ZACHOWANIA TRUDNE PODEJŚCIE POZYTYWNE. Maja Kłoda Fundacja WSPARCIE NA STARCIE

Transkrypt

1 ZACHOWANIA TRUDNE PODEJŚCIE POZYTYWNE Maja Kłoda Fundacja WSPARCIE NA STARCIE

2 RODZAJE ZACHOWAŃ TRUDNYCH zachowania drażniące Zachowania przejściowe, adekwatne do wieku, ale niepokojące rodziców: sporadyczne zachowania budzące niepokój (np. eksperymentowanie z zapałkami) zachowania typowe dla dziecka w danym wieku, występujące często (np. pobudzenie po powrocie ze szkoły, niechęć do odpoczynku, nagabywanie rodziców, aby zorganizowali dziecku aktywność) trudności dostrzegane tylko przez rodziców, niepotwierdzane przez niezależnych obserwatorów często wynikające ze z nierealistycznych wymagań (Chciałabym, aby moje dziecko było spokojne, potrafiło się bawić samo i niczego nie niszczyło). zachowania niepożądane Nieodpowiednie do wieku i poziomu rozwoju dziecka zachowania, które stanowią problem dla rodziców, innych dorosłych lub samego dziecka (np. dziecko bije rodzica, gdy ten czegoś mu odmawia; reaguje rozpaczą na każdą przegraną). zaburzenie Zbiór niepożądanych zachowań dziecka trwających co najmniej kilka miesięcy, wpływających w sposób znaczący na funkcjonowanie dziecka i jego otoczenia.

3 ZACHOWANIA NIEPOŻĄDANE Zachowanie traktujemy jako problemowe, jeśli jego natężenie, częstotliwość, czas trwania i następstwa znacząco odbiegają od typowych zachowań dzieci w danym wieku. Zachowanie niepożądane nie przemija, ma tendencję do nasilania się. Natężenie zachowania siła zachowania, wpływ jaki wywarło na dorosłych, ilość energii, jaką zużytkowali na okiełznanie zachowania np. porażka w grze wywołuje u dziecka godzinną rozpacz i potrzebę niszczenia przedmiotów Częstotliwość frekwencja, ile razy zachowanie pojawia się w ciągu dnia, tygodnia itd. np. 7-latek ma napady złości średnio 10 razy dziennie Czas trwania okres, przez jaki utrzymuje się zachowanie przy zmianach w otoczeniu czas adaptacyjny ok. 3 6 tygodni zachowania niepożądane trwające ponad 6 miesięcy wymagają konsultacji specjalisty Znaczenie zachowania, następstwa w jakim stopniu zachowanie zwraca uwagę otoczenia, jak bardzo zaburza codzienne funkcjonowanie dziecka, ogranicza jego uczestnictwo w życiu społecznym np. z powodu wybuchów złości rodzice nie mogą zabierać dziecka na zakupy

4 FUNKCJE ZACHOWAŃ NIEPOŻĄDANYCH Każde zachowanie niepożądane jest funkcjonalne, tzn. ma określony cel, pozwala zaspokoić jakąś potrzebę dziecka. Najczęstsze cele zachowań niepożądanych: pozyskanie dostęp do przedmiotu / aktywności pozyskanie uwagi osób z otoczenia dzieci, dorosłych (zarówno pozytywnej, jak i negatywnej) unikanie / ucieczka uniknięcie stawianych wymagań, wykonania polecenia ucieczka z nieprzyjemnej, trudnej sytuacji regulowanie poziomu stymulacji dostarczanie potrzebnej stymulacji sensorycznej (np. docisk, ruch obrotowy) unikanie nadmiernej stymulacji sensorycznej (np. hałasu, intensywnych zapachów)

5 CZYNNIKI RYZYKA związane z dzieckiem cechy temperamentu (impulsywność, trudności z samokontrolą, łatwe wpadanie w złość, labilność emocjonalna) przewlekła choroba trudności w uczeniu się, nieharmonijny / opóźniony rozwój słabo wykształcone umiejętności społeczne związane z rodziną samotne rodzicielstwo konflikty pomiędzy rodzicami sprzeczne poglądy rodziców dotyczące postępowania z dzieckiem choroby psychiczne występujące u rodziców niskie wykształcenie rodziców bezrobocie lub nadmierne pochłonięcie pracą brak wsparcia ze strony innych członków rodziny lub otoczenia społecznego

6 CZYNNIKI RYZYKA związane z zachowaniami rodziców brak właściwej reakcji rodziców na sygnały wysyłane do nich przez dziecko (np. rodzice nie dostrzegają / nie reagują lub w sposób niewłaściwy reagują na emocje dziecka: smutek, lęk, złość, radość) nieokazywanie dziecku ciepła i zaangażowania zwracanie nadmiernej uwagi na porażki dziecka niedostrzeganie, nie zwracanie uwagi na sukcesy dziecka, brak chwalenia stosowanie kar fizycznych wobec dziecka stosowanie przemocy psychicznej (krzyk, zastraszanie, manipulowanie emocjami, szantażowanie itp.) niewłaściwe, nierealistyczne oczekiwania wobec możliwości rozwoju dziecka (zarówno nadmierne, wygórowane oczekiwania jak i zaniżone oczekiwania, brak wymagań wobec dziecka)

7 CZYNNIKI OCHRONNE związane z dzieckiem dobry poziom umiejętności samoregulacji zachowania i emocji dobrze rozwinięte umiejętności społeczne dobrze rozwinięte umiejętności uczenia się związane z rodzicami i rodziną stabilna, bezpieczna relacja przynajmniej z jednym opiekunem wspierający i posiadający autorytet rodzice niezmienny i przewidywalny styl życia rodziny, stałe przyzwyczajenia, posiadanie rodzinnych rytuałów stabilna sytuacja rodzinna (stabilny związek małżeński, stałe miejsce zamieszkania, stabilna sytuacja finansowa)

8 CZYNNIKI OCHRONNE związane z grupą społeczną akceptacja przez rówieśników mających dobry wpływ na zachowanie dziecka utrzymywanie kontaktów z dziećmi dobrze się zachowującymi związane z otoczeniem nauka w przyjaznym, bezpiecznym przedszkolu lub szkole bezpieczne podwórko, okolice szkoły / domu rozsądnie zorganizowany czas po lekcjach (brak nudy, ale też unikanie przestymulowania) obecność w otoczeniu wspierających i posiadających autorytet dorosłych posiadanie miejsc, gdzie dziecko jest akceptowane i doceniane kontakt z mediami prezentującymi ograniczoną ilość przemocy i okrucieństwa

9 ANALIZA ZACHOWANIA Każde zachowanie możemy przeanalizować wg schematu A B C A co zdarzyło się tuż przed zachowaniem B co dziecko dokładnie robi C co nastąpiło bezpośrednio po zachowaniu Przykład: Dziecko bawi się z bratem klockami Dziecko burzy wieżę zbudowaną przez brata Brat zaczyna płakać i biegnie do mamy

10 PRACA NAD ZACHOWANIAMI NIEPOŻĄDANYMI STRATEGIE PROAKTYWNE działamy w obszarze A (zanim zachowanie niepożądane wystąpi) niedopuszczanie / zmniejszanie prawdopodobieństwa pojawienia się zachowania niepożądanego rozwijanie i promowanie zachowań pożądanych STRATEGIE REAKTYWNE działamy w obszarze C (po wystąpieniu niepożądanego zachowania) ponoszenie negatywnych konsekwencji zachowania niepożądanego wyeliminowanie pozytywnych konsekwencji zachowania niepożądanego promowanie zachowania pożądanego, które powinno zastąpić zachowanie niepożądane Strategie proaktywne są strategiami pierwszego wyboru od nich należy rozpocząć pracę nad zachowaniem niepożądanym.

11 REALNE OCZEKIWANIA kluczem do współpracy z dzieckiem jest stawianie mu realistycznych wymagań w oparciu o obserwację jego możliwości i umiejętności: strefa aktualnego rozwoju zadania, które dziecko potrafi wykonywać samodzielnie, bez pomocy dorosłego strefa najbliższego rozwoju zadania, które dziecko jest w stanie wykonać z pomocą dorosłego i może wkrótce nauczyć się wykonywać je samodzielnie stawianie nierealistycznych wymagań może mieć dwojakie konsekwencje: zbyt wysokie wymagania Dziecko doznaje częstej frustracji wywołanej porażką, stara się unikać sytuacji wymagań, jego motywacja do podejmowania działania spada; może także odczuwać poczucie winy w związku z niespełnieniem oczekiwań znaczącego dorosłego. zbyt niskie wymagania Dziecko może uzależnić się od pomocy udzielanej mu przez dorosłego, nie jest zmotywowane do samodzielnego wysiłku, nie kształtuje w sobie poczucia sprawczości i samodzielności, nie uczy się ponoszenia odpowiedzialności; może także być znudzone zbyt łatwymi zadaniami i unikać kontaktu z dorosłym, który je wyręcza, na własną rękę poszukiwać adekwatnej stymulacji.

12 WPROWADZANIE ZASAD wprowadzanie zasad wyznacza granicę pomiędzy zachowaniami przez nas akceptowanymi, sferą, w której dziecko może eksperymentować i uczyć się nowego sposobu postępowania, a zachowaniami, na które nie możemy się zgodzić umiejętne wprowadzanie zasad, choć częściowo ogranicza swobodę dziecka, daje mu też poczucie bezpieczeństwa dziecko nabywa zasady zachowania i współżycia społecznego poprzez obserwację otoczenia czasami jednak ten sposób nie wystarczy Często dziecko nie jest w stanie opanować obowiązujących zasad, gdyż: dorośli sami ich nie przestrzegają dorośli w sposób niekonsekwentny egzekwują przestrzeganie zasad przez dziecko (zależnie od ilości czasu, nastroju, poziomu stresu) co zachęca dzieci do regularnego testowania, na co pozwalają rodzice dorośli formułując zasady posługują się ogólnikami, które dla dzieci mogą być niejasne (np. W naszym domu szanujemy porządek, Zachowujemy się kulturalnie itp.)

13 WPROWADZANIE ZASAD Zasady tworzenia zasad: Zasada powinna zawierać konkretną i jasną informację, jak należy się zachowywać (np. Obiad jemy, siedząc przy stole ) Zasady formułujemy krótko im mniej słów, tym łatwiej zapamiętać Zasady formułujemy pozytywnie wskazujemy co należy robić, a nie czego nie należy robić (np. Mówimy spokojnym głosem zamiast Nie krzyczymy ) Zasady wprowadzamy pojedynczo, jeśli jest ich więcej niż 5, powinniśmy je utrwalić w formie wizualnej / pisemnej System zasad jest dynamiczny modyfikujemy zasady i ustalamy nowe dopasowując je do aktualnej sytuacji w rodzinie Zasady obowiązują wszystkich domowników i osoby przebywające w domu dziecko uczy się przez naśladowanie naszych zachowań Zasady powinny być przestrzegane zawsze a więc dotyczyć zachowań co do których mamy pewność, że są jedyne i właściwe Zasady są tworzone i akceptowane wspólnie przez wszystkich domowników nie jest możliwe ich negocjowanie w trakcie konfliktowej sytuacji

14 WPROWADZANIE ZASAD Warunkiem koniecznym do tego, aby zasady wspomagały wychowanie dziecka są KONSEKWENCJE. każda zasada powinna być związana z konkretnymi konsekwencjami określeniem co stanie się, gdy dziecko będzie przestrzegało zasady, a co gdy nie będzie jej przestrzegało konsekwencje powinny być zaplanowane, uzgadniane w czasie tworzenia zasad nie w momencie, gdy dziecko zaczyna zasady łamać konsekwencje powinny być stałe niezależne od nastroju i formy dorosłego aby konsekwencja była skuteczna (czyli, aby wpływała na zachowanie): powinna nastąpić zaraz po niewłaściwym zachowaniu powinna być zaplanowana i zapowiedziana powinna być odpowiednia do skali przewinienia powinna zostać doprowadzona do końca

15 DOSTRZEGANIE POZYTYWÓW brak równowagi między pozytywnymi i negatywnymi doświadczeniami stwarza w relacji rodzic dziecko poczucie ciągłego napięcia uwaga dziecka i rodziców kierowana jest w pierwszej kolejności na negatywne zdarzenia, a pozytywne choć nadal mają miejsce stają się mniej znaczące i wyraźne koncentracja na negatywach i pomijanie pozytywów doprowadzają do: pogorszenia samooceny dziecka, spadku motywacji do podejmowania pozytywnych działań utrwalania się u rodzica negatywnego obrazu dziecka, narastania frustracji i rozczarowania dzieckiem konieczne jest nauczenie się świadomego zwracania uwagi na pozytywne zachowania dziecka, podkreślanie ich i komunikowanie dziecku, że je dostrzegamy i że sprawiają nam one radość Nie czekamy na ideał, dostrzegamy tzw. normalne zachowania oraz wszelką poprawę w zachowaniu (coś poszło lepiej niż zazwyczaj).

16 POCHWAŁY Korzyści wynikające ze stosowania pochwał: informują dziecko, co jest pożądanym i akceptowanym przez dorosłych zachowaniem budują pozytywną samoocenę motywują dziecko do podejmowania wysiłku utrwalają zachowania, które pojawiają się zbyt rzadko Jak stosować pochwały: ustalam cel pochwały jakie pożądane i rzadko pojawiające się zachowanie będę wzmacniać obserwuję, czekam aż zachowanie się pojawi wtedy od razu chwalę; chwalę za każdym razem, gdy zachowanie się pojawi stopniowo podnoszę wymagania chwalę tylko coraz lepsze zachowanie gdy pożądane zachowanie utrwali się chwalę je tylko od czasu do czasu

17 POCHWAŁY Cechy dobrej pochwały: PRAWDZIWA Mówimy o rzeczach, które faktycznie miały miejsce, które widzieliśmy bądź o których wiemy, że na pewno się zdarzyły KONKRETNA Opisuje dokładnie, które zachowanie dziecka nam się podobało (np. Usiadłeś przy stole, kiedy zawołałam Cię na obiad super ), unikamy ogólnikowych sformułowań w rodzaju: Byłeś grzeczny, Świetnie się zachowywałeś POZYTYWNA Od początku do końca, podkreślamy co nam się podobało i na tym kończymy, nie łączymy pochwały z krytyką (np. Cieszę się, że wyrzuciłeś śmieci, ale mogłeś jeszcze zabrać te butelki, Idziesz teraz ze mną spokojnie za rękę, szkoda że w szkole nie było tak miło itd.) NIEOCENIAJĄCA Unikamy oceniania dziecka jako osoby, przypisywania mu ogólnych cech (np. Jesteś najmądrzejsza w całej klasie, brawo, Co za świetnie wychowane dziecko miło się na Ciebie patrzy itd.)

18 POCHWAŁY opis zachowania nazwa cechy pozytywna emocja Robię zdjęcie opisuję co widzę. Skupiam się na pozytywach i tym co wzmacniam Wybieram konkretną cechę, jaka w tej sytuacji się uwydatnia i jaką chcę wzmocnić np.: To się nazywa punktualność Jesteś opiekuńczy Pokazuję dziecku, że cieszy mnie jego zachowanie, nazywam swoje uczucia np.: Cieszę się, Zaimponowałeś mi Przykład dobrej pochwały: Ułożyłeś zabawki w skrzyni, dbasz o porządek, bardzo mnie to cieszy Podoba mi się, że pamiętasz o naszej zasadzie na polecenie odchodzisz od komputera. To odpowiedzialna postawa.

19 ZASADA DOBREJ BABCI Tzw. zasada dobrej babci (reguła Premacka), mówi, że: mniej preferowana przez dziecko czynność jest wzmacniana przez bardziej preferowaną czynność, która następuje potem NAJPIERW OBOWIĄZEK, POTEM PRZYJEMNOŚĆ Czyli: najpierw poproś dziecko o zrobienie tego, za czym nie przepada jeśli to wykona może zająć się lubianą czynnością, np.: Umyj zęby, a potem poczytamy książkę. Wyjdziemy na rower, kiedy będziesz miał założoną kurtkę. Posprzątaj puzzle i możemy pobawić się pociągami. Organizuj dzień tak, aby móc jak najczęściej korzystać z zasady Dobrej babci!

20 WYDAWANIE POLECEŃ Najczęstsze błędy popełniane podczas wydawania poleceń: rodzic produkuje tzw. szum poleceniowy, czyli wydaje dziecku kilka lub kilkanaście poleceń naraz. Nie jest potem w stanie wyegzekwować ich wykonania, ponieważ sam nie pamięta o co prosił rodzic nie sprawdza czy dziecko wykonało wydane polecenie rodzic wydaje polecenia nie upewniając się, że dziecko je rejestruje np. będąc daleko od dziecka (tzw. polecenia kuchenne / fotelowe) Jeśli rodzic wydaje dziecku polecenie a potem nie odnosi się do efektu (nie chwali za wykonanie i nie wyciąga konsekwencji za niewykonanie) to dziecko uczy się, że poleceń nie należy traktować poważnie ich realizowanie / nierealizowanie nie wiąże się z żadnymi następstwami. NIEPOSŁUSZEŃSTWO JEST ZACHOWANIEM WYUCZONYM!