pismo kresowe krakowskie Źródła: Wystarczy maszyna do pisania Listy Romana Aftanazego do Wiktora Swiatełyka Artykuły: Aleksander Iwaszczonek

Transkrypt

1 krowski piso krsow ROCZNIK 11 (2010) Źródła: Wystarczy aszyna do pisania Listy Roana Aftanazgo do Wiktora Swiatły Rola klasztoru Karlitów Bosych w Głęboki Magdalna Broniark Sacru i profanu w przstrzni stpu ukraińskigo Mark Hańdrk Probl nipodlgłościowych aspiracji Ukraińców Hałyna Bodnar Mała ojczyzna w świoości Ukraińców przsidlonych z Polski Alina Doboszws Artykuły: Alksandr Iwaszczonk oprac Wiktoria Kudla-Świątk Paięć przsidlonych Obraz Ukrainy i Ukraińców w świoości iszńców wsi Jugów Alja Malws Tożsaość zbiorowa w sytuacji pogranza Polacy na Wilńszczyźni Wiktoria Kudla-Świątk Ada Świątk Historia zlęta w iniach Pozostałości cntarza tolkigo w Czrniowcach Podolskh na Ukraini :36

2

3

4 Rdcja Ra Naukowa Wiktoria Kudla-Świątk, Matusz Kijwski, Toasz Pudłocki, Ada Świątk (rdtor naczlny) Toasz Gąsowski Ada Roliński Stanisław A Sro Bogdan Szlachta

5 Rocznik 2 (2010) Krów 2010

6 Copyright by individual authors and Księgarnia Ak, sp z oo, Krów 2010 Rdcja: Ewa Popilarz, Ewa Wrona Korkta: Joanna Miłk Projkt okłki: Piotr Janiszwski Skł i złaani: Małgorzata Mantrys-Rachwał Tłuacznia: Autorzy, Wiktoria Kudla-Świątk, Elżbita Grzsi Piso pod patronat naukowy Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ oraz Instytutu Historii UJ Piso pod patronat dialny portalu wwwkrsy Na okłc: Były kościół Karlitów Bosych w Głęboki od strony stawu klasztorngo Stan ok 1930 r ISSN Kontt z rdcją: krsy@ KSIĘGARNIA AKADEMICKA ul św Anny 6, Krów tl/fs: , Księgarnia intrntowa: www

7 Spis trści Wstęp 7 in oria Włysław Wigurżynśki, Wiktoria Pczarczuk, In oria naszu Źródła istrzowi Wiktorowi Swiatłykowi ( ) 15 Wystarczy aszyna do pisania Listy Roana Aftanazgo do Wiktora Swiatły, opracowała Wiktoria Kudla-Świątk 21 Artykuły Alksandr Iwaszczonk, Rola klasztoru Karlitów Bosych w Głęboki w dzijach iasta i rgionu 53 Magdalna Broniark, Sacru i profanu w przstrzni stpu ukraińskigo wizja łodgo pokolnia roantyków 83 Mark Hańdrk, Probl nipodlgłościowych aspiracji Ukraińców w publystyc polskh sjanistów lat 30 XX wiku 103 Hałyna Bodnar, Mała ojczyzna w świoości Ukraińców przsidlonych z Polski po II wojni światowj 119 Alina Doboszws, Paięć przsidlonych Obraz Ukrainy i Ukraińców w świoości iszńców wsi Jugów na Dolny Śląsku 129 Alja Malws, Tożsaość zbiorowa w sytuacji pogranza Polacy na Wilńszczyźni w nowy wyiarz polityczności 153 Wiktoria Kudla-Świątk, Ada Świątk, Historia zlęta w iniach Pozostałości cntarza tolkigo w Czrniowcach Podolskh na Ukraini 177 rcnzj Ada Świątk, Anna Sylwia Czyż, Bartłoij Gutowski, Cntarz ijski w Buczaczu, Warszawa 2009, Zabytki Kultury Polskij poza Granai Kraju Sria C, z 3 215

