METODOLOGIA NAUK HUMANISTYCZNYCH

Transkrypt

1 NAUK HUMANISTYCZNYCH Katedra Logiki i Metodologii Nauk U L Lódź, semestr zimowy 2009/2010 NAUK HUMANISTYCZNYCH

2 Wyjaśnimy sobie kolejno co to jest: NAUK HUMANISTYCZNYCH

3 Wyjaśnimy sobie kolejno co to jest: metoda (naukowa) NAUK HUMANISTYCZNYCH

4 Wyjaśnimy sobie kolejno co to jest: metoda (naukowa) metodologia (nauk) NAUK HUMANISTYCZNYCH

5 Wyjaśnimy sobie kolejno co to jest: metoda (naukowa) metodologia (nauk) nauka NAUK HUMANISTYCZNYCH

6 Wyjaśnimy sobie kolejno co to jest: metoda (naukowa) metodologia (nauk) nauka nauki spo leczne (humanistyczne) NAUK HUMANISTYCZNYCH

7 METODA Metoda to sposób postȩpowania: NAUK HUMANISTYCZNYCH

8 METODA Metoda to sposób postȩpowania: systematyczny NAUK HUMANISTYCZNYCH

9 METODA Metoda to sposób postȩpowania: systematyczny powtarzalny NAUK HUMANISTYCZNYCH

10 METODA Metoda to sposób postȩpowania: systematyczny powtarzalny celowy NAUK HUMANISTYCZNYCH

11 METODA Metoda to sposób postȩpowania: systematyczny powtarzalny celowy racjonalny NAUK HUMANISTYCZNYCH

12 METODA Metoda to sposób postȩpowania: systematyczny powtarzalny celowy racjonalny efektywny NAUK HUMANISTYCZNYCH

13 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: NAUK HUMANISTYCZNYCH

14 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) NAUK HUMANISTYCZNYCH

15 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) wytworów tych czynności (np. teorii naukowych m. apragmatyczna) NAUK HUMANISTYCZNYCH

16 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) wytworów tych czynności (np. teorii naukowych m. apragmatyczna) ogólnych prawid lowości rozwoju nauki (= filozofia nauki) NAUK HUMANISTYCZNYCH

17 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) wytworów tych czynności (np. teorii naukowych m. apragmatyczna) ogólnych prawid lowości rozwoju nauki (= filozofia nauki) Uwagi na marginesie: NAUK HUMANISTYCZNYCH

18 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) wytworów tych czynności (np. teorii naukowych m. apragmatyczna) ogólnych prawid lowości rozwoju nauki (= filozofia nauki) Uwagi na marginesie: Inne pokrewne terminy: naukoznawstwo (Ossowscy), metanauka (Ajdukiewicz, Kotarbiński), (logiczna) teoria nauki (Wójcicki, Kmita), logika nauki, socjologia nauki itp. NAUK HUMANISTYCZNYCH

19 NAUK Metodologia nauk ujmowana jest rozmaicie, m.in. jako teoria: metod naukowych, sposobów realizowania badań (aspekt czynnościowy m. pragmatyczna) wytworów tych czynności (np. teorii naukowych m. apragmatyczna) ogólnych prawid lowości rozwoju nauki (= filozofia nauki) Uwagi na marginesie: Inne pokrewne terminy: naukoznawstwo (Ossowscy), metanauka (Ajdukiewicz, Kotarbiński), (logiczna) teoria nauki (Wójcicki, Kmita), logika nauki, socjologia nauki itp. Metodyka a metodologia: konkretne zbiory przepisów realizacji badań lub prezentacji wyników, nauczania dyscypliny. NAUK HUMANISTYCZNYCH

20 NAUK Sposoby uprawiania: NAUK HUMANISTYCZNYCH

21 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) NAUK HUMANISTYCZNYCH

22 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) Różne tradycje: NAUK HUMANISTYCZNYCH

23 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) Różne tradycje: Metodologia nauk bywa traktowana m.in. jako dzia l NAUK HUMANISTYCZNYCH

24 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) Różne tradycje: Metodologia nauk bywa traktowana m.in. jako dzia l 1 logiki ogólnej NAUK HUMANISTYCZNYCH

25 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) Różne tradycje: Metodologia nauk bywa traktowana m.in. jako dzia l 1 logiki ogólnej 2 prakseologii NAUK HUMANISTYCZNYCH

26 NAUK Sposoby uprawiania: Metodologia nauk może być opisowa (jak jest) lub normatywna (jak być powinno) Różne tradycje: Metodologia nauk bywa traktowana m.in. jako dzia l 1 logiki ogólnej 2 prakseologii 3 naukoznawstwa NAUK HUMANISTYCZNYCH

27 NAUK Różne tradycje: NAUK HUMANISTYCZNYCH

28 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk NAUK HUMANISTYCZNYCH

29 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: NAUK HUMANISTYCZNYCH

30 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

31 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki 2 psychologia nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

32 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki 2 psychologia nauki 3 socjologia nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

33 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki 2 psychologia nauki 3 socjologia nauki 4 organizacja badań naukowych NAUK HUMANISTYCZNYCH

34 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki 2 psychologia nauki 3 socjologia nauki 4 organizacja badań naukowych 5 historia nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

35 NAUK Różne tradycje: ad. 2 T. Kotarbiński prakseologia (teoria skutecznego dzia lania) = metodologia ogólna = m. nauk ad. 3 M. i S. Ossowscy (1935) 5 dzia lów naukoznawstwa: 1 filozofia nauki 2 psychologia nauki 3 socjologia nauki 4 organizacja badań naukowych 5 historia nauki m. nauk jest w tym ujȩciu traktowana jako sk ladnik filozofii nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

36 NAUK Różne tradycje: NAUK HUMANISTYCZNYCH

37 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: NAUK HUMANISTYCZNYCH

38 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych NAUK HUMANISTYCZNYCH

39 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami NAUK HUMANISTYCZNYCH

40 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem NAUK HUMANISTYCZNYCH

41 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem pragmatyka relacje miȩdzy znakami a ich użytkownikami NAUK HUMANISTYCZNYCH

42 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem pragmatyka relacje miȩdzy znakami a ich użytkownikami logika formalna NAUK HUMANISTYCZNYCH

43 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem pragmatyka relacje miȩdzy znakami a ich użytkownikami logika formalna metodologia nauk NAUK HUMANISTYCZNYCH

44 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem pragmatyka relacje miȩdzy znakami a ich użytkownikami logika formalna metodologia nauk m. n. ogólna NAUK HUMANISTYCZNYCH

