EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejkę z kdem szkły dysleksja MBI-R1_1P-072 EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MAJ ROK 2007 Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdająceg 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 strn (zadania 1 39). Ewentualny brak zgłś przewdniczącemu zespłu nadzrująceg egzamin. 2. Odpwiedzi zapisz w miejscu na t przeznacznym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długpisu/pióra tylk z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj krektra, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnpisie nie pdlegają cenie. 6. Pdczas egzaminu mżesz krzystać z łówka i gumki (wyłącznie d rysunków) raz linijki. 7. Wypełnij tę część karty dpwiedzi, którą kduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznacznej dla egzaminatra. 8. Na karcie dpwiedzi wpisz swją datę urdzenia i PESEL. Zamaluj pla dpwiadające cyfrm numeru PESEL. Błędne zaznaczenie tcz kółkiem i zaznacz właściwe. Za rzwiązanie wszystkich zadań mżna trzymać łącznie 60 punktów Życzymy pwdzenia! Wypełnia zdający przed rzpczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO

2 2 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 1. (1 pkt) W tabeli przedstawin wyniki pmiarów ciśnienia parcjalneg gazów ddechwych raz prężnść tych gazów w naczyniach włswatych. Ciśnienie Ciśnienie parcjalne w Prężnść gazów Gaz pwietrzu pwietrzu w naczyniach włswatych płuc ddechwy atmsferycznym pęcherzykwym krew tętnicza krew żylna Tlen (O 2 ) 160 mm Hg 100 mm Hg 95 mm Hg 40 mm Hg Dwutlenek węgla (CO 2 ) 0,33 mm Hg 40 mm Hg 40 mm Hg 46 mm Hg Na pdstawie pwyższych danych zaznacz trafne wyjaśnienie mechanizmu przenikania tlenu z pwietrza pęcherzykweg d krwi raz dwutlenku węgla z krwi d pwietrza pęcherzykweg. A. Występuje dyfuzja tych gazów zgdna z gradientem ich ciśnień w pwietrzu atmsferycznym i krwi. B. Ciśnienie parcjalne tych gazów w pwietrzu pęcherzykwym jest inne niż ich prężnść w naczyniach włswatych. C. Występuje krzystna różnica ciśnień bu gazów w pwietrzu pęcherzykwym i we krwi, która pzwala na ich transprt na zasadzie dyfuzji. D. Prężnść bu gazów ddechwych w naczyniach włswatych płuc jest wyższa d ich ciśnienia parcjalneg w pwietrzu atmsferycznym, c pwduje ich dyfuzję. Zadanie 2. (1 pkt) Na schemacie przedstawin zasadę działania urządzenia d dializy (sztucznej nerki). erytrcyt cząsteczka białka sle mineralne drbncząsteczkwe związki rganiczne mcznik KREW błna PŁYN DIALIZUJĄCY półprzepuszczalna Na pdstawie analizy schematu wyjaśnij, dlaczeg nie wszystkie składniki znajdujące się we krwi przenikają d płynu dializująceg. Erytrcyty lub białka są zbyt dużymi elementami by przeniknąć przez błnę półprzepuszczalną. Zadanie 3. (1 pkt) Pdaj nazwę elementu nefrnu, w którym zachdzi filtracja krwi. kłębuszek naczyniwy