8 6 Spis trści Ada Świątk, Zbigniw Hausr, Podróż po cntarzach Ukrainy, wstęp Toasz Gąsowski, Księgarnia Ak: t 2: Wojwództwo tarnopolski, Krów 2006, ss 417, il; t 3: Wojwództwo lwowski (część wschodnia), Krów 2007, ss 344, il; t 4: Wojwództwa: wołyński, podolski, bracławski i kijowski Anks: Odssa, Północna Bukowina, Zniprz, Mołdowa, Gruzja, Krów 2009, ss 567, il 219 Dorota Flcnlobn, Hlna z Jaczynowskh Roth, Czasy, ijsca, ludzi Wsponinia z Krsów Wschodnh, oprac Barbara Bilaws-Dębows, Wydawntwo Litracki, Krów 2009, ss sprawozdania i rlacj Toasz Pudłocki, Stulci Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przyślu 229 Toasz Pudłocki, Rok 2009 Roki Słowackigo w Polsc Z działalności Podrpackigo Koittu Obchodów 200 Roczny Urodzin Poty 235 Sbastian Żbik, Wojch Mygała, Ssja Naukowa pt Pols i Ukraina: Krsy wspólna przszłość, wspóln dzidztwo w V LO i Augusta Witkowskigo w Krowi 241 Marcin Bińkowz, Krzyż pod Ejszyszi 245 Bibliot krsoznawcy za rok Krsy dzisiaj przgląd wybranych wydarzń nau kowo-kulturalnych roku Autorzy 281

9 ROCZNIK 2 (2010) O POLSKO! POLSKO! Święta! Bogobojna! Jżli kidyś jasna i spokojna obrócisz swoj rozwidnion oczy na groby nasz, gdzi nas rob toczy; gdzi urny prochów pod wirzby wiosnn skryły się duać j łabędzi snn: Polsko ty oja, gdy już niprzytoni będziy wsponij ty o nas! O, wsponij! Wsz yśy z twgo zrobili nazwis pacirz, co płacz, i piorun, co błys A dosyć, ż się zastanawiasz chwilę, ja ta cisza na naszj ogil, j się wydaj przz Boga przklęta; a ni zaponisz ty o nas, o, święta! Juliusz Słowacki, O Polsko! Drugi nur Krowskigo Pisa Krsowgo niprzypkowo otwiray słowai jdngo z najwybitnijszych polskh potów W roku 2009 cała Pols uroczyści obchodziła Rok Juliusza Słowackigo Ów najsłynnijszy krzińczanin, polski wiszcz znoi naj się na patrona nizlzonych injatyw społczno-kulturalnych, któr za jgo przyczyną iały ijsc w tyż roku Jst to postać szczgólni blis tż na, iłośniko kultury i historii Krsów, ni tylko z względu na ijsc urodznia poty Krzin na Wołyniu al tż z względu na wil jgo nial proroczych słów i wyzwań stawianych potony w lznych strofach Dosłowni odczytując przytoczony wyżj a-prośbę, pragniy wydobywać i przypoinać postaci, dziła, zarówno atrialn, j i duchow, oraz paięć pokolń i rgionów, jż silni związanych z polską kulturą, a jdnoczśni z innyi narodai Europy Środkowo-Wschodnij Juliusz Słowacki był postacią oszoną w dwóch ojczyznach ówiąc języki Stanisława Ossowskigo: prywatnj i idologznj Był polski potą z Wołynia i, co ciw, do dziś jst chlubą zarówno Polski, j i Ukrainy, ni budząc przy ty większych kontrowrsji z punktu widznia narodowgo Dzięki tu tż ni było przszkód, aby w ijający Roku Słowackigo odbyły się różn injatywy kulturaln

