedsiębiorstwach w 2003 roku Lp. Przedsiębiorstwa ROA Rentowność ROE sprzedaŝy 1 Budopol S. A. 0,035 0,055 0,034 2 Budostal 2 A. S. 0,043 0,164 0,030 3 Bumar Fablok S. A. 0,109 0,248 0,071 4 Cementownia Odra S. A. -0,051-0,250-0,078 5 Danone Sp. z o. o. 0,139 0,539 0,073 6 Drewpol Sp. z o. o. 0,113 0,493 0,053 7 Drukarnia Wydawnicza Anczyca 0,011 0,060 0,008 8 Elektrociepłownia Kraków S. A. 0,093 0,115 0,121 9 Elektrociepłownia Szopienice Sp. z o. o. -0,263-0,353-0, Elektrownia Chorzów S. A. 0,001 0,001 0, FA Swarzędz Sp. z o. o. 0,221 0,731 0, Geotermia Podhalańska S. A. -0,090-0,677-1, Gillette Poland S. A. -0,008-0,024-0, Herbapol Lublin S. A. 0,031 0,133 0, Herbapol Łódź S. A. 0,012 0,012 0, Herbapol Wrocław S. A. 0,125 0,151 0, MPEC Kraków S. A. 0,012 0,018 0, Nadwiślanka S. A. 0,081 0,180 0, Orlen Oil Sp. z o. o. 0,040 0,094 0, Petrochemia Blachownia S. A. 0,008 0,014 0, Stoen S. A. 0,032 0,062 0, Tymbark S. A. 0,015 0,030 0, Zakłady Azotowe Tarnów S. A. 0,004 0,014 0, Wartość minimalna -0,263-0,677-1, Wartość maksymalna 0,221 0,731 0, Wartość średnia 0,031 0,079-0,045 Źródło: obliczenia własne. Istotnym elementem przeprowadzonych badań była takŝe analiza korelacji pomiędzy obliczonymi wskaźnikami poziomu zarządzania przedsiębiorstw a
10 114 Jacek Barburski tradycyjnymi miarami efektywności ekonomicznej w latach przy pomocy współczynników Pearsona (tabela 5). Największą zbieŝność poziomu zarządzania zaobserwowano ze wskaźnikiem ROE (w 2003 roku), która wyniosła 0,62, natomiast najmniejszą ze wskaźnikiem rentowności sprzedaŝy (w 2004 roku), która znalazła się na poziomie 0,038 i była ujemnie skorelowana. Wyniki przeprowadzonych obliczeń wskazują na obserwację pewnego związku pomiędzy miarą poziomu zarządzania i miarami ekonomicznej efektywności, lecz zaobserwowana zaleŝność nie jest jeszcze wystarczająco silna, aby moŝna było stwierdzić istotną zaleŝność pomiędzy w/w miarami. Konieczne są zatem dalsze, dokładniejsze badania w tym zakresie, a przede wszystkim powiększenie analizowanej próby przedsiębiorstw. Tabela 4. Wskaźniki ROA, ROE oraz rentowność sprzedaŝy w analizowanych przedsiębiorstwach w 2004 roku Lp. Przedsiębiorstwa ROA Rentowność ROE sprzedaŝy 1 Budopol S. A. 0,090 0,123 0,064 2 Budostal 2 A. S. 0,025 0,102 0,016 3 Bumar Fablok S. A. 0,051 0,123 0,031 4 Cementownia Odra S. A. 0,036 0,137 0,049 5 Danone Sp. z o. o. 0,150 0,548 0,068 6 Drewpol Sp. z o. o. 0,167 0,488 0,074 7 Drukarnia Wydawnicza Anczyca 0,024 0,098 0,013 8 Elektrociepłownia Kraków S. A. 0,167 0,219 0,279 9 Elektrociepłownia Szopienice Sp. z o. o. 0,014 0,018 0, Elektrownia Chorzów S. A. -0,049-0,056-0, FA Swarzędz Sp. z o. o. 0,224 0,455 0, Geotermia Podhalańska S. A. 0,003 0,011 0, Gillette Poland S. A. 0,011 0,014 0, Herbapol Lublin S. A. 0,002 0,008 0, Herbapol Łódź S. A. 0,067 0,073 0, Herbapol Wrocław S. A. 0,117 0,138 0, MPEC Kraków S. A. 0,014 0,019 0, Nadwiślanka S. A. 0,069 0,150 0, Orlen Oil Sp. z o. o. 0,052 0,107 0, Petrochemia Blachownia S. A. 0,226 0,344 0, Stoen S. A. 0,103 0,184 0, Tymbark S. A. 0,004 0,008 0, Zakłady Azotowe Tarnów S. A. 0,067 0,171 0, Wartość minimalna -0,049-0,056-0, Wartość maksymalna 0,226 0,548 0, Wartość średnia 0,071 0,152 0,049 Źródło: obliczenia własne.
11 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o Tabela 5. Korelacja (mierzona współczynnikiem Pearsona) pomiędzy wskaźnikiem poziomu zarządzania (Z) a wskaźnikami ROA, ROE oraz rentownością sprzedaŝy ROA , ,138 ROE , ,237 Rentowność sprzedaŝy , ,038 Źródło: obliczenia własne. PODSUMOWANIE W artykule zaprezentowana została nieparametryczna funkcja produkcji, której zmienne zostały wyprowadzone na gruncie teorii rachunkowości i ekonomii. RóŜni się ona w sposób znaczący od dotychczas opisywanych w literaturze, przede wszystkim sposobem podejścia do produktu finalnego, popartego analizą z zakresu teorii rachunkowości i ekonomii, jak teŝ specyfikacją zmiennych wyjaśniających proces komponowania się kapitału ludzkiego i rzeczowego. Niewątpliwie, zaletą zaprezentowanej funkcji jest uwzględnienie w analizie wszystkich istotnych argumentów wpływających na wartość produktu finalnego. UmoŜliwia ona takŝe identyfikację elementów wpływających na kreację wartości w procesach wytwórczych. Jednym z najwaŝniejszych z nich jest niewątpliwie kapitał intelektualny. Od jakości kapitału intelektualnego zaleŝy bowiem wzrost produktywności i dobrobytu społeczeństwa. Co waŝne, uwzględnia czynnik pomijany w innych modelach, jakim jest stratność aktywów. NaleŜy teŝ stwierdzić, iŝ uwzględnienie jako jednej ze zmiennych stratności aktywów stanowi z jednej strony zaletę, z drugiej zaś istnieje problem pomiaru tej stratności w rachunkowości, co z kolei naleŝy uznać za wadę proponowanej funkcji produkcji. Z tego względu do analizy procesu produkcji naleŝy posłuŝyć się szacowanym poziomem stratności aktywów. Biorąc pod uwagę korzyści ekonomiczne wynikające z aplikacji przedstawionej funkcji produkcji naleŝy wskazać przede wszystkim na moŝliwość wyko-
12 116 Jacek Barburski rzystania jej do optymalizacji stopnia opłacenia pracy oraz do analizy poziomu zarządzania w przedsiębiorstwie. W empirycznej części pracy został dokonany pomiar poziomu zarządzania oraz wyznaczono optymalny stopień opłacenia pracy dla 23 losowo wybranych polskich przedsiębiorstw. Następnie obliczono tradycyjne miary efektywności (ROA, ROE, rentowność sprzedaŝy) dla tych przedsiębiorstw. Istotnym elementem przeprowadzonych badań była analiza korelacji pomiędzy miarą poziomu zarządzania i tradycyjnymi miarami efektywności działalności przedsiębiorstw. LITERATURA Anderson J.R. [1985], Cognitive psychology and its implications, Freeman, New York. Bliss C. [1975], Capital Theory and the Distribution of Income, Oxford, North Holland Publishing. Bremond J., Couet J.F., Salort M.M. [2005], Kompendium wiedzy o ekonomii, WN PWN, Warszawa. Burzym E. [2004], Koszty i straty a przepływy wartości w gospodarce i ich ujęcie w rachunkowości, [w:] Polska szkoła rachunkowości, M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska (red.), SGH, Warszawa. Dobija D., Dobija M. [2003], O naturze kapitału, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, Tom 17 (73), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Rada Naukowa, Warszawa. Dobija D. [2005], Can Creativity Be Measured in Monetary Terms?, [w:] General Accounting Theory: Toward Balancing Development, M. Dobija, S. Martin (ed.), Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków. Dobija D. [2003], Pomiar i sprawozdawczość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, WyŜsza Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa. Dobija M. [2002], Kapitał ludzki i intelektualny w aspekcie teorii rachunkowości, Przegląd Organizacji nr 1, s Dobija M. [2002], Struktura i koszt kapitału ludzkiego, ZN Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 562, Kraków. Dobija M. [2006], Teoretyczne przesłanki wartości godziwej, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, SKwP, Warszawa. Keynes J.M. [2003], Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, WN PWN, Warszawa. Phelps E.S. [1997], A Strategy for Employment and Growth: the Failure of Statism, Welfarism and Free Markets, Rivista Italiana Degli Economisti, a. II, n. 1, Aprile. Smith A. [1954], Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, PWN, Warszawa. Streszczenie Głównym celem niniejszego artykułu jest analiza efektywności ekonomicznej w oparciu o nieparametryczną funkcję produkcji na przykładzie 23 polskich przedsiębiorstw. Nowa koncepcja efektywności została określona w artykule na podstawie nieparametrycznej funkcji produkcji jako funkcji wielu zmiennych. To podejście wzbogaca poznanie związków pomiędzy wieloma zmiennymi mającymi wpływ na efektywność działalności przedsiębiorstw. Funkcja reprezentująca
13 Mierniki oceny efektywności ekonomicznej w oparciu o produkcję zawiera siedem zmiennych i opisuje ich nieliniową kompozycję. Dobór zmiennych wynika z przeprowadzonej analizy teoretycznej procesu wytwórczego. Wykorzystanie nowego podejścia do opisu procesu produkcji doprowadziło do określenia syntetycznej zmiennej zarządzania, jak teŝ do pomiaru optymalnego poziomu opłacenia pracy. W artykule, w oparciu o nieparametryczną funkcję produkcji, dokonano pomiaru poziomu zarządzania oraz wyznaczono optymalny stopień opłacenia pracy dla 23 losowo wybranych polskich przedsiębiorstw. Ponadto obliczono tradycyjne miary efektywności (ROA, ROE, rentowność sprzedaŝy) dla tych przedsiębiorstw, a następnie przeprowadzono analizę korelacji pomiędzy wyznaczonymi miarami efektywności. Measures of Economic Efficiency Based on Non-Parametric Production Function Summary The article is aimed at showing the category of productivity (efficiency) in a new perspective and defining its interrelationships with other issues in the domains of enterprise analysis and management. The category of productivity (efficiency), as defined in the text, is based on the general function of production, which allows to enrich the image of individual activities and to understand the interdependencies between factors that define economic processes. The function covers seven variables, the composition of which expresses better the complexity of the final product with respect to the sum of productive factors. The synthesis of the production function is based on the analysis and selection of variables that are used in the model. The use and implementation of the general production function provides the possibility of measuring the level of management and identifying the optimum level of remuneration for work.