3 Egzamin maturalny z bilgii 3 Pzim rzszerzny Zadanie 4. (1 pkt) Na schematach przedstawin dwa spsby (I, II) pwstawania bliźniąt u człwieka. plemnik cyt plemnik cyt plemnik cyt A C Wpisz w wyznaczne miejsce pd każdym schematem p jednym znaczeniu literwym pprawneg dkńczenia zdania, wybierając je z niżej pdanych (A, B lub C). Są t A. prawie identyczne bliźnięta tej samej płci. B. prawie identyczne bliźnięta różnej płci. C. nie zawsze pdbne d siebie i częst różnpłciwe bliźnięta. Zadanie 5. (2 pkt) Sprawny system kmunikacji między kmórkami rganizmów wielkmórkwych mże być siągnięty pprzez sygnalizację chemiczną i elektryczną. W rganizmie człwieka sygnały chemiczne wykrzystywane są w pracy układu hrmnalneg, wydzielająceg d krwi substancje przekaźnikwe hrmny. Natmiast zmiany ptencjału elektryczneg kmórek leżą u pdstaw pracy układu nerwweg. Tu d przekazywania sygnałów elektrycznych służą wyspecjalizwane kmórki neurny. Kmunikacja przy pmcy neurnów jest szybka, ale pbudzenie kmórek ma nietrwały charakter. W przypadku układu hrmnalneg wpływ na dcelwe kmórki jest znacznie dłuższy, chciaż prędkść przekazu jest niewielka.(...) Na pdstawie infrmacji zawartych w pwyższym tekście sknstruuj i wypełnij tabelę prównującą funkcjnwanie układów: nerwweg i hrmnalneg. Uwzględnij w niej takie cechy jak: rdzaj przekazywanych sygnałów, ich drgę przemieszczania się p rganizmie raz szybkść, z jaką są ne przekazywane. układ Układ nerwwy Układ hrmnalny cecha Rdzaj sygnałów sygnały / impulsy sygnały chemiczne / hrmny elektryczne Drga przemieszczania się za pmcą za pmcą krwi sygnałów neurnów Szybkść przekazywania sygnałów szybk prędkść niewielka / wln Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

4 4 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 6. (1 pkt) Na wykresie przedstawin zmiany ciśnienia krwi teg sameg pacjenta. Ciśnienie mierzn w klejnych dniach stale tej samej gdzinie. Nrma ciśnienia zdrweg człwieka wynsi 120/80 mm Hg. ciśnienie krwi (w mmhg) wartść ciśnienia skurczweg wartść ciśnienia rzkurczweg dzień Oceń, czy przedstawine na wykresie wyniki badań świadczą prawidłwym funkcjnwaniu rganizmu pacjenta. Pdaj jeden argument uzasadniający tę cenę. Organizm teg pacjenta nie funkcjnuje prawidłw, gdyż ma n stale zbyt wyskie ciśnienie krwi. Zadanie 7. (2 pkt) Z pdanych niżej zdań zaznacz dwa, które zawierają prawdziwe infrmacje dtyczące prcesów zachdzących w układzie pkarmwym człwieka. A. Enzymy trawienne są wydzielane w każdym z dcinków przewdu pkarmweg. B. Żółć jest enzymem pwdującym zmniejszenie napięcia pwierzchniweg i emulgację tłuszczów. C. W przewdzie pkarmwym wytwarzane są hrmny pbudzające wydzielanie sków trawiennych. D. W przewdzie pkarmwym człwieka wydzielane są enzymy umżliwiające rzkład celulzy z pkarmów rślinnych. E. Trypsyngen wytwarzany jest przez trzustkę i uwalniany d dwunastnicy.

5 Egzamin maturalny z bilgii 5 Pzim rzszerzny Pniższe infrmacje wykrzystaj d zadania nr 8 i 9. W tabeli przedstawin wyniki pmiarów zawartści związków chemicznych dwóch różnych rganizmów (rślinneg i zwierzęceg), wyrażne w prcentach masy ich ciała. Prcentwa zawartść wybranych związków chemicznych A B wda 75,0 60,0 związki mineralne 2,0 4,0 węglwdany 18,4 5,8 lipidy 0,3 11,0 białka 4,0 19,0 Zadanie 8. (1 pkt) Pdaj, która z klumn tabeli (A czy B) przedstawia skład chemiczny rganizmu rślinneg. Odpwiedź uzasadnij jednym argumentem. A, pnieważ w rślinach jest więcej węglwdanów. Zadanie 9. (2 pkt) Narysuj wykres (diagram słupkwy) prównujący prcentwą zawartść węglwdanów, lipidów raz białek w rganizmie A i B. 20 % zawartść zw. rganicznych A B 0 węglwdany lipidy białka Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

6 6 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 10. (2 pkt) Wda jest związkiem chemicznym, któreg jest najwięcej w kmórkach rganizmów rślinnych i zwierzęcych. Pdaj dwie wspólne funkcje wdy pełnine przez nią zarówn u rślin, jak i u zwierząt. 1. Jest rzpuszczalnikiem. 2. Stanwi śrdwisk dla reakcji chemicznych. Zadanie 11. (1 pkt) Na pdstawie analizy przedstawinych niżej fragmentów pisów (A-C) różnych rdzajów kmórek, zaznacz ten, który przedstawia pis kmórki rśliny lądwej. Wybór uzasadnij jednym argumentem. A. Ściana kmórkwa tej kmórki ma budwę warstwwą, a jedną z jej głównych substancji budulcwych jest mannan. Cytplazma jest jednlita, ale w starszych kmórkach występują wdniczki. Materiałem zapaswym jest głównie glikgen, rzadziej lipidy i fsfrany. Występuje jedn jądr kmórkwe zawierające materiał genetyczny kmórki. B. Ściana kmórkwa tej kmórki zbudwana jest, między innymi, z celulzy i mureiny. Na jej pwierzchni występuje tczka śluzwa. W cytplazmie występują wakule gazwe. Błna kmórkwa twrzy liczne wpuklenia tylakidy, na których są barwniki fikbilinwe i chlrfil a. Materiałem zapaswym jest głównie glikgen. Materiał genetyczny zlkalizwany jest w nukleidzie. C. Ściana kmórkwa tej kmórki zbudwana jest głównie z celulzy. Dużą część wnętrza kmórki zajmuje wakula. W cytplazmie występują liczne chlrplasty z rzbudwanymi tylakidami twrzącymi grana, na których umieszczne są barwniki (głównie chlrfil a i b). Materiałem zapaswym jest skrbia asymilacyjna. Występuje jedn jądr kmórkwe zawierające materiał genetyczny kmórki. Pnieważ tylk w kmórkach rślinnych są chlrplasty, więc właściwym pisem jest pis C. Zadanie 12. (1 pkt) Wzrst i naprawa mięśni są kntrlwane przez sygnały chemiczne, których pjawienie się zależy między innymi d aktywnści dwóch genów: jeden z nich kduje białkwy czynnik wzrstu IGF1, a drugi mistatynę. Białk IGF1 pbudza występujące w pbliżu włókien mięśniwych kmórki satelitarne (satelitwe) d pdziałów, natmiast mistatyna zatrzymuje pdziały tych kmórek. Dzielące się kmórki satelitarne (satelitwe) łączą się z uszkdznymi włóknami mięśniwymi by pmóc w ich naprawie, c w efekcie daje większe i silniejsze mięśnie. Na pdstawie analizy tekstu, uzupełnij tabelę, wpisując d niej dpwiednie kreślenia spśród wymieninych w nawiasach tak, aby ilustrwały zależnść pmiędzy ilścią bu białek, liczbą kmórek satelitarnych (satelitwych) i szybkim przyrstem masy mięśni. Ilść białka IGF1 (mała / duża) Ilść mistatyny (mał / duż) Liczba kmórek satelitarnych (maleje / rśnie) Przyrst masy mięśni duża mał rśnie szybki

7 Egzamin maturalny z bilgii 7 Pzim rzszerzny Zadanie 13. (3 pkt) W rganizmie człwieka różne rdzaje związków chemicznych pełnią kreślne funkcje. Pniżej przedstawin różne przykłady białek lub węglwdanów. A. miglbina B. glikgen C. laktza D. mizyna E. immunglbulina a) Przyprządkuj każdy z wyżej wymieninych związków d białek lub d węglwdanów, wpisując w dpwiednie miejsca ich znaczenia literwe. Białka A, D, E Węglwdany B, C b) Określ rlę w rganizmie człwieka dwóch wybranych spśród A d E związków rganicznych. 1. Glikgen pełni funkcję zapaswą u zwierząt. 2. Mizyna bierze udział w skurczu mięśni. Zadanie 14. (2 pkt) Na metablizm składają się dwa przeciwstawne kierunki przemian bichemicznych: anablizm i katablizm. Pniżej przedstawin, w uprszczny spsób, przykład jedneg z prcesów katablicznych zachdzących w kmórce. glukza + tlen + ADP + P i dwutlenek węgla + wda + ATP a) Pdaj nazwę prcesu, który zachdzi w kmórce w przedstawiny pwyżej spsób. utlenianie bilgiczne b) Uzasadnij, za pmcą jedneg argumentu, katabliczny charakter teg prcesu. Jest t prces katabliczny, pnieważ następuje w nim wytwrzenie energii. Zadanie 15. (2 pkt) Wiele rślin wdnych ma w swich rganach miękisz pwietrzny (aerenchymę) z dużymi przestwrami międzykmórkwymi. Uzasadnij za pmcą dwóch różnych argumentów, że becnść aerenchymy stanwi przystswanie tych rślin d życia w śrdwisku wdnym. 1. W przestwrach międzykmórkwych grmadzi się pwietrze dzięki czemu rgany tych rślin mgą unsić się w wdzie. 2. Aerenchyma ułatwia rślinm wdnym wymianę gazwą. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

8 8 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 16. (2 pkt) Na schemacie przedstawin wiązanie CO 2 przez dwie grupy rślin (C 3 i C 4 ). Na pdstawie analizy danych z bu schematów uzupełnij w tabeli infrmacje dtyczące wiązania CO 2 w cyklach bu rdzajów rślin. Typ rślin Związek chemiczny Rśliny C 3 Rśliny C 4 Pierwszy akceptr CO 2 RuDP fsfenlpirgrnian Pierwszy prdukt karbksylacji PGA kwas szczawictwy Zadanie 17. (1 pkt) Kwiaty rślin krytzalążkwych są najczęściej bupłciwe, ale sampylnść jest zjawiskiem niepżądanym. Pdaj przykład jedneg ze spsbów, w jaki rśliny zabezpieczają się przed samzapyleniem. W innym czasie djrzewają słupki, a w innym pręciki.

9 Egzamin maturalny z bilgii 9 Pzim rzszerzny Zadanie 18. (1 pkt) Na rysunku przedstawin dwa zestawy dświadczalne (zestaw I i II) przygtwane d zaplanwaneg dświadczenia. Jeg wyniki miały być ustalne pprzez zliczanie kiełkujących nasin w każdym zestawie c 3 dni, w ciągu 12 dni trwania dświadczenia. Sfrmułuj prblem badawczy d zaplanwaneg dświadczenia. Czy światł wpływa na kiełkwanie nasin? Zadanie 19. (2 pkt) Na wykresie przedstawin wyniki pmiarów ciśnienia smtyczneg w kmórkach szparkwych raz bserwacje stpnia twarcia szparek badanej rśliny. Pmiary dknywan d gdziny 7.00 d w ciągu jednej dby. Ciśnienie smtyczne innych kmórek epidermalnych pdczas eksperymentu był stałe i wynsił 2 MPa. ciśnienie smtyczne (MPa) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Z O gdzina Na pdstawie analizy pwyższych danych sfrmułuj dwa wniski dtyczące ruchów aparatów szparkwych badanej rśliny. 1. Otwieranie i zamykanie się szparek zależy d pry dnia. O O szparka twarta, Z szparka zamknięta 2. Regulacja ruchu aparatów szparkwych uzależnina jest d zmian ciśnienia w kmórkach szparkwych. Z Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

10 10 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Pniższe infrmacje wykrzystaj d rzwiązania zadań nr 20 i 21. Samice większści gatunków kmarów atakują duże ssaki, w tym również człwieka, aby pbrać prcję krwi. Na wykresach przedstawin wyniki pmiarów wilgtnści pwietrza i aktywnści samic kmarów atakujących grupę ludzi mierzne c 3 gdziny d gdziny 6.00 d w ciągu jednej dby. a aktywnść samic kmarów b wilgtnść względna pwietrza Zadanie 20. (1 pkt) Sfrmułuj hiptezę badawczą dtyczącą aktywnści samic kmarów ptwierdzną przedstawinymi wynikami badań. Aktywnść samic kmarów zależy d wilgtnści pwietrza. Zadanie 21. (2 pkt) a) Określ znaczenie pbranej krwi ssaka dla samicy kmara. Krew jest niezbędnym pkarmem dla samicy kmara. b) Pdaj przykład negatywneg skutku dla człwieka pbierania jeg krwi przez kmara. Tą drgą mgą być przenszne chrby np. malaria. Zadanie 22. (1 pkt) Pewna recesywna cecha człwieka jest sprzężna z płcią, a jej allel znajduje się w chrmsmie X. Zaznacz prawidłwe dkńczenie zdania, wybierając spśród A d D. Birąc pd uwagę pwyższe infrmacje mżna przypuszczać, że cecha ta będzie się ujawniać w ppulacji ludzkiej A. tylk i wyłącznie u kbiet. B. tylk i wyłącznie u mężczyzn. C. znacznie częściej u mężczyzn niż u kbiet. D. znacznie częściej u kbiet niż u mężczyzn.

11 Zadanie 23. (1 pkt) Na rysunku przedstawin schemat struktury cząsteczki DNA. Egzamin maturalny z bilgii 11 Pzim rzszerzny Opisz spsób, w jaki utrzymywana jest dwuniciwa struktura cząsteczki DNA. Struktura cząsteczki DNA jest utrzymywana dzięki wiązanim pwstającym między kmplementarnymi zasadami aztwymi bu nici. Zadanie 24. (2 pkt) Naukwcy zbadali materiał genetyczny pewneg wirusa. Wyniki swich badań przedstawili w tabeli. Rdzaj nukletydu Prcentwa zawartść nukletydu w badanym materiale genetycznym A (adeninwy) 10 G (guaninwy) 50 C (cytzynwy) 20 T (tyminwy) 20 Na pdstawie analizy przedstawinych wyników badań kreśl rdzaj: a) kwasu nukleinweg (RNA, czy DNA), który jest materiałem genetycznym teg wirusa. b) cząsteczki (jednniciwa, czy dwuniciwa), którą ma kwas nukleinwy teg wirusa. Każdą z dpwiedzi uzasadnij jednym argumentem. a) Pnieważ jednym z rdzajów nukletydów jest tymina, która występuje tylk w DNA. b) b)jest t jednniciwa cząsteczka, pnieważ prcentwa zawartść nukletydów w parze A i T / G i C jest różna. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

12 12 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 25. (3 pkt) Muszka wcwa Drsphila melangaster ma cztery pary dbrze widcznych chrmsmów. Ustaln, że barwa czu muszki t cecha sprzężna z płcią (warunkwana przez dwa allele: czerwna W lub biała w), natmiast wielkść ciała raz jeg barwa t cechy autsmalne i d siebie niezależne (warunkwane przez allele: ciał nrmalne G lub karłwate g; barwa szara B lub barwa czarna b). Na rysunku schematycznym przedstawin chrmsmy sbnika muszki wcwej. Kreskami znaczn mżliwe płżenie różnych alleli. G G B b W w a) Przyjmując pwyższe załżenia, wpisz w dpwiednie miejsca, znaczne na rysunku kreskami, symble literwe alleli sbnika gentypie: X W X w GG Bb b) Zapisz wszystkie rdzaje gamet prdukwane przez sbnika muszki wcwej pdanym pwyżej gentypie. X W GB, X W Gb, X w GB, X w Gb Zadanie 26. (1 pkt) Zespół Dwna t jedna z chrób genetycznych występujących u ludzi. Wśród wykresów (A, B lub C) zaznacz ten, który prawidłw ilustruje zależnść między wiekiem matki a częsttliwścią występwania tej chrby u nwrdków. Uzasadnij swój wybór. Częstść występwania Częstść występwania Częstść występwania 35 wiek matki 35 wiek matki 35 wiek matki A B C Wykres C, pnieważ p 35 rku życia kbiety wzrasta prawdpdbieństw wystąpienia zespłu Dwna u jej dzieci.

13 Egzamin maturalny z bilgii 13 Pzim rzszerzny Zadanie 27. (1 pkt) Odległści między genami w chrmsmie wyrażane są w jednstkach mapwych. Jedna jednstka mapwa dpwiada takiej dległści między genami sprzężnymi, w której crssing-ver zachdzi z częstścią 1%. Pdaj klejnść genów A, B, C w chrmsmie wiedząc, że częstści crssing-ver między nimi są następujące: A B 12%, A C 4%, C B 8 %. A C B Zadanie 28. (3 pkt) Barwa kwiatów grszku pachnąceg (Lathyrus dratus) jest determinwana przez dwie pary drębnych genów, które współdziałają (wzajemnie się uzupełniają) w twrzeniu barwy purpurwej. W wyniku krzyżówki dwóch dmian grszku kwiatach białych (AAbb x aabb), w pkleniu F 1 trzyman sbniki tylk kwiatach purpurwych. Następnie skrzyżwan dwa sbniki z pklenia F 1 i w pkleniu F 2 trzyman 9 sbników kwiatach purpurwych i 7 sbników kwiatach białych. a) Zapisz dpwiednią krzyżówkę pmiędzy dwma sbnikami z pklenia F 1. b) Pdaj wszystkie mżliwe gentypy sbników kwiatach purpurwych występujące w pkleniu F 2. a) F 1 : AaBb (z F 1 ) R: AaBb x AaBb gamety AB Ab ab ab AB AABB AABb AaBB AaBb F2 Ab AABb AAbb AaBb Aabb ab AaBB AaBb aabb aabb ab AABb Aabb aabb aabb b) Gentypy wszystkich sbników kwiatach purpurwych: AaBB, AaBb, AABB, AABb Zadanie 29. (1 pkt) W pniższej tabeli przedstawin fragment kdu genetyczneg. AUU Ile ACU Thr AAU Asn AGU Ser AUC Ile ACC Thr AAC Asn AGC Ser AUA Ile ACA Thr AAA Lys AGA Arg AUG Met ACG Thr AAG Lys AGG Arg W prcesie translacji zstał utwrzny łańcuch białka, któreg fragment budują następujące aminkwasy: metinina (Met) lizyna (Lys) izleucyna (Ile) seryna (Ser). Krzystając z tabeli kdu genetyczneg zamieszcznej pwyżej, zaznacz nić DNA spśród A-D, która zawiera infrmację ptrzebną d syntezy przedstawineg łańcucha aminkwasów. A. TATTTGTAATCC B. TACTTTTAGTCA C. TACTTTTAATCT D. TACTCTTCATGG Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

14 14 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 30. (1 pkt) Osiągnięciem inżynierii genetycznej jest pracwanie technik, dzięki którym trzymuje się rganizmy transgeniczne. Zaznacz dkńczenie zdania spśród AD, które pprawnie definiuje rganizmy transgeniczne. Są t rganizmy A. d których genmu zstały sztucznie wprwadzne fragmenty DNA inneg gatunku. B. których kmórki płciwe mają zmieniny DNA na skutek działania czynników mutagennych. C. jednakwym składzie genetycznym, psiadające cząsteczki DNA takiej samej sekwencji nukletydów. D. których ptmstw ma zmienine DNA w prównaniu d rganizmów rdzicielskich. Zadanie 31. (1 pkt) Rysunki przedstawiają drgę prmieni UV padających na skórę niechrniną żadnym kremem (rys. A) raz padających na skórę pkrytą kremem z filtrem UV (rys. B). 1. prmienie UV dbite d pwierzchni skóry 2. prmienie UV pchłnięte przez melaninę 3. prmienie UV wnikające w głąb skóry rys. A rys. B Na pdstawie analizy rysunków wyjaśnij, dlaczeg stswanie kremów z filtrem UV bniża ryzyk wystąpienia chrby nwtwrwej skóry. Stswanie kremów pwduje, że więcej szkdliwych prmieni słnecznych, które mgłyby wywłać uszkdzenia kmórek skóry dbija się d jej pwierzchni. Zadanie 32. (2 pkt) W przyrdzie istnieje wiele przypadków, gdy przedstawiciele jedneg gatunku są silniejsi d przedstawicieli inneg gatunku w sensie dsłwnym. Na przykład na ulicach naszych miast gawrny dpędzają głębie, a te z klei dpędzają wróble d pkarmu wysypaneg dla nich przez ludzi. Wróble natmiast dbierają sikrkm skrzynki lęgwe. Pdaj nazwę zależnści przedstawinej w pwyższym tekście raz kreśl, d któreg rdzaju stsunków między ppulacjami (antagnistyczne, nieantagnistyczne czy neutralne) należy ta zależnść. Knkurencja stsunki antagnistyczne

15 Egzamin maturalny z bilgii 15 Pzim rzszerzny Zadanie 33. (1 pkt) W tabeli zamieszczn zakresy tlerancji niektórych bakterii względem ph pdłża, w którym występują. Gatunek bakterii Wartść ph pdłża minimum ptimum maksimum Przecinkwiec chlery 5,6 6,2 8,0 9,6 Dwinka zapalenia płuc 7,2 7,8 8,2 Pałeczka krężnicy 4,4 6,0 7,0 9,0 Pdaj, która z wymieninych pwyżej bakterii jest stenbintem względem badaneg czynnika. Uzasadnij swój wybór. Dwinka zapalenia płuc, pnieważ bakterie te mają najmniejszy zakres tlerancji na ph pdłża. Zadanie 34. (2 pkt) Na krzeniach łubinu w charakterystycznych brdawkach występują symbityczne bakterie aztwe z rdzaju Rhizbium. Określ krzyści wynikające z tej frmy współżycia dla: a) bakterii: Bakterie czerpią substancje dżywcze z kmórek łubinu. b) łubinu: Łubin dzięki symbizie z bakteriami mże rsnąć na glebach ubgich w azt. Zadanie 35. (2 pkt) Wielu naukwców twierdzi, że widczny wpływ na zjawisk stpniweg wymierania płazów w skali gólnświatwej ma działalnść człwieka, której skutkiem jest degradacja śrdwiska wdneg. Prwadzne na dużą skalę meliracje pwdują suszanie pdmkłych terenów, przyczyniając się czasami wręcz d pustynnienia wielu rejnów naszeg glbu. Kwaśne deszcze pwdują zakwaszenie zbirników wdnych. D wód spływają metale ciężkie i pestycydy. Nie bez znaczenia jest też zwiększne prmieniwanie UV spwdwane dziurą znwą. Pdaj dwa wybrane z tekstu skutki działalnści człwieka mające negatywny wpływ na rzmnażanie i rzwój płazów. Swój wybór w każdym przypadku uzasadnij jednym argumentem. 1. Osuszanie pdmkłych terenów uniemżliwia rzród płazów, który musi dbywać się w wdzie. 2. Zakwaszenie zbirników wdnych mże spwdwać zmiany fizjlgiczne lub nawet śmierć składanych jaj. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

16 16 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 36. (2 pkt) Istnieją różne metdy pzbywania się dpadów kmunalnych. Mgą ne być srtwane i pwtórnie wykrzystywane, kmpstwane, składwane na wysypiskach lub spalane w specjalnie d teg celu budwanych spalarniach. Na pniższym schemacie przedstawin funkcjnwanie jednej ze spalarni dpadów kmunalnych i jej wpływ na tczenie. Przedstaw swje stanwisk (za lub przeciw) stswaniu pwyższej metdy w Plsce, uzasadniając je dwma argumentami. Jestem przeciw, pnieważ: 1. Spalarnia mże być źródłem zanieczyszczeń pwietrza, szczególnie niebezpiecznymi diksynami, których nie da się dfiltrwywać. 2. Jest t metda na pewn bardz ksztwna, gdyż wymaga budwania specjalnych zakładów zaawanswanych technicznie, a i tak wymaga miejsca na składwanie różnych pwstających p spaleniu dpadów. Pniższe infrmacje wykrzystaj d rzwiązania zadań nr 37 i 38. W tabeli przedstawin średni czas rzkładu materii rganicznej w ściółce wybranych eksystemów leśnych. Typ eksystemu Tajga Las iglasty strefy umiarkwanej Las liściasty strefy umiarkwanej Zarśla śródziemnmrskie Równikwy las deszczwy Czas (w latach) ,8 0,4 Zadanie 37. (1 pkt) Na pdstawie analizy danych w tabeli pdaj, w którym z wymieninych eksystemów występuje najgrubsza warstwa ściółki. Uzasadnij swją dpwiedź jednym argumentem. W tajdze, pnieważ materia rganiczna dług zalega w ściółce.

17 Egzamin maturalny z bilgii 17 Pzim rzszerzny Zadanie 38. (2 pkt) Pdaj dwie prawdpdbne przyczyny występwania różnic w czasie rzkładu materii rganicznej w ściółce wymieninych w tabeli eksystemów. 1. Temperatura 2. Wilgtnść pdłża Zadanie 39. (1 pkt) Uprządkuj wymienine pniżej zwierzęta, wpisując ich nazwy w dpwiednie miejsca na si czasu, tak aby dzwierciedlały klejnść pjawiania się tych zwierząt na Ziemi. dinzaury, ssaki wadżerne, trylbity, małpy człekkształtne małpy człekkształtne ssaki wadżerne dinzaury trylbity Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

18 18 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny BRUDNOPIS