10 8 Wstęp tż na Ukraini Postaci łącząc różn narody, nikidy uwikłan w trudną do przzwyciężnia paięć o krwawj rywalizacji w przszłości, stanowią współczśni sybol porozuinia Ni tylko jdn znan osobistości śwzą o ożliwościach pokojowgo współ istninia czy współpracy Przyjacilski więzi iędzy Polai a Litwinai, Bia łorusinai czy Ukraińcai istniją, lcz ni są widoczn na pirwszych stronach gazt czy portali intrntowych Często zaś dzięki prywatny kontto udaj się dokonać znaczni więcj aniżli na szczblu państwowy Bohatr tgo nuru jst ukraiński krajoznawca, niodżałowanj paięci Wiktor Swiatłyk Skrona nota poświęcona tu pasjonatowi i wiloltniu baczowi państwa Potockh na Podolu, nial kotni niznanu w Polsc, otwira nasz nur Uisz czay ponto wybór listów z korspondncji iędzy Roan Aftanazy a Wik to r Swiatłyki w opracowaniu Wiktorii Kudli-Świątk W korspondncji tj archiwista Złu Narodowgo i Ossolińskh, pisząc onuntaln Dzij rzydncji na dawnych krsach Rzczypospolitj, zwracał się z prośbą o przsyłani inforacji o pałacu Potockh w Tulczyni, słynny podolski Wrsalu Zaangażowani i bzintrsowność Swiatły pozwoliły Aftanazu opisać dzij tulczyńskij rzydncji i jj iszńców Ich listy są dowod i doskonały przykł tgo, j wspólna pasja historyczna potrafi wzniść się pon narodow urazy, konflikty i strotypy w iię poznania przszłości Historia Polów na Krsach to jdn ni tylko ziiani, pałac i dwory, al tż losy Kościoła tolkigo, który prowził duchowo lud Boży, al jdnoczśni nijdnokrotni angażował się w życi narodow Ni było to łatw, zważywszy na ziniając się gran i funkcjonowani różnych wyznań i rligii w ty say ijscu Jdny z ciwszych przykłów zagań Kościoła z ziniającą się rzczywistością polityczną przz kilst lat był klasztor oo Karlitów w Głęboki na Białorusi Chociaż dzisiaj po rlu zostały jdyni sutn ury, to jdn zachowała się bogata historia tgo przybytku bożgo, którą z archiwów białoruskh, litwskh, rosyjskh i polskh wydobył na światło dzinn Alksandr Iwaszczonk W koljny artykul Magdalna Broniark podjęła się opracowania tatu sfr sacru i profanu ukrytych w stpi Dokonała przy ty szrokh bań na tat ukraińskigo stpu w polskij litraturz roantycznj, analizując twórczość zarówno Juliusza Słowackigo, j i innych wybitnych potów polskh, ocno zorznionych w dwóch kulturach: polskij i ukraińskij, któr w pirwszj połowi XIX w w litraturz pięknj odnajdywały się w jdnj wspólnoci Dziwiętnastowzna silan i współistnini kultur z wolna ustępowały jdn ijsca rosnący nacjonalizo i bzwzględności polityki, psującj istnijącą od wików tnkę ultitnzną w Europi Środkowo-Wschodnij Pols i Ukraina w XX w przstawały być bardzij czy nij wyiaginowanyi przstrzniai gografzno-kulturowyi czy tż idai, do których zirzano, a stawały się prawdziwyi podiotai i przdiotai polityki Upk ocarstw stwarzał ożliwość walki o nipodlgłość dla Polów i dla Ukraińców, a co za ty idzi rywalizacji o sporn trny, czyli zii pogranza, ji bz wątpinia była