45 NAUK Różne tradycje: ad. 1 tradycyjny podzia l logiki ogólnej: semiotyka logiczna ogólna teoria systemów znakowych syntaktyka relacje miȩdzy znakami semantyka relacje miȩdzy znakami a ich znaczeniem pragmatyka relacje miȩdzy znakami a ich użytkownikami logika formalna metodologia nauk m. n. ogólna m. nauk szczegó lowych NAUK HUMANISTYCZNYCH

46 LOGIKA FORMALNA logika formalna = logika sensu stricto: NAUK HUMANISTYCZNYCH

47 LOGIKA FORMALNA logika formalna = logika sensu stricto: g lówne zadanie analiza kryteriów poprawności rozumowań i spójności tekstów NAUK HUMANISTYCZNYCH

48 LOGIKA FORMALNA logika formalna = logika sensu stricto: g lówne zadanie analiza kryteriów poprawności rozumowań i spójności tekstów najważniejsze relacje logiczne miȩdzy zdaniami wynikanie i (nie)sprzeczność NAUK HUMANISTYCZNYCH

49 LOGIKA FORMALNA logika formalna = logika sensu stricto: g lówne zadanie analiza kryteriów poprawności rozumowań i spójności tekstów najważniejsze relacje logiczne miȩdzy zdaniami wynikanie i (nie)sprzeczność metoda badania budowa sztucznych jȩzyków, które modeluj a wybrane aspekty jȩzyka naturalnego i konstruowanie w tych jȩzykach teorii wynikania. NAUK HUMANISTYCZNYCH

50 LOGIKA FORMALNA K. Twardowski: rozróżnienie czynność/wytwór. NAUK HUMANISTYCZNYCH

51 LOGIKA FORMALNA K. Twardowski: rozróżnienie czynność/wytwór. Rozumowanie: NAUK HUMANISTYCZNYCH

52 LOGIKA FORMALNA K. Twardowski: rozróżnienie czynność/wytwór. Rozumowanie: w sensie czynności umys lowe przetwarzanie informacji NAUK HUMANISTYCZNYCH

53 LOGIKA FORMALNA K. Twardowski: rozróżnienie czynność/wytwór. Rozumowanie: w sensie czynności umys lowe przetwarzanie informacji w sensie rezultatu tekst, w którym wystȩpuj a przes lanki i wnioski NAUK HUMANISTYCZNYCH

54 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

55 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne: Rozumowanie jest poprawne (w sensie ścis lym = dedukcyjne) wtw wniosek wynika z przes lanek. NAUK HUMANISTYCZNYCH

56 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne: Rozumowanie jest poprawne (w sensie ścis lym = dedukcyjne) wtw wniosek wynika z przes lanek. P 1,..., P n = W NAUK HUMANISTYCZNYCH

57 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne: Rozumowanie jest poprawne (w sensie ścis lym = dedukcyjne) wtw wniosek wynika z przes lanek. P 1,..., P n = W Wniosek wynika z przes lanek wtw nie jest możliwe, żeby przes lanki by ly prawdziwe a wniosek fa lszywy. NAUK HUMANISTYCZNYCH

58 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne uwagi: NAUK HUMANISTYCZNYCH

59 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne uwagi: Relacja wynikania ( =) jest formalna w tym sensie, że zależy tylko od struktury zdań i znaczenia wybranych wyrażeń (sta lych logicznych); nie zależy od faktycznej wartości logicznej (tj. prawdy lub fa lszu) użytych zdań. NAUK HUMANISTYCZNYCH

60 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne uwagi: Relacja wynikania ( =) jest formalna w tym sensie, że zależy tylko od struktury zdań i znaczenia wybranych wyrażeń (sta lych logicznych); nie zależy od faktycznej wartości logicznej (tj. prawdy lub fa lszu) użytych zdań. Za poprawne w sensie szerszym uważa siȩ również niededukcyjne rozumowania uprawdopodobniaj ace (np. indukcja, analogia, wnioskowania statystyczne) NAUK HUMANISTYCZNYCH

61 LOGIKA FORMALNA Rozumowanie poprawne uwagi: Relacja wynikania ( =) jest formalna w tym sensie, że zależy tylko od struktury zdań i znaczenia wybranych wyrażeń (sta lych logicznych); nie zależy od faktycznej wartości logicznej (tj. prawdy lub fa lszu) użytych zdań. Za poprawne w sensie szerszym uważa siȩ również niededukcyjne rozumowania uprawdopodobniaj ace (np. indukcja, analogia, wnioskowania statystyczne) Poprawności logicznej nie należy mylić z innymi rzeczami, np. si l a przekonywania. NAUK HUMANISTYCZNYCH

62 LOGIKA FORMALNA Sta le logiczne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

63 LOGIKA FORMALNA Sta le logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK klasyczny rachunek kwantyfikatorów) wyróżnia siȩ nastȩpuj ace sta le: NAUK HUMANISTYCZNYCH

64 LOGIKA FORMALNA Sta le logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK klasyczny rachunek kwantyfikatorów) wyróżnia siȩ nastȩpuj ace sta le: nazwa symbol sposób czytania negacja nieprawda, że koniunkcja i alternatywa lub implikacja jeżeli... to równoważność wtw kwantyfikator ogólny x dla dowolnego x kwantyfikator szczegó lowy x dla pewnego x identyczność = jest (identyczny z) NAUK HUMANISTYCZNYCH

65 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: NAUK HUMANISTYCZNYCH

66 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... NAUK HUMANISTYCZNYCH

67 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... NAUK HUMANISTYCZNYCH

68 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... symbole predykatów SP: A Z NAUK HUMANISTYCZNYCH

69 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... symbole predykatów SP: A Z symbole pomocnicze (interpunkcyjne): (, ), [, ] NAUK HUMANISTYCZNYCH

70 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... symbole predykatów SP: A Z symbole pomocnicze (interpunkcyjne): (, ), [, ] Uwagi: NAUK HUMANISTYCZNYCH

71 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: Uwagi: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... symbole predykatów SP: A Z symbole pomocnicze (interpunkcyjne): (, ), [, ] ZN i SN reprezentuj a jedynie nazwy indywidualne (imiona w lasne, zaimki, ew. deskrypcje określone). NAUK HUMANISTYCZNYCH

72 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK: Uwagi: zmienne nazwowe ZN: x, y, z,... symbole nazwowe SN: a, b, c,... symbole predykatów SP: A Z symbole pomocnicze (interpunkcyjne): (, ), [, ] ZN i SN reprezentuj a jedynie nazwy indywidualne (imiona w lasne, zaimki, ew. deskrypcje określone). SP reprezentuj a cechy (predykaty jednoargumentowe) i relacje (predykaty wieloargumentowe). Argumentami predykatów s a elementy ZN lub SN. NAUK HUMANISTYCZNYCH

73 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: NAUK HUMANISTYCZNYCH

74 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa NAUK HUMANISTYCZNYCH

75 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb NAUK HUMANISTYCZNYCH

76 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab NAUK HUMANISTYCZNYCH

77 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba NAUK HUMANISTYCZNYCH

78 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba Bolek kocha Cecyliȩ lub Dorotȩ Kbc Kbd NAUK HUMANISTYCZNYCH

79 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba Bolek kocha Cecyliȩ lub Dorotȩ Kbc Kbd Jeżeli Anie nie poślubi Bolka, to rzuci studia i zostanie zakonnic a Pab (Ra Za) NAUK HUMANISTYCZNYCH

80 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba Bolek kocha Cecyliȩ lub Dorotȩ Kbc Kbd Jeżeli Anie nie poślubi Bolka, to rzuci studia i zostanie zakonnic a Pab (Ra Za) Każda doktorantka kocha Bolka x(dx Kxb) NAUK HUMANISTYCZNYCH

81 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba Bolek kocha Cecyliȩ lub Dorotȩ Kbc Kbd Jeżeli Anie nie poślubi Bolka, to rzuci studia i zostanie zakonnic a Pab (Ra Za) Każda doktorantka kocha Bolka x(dx Kxb) Niektórzy studenci nie lubi a logiki x(sx Lx) NAUK HUMANISTYCZNYCH

82 LOGIKA FORMALNA Jȩzyk KRK zdania: Ania wzdycha Wa Bolek jest przystojny Pb Ania kocha Bolka Kab Bolek nie kocha Ani Kba Bolek kocha Cecyliȩ lub Dorotȩ Kbc Kbd Jeżeli Anie nie poślubi Bolka, to rzuci studia i zostanie zakonnic a Pab (Ra Za) Każda doktorantka kocha Bolka x(dx Kxb) Niektórzy studenci nie lubi a logiki x(sx Lx) Każdy mȩżczyzna kocha jak aś kobietȩ x(mx y(ky Lxy)). NAUK HUMANISTYCZNYCH

83 LOGIKA FORMALNA Wartości logiczne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

84 LOGIKA FORMALNA Wartości logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK) uznaje siȩ tylko dwie wartości logiczne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

85 LOGIKA FORMALNA Wartości logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK) uznaje siȩ tylko dwie wartości logiczne: prawda 1 NAUK HUMANISTYCZNYCH

86 LOGIKA FORMALNA Wartości logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK) uznaje siȩ tylko dwie wartości logiczne: prawda 1 fa lsz 0 NAUK HUMANISTYCZNYCH

87 LOGIKA FORMALNA Wartości logiczne: Na gruncie logiki klasycznej (KRK) uznaje siȩ tylko dwie wartości logiczne: prawda 1 fa lsz 0 i zasadȩ dwuwartościowości, zgodnie z któr a każde zdanie (oznajmuj ace) ma dok ladnie jedn a z nich. NAUK HUMANISTYCZNYCH

88 PRAWDA Teorie prawdy: NAUK HUMANISTYCZNYCH

89 PRAWDA Teorie prawdy: Klasyczna (korespondencyjna) pochodzi od Arystotelesa i sprowadza prawdziwość zdań do ich zgodności z rzeczywistości a, co zgrabnie wyraża scholastyczna formu lka: NAUK HUMANISTYCZNYCH

90 PRAWDA Teorie prawdy: Klasyczna (korespondencyjna) pochodzi od Arystotelesa i sprowadza prawdziwość zdań do ich zgodności z rzeczywistości a, co zgrabnie wyraża scholastyczna formu lka: Veritas est adequatio rei et intellectus NAUK HUMANISTYCZNYCH

91 PRAWDA Teorie prawdy: Klasyczna (korespondencyjna) pochodzi od Arystotelesa i sprowadza prawdziwość zdań do ich zgodności z rzeczywistości a, co zgrabnie wyraża scholastyczna formu lka: Ale co to w laściwie znaczy? Veritas est adequatio rei et intellectus NAUK HUMANISTYCZNYCH

92 PRAWDA Teorie prawdy: NAUK HUMANISTYCZNYCH

93 PRAWDA Teorie prawdy: Ważniejsi konkurenci: NAUK HUMANISTYCZNYCH

94 PRAWDA Teorie prawdy: Ważniejsi konkurenci: koherencyjna teoria prawdy (G. Leibniz) zgodność zdania z innymi zdaniami już uznanymi NAUK HUMANISTYCZNYCH

95 PRAWDA Teorie prawdy: Ważniejsi konkurenci: koherencyjna teoria prawdy (G. Leibniz) zgodność zdania z innymi zdaniami już uznanymi pragmatyczna teoria prawdy (W. James) utożsamianie prawdziwości zdania z jego użyteczności a NAUK HUMANISTYCZNYCH

96 PRAWDA Teorie prawdy: Ważniejsi konkurenci: koherencyjna teoria prawdy (G. Leibniz) zgodność zdania z innymi zdaniami już uznanymi pragmatyczna teoria prawdy (W. James) utożsamianie prawdziwości zdania z jego użyteczności a A. Tarski definicja prawdy dla jȩzyków teorii formalnych. NAUK HUMANISTYCZNYCH

97 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): NAUK HUMANISTYCZNYCH

98 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: NAUK HUMANISTYCZNYCH

99 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania NAUK HUMANISTYCZNYCH

100 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe NAUK HUMANISTYCZNYCH

101 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: NAUK HUMANISTYCZNYCH

102 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: Każdy kawaler jest nieżonatym mȩżczyzn a zd. analitycznie prawdziwe NAUK HUMANISTYCZNYCH

103 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: Każdy kawaler jest nieżonatym mȩżczyzn a zd. analitycznie prawdziwe Ten trójk at ma 4 boki zd. analitycznie fa lszywe. NAUK HUMANISTYCZNYCH

104 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: Każdy kawaler jest nieżonatym mȩżczyzn a zd. analitycznie prawdziwe Ten trójk at ma 4 boki zd. analitycznie fa lszywe. Uwagi: NAUK HUMANISTYCZNYCH

105 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: Każdy kawaler jest nieżonatym mȩżczyzn a zd. analitycznie prawdziwe Ten trójk at ma 4 boki zd. analitycznie fa lszywe. Uwagi: Zdania analityczne s a koniecznie prawdziwe (resp. fa lszywe); zdania syntetyczne mog a mieć różn a wartość. NAUK HUMANISTYCZNYCH

106 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium jȩzykowego: analityczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na znaczenie wyrazów i strukturȩ zdania syntetyczne prawdziwe (resp. fa lszywe) ze wzglȩdu na czynniki pozajȩzykowe Przyk lady: Każdy kawaler jest nieżonatym mȩżczyzn a zd. analitycznie prawdziwe Ten trójk at ma 4 boki zd. analitycznie fa lszywe. Uwagi: Zdania analityczne s a koniecznie prawdziwe (resp. fa lszywe); zdania syntetyczne mog a mieć różn a wartość. Zasadność tego podzia lu można podważać Quine. NAUK HUMANISTYCZNYCH

107 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): NAUK HUMANISTYCZNYCH

108 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Szczególny przypadek analityczności zależność wartości logicznej tylko od znaczenia sta lych logicznych: NAUK HUMANISTYCZNYCH

109 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Szczególny przypadek analityczności zależność wartości logicznej tylko od znaczenia sta lych logicznych: tautologie (zawsze prawdziwe) np. Pada lub nie pada NAUK HUMANISTYCZNYCH

110 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Szczególny przypadek analityczności zależność wartości logicznej tylko od znaczenia sta lych logicznych: tautologie (zawsze prawdziwe) np. Pada lub nie pada kontrtautologie lub zd. kontradyktoryczne (zawsze fa lszywe), np. Pada i nie pada NAUK HUMANISTYCZNYCH

111 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Szczególny przypadek analityczności zależność wartości logicznej tylko od znaczenia sta lych logicznych: tautologie (zawsze prawdziwe) np. Pada lub nie pada kontrtautologie lub zd. kontradyktoryczne (zawsze fa lszywe), np. Pada i nie pada Pozosta le zdania s a kontyngentne (syntetyczne lub analityczne nietautologiczne i niekontradyktoryczne). NAUK HUMANISTYCZNYCH

112 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): NAUK HUMANISTYCZNYCH

113 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium epistemicznego: NAUK HUMANISTYCZNYCH

114 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium epistemicznego: aprioryczne prawdziwe (resp. fa lszywe) niezależnie od doświadczenia NAUK HUMANISTYCZNYCH

115 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium epistemicznego: aprioryczne prawdziwe (resp. fa lszywe) niezależnie od doświadczenia aposterioryczne (empiryczne) prawdziwe (resp. fa lszywe) na podstawie doświadczenia NAUK HUMANISTYCZNYCH

116 PRAWDA Relacje miȩdzy zdaniami analit/syntet. a a priori/a posteriori stanowisko Hume a: NAUK HUMANISTYCZNYCH

117 PRAWDA Relacje miȩdzy zdaniami analit/syntet. a a priori/a posteriori stanowisko Hume a: analityczne syntetyczne a priori + - (twierdzenia matematyki) a posteriori - + (tw. przyrodoznawstwa) NAUK HUMANISTYCZNYCH

118 PRAWDA Relacje miȩdzy zdaniami analit/syntet. a a priori/a posteriori stanowisko Hume a: analityczne syntetyczne a priori + - (twierdzenia matematyki) a posteriori - + (tw. przyrodoznawstwa) Problem: Jak uzasadnić stosowalność matematyki w przyrodoznawstwie i pewność jej wyników naukowych? NAUK HUMANISTYCZNYCH

119 PRAWDA Relacje miȩdzy zdaniami analit/syntet. a a priori/a posteriori stanowisko Kanta: NAUK HUMANISTYCZNYCH

120 PRAWDA Relacje miȩdzy zdaniami analit/syntet. a a priori/a posteriori stanowisko Kanta: analityczne syntetyczne a priori + + (twierdzenia matematyki i przyrodoznawstwa) a posteriori - + NAUK HUMANISTYCZNYCH

121 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): NAUK HUMANISTYCZNYCH

122 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium ilościowego: NAUK HUMANISTYCZNYCH

123 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium ilościowego: jednostkowe typu Pa, Rab, Pa Qa NAUK HUMANISTYCZNYCH

124 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium ilościowego: jednostkowe typu Pa, Rab, Pa Qa ogólne typu x(ax Bx) NAUK HUMANISTYCZNYCH

125 PRAWDA Rodzaje prawd (fa lszów): Wg. kryterium ilościowego: jednostkowe typu Pa, Rab, Pa Qa ogólne typu x(ax Bx) szczegó lowe (egzystencjalne) typu xax, x(ax Bx) NAUK HUMANISTYCZNYCH

126 PRAWDA Empiryczne ustalanie wartości zdań: NAUK HUMANISTYCZNYCH

127 PRAWDA Empiryczne ustalanie wartości zdań: jednostkowe szczegó lowe ogólne weryfikacja falsyfikacja konfirmacja dyskonfirmacja NAUK HUMANISTYCZNYCH

128 NAUK Historia dyscypliny: NAUK HUMANISTYCZNYCH

129 NAUK Historia dyscypliny: Metodologia wyróżniana jako oddzielny dzia l logiki dopiero w czasach nowożytnych (np. logika Arnaulda/Nicole a, Gassendiego) w wyniku sporu o w laściw a metodȩ nauki. NAUK HUMANISTYCZNYCH

130 NAUK Historia dyscypliny: Metodologia wyróżniana jako oddzielny dzia l logiki dopiero w czasach nowożytnych (np. logika Arnaulda/Nicole a, Gassendiego) w wyniku sporu o w laściw a metodȩ nauki. Zakres refleksji metodologicznej dość skromy, zasadniczo wyróżniano i przeciwstawiano sobie metody: NAUK HUMANISTYCZNYCH

131 NAUK Historia dyscypliny: Metodologia wyróżniana jako oddzielny dzia l logiki dopiero w czasach nowożytnych (np. logika Arnaulda/Nicole a, Gassendiego) w wyniku sporu o w laściw a metodȩ nauki. Zakres refleksji metodologicznej dość skromy, zasadniczo wyróżniano i przeciwstawiano sobie metody: 1 dedukcji/indukcji NAUK HUMANISTYCZNYCH

132 NAUK Historia dyscypliny: Metodologia wyróżniana jako oddzielny dzia l logiki dopiero w czasach nowożytnych (np. logika Arnaulda/Nicole a, Gassendiego) w wyniku sporu o w laściw a metodȩ nauki. Zakres refleksji metodologicznej dość skromy, zasadniczo wyróżniano i przeciwstawiano sobie metody: 1 dedukcji/indukcji 2 analizy/syntezy NAUK HUMANISTYCZNYCH

133 NAUK Dedukcja a indukcja: NAUK HUMANISTYCZNYCH

134 NAUK Dedukcja a indukcja: rozróżnienie dwóch podstawowych rodzajów rozumowania pochodz ace od Arystotelesa ( p.n.e.) NAUK HUMANISTYCZNYCH

135 NAUK Dedukcja a indukcja: rozróżnienie dwóch podstawowych rodzajów rozumowania pochodz ace od Arystotelesa ( p.n.e.) dedukcja rozumowanie, w którym od przes lanek ogólnych przechodzimy do wniosków szczegó lowych NAUK HUMANISTYCZNYCH

136 NAUK Dedukcja a indukcja: rozróżnienie dwóch podstawowych rodzajów rozumowania pochodz ace od Arystotelesa ( p.n.e.) dedukcja rozumowanie, w którym od przes lanek ogólnych przechodzimy do wniosków szczegó lowych indukcja (enumeracyjna) rozumowanie, w którym od przes lanek szczegó lowych przechodzimy do wniosków ogólnych NAUK HUMANISTYCZNYCH

137 NAUK Dedukcja a indukcja: rozróżnienie dwóch podstawowych rodzajów rozumowania pochodz ace od Arystotelesa ( p.n.e.) dedukcja rozumowanie, w którym od przes lanek ogólnych przechodzimy do wniosków szczegó lowych indukcja (enumeracyjna) rozumowanie, w którym od przes lanek szczegó lowych przechodzimy do wniosków ogólnych Uwaga! wspó lczesne rozumienie dedukcji jest szersze: jest to wszelkie rozumowanie niezawodne, w tym sensie, że od prawdziwych przes lanek prowadzi tylko do prawdziwych wniosków (inaczej: wniosek wynika z przes lanek). NAUK HUMANISTYCZNYCH

138 NAUK Dwa konteksty: Analizuj ac rozumowania można wyróżnić: NAUK HUMANISTYCZNYCH

139 NAUK Dwa konteksty: Analizuj ac rozumowania można wyróżnić: kontekst uzasadniania kierunek od wniosku do przes lanek NAUK HUMANISTYCZNYCH

140 NAUK Dwa konteksty: Analizuj ac rozumowania można wyróżnić: kontekst uzasadniania kierunek od wniosku do przes lanek kontekst odkrycia kierunek od przes lanek do wniosku (wnioskowanie) NAUK HUMANISTYCZNYCH

141 NAUK Dwa konteksty: Analizuj ac rozumowania można wyróżnić: kontekst uzasadniania kierunek od wniosku do przes lanek kontekst odkrycia kierunek od przes lanek do wniosku (wnioskowanie) Średniowieczna logika tradycyjna (jak i wspó lczesna) koncentrowa la siȩ na kontekście uzasadniania. NAUK HUMANISTYCZNYCH

142 NAUK Dwa konteksty: Analizuj ac rozumowania można wyróżnić: kontekst uzasadniania kierunek od wniosku do przes lanek kontekst odkrycia kierunek od przes lanek do wniosku (wnioskowanie) Średniowieczna logika tradycyjna (jak i wspó lczesna) koncentrowa la siȩ na kontekście uzasadniania. Rozwój nauki nowożytnej wi aza l siȩ z naciskiem na kontekst odkrycia i prowadzi l do zlekceważenia logiki tradycyjnej, prób budowy nowej logiki oraz sporu o w laściw a metodȩ naukow a. NAUK HUMANISTYCZNYCH

143 NAUK Kontekst odkrycia: NAUK HUMANISTYCZNYCH

144 NAUK Kontekst odkrycia: Dwa klasyczne stanowiska zwi azane z faworyzowaniem jednego ze źróde l wiedzy: NAUK HUMANISTYCZNYCH

145 NAUK Kontekst odkrycia: Dwa klasyczne stanowiska zwi azane z faworyzowaniem jednego ze źróde l wiedzy: Kartezjusz (R. Descartes ) aprioryzm (natywizm), racjonalizm NAUK HUMANISTYCZNYCH

146 NAUK Kontekst odkrycia: Dwa klasyczne stanowiska zwi azane z faworyzowaniem jednego ze źróde l wiedzy: Kartezjusz (R. Descartes ) aprioryzm (natywizm), racjonalizm = dedukcja NAUK HUMANISTYCZNYCH

147 NAUK Kontekst odkrycia: Dwa klasyczne stanowiska zwi azane z faworyzowaniem jednego ze źróde l wiedzy: Kartezjusz (R. Descartes ) aprioryzm (natywizm), racjonalizm = dedukcja F. Bacon ( ) aposterioryzm, empiryzm NAUK HUMANISTYCZNYCH

148 NAUK Kontekst odkrycia: Dwa klasyczne stanowiska zwi azane z faworyzowaniem jednego ze źróde l wiedzy: Kartezjusz (R. Descartes ) aprioryzm (natywizm), racjonalizm = dedukcja F. Bacon ( ) aposterioryzm, empiryzm = indukcja (ale eliminacyjna!) NAUK HUMANISTYCZNYCH

149 Ogólne pojȩcie nauki: NAUK HUMANISTYCZNYCH

150 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: NAUK HUMANISTYCZNYCH

151 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy NAUK HUMANISTYCZNYCH

152 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy czynność poznawania NAUK HUMANISTYCZNYCH

153 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy czynność poznawania wytwór (efekt) poznania NAUK HUMANISTYCZNYCH

154 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy czynność poznawania wytwór (efekt) poznania dziedzina kultury NAUK HUMANISTYCZNYCH

155 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy czynność poznawania wytwór (efekt) poznania dziedzina kultury instytucja NAUK HUMANISTYCZNYCH

156 Ogólne pojȩcie nauki: termin nauka wieloznaczny, oznacza m.in.: rodzaj wiedzy czynność poznawania wytwór (efekt) poznania dziedzina kultury instytucja Poza tym: czy istnieje coś takiego jak nauka w ogólnym tego s lowa znaczeniu? NAUK HUMANISTYCZNYCH

157 Różne rodzaje wiedzy: NAUK HUMANISTYCZNYCH

158 Różne rodzaje wiedzy: nauka jest rodzajem wiedzy; ale jakiej? NAUK HUMANISTYCZNYCH

159 Różne rodzaje wiedzy: nauka jest rodzajem wiedzy; ale jakiej? 2 problemy: NAUK HUMANISTYCZNYCH

160 Różne rodzaje wiedzy: nauka jest rodzajem wiedzy; ale jakiej? 2 problemy: 1 oddzielenie od innych rodzajów wiedzy (problem demarkacji); NAUK HUMANISTYCZNYCH

161 Różne rodzaje wiedzy: nauka jest rodzajem wiedzy; ale jakiej? 2 problemy: 1 oddzielenie od innych rodzajów wiedzy (problem demarkacji); 2 wewnȩtrzne podzia ly nauki (klasyfikacja nauk); NAUK HUMANISTYCZNYCH

162 Problem demarkacji ujȩcie normatywne NAUK HUMANISTYCZNYCH

163 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: NAUK HUMANISTYCZNYCH

164 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna NAUK HUMANISTYCZNYCH

165 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna NAUK HUMANISTYCZNYCH

166 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa NAUK HUMANISTYCZNYCH

167 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna NAUK HUMANISTYCZNYCH

168 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka NAUK HUMANISTYCZNYCH

169 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka paranauka NAUK HUMANISTYCZNYCH

170 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka paranauka irracjonalna NAUK HUMANISTYCZNYCH

171 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka paranauka irracjonalna mistyka NAUK HUMANISTYCZNYCH

172 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka paranauka irracjonalna mistyka czȩść filozofii NAUK HUMANISTYCZNYCH

173 Problem demarkacji ujȩcie normatywne Rodzaje wiedzy podstawowy podzia l: racjonalna potoczna naukowa spekulatywna artystyczno-literacka paranauka irracjonalna mistyka czȩść filozofii pseudonauka NAUK HUMANISTYCZNYCH

174 Wiedza racjonalna: NAUK HUMANISTYCZNYCH

175 Wiedza racjonalna: Wiedza racjonalna spe lnia (s lab a) zasadȩ racjonalności (intersubiektywności), tzn. jest: NAUK HUMANISTYCZNYCH

176 Wiedza racjonalna: Wiedza racjonalna spe lnia (s lab a) zasadȩ racjonalności (intersubiektywności), tzn. jest: intersubiektywnie komunikowalna NAUK HUMANISTYCZNYCH

177 Wiedza racjonalna: Wiedza racjonalna spe lnia (s lab a) zasadȩ racjonalności (intersubiektywności), tzn. jest: intersubiektywnie komunikowalna intersubiektywnie sprawdzalna NAUK HUMANISTYCZNYCH

178 Wiedza racjonalna nauka: NAUK HUMANISTYCZNYCH

179 Wiedza racjonalna nauka: Nauka spe lnia mocn a zasadȩ racjonalności (Ajdukiewicz zasada racjonalnego uznawania przekonań): NAUK HUMANISTYCZNYCH

180 Wiedza racjonalna nauka: Nauka spe lnia mocn a zasadȩ racjonalności (Ajdukiewicz zasada racjonalnego uznawania przekonań): Stopień przekonania, z jakim uznajemy dane twierdzenie powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia. NAUK HUMANISTYCZNYCH

181 Wiedza racjonalna nauka: Nauka spe lnia mocn a zasadȩ racjonalności (Ajdukiewicz zasada racjonalnego uznawania przekonań): Stopień przekonania, z jakim uznajemy dane twierdzenie powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia. Zachwianie równowagi prowadzi do dogmatyzmu lub przesadnego sceptycyzmu. NAUK HUMANISTYCZNYCH

182 Wiedza racjonalna nauka: Nauka spe lnia mocn a zasadȩ racjonalności (Ajdukiewicz zasada racjonalnego uznawania przekonań): Stopień przekonania, z jakim uznajemy dane twierdzenie powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia. Zachwianie równowagi prowadzi do dogmatyzmu lub przesadnego sceptycyzmu. Uwaga: Kmita dodaje warunek zachodzenia relacji wynikania miȩdzy twierdzeniami danej nauki uzyskiwanymi na drodze dowodu (n. formalne) lub wyjaśniania (n. empiryczne). NAUK HUMANISTYCZNYCH

183 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

184 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Platon, Arystoteles tylko wiedza racjonalna, dwa naturalne pnie poznania: NAUK HUMANISTYCZNYCH

185 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Platon, Arystoteles tylko wiedza racjonalna, dwa naturalne pnie poznania: episteme (wiedza) zdania pewne, ogólne, koniecznie prawdziwe (a priori) NAUK HUMANISTYCZNYCH

186 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Platon, Arystoteles tylko wiedza racjonalna, dwa naturalne pnie poznania: episteme (wiedza) zdania pewne, ogólne, koniecznie prawdziwe (a priori) doksa (mniemanie) zdania niepewne, szczegó lowe, możliwe (a posteriori) NAUK HUMANISTYCZNYCH

187 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Platon, Arystoteles tylko wiedza racjonalna, dwa naturalne pnie poznania: episteme (wiedza) zdania pewne, ogólne, koniecznie prawdziwe (a priori) doksa (mniemanie) zdania niepewne, szczegó lowe, możliwe (a posteriori) Pojȩciu wiedzy irracjonalnej zdaje siȩ odpowiadać dopiero późniejsze pojȩcie gnosis (wiedza ponadnaturalna). NAUK HUMANISTYCZNYCH

188 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

189 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Kryteria racjonalności s a zmienne historycznie (S. Kuhn, P. Feyerabend), m.in.: NAUK HUMANISTYCZNYCH

190 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Kryteria racjonalności s a zmienne historycznie (S. Kuhn, P. Feyerabend), m.in.: 1 Średniowiecze zaliczanie teologii do nauki NAUK HUMANISTYCZNYCH

191 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Kryteria racjonalności s a zmienne historycznie (S. Kuhn, P. Feyerabend), m.in.: 1 Średniowiecze zaliczanie teologii do nauki 2 Kartezjusz, Spinoza mieszanie nauki z metafizyk a NAUK HUMANISTYCZNYCH

192 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Kryteria racjonalności s a zmienne historycznie (S. Kuhn, P. Feyerabend), m.in.: 1 Średniowiecze zaliczanie teologii do nauki 2 Kartezjusz, Spinoza mieszanie nauki z metafizyk a 3 Neopozytywizm kryterium weryfikowalności, a potem konfirmacji NAUK HUMANISTYCZNYCH

193 Problem demarkacji ujȩcie deskryptywno-historyczne: Kryteria racjonalności s a zmienne historycznie (S. Kuhn, P. Feyerabend), m.in.: 1 Średniowiecze zaliczanie teologii do nauki 2 Kartezjusz, Spinoza mieszanie nauki z metafizyk a 3 Neopozytywizm kryterium weryfikowalności, a potem konfirmacji 4 Fallibilizm (Ch. Peirce) = falsyfikacjonizm (K. Popper) NAUK HUMANISTYCZNYCH

194 Klasyfikacja nauk: NAUK HUMANISTYCZNYCH

195 Klasyfikacja nauk: Klasyfikacja nauk wielość propozycji wynikaj aca m.in. z: NAUK HUMANISTYCZNYCH

196 Klasyfikacja nauk: Klasyfikacja nauk wielość propozycji wynikaj aca m.in. z: 1 rozmaitości kryteriów podzia lu (zależnych od celów merytorycznych, organizacyjnych itp.) NAUK HUMANISTYCZNYCH

197 Klasyfikacja nauk: Klasyfikacja nauk wielość propozycji wynikaj aca m.in. z: 1 rozmaitości kryteriów podzia lu (zależnych od celów merytorycznych, organizacyjnych itp.) 2 dialektyki procesów autonomizacji i scalania (interdyscyplinarność) NAUK HUMANISTYCZNYCH

198 Klasyfikacja nauk: NAUK HUMANISTYCZNYCH

199 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: NAUK HUMANISTYCZNYCH

200 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań NAUK HUMANISTYCZNYCH

201 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań metoda NAUK HUMANISTYCZNYCH

202 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań metoda charakter twierdzeń NAUK HUMANISTYCZNYCH

203 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań metoda charakter twierdzeń sposób ich uzasadniania NAUK HUMANISTYCZNYCH

204 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań metoda charakter twierdzeń sposób ich uzasadniania stopień ogólności (Arystoteles) NAUK HUMANISTYCZNYCH

205 Klasyfikacja nauk: Najważniejsze kryteria podzia lu: przedmiot badań metoda charakter twierdzeń sposób ich uzasadniania stopień ogólności (Arystoteles) ostateczne za lożenia (Ajdukiewicz) NAUK HUMANISTYCZNYCH

206 Klasyfikacja nauk najważniejsze propozycje: NAUK HUMANISTYCZNYCH

207 Klasyfikacja nauk najważniejsze propozycje: Arystoteles dzieli l nauki na: NAUK HUMANISTYCZNYCH

208 Klasyfikacja nauk najważniejsze propozycje: Arystoteles dzieli l nauki na: teoretyczne czyste poznanie np. matematyka, filozofia NAUK HUMANISTYCZNYCH

209 Klasyfikacja nauk najważniejsze propozycje: Arystoteles dzieli l nauki na: teoretyczne czyste poznanie np. matematyka, filozofia praktyczne regu ly postȩpowania np. polityka, medycyna NAUK HUMANISTYCZNYCH

210 Klasyfikacja nauk najważniejsze propozycje: Arystoteles dzieli l nauki na: teoretyczne czyste poznanie np. matematyka, filozofia praktyczne regu ly postȩpowania np. polityka, medycyna wytwórcze regu ly tworzenia np. poetyka NAUK HUMANISTYCZNYCH

211 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: NAUK HUMANISTYCZNYCH

212 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: NAUK HUMANISTYCZNYCH

213 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka NAUK HUMANISTYCZNYCH

214 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka NAUK HUMANISTYCZNYCH

215 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) NAUK HUMANISTYCZNYCH

216 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: NAUK HUMANISTYCZNYCH

217 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: arytmetyka NAUK HUMANISTYCZNYCH

218 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: arytmetyka geometria NAUK HUMANISTYCZNYCH

219 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: arytmetyka geometria astronomia NAUK HUMANISTYCZNYCH

220 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: arytmetyka geometria astronomia muzyka NAUK HUMANISTYCZNYCH

221 Klasyfikacja nauk Średniowiecze sztuki wyzwolone: trivium: gramatyka retoryka dialektyka (=logika) quadrivium: arytmetyka geometria astronomia muzyka Do tego dochodzi ly 3 filozofie: fizyka, metafizyka, teologia NAUK HUMANISTYCZNYCH

222 Klasyfikacja nauk Czasy nowożytne: NAUK HUMANISTYCZNYCH

223 Klasyfikacja nauk Czasy nowożytne: T. Hobbes przezwyciȩża jednostronność Kartezjusza i wprowadza rozróżnienie miȩdzy naukami formalnymi (oparte na rozumie i dedukcji) i empirycznymi (oparte na doświadczeniu i indukcji). NAUK HUMANISTYCZNYCH

224 Klasyfikacja nauk Czasy nowożytne: T. Hobbes przezwyciȩża jednostronność Kartezjusza i wprowadza rozróżnienie miȩdzy naukami formalnymi (oparte na rozumie i dedukcji) i empirycznymi (oparte na doświadczeniu i indukcji). D. Hume jako osobne grupy w obrȩbie nauk empirycznych wyróżnia filozofiȩ naturaln a (=przyrodoznawstwo) i moraln a (=humanistyka). NAUK HUMANISTYCZNYCH

225 Klasyfikacja nauk Czasy nowożytne: T. Hobbes przezwyciȩża jednostronność Kartezjusza i wprowadza rozróżnienie miȩdzy naukami formalnymi (oparte na rozumie i dedukcji) i empirycznymi (oparte na doświadczeniu i indukcji). D. Hume jako osobne grupy w obrȩbie nauk empirycznych wyróżnia filozofiȩ naturaln a (=przyrodoznawstwo) i moraln a (=humanistyka). Prowadzi to do 3-podzia lu powszechnie wystȩpuj acego wspó lcześnie. NAUK HUMANISTYCZNYCH

226 Klasyfikacja nauk dzisiaj: NAUK HUMANISTYCZNYCH

227 Klasyfikacja nauk dzisiaj: n. formalne NAUK HUMANISTYCZNYCH

228 Klasyfikacja nauk dzisiaj: n. formalne n. empiryczne (przyrodoznawstwo) NAUK HUMANISTYCZNYCH

229 Klasyfikacja nauk dzisiaj: n. formalne n. empiryczne (przyrodoznawstwo) n. spo leczne NAUK HUMANISTYCZNYCH

230 Klasyfikacja nauk dzisiaj: n. formalne n. empiryczne (przyrodoznawstwo) n. spo leczne U Ajdukiewicza kryterium tego podzia lu jest charakter przyjmowanych ostatecznych za lożeń: zd. aprioryczne, zd. aposterioryczne oparte na doświadczeniu, zd. oparte na rozumieniu wypowiedzi. NAUK HUMANISTYCZNYCH

231 Nauki formalne (logika, matematyka, fizyka teoretyczna): NAUK HUMANISTYCZNYCH

232 Nauki formalne (logika, matematyka, fizyka teoretyczna): Wysokie wymogi ścis lości (sposób ujȩcia) i pewności (sposób uzasadniania): NAUK HUMANISTYCZNYCH

233 Nauki formalne (logika, matematyka, fizyka teoretyczna): Wysokie wymogi ścis lości (sposób ujȩcia) i pewności (sposób uzasadniania): sposób ujȩcia teorie formalne (aksjomatyczne) NAUK HUMANISTYCZNYCH

234 Nauki formalne (logika, matematyka, fizyka teoretyczna): Wysokie wymogi ścis lości (sposób ujȩcia) i pewności (sposób uzasadniania): sposób ujȩcia teorie formalne (aksjomatyczne) sposób uzasadniania dowodzenie NAUK HUMANISTYCZNYCH

235 Nauki formalne (logika, matematyka, fizyka teoretyczna): Wysokie wymogi ścis lości (sposób ujȩcia) i pewności (sposób uzasadniania): sposób ujȩcia teorie formalne (aksjomatyczne) sposób uzasadniania dowodzenie Uwaga: Nie każda prawda matematyczna da siȩ udowodnić! Twiedzenie Gödla o niezupe lności arytmetyki. NAUK HUMANISTYCZNYCH

236 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): NAUK HUMANISTYCZNYCH

237 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): Teorie nie musz a być sformalizowane i dedukcyjnie zamkniȩte. NAUK HUMANISTYCZNYCH

238 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): Teorie nie musz a być sformalizowane i dedukcyjnie zamkniȩte. W sposobie uzasadniania dochodzi obserwacja, eksperyment, pomiar. NAUK HUMANISTYCZNYCH

239 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): Teorie nie musz a być sformalizowane i dedukcyjnie zamkniȩte. W sposobie uzasadniania dochodzi obserwacja, eksperyment, pomiar. Problem metody indukcjonizm a hipotetyzm: NAUK HUMANISTYCZNYCH

240 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): Teorie nie musz a być sformalizowane i dedukcyjnie zamkniȩte. W sposobie uzasadniania dochodzi obserwacja, eksperyment, pomiar. Problem metody indukcjonizm a hipotetyzm: Wg. indukcjonizmu n. empiryczne oprócz metod dedukcyjnych musz a wykorzystywać rozumowania indukcyjne w tworzeniu praw naukowych schemat: jednostkowe fakty teoria (prawa przyrody otrzymane przez indukcyjne uogólnianie). NAUK HUMANISTYCZNYCH

241 Nauki empiryczne (np. fizyka, biologia, chemia): Teorie nie musz a być sformalizowane i dedukcyjnie zamkniȩte. W sposobie uzasadniania dochodzi obserwacja, eksperyment, pomiar. Problem metody indukcjonizm a hipotetyzm: Wg. indukcjonizmu n. empiryczne oprócz metod dedukcyjnych musz a wykorzystywać rozumowania indukcyjne w tworzeniu praw naukowych schemat: jednostkowe fakty teoria (prawa przyrody otrzymane przez indukcyjne uogólnianie). Wg. hipotetyzmu (K. Popper) teoria zawsze poprzedza obserwcjȩ; prawa naukowe pozyskujemy z hipotez w procesie ich nieudanej falsyfikacji. NAUK HUMANISTYCZNYCH

242 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: NAUK HUMANISTYCZNYCH

243 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: 1 kiedy konkretne dyscypliny humanistyczne (np. historiȩ) zaczȩto zaliczać do nauki? NAUK HUMANISTYCZNYCH

244 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: 1 kiedy konkretne dyscypliny humanistyczne (np. historiȩ) zaczȩto zaliczać do nauki? 2 kiedy humanistykȩ zaczȩto wyróżniać jako osobn a grupȩ nauk? NAUK HUMANISTYCZNYCH

245 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: 1 kiedy konkretne dyscypliny humanistyczne (np. historiȩ) zaczȩto zaliczać do nauki? 2 kiedy humanistykȩ zaczȩto wyróżniać jako osobn a grupȩ nauk? 3 w czym upatrywano specyfiki nauk humanistycznych? NAUK HUMANISTYCZNYCH

246 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: 1 kiedy konkretne dyscypliny humanistyczne (np. historiȩ) zaczȩto zaliczać do nauki? 2 kiedy humanistykȩ zaczȩto wyróżniać jako osobn a grupȩ nauk? 3 w czym upatrywano specyfiki nauk humanistycznych? ad 1 i 2: Dwa porz adki: faktyczna historia nauki a jej odzwierciedlenie w świadomości teoretycznej (proponowane klasyfikacje nauk). NAUK HUMANISTYCZNYCH

247 Problem nauk humanistycznych 3 zagadnienia: 1 kiedy konkretne dyscypliny humanistyczne (np. historiȩ) zaczȩto zaliczać do nauki? 2 kiedy humanistykȩ zaczȩto wyróżniać jako osobn a grupȩ nauk? 3 w czym upatrywano specyfiki nauk humanistycznych? ad 1 i 2: Dwa porz adki: faktyczna historia nauki a jej odzwierciedlenie w świadomości teoretycznej (proponowane klasyfikacje nauk). W przypadku humanistyki wiele dyscyplin obecnych już w starożytności (np. historia, filologia) ale nie identyfikowanych jako nauki. NAUK HUMANISTYCZNYCH

248 Specyfika nauk humanistycznych: NAUK HUMANISTYCZNYCH

249 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. NAUK HUMANISTYCZNYCH

250 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: NAUK HUMANISTYCZNYCH

251 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: nauki spo leczne (np. socjologia, ekonomia) NAUK HUMANISTYCZNYCH

252 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: nauki spo leczne (np. socjologia, ekonomia) nauki historyczne (np. historia, literaturoznawstwo) NAUK HUMANISTYCZNYCH

253 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: Uwagi: nauki spo leczne (np. socjologia, ekonomia) nauki historyczne (np. historia, literaturoznawstwo) NAUK HUMANISTYCZNYCH

254 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: nauki spo leczne (np. socjologia, ekonomia) nauki historyczne (np. historia, literaturoznawstwo) Uwagi: - termin historia np. w kontekstach takich jak historia naturalna, h. matematyki NAUK HUMANISTYCZNYCH

255 Specyfika nauk humanistycznych: Przekonanie o swoistym charakterze humanistyki a nawet jej odrȩbności od nauki sensu stricto do tej pory widoczne w praktyce jȩzykowej, administracyjnej itp. np. w j. ang. science/humanities, w j. franc. sciences/lettres. Nieostrość kategorii nauka humanistyczna szerokie i w askie rozumienie; humanistyka w ujȩciu szerokim obejmuje: nauki spo leczne (np. socjologia, ekonomia) nauki historyczne (np. historia, literaturoznawstwo) Uwagi: - termin historia np. w kontekstach takich jak historia naturalna, h. matematyki - problem psychologii, logiki, kognitywistyki itp. NAUK HUMANISTYCZNYCH