Na podstawie funkcji nieparametrycznych produkcji rozpatrzono ocenę poziomu wynagradzania oraz zarządzania przedsiębiorstw
Яцек Барбурски. Оцінка рівня винагороди, а також управління підприємств на основі непараметричної функції виробництва УДК 657 Jacek Barburski., Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie OCENA POZIOMU WYNAGRADZANIA
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA I CONTROLLING. Autor: MIECZYSŁAW DOBIJA
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA I CONTROLLING. Autor: MIECZYSŁAW DOBIJA Wstęp Rozdział I. Wartość ekonomiczna a rachunkowość 1. Wartość ekonomiczna 1.1. Wartość ekonomiczna w aspekcie pomiaru 1.2. Różne postacie
Rachunkowość zalządcza
Mieczysław Dobija Rachunkowość zalządcza ~ Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1995 Spis treści Wstęp......................... 9 Rozdział I. Wartość ekonomiczna a rachunkowość. 13 1. Wartość ekonomiczna............
M. Dąbrowska. K. Grabowska. Wroclaw University of Economics
M. Dąbrowska K. Grabowska Wroclaw University of Economics Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa na przykładzie przedsiębiorstw z branży produkującej napoje JEL Classification: A 10 Słowa kluczowe: Zarządzanie
Ekonomia 1 sem. TM ns oraz 2 sem. TiL ns wykład 06. dr Adam Salomon
1 sem. TM ns oraz 2 sem. TiL ns wykład 06 dr Adam Salomon : ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE 2 Podaż pracy Podaż pracy jest określona przez decyzje poszczególnych pracowników, dotyczące ilości czasu, który chcą
Zarządzanie wartością i ryzykiem na przykładzie przedsiębiorstwa zajmującego się projektowaniem i dystrybucją odzieży
Zarządzanie wartością i ryzykiem na przykładzie przedsiębiorstwa zajmującego się projektowaniem i dystrybucją odzieży Value management and risk on the example of a company engaged in the design and distribution
Informacja dodatkowa. - w zakresie wyceny środków trwałych - rozliczenia kosztów zakupu materiałów - wyceny zapasu produkcji w toku
Informacja dodatkowa I. W czwartym kwartale 2007r przy sporządzeniu skonsolidowanego sprawozdania finansowego dokonano zmian w stosowanych zasadach (polityki) rachunkowości przechodząc na międzynarodowe
Są to zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pienięŝnych na cele działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Finanse przedsiębiorstwa Są to zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pienięŝnych na cele działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Zarządzanie Polega na pozyskiwaniu źródeł
ROZDZIAŁ 7 WPŁYW SZOKÓW GOSPODARCZYCH NA RYNEK PRACY W STREFIE EURO
Samer Masri ROZDZIAŁ 7 WPŁYW SZOKÓW GOSPODARCZYCH NA RYNEK PRACY W STREFIE EURO Najbardziej rewolucyjnym aspektem ogólnej teorii Keynesa 1 było jego jasne i niedwuznaczne przesłanie, że w odniesieniu do
Funkcja produkcji w zarzàdzaniu przedsi biorstwem
Zeszyty Naukowe nr 691 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2006 Mieczys aw Dobija Katedra RachunkowoÊci Funkcja produkcji w zarzàdzaniu przedsi biorstwem 1. Wprowadzenie Rachunkowość i okresowa sprawozdawczość
Przyczynowa analiza rentowności na przykładzie przedsiębiorstwa z branży. półproduktów spożywczych
Roksana Kołata Dariusz Stronka Przyczynowa analiza rentowności na przykładzie przedsiębiorstwa z branży Wprowadzenie półproduktów spożywczych Dokonując analizy rentowności przedsiębiorstwa za pomocą wskaźników
Spis treści. Wstęp (S. Marciniak) 11
Makro- i mikroekonomia : podstawowe problemy współczesności / red. nauk. Stefan Marciniak ; zespół aut.: Lidia Białoń [et al.]. Wyd. 5 zm. Warszawa, 2013 Spis treści Wstęp (S. Marciniak) 11 Część I. Wprowadzenie
Definicja pochodnej cząstkowej
1 z 8 gdzie punkt wewnętrzny Definicja pochodnej cząstkowej JeŜeli iloraz ma granicę dla to granicę tę nazywamy pochodną cząstkową funkcji względem w punkcie. Oznaczenia: Pochodną cząstkową funkcji względem
niestacjonarne IZ2106 Liczba godzin Wykład Ćwiczenia Laboratorium Projekt Seminarium Studia stacjonarne 30 0 0 0 0 Studia niestacjonarne 24 0 0 0 0
1. Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Kod kursu Ekonomia stacjonarne ID1106 niestacjonarne IZ2106 Liczba godzin Wykład Ćwiczenia Laboratorium Projekt Seminarium Studia stacjonarne 0 0 0 0 0 Studia niestacjonarne
Makroekonomia: nauka o gospodarce jako całości system naczyń połączonych Podstawowe problemy makroekonomiczne: 1. Roczna stopa inflacji. 2.
RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO Makroekonomia: nauka o gospodarce jako całości system naczyń połączonych Podstawowe problemy makroekonomiczne: 1. Roczna stopa inflacji. 2. Bezrobocie. 3. Wzrost gospodarczy.
Analiza i ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa
Rozdział 6 Analiza i ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie podstawowych narzędzi analizy finansowej. Po jego lekturze Czytelnik zdobędzie informacje
Bilans. A. Aktywa trwałe. I. Wartości niematerialne i prawne 1. Koszty zakończonych prac rozwojowych 2. Wartość firmy
Bilans Jest to podstawowy dokument księgowy, który jest podstawą dla zamknięcia rachunkowego roku obrotowego - bilans zamknięcia, a takŝe dla otwarcia kaŝdego następnego roku obrotowego - bilans otwarcia.
Pomiar i sprawozdawczośd kapitału ludzkiego. Dr Jurij Renkas Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Pomiar i sprawozdawczośd kapitału ludzkiego Dr Jurij Renkas Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Co to jest kapitał? Tabela 1. Kapitał i powiązane z nim kategorie Kategoria Kapitał
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład VIII dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 CENA Cena to wyraŝona w pieniądzu wartość towaru lub usługi. cena oparta jest na kosztach produkcji (A. Smith,,
7. Zastosowanie wybranych modeli nieliniowych w badaniach ekonomicznych. 14. Decyzje produkcyjne i cenowe na rynku konkurencji doskonałej i monopolu
Zagadnienia na egzamin magisterski na kierunku Ekonomia 1. Znaczenie wnioskowania statystycznego w weryfikacji hipotez 2. Organizacja doboru próby do badań 3. Rozkłady zmiennej losowej 4. Zasady analizy
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
Wykład 3 - model produkcji i cen input-output (Model 2)
Wykład 3 - model produkcji i cen input-output (Model 2) 1 Wprowadzenie W ramach niniejszego wykładu opisujemy model 2, będący rozszerzeniem znanego z poprzedniego wykładu modelu 1. Rozszerzenie polega
ANALIZA HIERARCHICZNA PROBLEMU W SZACOWANIU RYZYKA PROJEKTU INFORMATYCZNEGO METODĄ PUNKTOWĄ. Joanna Bryndza
ANALIZA HIERARCHICZNA PROBLEMU W SZACOWANIU RYZYKA PROJEKTU INFORMATYCZNEGO METODĄ PUNKTOWĄ Joanna Bryndza Wprowadzenie Jednym z kluczowych problemów w szacowaniu poziomu ryzyka przedsięwzięcia informatycznego
Podstawowe finansowe wskaźniki KPI
Podstawowe finansowe wskaźniki KPI 1. Istota wskaźników KPI Według definicji - KPI (Key Performance Indicators) to kluczowe wskaźniki danej organizacji używane w procesie pomiaru osiągania jej celów. Zastosowanie
ZESTAW ĆWICZENIOWY Z ANALIZY EKONOMICZNEJ I EKONOMICZNO-FINANSOWEJ dr Henryk Zagórski
ZESTAW ĆWICZENIOWY Z ANALIZY EKONOMICZNEJ I EKONOMICZNO-FINANSOWEJ dr Henryk Zagórski 1. W oparciu o poniŝsze informacje uzupełnij bilans analityczny: - wskaźnik płynności natychmiastowej 0,2 - wskaźnik
ANALIZA EX-POST SYTUACJI FINANSOWEJ Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej
projekt 01193 Str. 1 ANALIZA EX-POST SYTUACJI FINANSOWEJ Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej Krótka historia W 1950 roku powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki
WSTĘP ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU
UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Przykład analizy opłacalności przedsięwzięcia inwestycyjnego WSTĘP Teoria i praktyka wypracowały wiele metod oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych.
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
Objaśnienia wartości przyjętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej na lata 2012 2039 Gminy Miasta Radomia.
Objaśnienia wartości przyjętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej na lata 2012 2039 Gminy Miasta Radomia. Za bazę do opracowania Wieloletniej Prognozy Finansowej na kolejne lata przyjęto projekt budŝetu
ISBN (wersja drukowana) ISBN (ebook)
Sylwia Roszkowska Katedra Makroekonomii, Instytut Ekonomii Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r., nr 41/43 RECENZENT Marek Bednarski PROJEKT OKŁADKI Barbara
I = O s KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA WNIOSKI STOPA RÓWNOWAGI STOPA RÓWNOWAGI TEORIA REALNEJ STOPY PROCENTOWEJ
realna stopa procentowa KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA koszty produkcji ponoszone przez producentów są jednocześnie wynagrodzeniem za czynniki produkcji (płaca, zysk, renta), a tym
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Metody niedyskontowe. Metody dyskontowe
Metody oceny projektów inwestycyjnych TEORIA DECYZJE DŁUGOOKRESOWE Budżetowanie kapitałów to proces, który ma za zadanie określenie potrzeb inwestycyjnych przedsiębiorstwa. Jest to proces identyfikacji
Przewodnik metodyczny Analiza finansowa
Przewodnik metodyczny Analiza finansowa Dr Maria Gorczyńska I. Ogólne informacje o przedmiocie Cel: zaprezentowanie Słuchaczom ogólnej wiedzy na temat oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa przy pomocy
sprawozdawczego oraz dostarczenie informacji o funkcjonowaniu spółki. Natomiast wadą jest wymóg wyważonego doboru wskaźników, których podstawą jest
ANALIZA WSKAŹNIKOWA Analiza danych finansowych za pomocą analizy wskaźnikowej wykorzystuje różne techniki badawcze, podkreślając porównawczą oraz względną wagę prezentowanych danych, które mają ocenić
Cele polityki cenowej
DECYZJE CENOWE Cele polityki cenowej Kształtowanie poziomu sprzedaŝy, Kształtowanie poziomu zysku, Kreowanie wizerunku przedsiębiorstwa, Kształtowanie pozycji konkurencyjnej, Przetrwanie na rynku. 2/30
Analiza ekonomiczno-finansowa
przedsiębiorstwa: Analiza ekonomiczno-finansowa Analiza rentowności przedsiębiorstwa Ujmuje w najbardziej syntetyczny sposób efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie, Związana jest z osiąganiem dodatniego
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA
RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład XI dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 EKONOMICZNY CYKL śycia PRODUKTU 1 KOSZTY CYKLU śycia PRODUKTU OKRES PRZEDRYNKOWY OKRES RYNKOWY OKRES POSTRYNKOWY
Produkt i dochód narodowy. mgr Katarzyna Godek
Produkt i dochód narodowy mgr Katarzyna Godek PKB a PNB Produkt krajowy brutto Produkt narodowy brutto PKB (z ang. gross domestic product, GDP) w ekonomii, jeden z podstawowych mierników efektów pracy
- potrafi wymienić. - zna hierarchię podział. - zna pojęcie konsumpcji i konsumenta, - zna pojęcie i rodzaje zasobów,
WYMAGANIA EDUKACYJNE PRZEDMIOT: Podstawy ekonomii KLASA: I TH NUMER PROGRAMU NAUCZANIA: 2305/T-5 T-3,SP/MEN/1997.07.16 L.p. Dział programu 1. Człowiek - konsument -potrafi omówić podstawy ekonomii, - zna
Bardzo dobra Dobra Dostateczna Dopuszczająca
ELEMENTY EKONOMII PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Klasa: I TE Liczba godzin w tygodniu: 3 godziny Numer programu: 341[02]/L-S/MEN/Improve/1999 Prowadzący: T.Kożak- Siara I Ekonomia jako nauka o gospodarowaniu
Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 2016 r.
Opracowanie: Wydział Analiz Sektora Bankowego Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 201 r. W dniu 22 marca
Analiza majątku polskich spółdzielni
Izabela Konieczna * Analiza majątku polskich spółdzielni Wstęp Aktywa spółdzielni rozumiane są jako zasoby pozostające pod jej kontrolą, stanowiące rezultat dotychczasowej działalności i stwarzające możliwość
Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branŝy wydawniczej
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branŝy wydawniczej K. Burek Wrocław 2013 Spis treści: Wstęp... 3 1. Opis teoretyczny metody...
Analiza metod prognozowania kursów akcji
Analiza metod prognozowania kursów akcji Izabela Łabuś Wydział InŜynierii Mechanicznej i Informatyki Kierunek informatyka, Rok V Specjalność informatyka ekonomiczna Politechnika Częstochowska izulka184@o2.pl
MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
ZAŁĄCZNIK NR 2 MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Studia podyplomowe ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING Przedmioty OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Absolwent studiów podyplomowych - ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING:
15. Prognoza przychodów i kosztów w analizowanym okresie...
15. Prognoza przychodów i kosztów w analizowanym okresie... Spis treści 15.1 Przychody... 2 15.2 Koszty materiałów i energii, usług obcych, podatków i opłat, wynagrodzeń, amortyzacji... 3 15.3 Zapotrzebowanie
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Inwestycje finansowe. Wycena obligacji. Stopa zwrotu z akcji. Ryzyko.
Inwestycje finansowe Wycena obligacji. Stopa zwrotu z akcji. yzyko. Inwestycje finansowe Instrumenty rynku pieniężnego (np. bony skarbowe). Instrumenty rynku walutowego. Obligacje. Akcje. Instrumenty pochodne.
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE RODZAJ ZAJĘĆ LICZBA GODZIN W SEMESTRZE WYKŁAD ĆWICZENIA LABORATORIUM PROJEKT SEMINARIUM
Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu Makroekonomia Kierunek Angielski Język Biznesu Forma studiów stacjonarne Poziom kwalifikacji I stopnia Rok II
Spis treêci. www.wsip.com.pl
Spis treêci Jak by tu zacząć, czyli: dlaczego ekonomia?........................ 9 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne.............................. 10 1.1. To warto wiedzieć już na początku.............................
MAJĄTEK I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA MAJĄTKU POLSKICH SPÓŁDZIELNI
Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 15, Nr 2/2011 Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach L u d zi e, za r zą d za n i e, g o s p o d a r k a Izabela
Temat: Czynniki kształtujące wynik finansowy.
Wydział Zarządzania Rachunkowość finansowa Prowadzący: mgr Z. Niesyn Referat: Czynniki kształtujące wynik finansowy. Autor: Barbara Standarska Warszawa 14.12.2011 Temat: Czynniki kształtujące wynik finansowy.
Spis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki
Wstęp... 11 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki... 23 1.1. Wprowadzenie... 23 1.2. Definicje zjawiska cyklu koniukturalnego,
PLANOWANIE FINANSOWE D R K A R O L I N A D A S Z Y Ń S K A - Ż Y G A D Ł O I N S T Y T U T Z A R Z Ą D Z A N I A F I N A N S A M I
PLANOWANIE FINANSOWE D R K A R O L I N A D A S Z Y Ń S K A - Ż Y G A D Ł O I N S T Y T U T Z A R Z Ą D Z A N I A F I N A N S A M I INFORMACJE ORGANIZACYJNE 15 h wykładów 5 spotkań po 3h Konsultacje: pok.313a
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.,,Analiza finansowa kontrahenta na przykładzie przedsiębiorstwa z branży 51 - transport lotniczy " Working paper
Anna Mężyk Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu,,Analiza finansowa kontrahenta na przykładzie przedsiębiorstwa z branży 51 - transport lotniczy " Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: analiza
dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW
Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW Model klasyczny podstawowe założenia W modelu klasycznym wielkość PKB jest określana przez stronę podażową. Mamy 2 czynniki
M. Dąbrowska. Wroclaw University of Economics
M. Dąbrowska Wroclaw University of Economics Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, płynność, EVA JEL Classification A 10 Streszczenie: Poniższy raport prezentuje wpływ stosowanej
WYKORZYSTANIE WYBRANYCH MODELI ANALIZY FINANSOWEJ DLA OCENY MOŻLIWOŚCI AKTYWIZOWANIA SIĘ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W SEKTORZE TRANSPORTU
Mirosław rajewski Uniwersytet Gdański WYORZYSTANIE WYBRANYCH MODELI ANALIZY FINANSOWEJ DLA OCENY MOŻLIWOŚCI ATYWIZOWANIA SIĘ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W SETORZE TRANSPORTU Wprowadzenie Problemy związane
13. WSKAŹNIKI LOGISTYCZNE
13. WSKAŹNIKI LOGISTYCZNE 67 13.1. Cechy dobrego wskaźnika Kluczowe zagadnienie dla procesów decyzyjnych w przedsiębiorstwie ma systemowe rozpoznanie struktury i efektywności realizowanych procesów logistycznych.
zmiany ceny. Wartością krańcowego przychodu pracy jest iloczyn utargu krańcowego oraz krańcowego produktu pracy. W naszym przypadku jest to: TR q L
Adam Narkiewicz Ćwiczenia dwunaste, trzynaste i czternaste: Czynniki produkcji Rozpatrzmy przedsiębiorstwo Przedsiębiorstwo to korzysta z dwóch czynników produkcji: pracy i kapitału Zysk przedsiębiorstwa
Inwestowanie w obligacje
Inwestowanie w obligacje Ile zapłacić za obligację aby uzyskać oczekiwaną stopę zwrotu? Jaką stopę zwrotu uzyskamy kupując obligację po danej cenie? Jak zmienią się ceny obligacji, kiedy Rada olityki ieniężnej
Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (dla przypadku gospodarki zamkniętej)
Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (dla przypadku gospodarki zamkniętej) Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego PKB jako miara dobrobytu Produkcja w gospodarce
H. Sujka, Wroclaw University of Economics
H. Sujka, Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie spółki z branży włókienniczej i tekstylnej Working paper Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem
Makroekonomia 1 Wykład 5: Klasyczny model gospodarki zamkniętej
Makroekonomia 1 Wykład 5: Klasyczny model gospodarki zamkniętej Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego PKB jako miara dobrobytu Produkcja w gospodarce Mierzyć już umiemy,
ZARZĄDZANIE FINANSAMI W PROJEKTACH C.D. OCENA FINANSOWA PROJEKTU METODY OCENY EFEKTYWNOŚCI FINANSOWEJ PROJEKTU. Sabina Rokita
ZARZĄDZANIE FINANSAMI W PROJEKTACH C.D. OCENA FINANSOWA PROJEKTU METODY OCENY EFEKTYWNOŚCI FINANSOWEJ PROJEKTU Sabina Rokita Podział metod oceny efektywności finansowej projektów 1.Metody statyczne: Okres
STATYSTYKA EKONOMICZNA
STATYSTYKA EKONOMICZNA Analiza statystyczna w ocenie działalności przedsiębiorstwa Opracowano na podstawie : E. Nowak, Metody statystyczne w analizie działalności przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2001 Dr
Literatura i egzamin. R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa. r. ZALICZENIE: egzamin pisemny w formie testu.
MAKROEKONOMIA dr Andrzej Pieczewski Instytut Ekonomii Katedra Historii Myśli Ekonomicznej i Historii Gosp. apieczewski@uni.lodz.pl DYŻUR: wtorki godz. 18.00-19.30 pok. A410 Literatura i egzamin R. Milewski,
Ekonometryczna analiza popytu na wodę
Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Ekonometryczna analiza popytu na wodę Jednym z czynników niezbędnych dla funkcjonowania gospodarstw domowych oraz realizacji wielu procesów technologicznych jest woda.
Ocena kondycji finansowej organizacji
Ocena kondycji finansowej organizacji 1 2 3 4 5 6 7 8 Analiza płynności Analiza rentowności Analiza zadłużenia Analiza sprawności działania Analiza majątku i źródeł finansowania Ocena efektywności projektów
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE ANALIZA FINANSOWA LOGISTYKA. stacjonarne. II stopnia. Wioletta Skibińska. ogólnoakademicki. obieralny(do wyboru)
Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu Kierunek Forma studiów Poziom kwalifikacji Rok Semestr Jednostka prowadząca Osoba sporządzająca Profil Rodzaj
ACCOUNTICA Miesięcznik
ACCOUNTICA Miesięcznik Nr 7/Wrzesień 2009/www.gierusz.com.pl Spis treści : 1. Kierunki wykorzystania oraz przyczyny zaprzestania stosowania zasad rachunkowości zabezpieczeń mgr Katarzyna Gierusz Artykuł
PROGNOZOWANIE RENTOWNOŚCI PRODUKCJI WĘGLA KAMIENNEGO Z WYKORZYSTANIEM MODELU KOMPUTEROWEGO
PROGNOZOWANIE RENTOWNOŚCI PRODUKCJI WĘGLA KAMIENNEGO Z WYKORZYSTANIEM MODELU KOMPUTEROWEGO Jolanta BIJAŃSKA, Krzysztof WODARSKI Streszczenie: W artykule przedstawiono model komputerowy, który został opracowany
Produktywność pracy i wolnorynkowy kurs walutowy a rozwój ekonomiczny Ukrainy
308 JURIJ RENKS Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 38 (2/2014) ISSN 1898-5084 mgr Jurij Renkas 1 Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Produktywność pracy i wolnorynkowy
PODSTAWOWE MIARY I OCENY PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH
PODSTAWOWE MIARY I OCENY PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH PODSTAWOWE MIARY OCENY OPŁACALNOŚCI INWESTYCJI Na rynku konkurencyjnym, jeśli dane przedsiębiorstwo nie chce pozostać w tyle w stosunku do swoich konkurentów,
Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej
Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej Wnioski z badania IBnGR Perspektywa finansowa 2007-2013 przyniosła nowe instrumenty finansowania.
ZAŁOŻENIA. STRONA POPYTOWA (ZAGREGOWANY POPYT P a ): OGÓLNA RÓWNOWAGA RYNKU. STRONA PODAŻOWA (ZAGREGOWANA PODAŻ S a )
przeciętny poziom cen MODEL ZAGREGOWANEGO POPYTU I ZAGREGOWANEJ PODAŻY ZAŁOŻENIA Dochód narodowy (Y) jest równy produktowi krajowemu brutto (PKB). Y = K + I + G Neoklasycyzm a keynesizm Badamy zależność
Makroekonomia 1 Wykład 12: Naturalna stopa bezrobocia i krzywa AS
Makroekonomia 1 Wykład 12: Naturalna stopa bezrobocia i krzywa AS Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego NATURALNA STOPA BEZROBOCIA Naturalna stopa bezrobocia Ponieważ
Analiza wskaźnikowa. Analiza zadłuŝenia Grupy Boryszew
Analiza wskaźnikowa Analiza zadłuŝenia Grupy Boryszew W celu oceny zadłuŝenia Grupy Boryszew w latach 2004-2008 zostały najpierw obliczone podstawowe wskaźniki zadłuŝenia. Wyniki ich zawarte są w tabeli
KONKURENCJA DOSKONAŁA. dr Sylwia Machowska
KONKURENCJA DOSKONAŁA dr Sylwia Machowska Definicja Konkurencja doskonała jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej w odróŝnieniu
PREKURSORZY EKONOMII MATEMATYCZNEJ W POLSCE
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA ROZPRAWA HABILITACYJNA MIROSŁAW BOCHENEK PREKURSORZY EKONOMII MATEMATYCZNEJ W POLSCE WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA TORUŃ 2008 SPIS TREŚCI Wstęp 9 Rozdział
STRATEGICZNE ZARZĄDZANIE KOSZTAMI
STRATEGICZNE ZARZĄDZANIE KOSZTAMI dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 EKONOMICZNY CYKL śycia PRODUKTU 1 KOSZTY CYKLU śycia PRODUKTU OKRES PRZEDRYNKOWY OKRES RYNKOWY OKRES POSTRYNKOWY
Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu
Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych
ANALIZA I OCENA SYTUACJI MAJĄTKOWEJ I FINANSOWEJ
Załącznik do Uchwały Nr 474/141/12 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 2 maja 2012 roku. Opinia w sprawie zatwierdzenia sprawozdania finansowego Pomorskiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Gdańsku za rok
Wskaźnik Formuła OB D% aktywa trwałe aktywa obrotowe
1. Wskaźniki sprawności działania Wskaźnik Formuła 2009 2008 OB D% 1. Podstawowy wsk. Struktury majątkowej aktywa trwałe aktywa obrotowe 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Wskaźnik produktywności aktywów (wskaźnik
Józef Myrczek, Justyna Partyka Bank Spółdzielczy w Katowicach, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej
Józef Myrczek, Justyna Partyka Bank Spółdzielczy w Katowicach, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Analiza wraŝliwości Banków Spółdzielczych na dokapitalizowanie w kontekście wzrostu akcji
R. Jarosz. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
R. Jarosz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA Z PUNKTU WIDZENIA WŁAŚCICIELA, NA PRZYKŁADZIE PRZEDSIĘBIORSTWA Z BRANŻY PRODUKCJI METALOWYCH WYROBÓW GOTOWYCH, Z WYŁĄCZENIEM
Bilans dostarcza użytkownikowi sprawozdania finansowego informacji o posiadanych aktywach tj. zgromadzonego majątku oraz wskazuje na źródła jego
Bilans dostarcza użytkownikowi sprawozdania finansowego informacji o posiadanych aktywach tj. zgromadzonego majątku oraz wskazuje na źródła jego finansowania strona pasywów. Bilans jest sporządzany na
Objaśnienia wartości przyjętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej na lata 2011 2039 Gminy Miasta Radomia.
Objaśnienia wartości przyjętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej na lata 2011 2039 Gminy Miasta Radomia. Za bazę do opracowania Wieloletniej Prognozy Finansowej na kolejne lata przyjęto projekt budŝetu
Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (zamkniętej)
Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (zamkniętej) Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Produkcja w gospodarce Mierzyć już umiemy, teraz: wyjaśniamy!!
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) dla przedmiotu Mikro- i makroekonomia na kierunku Administracja
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) dla przedmiotu Mikro- i makroekonomia na kierunku Administracja I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu : Mikro-i makroekonomia 2. Kod modułu : MME (10-MME-a1-s; 10-MME-a1-ns)
Wpływ technologii informatycznych i telekomunikacyjnych na wzrost gospodarczy i rozwój przedsiębiorstw w krajach posocjalistycznych.
16 październik 2004 Obrona pracy doktorskiej pt. Wpływ technologii informatycznych i telekomunikacyjnych na wzrost gospodarczy i rozwój przedsiębiorstw w krajach posocjalistycznych Marcin Piątkowski Motywacja
KURS DORADCY FINANSOWEGO
KURS DORADCY FINANSOWEGO Przykładowy program szkolenia I. Wprowadzenie do planowania finansowego 1. Rola doradcy finansowego Definicja i cechy doradcy finansowego Oczekiwania klienta Obszary umiejętności
Produkt Krajowy Brutto. dr Krzysztof Kołodziejczyk
Produkt Krajowy Brutto dr Krzysztof Kołodziejczyk https://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.mktp.kd.zg?end=2016&locations=pl- CN-XC&start=1989 Plan 1. PKB podstawowy miernik efektów pracy społeczeństwa
KARTA PRZEDMIOTU. 1. Informacje ogólne. Ekonomia R.B5
KARTA PRZEDMIOTU 1. Informacje ogólne Nazwa przedmiotu i kod (wg planu studiów): Kierunek studiów: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Forma studiów: Obszar kształcenia: Koordynator przedmiotu: Prowadzący
Kapitał ludzki a sprawozdawczość finansowa
Kapitał ludzki a sprawozdawczość finansowa 151 mgr Jurij Renkas Katedra Rachunkowości Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Kapitał ludzki a sprawozdawczość finansowa WSTĘP Badania naukowe w sferze kapitału
Kluczowe czynniki wartości firmy a jej rozwój
Marek Jabłoński Adam Jabłoński Kluczowe czynniki wartości firmy a jej rozwój 1. Wstęp. Współcześni menedŝerowie zmagający się z rosnącą konkurencją oraz gwałtownym spadkiem cen, walcząc o przetrwanie szukają
Podstawowe zagadnienia
Podstawowe zagadnienia Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemw codziennej egzystencji: - jakie dobra i usługi - co wytwarzać - dla kogo je wytwarzać Ekonomia
Analiza Ekonomiczna. 3. Analiza wskaźnikowa sprawozdań finansowych.
Analiza Ekonomiczna. 3. Analiza wskaźnikowa sprawozdań finansowych. Rozwinięciem wstępnej analizy sprawozdań finansowych jest analiza wskaźnikowa. Jest ona odpowiednim narzędziem analizy finansowej przedsiębiorstwa,
MODELOWANIE KOSZTÓW USŁUG ZDROWOTNYCH PRZY
MODELOWANIE KOSZTÓW USŁUG ZDROWOTNYCH PRZY WYKORZYSTANIU METOD STATYSTYCZNYCH mgr Małgorzata Pelczar 6 Wprowadzenie Reforma służby zdrowia uwypukliła problem optymalnego ustalania kosztów usług zdrowotnych.