11 Wstęp 9 Galja Wschodnia Zwycięzcą tgo konfliktu w okrsi iędzywojnny ozała się strona pols, ninij jdn kwstia ukraińs pozostała wciąż tualna, a aspiracj Ukraińców, co zrozuiał, potęgowały się Polscy politycy, w zalżności od rprzntowanych poglądów, w różny sposób zapatrywali się na tę kwstię Mark Hańdrk w swoi artykul podjął się analizy prograu polskh sjanistów, którzy wyraźni nawiązywali do dziwiętnastowznych koncpcji idowych, próbując zralizować swoj poysły w trudnych latach dwudzistolcia Rozwój nacjonalizów w pirwszj połowi XX w, a w końcu h slacja w trci II wojny światowj, bardzo często kończył się tragzni dla obu narodowości Działania wojnn, przoc przyjująca nikidy skrajną postać zabójstw czy czystk tnznych, silni podziliły społczństwa obu narodów Ni był to jdn procs absolutni zrywający funkcjonujący na ziiach dawnj Galji Wschodnij ukł społczny Dopiro asow dportacj, nazywan w historiografii różni: wywózi, przsidlniai, wysidlniai itp, ostatczni zrwały więzi łącząc obi grupy tnzn Akcj przsidlńcz, zaprojktowan w Moskwi dla dużj części Europy Środkowj i Wschodnij, bynajnij ni rozwiązywały nawarstwionych od dawna konfliktów, wręcz przciwni odrywając od sibi współżyjąc od wików narodowości, budowały barirę wzajnj nhęci, niwidzy i w końcu obojętności Sao zaś wysidlni z ijsca dotychczasowj gzystncji, a oszni w nowj przstrzni gografznj, kulturowj i społcznj nijdnokrotni wywoływało trauę i probly aptacyjn O ty, iż dportacja jst zawsz tragdią i ni znajduj żngo usprawidliwinia historyczngo czy polityczngo, doskonal śwzą dwa koljn tksty zaiszczon w ninijszy toi: autorstwa Hałyny Bodnar oraz Aliny Doboszwskij Oba opart zostały na projktach historii ówionj, ając na clu udokuntowani problu postrzgania swoh ojczystych stron po wilu latach od dportacji Pirwszy artykuł dotyczy obrazu Podrpacia w paięci wysidlonych statąd Ukraińców, drugi zaś wojwództw południowo-wschodnh II Rzczypospolitj w wsponiniach Polów wysidlonych statąd na Śląsk Chociaż tksty dotyczą różnych i dodatkowo poróżnionych narodowości, to zduiwa podobiństwo dośwzń oraz nostalgii za utraconą ojcowizną Ni wszystkh jdn Polów wysidlono z anktowanych przz Związk Sowki wojwództw II Rzczypospolitj Najlznijsz i najbardzij zwart h skupisko prztrwało na Wilńszczyźni Do dziś ni tylko żyją ta świoi swj narodowości i kultury Polacy, al tż są oni tywni na polu polityczny Mają głos w włzach saorządowych, a nawt zasiają w litwski sji oraz ają jdngo przdstawila w uroparlanci Dzięki tu ożliw staj się zabzpzani intrsów polskij nijszości na Litwi Wybory polityczn litwskh Polów przkłają się ściśl na probl poczucia tożsaości narodowj Szczgółowj chartrystyki tgo zagninia z prspktywy socjologznj podjęła się Alja Malws Krsy w polskij kulturz ni są jdn tylko it, obikt tęsknot czy ałą ojczyzną, są tż pozostawiony dzidztw Gdy Juliusz Słowacki wzywał przyszł pokolnia Polów, by zbali o groby nasz, gdzi nas rob toczy, wydaj się, ż

12 10 Wstęp proroczo wyznaczał potoko obowiązk dbania o ijsca pochówków swych rodów Ni widział wówczas pota, j trudny oż się to wyzwani Cntarz krsow, j żd inn, są ludzki śl na zii i dowod na to, ż ktoś po prostu istniał: był wśród nas i odszdł Jdn w ty kontkści nabirają on szczgólnych trści skłaniają do naysłu, zachęcają do działania na rzcz zachowania paięci o zarłych Chociaż w żdy Dziń Zuszny na nkropoliach w Polsc organizowana jst kwsta na rzcz polskh cntarzy na Krsach, to środki t są przznaczan główni na najsłynnijsz nkropoli, powszchni znan w kraju Tyczas nizlzon, zdwastowan i zaponian cntarzyki w wiosch i iastczch potrzbują znaczni większgo zaangażowania Od lat różn zspoły bawcz z wilu ośrodków kh w kraju (w ty ni tylko tworzon przz zawodowych historyków i historyków sztuki, lcz tż przz łodziż i ntuzjastów) podjują się dokuntacji poszczgólnych obiktów cntarnych na Krsach Wschodnh Dzięki tu udaj się ocalić przynajnij na papirz spuściznę, która z żdy roki szczuj, czy to w wyniku działań człowi, czy natury W 2009 r w odpowidzi na zaproszni Obwodowgo Urzędu Kultury w Winny grupa studntów i doktorantów z Instytutu Historii Uniwrsyttu Jagillońskigo dokonała inwntaryzacji pozostałości po cntarzu rzyskotolki w Czrniowcach (Czrnijowcach) Podolskh oraz jgo rwitalizacji Nispodziwani dla sibi uczstny projktu odkryli, j ważny ni tylko dla dzijów rgionu ozało się h znalzisko Zastan lapidariu ozało się być śwtw nigdyś tętniącgo życi iasta Inforacj na tat osób pochowanych w podolski iastczku, któr udało się zbrać na podstawi kwrndy źródł polskh, ukraińskh i rosyjskh, pozwoliły częściowo zrkonstruować h życiorysy i przybliżyć historię podolskij ijscowości Istniją różn szkoły bania i opisywania krsowych cntarzy Każdy ośrodk bawczy w kraju d facto wypracował swoją todę i nij lub bardzij konskwntni stara się ją ralizować W krowski środowisku historyczny dobrz znan są sri wydawnz pod rdcją Wojcha Drlharza, poświęcon zabytko pigrafiki na Ukraini oraz inskrypcjo na cntarzach sago Podola My tyczas postanowiliśy przdstawić czytlnikowi najnowszą książkę warszawskigo środowis baczy sztuki spulkralnj, poświęconą cntarzowi w Buczaczu, którj warsztat zasługuj na szczgóln uznani Ni wszystki wydawntwa poświęcon cntarzo trzyają się jdn surowj dyscyiny naukowj Powstaj szrg inngo typu prac o chartrz bardzij popularyzatorski Autor cztrotoowj srii poświęconj cntarzo Ukrai ny jst Zbigniw Hausr Rcnzję trzch ostatnio wydanych nł Księgarni Akkij toów przntujy w dalszj części Krowskigo Pisa Krsowgo Swoisty podsuowani tj części nuru jst rcnzja Doroty Flcnlobn poświęcona riniscncjo Hlny z Jaczynowskh Roth Autor rcnzji słuszni postuluj zbirani rlacji od osób, któr jszcz żyją, a paiętają Krsy, na których się wychowały Dział Sprawozdań i rlacji otwiray tkstai Toasza Pudłockigo na tat dwóch ważnych roczn: 100-lcia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przyślu, a-

13 Wstęp 11 cówki zasłużonj w kontkści bania historii i kultury pogranza, oraz wsponianj na wstępi dwustnj roczny urodzin Juliusza Słowackigo, pod którgo patronat inął w Polsc rok 2009 Mnogość przdstawionych injatyw, zorganizowanych przz przyski Towarzystwo Przyjaciół Nauk, budzi głęboki uznani dla trudów podjowanych w iię rozwoju nauki i porozuinia iędzynarodowgo Koljny przykł działań popularyzujących historię i kulturę związaną z Ukrainą jst injatywa V Lu Ogólnokształcącgo w Krowi pt Pols i Ukraina: Krsy wspólna przszłość, wspóln dzidztwo Uiszczay w ty nurz równiż nizwykl intrsującą rlację Marcina Bińkowza z kshuacji zwłok kondanta AK o psudonii Krysia, działającgo i zabitgo na Nowogródczyźni Drugi nur Krowskigo Pisa Krsowgo wińczyy, t j poprzdnio, Bibliotką krsoznawcy, ty raz za rok 2009, oraz opis wybranych wydarzń naukowo-kulturalnych dotyczących Krsów, a ających ijsc w iniony roku Jdnoczśni zwracay się do czytlników z prośbą o nsyłani na rs rdcji inforacji o godnych uwagi injatywach i uzujących się książch, abyśy ogli odnotować h istnini Na kon pragniy podziękować autoro za nsłan tksty, czytlniko zaś za duż zaintrsowani priodyki W iiniu rdcji Krowskigo Pisa Krsowgo Ada Świątk

14 ROCZNIK ii (2010) kr R w Z Wstępu Uk p krowski piso krsow Bohatr tgo nuru jst ukraiński krajoznawca, niodżałowanj paięci Wiktor Swiatłyk Skrona nota poświęcona tu pasjonatowi i wiloltniu baczowi państwa Potockh na Podolu, nial kotni niznanu w Polsc, otwira nasz nur Uiszczay ponto wybór listów z korspondncji iędzy Wiktor Światłyki a Roan Aftanazy ( ) W korspondncji tj, słynny archiwista Złu Narodowgo i Ossolińskh, pisząc onuntaln Dzij rzydncji na dawnych krsach Rzczypospolitj, zwracał się z prośbą o przsyłani inforacji o pałacu Potockh w Tulczyni, słynny podolski Wrsalu Zaangażowani i bzintrsowność Swiatły pozwoliło Aftanazu opisać dzij tulczyńskij rzydncji i jj iszńców Ich listy do sibi są dowod i doskonały przykł tgo, j wspólna pasja historyczna potrafi wzniść się pon narodow urazy, konflikty i strotypy w iię poznania przszłości kr w św Tożsa P wc www kpk-2-okl-ontazindd 1

15 KSIĘGARNIA AKADEMICKA Sp z oo Adrs: ul św Anny 6, Krów, tl/fax (12) , tl (12) w 1167 KRS: , NIP: