PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA Małgrzata Taraszkiewicz Przedmitwy System Oceniania z BIOLOGII jest zgdny z Wewnątrzszklnym Systemem Oceniania (WSO) Gimnazjum nr 1 im. Alberta Einsteina w Puszczykwie Cele gólne ceniania: rzpznanie przez nauczyciela pzimu i pstępów w panwaniu przez ucznia wiadmści i umiejętnści w parciu pdstawę prgramwą, pinfrmwanie ucznia pzimie jeg siągnięć z bilgii, pmc uczniwi w samdzielnym kształceniu bilgicznym, mtywwanie ucznia d dalszej pracy, przekazanie rdzicm lub piekunm infrmacji pstępach dziecka, dstarczenie nauczycielwi infrmacji zwrtnej na temat efektywnści uczenia się uczniów, prawidłwści dbru metd i technik pracy z uczniem. Przedmitem ceniania są: umiejętnści, wiadmści, pstawa ucznia i jeg aktywnść w parciu indywidualne mżliwści ucznia! Na lekcjach ceniane będą różne frmy aktywnści uczniów: sprawdziany, kartkówki, dpwiedzi ustne, zadania dmwe, praca na lekcji, prjekty, pwtórzenia materiału. Największą wagę mają ceny za samdzielną pracę uczniów -prace pisemne przeprwadzane w klasie (waga ceny wskazana jest ZAWSZE przy cenie na platfrmie LIBRUS A UWZGLĘDNIANA PRZY WYSTAWANIU OCENY SEMESTRALNEJ I ROCZNEJ!). Uczeń dwa razy w semestrze mże zgłsić nieprzygtwanie d lekcji. Nieprzygtwanie dtyczy braku zadania lub braku zeszytu lub braku wiedzy. Nie ma zbirweg nieprzygtwania z całści lekcji. Nieprzygtwanie nie dtyczy zapwiedzianych prac pisemnych i zapwiedzianych pwtórek. Sprawdziany są zapwiadane z tygdniwym wyprzedzeniem. Kartkówki mgą być niezapwiedziane. Aktywnść na lekcjach, umiejętnść samdzielneg rzwiązywania prblemów, współpraca w zesple, udział w dyskusjach i pgadankach ceniane będą również w skali d 6 d 1. W klasie trzeciej cenie pdlegać będą także zeszyty pwtórzeniwe i sprawdziany wiadmści z zakresu materiału bwiązująceg d egzaminu gimnazjalneg - zapwiadane na pczątku semestru- WSZYSTKIE TERMINY UMIESZCZONE będą SYSTEMATYCZNIE na platfrmie LIBRUS! Ocenę niedstateczną uczeń pwinien pprawić. Ocenę niedstateczną z prac klaswych uczeń pprawia w ciągu dwóch tygdni p trzymaniu wyniku pracy. W przypadku niebecnści ucznia na sprawdzianie lub kartkówce uczeń ma bwiązek zaliczenia sprawdzianu lub kartkówki w ciągu dwóch tygdni. Dtyczy t dłuższej przerwy chrbwej. Jeżeli uczeń był niebecny tylk na sprawdzianie, pisze g na

2 najbliższej lekcji lub umówinym terminie! Jeżeli niebecnść ucznia była długa uczeń mże umówić się na zaliczenie zaległści w innym terminie. Uczeń nie ma mżliwści zaliczania pzstawinych zaległści na kniec semestru lub rku szklneg. Ocena z pprawy zastępuje cenę pprawianą bez względu na jej wynik. Ocena śródrczna lub semestralna jest średnią ważną, którą uczeń mże w każdej chwili zbaczyć na platfrmie LIBRUS, wspólnie z nauczycielem prwadzącym. Uczeń pwinien na bieżąc kntrlwać swje pstępy w nauce i mawiać ich wynik z nauczycielem. Ważne jest zaangażwanie ucznia w ciągu rku i dlateg na kniec rku cena jest średnią ważną pracy całeg rku. Oceny i pstępy każdeg ucznia przekazane na bieżąc są przez platfrmę LIBRUS, ddatkwe sptkania z rdzicami lub prawnymi piekunami raz przez maila pdaneg ucznim w pierwszym dniu nauki: m.taraszkiewicz@interia.pl Wymagania gólne: Ocenę celującą trzymuje uczeń, który: panwał wiadmści i umiejętnści będące efektem jeg samdzielnej pracy, prezentuje swje wiadmści psługując się terminlgią bilgiczną, ptrafi stswać zdbyte wiadmści w sytuacjach nietypwych, frmułuje prblemy i rzwiązuje je w spsób twórczy, dknuje analizy lub syntezy zjawisk i prcesów bilgicznych, wykrzystuje wiedzę zdbytą na innych przedmitach, ptrafi samdzielnie krzystać z różnych źródeł infrmacji, bardz aktywnie uczestniczy w prcesie lekcyjnym, wyknuje ddatkwe zadania i plecenia, wyknuje twórcze prace, pmce naukwe i ptrafi je prezentwać na terenie szkły i pza nią, bierze udział w knkursach bilgicznych na terenie szkły i pza nią. Ocenę bardz dbrą trzymuje uczeń, który: panwał w pełnym zakresie wiadmści i umiejętnści kreślne pdstawą prgramwą, wykazuje szczególne zaintereswania bilgią, ptrafi stswać zdbytą wiedzę d samdzielneg rzwiązywania prblemów w nwych sytuacjach, bez pmcy nauczyciela krzysta z różnych źródeł infrmacji, wyknuje prace i zadania ddatkwe, prezentuje swją wiedzę psługując się pprawną terminlgią bilgiczną, aktywnie uczestniczy w prcesie lekcyjnym, Ocenę dbrą trzymuje uczeń, który: panwał wiadmści i umiejętnści bardziej złżne, przydatne i użyteczne w szklnej i pzaszklnej działalnści,

3 ptrafi stswać zdbytą wiedzę d samdzielneg rzwiązywania prblemów typwych, w przypadku trudniejszych krzysta z pmcy nauczyciela, udziela pprawnych dpwiedzi na typwe pytania, jest aktywny na lekcji, Ocenę dstateczną trzymuje uczeń, który: panwał wiadmści i umiejętnści niezbyt złżne, najważniejsze w nauczaniu bilgii, raz takie które mżna wykrzystać w sytuacjach szklnych i pzaszklnych, z pmcą nauczyciela rzwiązuje typwe prblemy małym stpniu trudnści, z pmcą nauczyciela krzysta z takich źródeł wiedzy jak: słwniki, encyklpedie, tablice, wykresy, itp., wykazuje się aktywnścią na lekcji w stpniu zadwalającym, Ocenę dpuszczającą trzymuje uczeń, który: ma braki w panwaniu wiadmści i umiejętnści kreślnych pdstawą prgramwą ale nie przekreślają ne mżliwści dalszeg kształcenia, wyknuje prste zadania i plecenia bardz małym stpniu trudnści, pd kierunkiem nauczyciela, wiadmści przekazuje w spsób niepradny, nie używając terminlgii bilgicznej, jest mał aktywny na lekcji, Ocenę niedstateczną trzymuje uczeń, który: nie panwał wiadmści i umiejętnści kreślanych pdstawą prgramwą, kniecznymi d dalszeg kształcenia, wykazuje się brakiem systematycznści w przyswajaniu wiedzy i wyknywaniu prac dmwych, nie pdejmuje próby rzwiązania zadań elementarnym stpniu trudnści nawet przy pmcy nauczyciela, uniemżliwia pracę innym, wykazuje się bierną pstawą na lekcji, dmawia współpracy i pmcy nauczyciela. Pdstawa prgramwa bilgii w gimnazjum Treści pdstawy prgramwej I. Związki chemiczne budujące rganizmy raz pzyskiwanie i wykrzystanie energii. Uczeń: 1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała i wykazuje kluczwą rlę węgla dla istnienia życia; 2) przedstawia wdy dla funkcjnwania ; 3) wyróżnia pdstawwe grupy związków chemicznych występujących w żywych rganizmach (węglwdany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinwe, witaminy, sle mineralne) raz przedstawia ich ; 4) przedstawia ftsyntezę, ddychanie tlenwe raz fermentację mlekwą i alkhlwą jak prcesy dstarczające energii; wymienia substraty i prdukty tych prcesów raz kreśla warunki ich

4 przebiegu; 5) wymienia czynniki niezbędne d życia dla samżywnych i cudzżywnych; cenia, czy dany rganizm jest samżywny czy cudzżywny II. Budwa i funkcjnwanie kmórki. Uczeń: 1) dknuje bserwacji mikrskpwych kmórki i rzpznaje (pd mikrskpem, na schemacie, na zdjęciu lub p pisie) pdstawwe elementy kmórki (błna kmórkwa, cytplazma, jądr, chlrplast, mitchndrium, wakula, ściana kmórkwa); 2) przedstawia pdstawwe pszczególnych elementów kmórki; 3) prównuje budwę kmórki bakterii, rślin i zwierząt, wskazując cechy umżliwiające ich rzróżnienie. III. Systematyka zasady klasyfikacji, spsby identyfikacji i przegląd różnrdnści. Uczeń: 1) uzasadnia ptrzebę klasyfikwania i przedstawia zasady systemu klasyfikacji bilgicznej (system jak spsób katalgwania, jednstki taksnmiczne, pdwójne nazewnictw); 2) psługuje się prstym kluczem d znaczania ; 3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się d zbudwanych z kmórek; 4) pdaje czynnści życiwych rganizmu (jednkmórkweg i wielkmórkweg): dżywiania, ddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bdźce, rzmnażania, wzrstu i rzwju; 5) przedstawia pdstawwe czynnści życiwe rganizmu jednkmórkweg na przykładzie wybraneg prtista samżywneg (np. eugleny) i cudzżywneg (np. pantfelka); 6) przedstawia miejsca występwania bakterii i prtistów raz ich w przyrdzie i dla ; 7) wymienia cechy umżliwiające zaklasyfikwanie rganizmu d grzybów raz identyfikuje nieznany rganizm jak przedstawiciela grzybów na pdstawie becnści tych cech; wskazuje miejsca występwania grzybów (w tym grzybów prstwych); 8) bserwuje kazy i prównuje cechy mrflgiczne glnów i rślin lądwych (mchów, widłaków, skrzypów, paprci, nagzalążkwych i krytzalążkwych), wymienia cechy umżliwiające zaklasyfikwanie rganizmu d wymieninych wyżej grup raz identyfikuje nieznany rganizm jak przedstawiciela jednej z nich na pdstawie becnści tych cech; 9) wymienia cechy umżliwiające zaklasyfikwanie rganizmu d parzydełkwców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawngów (skrupiaków, wadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków raz identyfikuje nieznany rganizm jak przedstawiciela jednej z wymieninych grup na pdstawie becnści tych cech; 10) prównuje cechy mrflgiczne, śrdwisk i tryb życia grup zwierząt wymieninych w pkt 9, w szczególnści prównuje grupy kręgwców pd kątem pkrycia ciała, narządów wymiany gazwej, ciepłty ciała, rzmnażania i rzwju; 11) przedstawia pznanych grzybów, rślin i zwierząt w śrdwisku i dla. IV. Eklgia. Uczeń: 1) przedstawia czynniki śrdwiska niezbędne d prawidłweg funkcjnwania w śrdwisku lądwym i wdnym; 2) wskazuje, na przykładzie dwlnie wybraneg gatunku, zasby, które knkurują jeg przedstawiciele między sbą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki knkurencji wewnątrzgatunkwej i międzygatunkwej; 3) przedstawia, na przykładzie pznanych wcześniej rślinżernych ssaków, adaptacje zwierząt d dżywiania się pkarmem rślinnym; pdaje przykłady przystswań rślin służących brnie przed zgryzaniem; 4) przedstawia, na przykładzie pznanych wcześniej mięsżernych ssaków, adaptacje drapieżników d chwytania zdbyczy; pdaje przykłady brnnych adaptacji ich fiar;

5 5) przedstawia, na przykładzie pznanych pasżytów, ich adaptacje d pasżytniczeg trybu życia; 6) wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swją liczebnść; 7) wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbiza (mutualizm) jest wzajemnie krzystna dla bu partnerów; 8) wskazuje żywe i nieżywine elementy eksystemu; wykazuje, że są ne pwiązane różnrdnymi zależnściami; 9) pisuje zależnści pkarmwe (łańcuchy i sieci pkarmwe) w eksystemie, rzróżnia prducentów, knsumentów i destruentów raz przedstawia ich rlę w biegu materii i przepływie energii przez eksystem V. Budwa i funkcjnwanie rganizmu rślinneg na przykładzie rśliny krytzalążkwej. 1) wymienia czynnści życiwe rganizmu rślinneg; 2) identyfikuje (np. na schemacie, ftgrafii, rysunku lub na pdstawie pisu) i pisuje rgany rśliny krytnasiennej (krzeń, pęd, łdyga, liść, kwiat, wc) raz przedstawia ich ; 3) wskazuje cechy adaptacyjne w budwie tkanek rślinnych d pełnienia kreślnych funkcji (tkanka twórcza, krywająca, miękiszwa, wzmacniająca, przewdząca); 4) rzróżnia elementy kwiatu (kwiat: działki kielicha i płatki krny raz słupkwie, pręcikwie) i kreśla ich rlę w rzmnażaniu płciwym; 5) przedstawia budwę nasienia (łupina nasienna, bielm, zardek) raz pisuje warunki niezbędne d prcesu kiełkwania (temperatura, wda, tlen); 6) pdaje przykłady różnych spsbów rzsiewania się nasin i przedstawia rlę wcu w tym prcesie. VI. Budwa i funkcjnwanie rganizmu. 1. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń: 1) pisuje hierarchiczną budwę rganizmu (tkanki, narządy, układy narządów); 2) pdaje tkanki nabłnkwej, mięśniwej, nerwwej, krwi, tłuszczwej, chrzęstnej i kstnej raz przedstawia pdstawwe cechy warunkujące pełnienie tych funkcji; 3) pisuje budwę, i współdziałanie pszczególnych układów: ruchu, pkarmweg, ddechweg, krążenia, wydalniczeg,, dkrewneg i rzrdczeg. 2. Układ ruchu. Uczeń: 1) wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kści i stawów w prawidłwym funkcjnwaniu ruchu; 2) wymienia i rzpznaje (na schemacie, rysunku, mdelu, według pisu itd.) elementy szkieletu siweg, bręczy i kńczyn; 3) przedstawia kści i wskazuje cechy fizycznej i chemicznej umżliwiające ich pełnienie; 4) przedstawia aktywnści fizycznej dla prawidłweg funkcjnwania ruchu i gęstści masy kstnej raz kreśla czynniki wpływające na prawidłwy rzwój muskulatury ciała. 3. Układ pkarmwy i dżywianie się. Uczeń: 1) pdaje pszczególnych części pkarmweg, rzpznaje te części (na schemacie, mdelu, rysunku, według pisu itd.) raz przedstawia ich z pełniną funkcją; 2) przedstawia źródła i wyjaśnia składników pkarmwych (białka, tłuszcze, węglwdany, sle mineralne, wda) dla prawidłweg rzwju i funkcjnwania rganizmu; 3) przedstawia rlę i skutki niedbru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwasu fliweg, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminkwasów egzgennych w rganizmie; 4) przedstawia miejsce i prdukty trawienia raz miejsce wchłaniania głównych grup związków rganicznych; 5) przedstawia rlę błnnika w prawidłwym funkcjnwaniu pkarmweg raz uzasadnia kniecznść systematyczneg spżywania wców i warzyw; 6) wyjaśnia, dlaczeg należy stswać dietę zróżnicwaną i dstswaną d ptrzeb rganizmu (wiek, stan zdrwia, tryb życia i aktywnść fizyczna, pra rku itp.), raz pdaje krzyści z prawidłweg

6 dżywiania się; 7) blicza indeks masy ciała raz przedstawia i analizuje knsekwencje zdrwtne niewłaściweg dżywiania (tyłść lub niedwaga raz ich następstwa). 4. Układ ddechwy. Uczeń: 1) pdaje części ddechweg, rzpznaje je (na schemacie, mdelu, rysunku, według pisu itd.) raz przedstawia ich z pełniną funkcją; 2) pisuje przebieg wymiany gazwej w tkankach i w płucach raz przedstawia rlę krwi w transprcie gazów ddechwych; 3) przedstawia czynniki wpływające na prawidłwy stan i funkcjnwanie ddechweg (aktywnść fizyczna pprawiająca wydlnść ddechwą, niepalenie papiersów czynnie i biernie). 5. Układ krążenia. Uczeń: 1) pisuje budwę i narządów krwinśneg i limfatyczneg; 2) przedstawia krążenie krwi w biegu płucnym i ustrjwym; 3) przedstawia rlę głównych składników krwi (krwinki czerwne i białe, płytki krwi, scze) raz wymienia grupy krwi AB0 raz Rh; 4) przedstawia aktywnści fizycznej i prawidłwej diety dla właściweg funkcjnwania krążenia; 5) przedstawia spłeczne krwidawstwa. 6. Układ dprnściwy. Uczeń: 1) pisuje elementów dprnściweg (narządy: śledzina, grasica, węzły chłnne; kmórki: makrfagi, limfcyty T, limfcyty B; cząsteczki: przeciwciała); 2) rzróżnia dprnść swistą i nieswistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną; 3) prównuje działanie surwicy i szczepinki; pdaje przykłady szczepień bwiązkwych i niebwiązkwych raz cenia ich ; 4) pisuje knflikt serlgiczny Rh; 5) wyjaśnia, na czym plega transplantacja narządów, i pdaje przykłady narządów, które mżna przeszczepiać; 6) przedstawia przeszczepów, w tym rdzinnych, raz zgdy na transplantację narządów p śmierci. 7. Układ wydalniczy. Uczeń: 1) pdaje przykłady substancji, które są wydalane z rganizmu, raz wymienia narządy birące udział w wydalaniu; 2) pisuje budwę i głównych struktur wydalniczeg (nerki, mczwdy, pęcherz mczwy, cewka mczwa). 8. Układ nerwwy. Uczeń: 1) pisuje budwę i śrdkweg i bwdweg ; 2) prównuje rlę współczulneg i przywspółczulneg ; 3) pisuje łuk druchwy, wymienia rdzaje druchów raz przedstawia rlę druchów warunkwych w uczeniu się; 4) wymienia czynniki wywłujące stres raz pdaje przykłady pzytywneg i negatywneg działania stresu; 5) przedstawia spsby radzenia sbie ze stresem. 9. Narządy zmysłów. Uczeń: 1) przedstawia budwę ka i ucha raz wyjaśnia spsób ich działania; 2) przedstawia rlę zmysłu równwagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje lkalizację dpwiednich narządów i receptrów; 3) przedstawia przyczyny pwstawania raz spsób krygwania wad wzrku (krótkwzrcznść, dalekwzrcznść, astygmatyzm); 4) przedstawia wpływ hałasu na zdrwie ; 5) przedstawia pdstawwe zasady higieny narządów wzrku i słuchu. 10. Układ dkrewny. Uczeń: 1) wymienia gruczły dkrewne, wskazuje ich lkalizację i przedstawia pdstawwą rlę w regulacji

7 prcesów życiwych; 2) przedstawia bilgiczną rlę: hrmnu wzrstu, tyrksyny, insuliny, adrenaliny, teststernu, estrgenów; 3) przedstawia antagnistyczne działanie insuliny i glukagnu; 4) wyjaśnia, dlaczeg nie należy bez knsultacji z lekarzem przyjmwać śrdków lub leków hrmnalnych (np. tabletek antykncepcyjnych, sterydów). 11. Skóra. Uczeń: 1) pdaje skóry, rzpznaje elementy jej (na schemacie, mdelu, rysunku, według pisu itd.) raz przedstawia jej cechy adaptacyjne d pełnienia funkcji chrnnej, zmysłwej (receptry bólu, dtyku, ciepła, zimna) i termregulacyjnej; 2) pisuje stan zdrwej skóry raz rzpznaje niepkjące zmiany na skórze, które wymagają knsultacji lekarskiej. 12. Rzmnażanie i rzwój. Uczeń: 1) przedstawia budwę i narządów płciwych (męskich i żeńskich) raz rlę gamet w prcesie zapłdnienia; 2) pisuje etapy cyklu miesiączkweg kbiety; 3) przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłwy rzwój zardka i płdu; 4) przedstawia cechy i przebieg fizyczneg, psychiczneg i spłeczneg djrzewania ; 5) przedstawia pdstawwe zasady prfilaktyki chrób przensznych drgą płciwą. VII. Stan zdrwia i chrby. Uczeń: 1) przedstawia pjęć zdrwie i chrba (zdrwie jak stan równwagi śrdwiska wewnętrzneg rganizmu, zdrwie fizyczne, psychiczne i spłeczne; chrba jak zaburzenie teg stanu); 2) przedstawia negatywny wpływ na zdrwie niektórych substancji psychaktywnych (tytń, alkhl), narktyków i śrdków dpingujących raz nadużywania kfeiny i niektórych leków (zwłaszcza ddziałujących na psychikę); 3) wymienia najważniejsze chrby wywływane przez wirusy, bakterie, prtisty i pasżyty zwierzęce raz przedstawia zasady prfilaktyki tych chrób; w szczególnści przedstawia drgi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV raz HPV, zasady prfilaktyki chrób wywływanych przez te wirusy raz przewiduje indywidualne i spłeczne skutki zakażenia; 4) przedstawia czynniki sprzyjające rzwjwi chrby nwtwrwej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychaktywne, prmieniwanie UV) raz pdaje przykłady takich chrób; 5) przedstawia pdstawwe zasady prfilaktyki chrób nwtwrwych; 6) uzasadnia kniecznść kresweg wyknywania pdstawwych badań kntrlnych (np. badania stmatlgiczne, pdstawwe badania krwi i mczu, pmiar pulsu i ciśnienia krwi); 7) analizuje infrmacje dłączane d leków raz wyjaśnia, dlaczeg nie należy bez wyraźnej ptrzeby przyjmwać leków gólndstępnych raz dlaczeg antybityki i inne leki należy stswać zgdnie z zaleceniem lekarza (dawka, gdziny przyjmwania leku i długść kuracji); 8) przedstawia pdstawwe zasady higieny; 9) analizuje pmiędzy prawidłwym wysypianiem się a funkcjnwaniem rganizmu, w szczególnści wpływ na prcesy uczenia się i zapamiętywania raz dprnść rganizmu. VIII. Genetyka. Uczeń: 1) przedstawia bilgiczne mitzy i mejzy, rzróżnia kmórki haplidalne i diplidalne, pisuje budwę chrmsmu (chrmatydy, centrmer), rzróżnia autsmy i chrmsmy płci; 2) przedstawia strukturę pdwójnej helisy DNA i wykazuje jej rlę w przechwywaniu infrmacji genetycznej i pwielaniu (replikacji) DNA; 3) przedstawia spsób zapisywania i dczytywania infrmacji genetycznej

8 (klejnść nukletydów w DNA, kd genetyczny); wyjaśnia różnicę pmiędzy infrmacją genetyczną a kdem genetycznym; 4) przedstawia zależnść pmiędzy genem a cechą; 5) przedstawia dziedziczenie cech jedngenwych, psługując się pdstawwymi pjęciami genetyki (fentyp, gentyp, gen, allel, hmzygta, heterzygta, dminacja, recesywnść); 6) wyjaśnia dziedziczenie grup krwi (układ AB0, czynnik Rh); 7) przedstawia dziedziczenie płci u i pdaje przykłady cech sprzężnych z płcią (hemfilia, daltnizm); 8) pdaje gólną definicję mutacji raz wymienia przyczyny ich wystąpienia (mutacje spntaniczne i wywłane przez czynniki mutagenne); pdaje przykłady czynników mutagennych; 9) rzróżnia mutacje genwe (punktwe) i chrmsmwe raz pdaje przykłady chrób warunkwanych takimi mutacjami (mukwiscydza, zespół Dwna). IX. Ewlucja życia. Uczeń: 1) wyjaśnia pjęcie ewlucji i przedstawia źródła wiedzy jej przebiegu; 2) wyjaśnia na dpwiednich przykładach, na czym plega dbór naturalny i sztuczny, raz pdaje różnice między nimi; 3) przedstawia pdbieństwa i różnice między człwiekiem a innymi naczelnymi jak wynik prcesów ewlucyjnych. X. Glbalne i lkalne prblemy śrdwiska. Uczeń: 1) przedstawia przyczyny i analizuje skutki glbalneg cieplenia klimatu; 2) uzasadnia kniecznść segregwania dpadów w gspdarstwie dmwym raz kniecznść specjalneg pstępwania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminwanymi lekami; 3) prpnuje działania graniczające zużycie wdy i energii elektrycznej raz wytwarzanie dpadów w gspdarstwach dmwych. Zalecane dświadczenia i bserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprwadza dświadczenie: a) wykazujące, że pdczas fermentacji drżdże wydzielają dwutlenek węgla, b) sprawdzające wpływ wybraneg czynnika na prces kiełkwania nasin, c) wykazujące rlę składników chemicznych kści, d) sprawdzające gęstść rzmieszczenia receptrów w skórze różnych części ciała, e) sprawdzające becnść skrbi w prduktach spżywczych; 2) dknuje bserwacji: a) mikrskpwych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, rganizmy jednkmórkwe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzweg cebuli, miąższ pmidra, liść mczarki kanadyjskiej, glny, pierwtniaki), b) zmian tętna i ciśnienia krwi pdczas spczynku i wysiłku fizyczneg, c) wykazujących becnść plamki ślepej na siatkówce ka, d) w terenie przedstawicieli psplitych gatunków rślin i zwierząt, e) w terenie bserwacji liczebnści, rzmieszczenia i zagęszczenia wybraneg gatunku rśliny zielnej. Wymagania edukacyjne z bilgii dla klasy I gimnazjum parte na Prgramie nauczania bilgii Puls życia autrstwa Anny Zdziennickiej Dział prgramu I. Bilgia nauka życiu 1. Bilgia jak nauka Pzim wymagań dpuszczający dstateczny dbry bardz dbry Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: kreśla ptrafi krzystać bjaśnia zasadę przedmit z pszczególnych wybrane stpniweg

9 2. Kmórkwa budwa 3. Systematyczny pdział badań bilgii jak nauki pdaje przykłady dziedzin bilgii źródła wiedzy bilgicznej, d czeg służą atlasy i klucze cechy żywych kmórkę jak pdstawwą jednstkę rganizacji życia struktury kmórki rślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii wyciąga wniski dtyczące kmórkwej na pdstawie bserwacji preparatów jednstki klasyfikacji bilgicznej źródeł wiedzy rzróżnia próbę kntrlną i badawczą pdaje pszczególnych rganelli psługuje się mikrskpem wyknuje prste preparaty mikrskpwe, czym zajmuje się systematyka pdaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw dziedziny bilgii psługuje się właściwymi źródłami wiedzy bilgicznej pdczas rzwiązywani a prblemów dróżnia pd mikrskpem, na schemacie, zdjęciu lub p pisie pszczególne składniki kmórki rysuje braz widziany pd mikrskpem rlę pszczególnyc h elementów kmórki budwę różnych kmórek dawne spsby klasyfikacji zasady systemu klasyfikacji bilgicznej kmplikwania się pzimów rganizacji życia wykrzystuje atlasy d rzpznawania psplitych gatunków budwę i rganelli kmórkwych analizuje różnice między pszczególnymi typami kmórek cenia sztuczne i naturalne systemy pdziału uzasadnia ptrzebę klasyfikwania II. Jednść i różnrdnś ć 4. Spsby dżywiania się kreśla, czym jest dżywianie pdstawwe spsby dżywiania się różnice między rganizmami samżywnymi a cudzżywnymi czynniki niezbędne d życia różne strategie dżywiania różnrdnść dżywiania się cudzżywnyc h kreśla różnice w pbieraniu i trawieniu pkarmów u różnych, na czym plega chemsynteza

10 5. Spsby ddychania 6. Spsby rzmnażania się kreśla, czym jest ddychanie, na czym plega wymiana gazwa mitchndriu m jak miejsce, w którym zachdzi utlenianie przedstawia ddychanie tlenwe i fermentację jak prcesy dstarczające energii kreśla, czym jest rzmnażanie wyróżnia rzmnażanie płciwe i bezpłciwe pdaje przykłady płciweg i bezpłciweg rzmnażania się samżywnych i cudzżywnych substraty i prdukty ftsyntezy, na czym plega ftsynteza różne spsby ddychania przykłady ilustrujących różne spsby ddychania rzróżnia wymianę gazwą i ddychanie wewnątrzkmórk we spsby rzmnażania się, na czym plega rzmnażanie bezpłciwe pączkujące drżdże bserwwane pd mikrskpem różnice między rzwjem prstym a złżnym warunki przebiegu ftsyntezy cenia, czy dany rganizm jest samżywny, czy cudzżywny uzasadnia, że ddychanie jest prcesem niezbędnym d życia rdzaje rzmnażania cenia przemiany pkleń typy rzwju zardka stsuje w praktyce wiadmści dtyczące rzmnażania wegetatywneg zależnść między śrdwiskiem życia a budwą narządów wymiany gazwej ddychanie tlenwe i beztlenwe fermentacji zapisuje słwnie równanie reakcji ddychania tlenweg między spsbem zapłdnienia a śrdwiskiem życia cenia samzapłdnien ia III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankwe 7. Bakterie a wirusy miejsca występwania bakterii i wirusów i pdaje nazwy frm mrflgiczny pdaje charakterystyczn e cechy bakterii i wirusów cechy, którymi wirusy różnią się d wybrane czynnści życiwe bakterii chrby bakteryjne i wiruswe cenia bakterii i wirusów kreśla warunki twrzenia się przetrwalników cenia rlę bakterii jak

11 8. Prtisty ch bakterii widcznych na preparacie mikrskpw ym lub pdaje przykłady bakterii i wirusów kreśla bakterii w przyrdzie i gspdarce rysuje kształty bakterii bserwwany ch pd mikrskpem symbintów i destruentów 9. Glny przedstawiciele trzech królestw 10. Grzyby i prsty miejsca występwania prtistów grupy należących d prtistów śrdwisk życia glnów pdaje przykłady należących d glnów pdaje przykłady grzybów i prstów budwę grzybów pleśniaka białeg w brazie mikrskpw ym spsby rzmnażania się grzybów czynnści życiwe pszczególnych grup prtistów wspólne cechy zaliczanych d glnów glnów w przyrdzie i gspdarce czynnści życiwe grzybów pdaje przykłady znaczenia grzybów w przyrdzie i gspdarce prsty jak rganizmy zbudwane z grzybni i glnu, c t jest grzybica pszczególne grupy prtistów chrbtwórc ze prtistów, że glny t grupa eklgiczna, d której należą przedstawiciel e trzech królestw wybrane czynnści życiwe glnów budwę grzybów wcnikwyc h spsby rzmnażania się grzybów analizuje grzybów w przyrdzie i gspdarce wyknuje i pisuje czynnści życiwe pszczególnych grup prtistów chrby wywływane przez prtisty pd mikrskpem, rysuje i pisuje budwę przedstawicieli prtistów analizuje wpływ zakwitów glnów na inne rganizmy w śrdwisku cenia glnów w przyrdzie i gspdarce zależnść między głębkścią a występwanie m kreślnych grup glnów mikryzy dla grzyba i rśliny kreśla pszczególnych kmpnentów w budwie plechy prstu prpnuje spsób badania czystści

12 IV. Świat rślin 11. Tkanki rślinne 12. Budwa i krzenia 13. Budwa i łdygi 14. Liść wytwórnia pkarmu 15. Mszaki 16. Paprtniki prsty wśród innych, czym jest tkanka pdaje przykłady tkanek rślinnych na kmórki twrzące tkankę pdstawwe krzenia systemy krzeniwe łdygi pdaje nazwy elementów zewnętrznej łdygi liści elementy liścia liście pjedyncze i złżne dknuje pdziału tkanek rślinnych na twórcze i stałe cechy pszczególnych tkanek rślinnych wskazanych tkanek mdyfikacje krzeni budwę zewnętrzną krzenia pd mikrskpem tkanki budujące krzeń tkanki budujące łdygę rzróżnia rdzaje łdyg różne mdyfikacje liści na preparacie mikrskpwym tkanki budujące liść rzróżnia typy ulistnienia łdygi mszaki wśród innych rślin mszaków w rysunek wskazanych grzybów budwę, rzmieszczeni e i pszczególnyc h tkanek rślinnych wyknuje preparat ze skórki cebuli i rzpznaje w nim tkankę krywającą analizuje budwę wewnętrzną krzenia jak funkcjnalnej całści przyrst na długść rysuje różne systemy krzeniwe rysuje schematycznie przekrój pprzeczny i pdłużny łdygi rdzaje unerwienia liści pszczególnyc h mdyfikacji liści pwietrza, znając wrażliwść prstów na zanieczyszczeni a i pdaje nazwy różnych frm mrflgicznyc h prstów wskazanej tkanki z jej funkcją i rysuje tkanki widczne na przekrjach rganów rślinnych spsób pbierania wdy przez rślinę prjektuje dświadczenie świadczące przewdzeniu wdy z krzenia d łdygi mdyfikacje krzeni analizuje zmdyfikwany ch łdyg z ich funkcjami analizuje pszczególnych elementów anatmicznej liścia rysuje różne typy ulistnienia

13 17. Rśliny nagnasienne 18. Rśliny krytnasienne miejsca występwania mszaków pdaje nazwy rganów mszaków miejsca występwania paprtników rgany paprci paprtniki wśród innych rślin miejsca występwania rślin nagnasiennyc h rśliny nagnasienne wśród innych rślin miejsca występwania rślin krytnasienn ych pdaje nazwy elementów kwiatu rzróżnia kwiat i kwiatstan rśliny krytnasienn e wśród innych rślin przyrdzie i gspdarce rlę pszczególnych rganów paprtników przystswania rślin nagnasiennych d warunków życia rślin nagnasiennych w przyrdzie i gspdarce spsby rzsiewania nasin i wców rzróżnia wce pjedyncze i złżne rślin krytnasiennych w przyrdzie i gspdarce analizuje cykl rzwjwy mszaków rysuje mech i pdpisuje jeg rgany analizuje cykl rzwjwy paprci skrzypy, widłaki i paprcie analizuje cykl rzwjwy ssny rdzime gatunki nagnasiennyc h kreśla, z jakieg gatunku drzewa lub krzewu pchdzi wskazana szyszka pszczególnyc h elementów kwiatu analizuje cykl rzwjwy rślin krytnasienn ych cenia rślin krytnasienn ych w przyrdzie i gspdarce łdygi, dlaczeg mszaki są najprstszymi rślinami lądwymi za pmcą atlasów 5 gatunków rdzimych paprtników dwdzi związku rślin nagnasiennych ze śrdwiskiem ich życia kwiatu ze spsbem zapylania spsby rzsiewania nasin i wców, wykazując z ich budwą 5 gatunków drzew krytnasienny ch występujących w Plsce V. Świat 19. Tkanki, kreśla rdzaje

14 bezkręgwcó w zwierzęce 20. Gąbki i parzydełkwce 21. Płazińce i nicienie 22. Pierścienice 23. Stawngi 24. Mięczaki czym jest tkanka pdstawwe rdzaje tkanek zwierzęcych, c t są gąbki pdaje miejsca występwania gąbek i parzydełkw ców charakterystyc zne cechy gąbek i parzydełkw ców charakterystyc zne cechy płazińców i nicieni na płazińce i nicienie tasiemce i glisty jak pasżyty pkarmweg drgi zakażenia pasżytniczy mi płazińcami i nicieniami, w jaki spsób mżna ustrzec się przez zakażaniem pasżytniczy mi płazińcami i nicieniami najważniejsze pszczególnych tkanek zwierzęcych rdzaje tkanki łącznej pdaje rzmieszczenie przykładwych tkanek zwierzęcych w rganizmie gąbek i parzydełkwcó w w przyrdzie na elementy tasiemca charakterystyczn e cechy pierścienic budwę pszczególnyc h tkanek zwierzęcych rysuje schemat kmórki nerwwej i pisuje pszczególne elementy jej pd mikrskpem lub na rdzaje tkanek wskazane czynnści życiwe gąbek i parzydełkw ców mechanizm ruchu parzydełkwc ów dwdzi, że tasiemce są przystswane d pasżytniczeg trybu życia różnice między płazińcami a nicieniami wskazane czynnści życiwe płazińców i nicieni tkanki nabłnkwej rlę pszczególnych składników mrftycznych krwi gąbek i parzydełkwcó w ze śrdwiskiem ich życia spsób działania parzydełka symetrię ciała płazińców dwdzi, że pierścienice są bardziej rzwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie prjektuje dświadczenie wykazujące

15 VI. Świat kręgwców 25. Prównanie bezkręgwców i kręgwców pierścienice wśród innych zwierząt stawngi wśród innych zwierząt na przebrażenie zupełne i niezupełne wadów ślimaki, małże i głwngi wśród innych zwierząt charakterystyc zne cechy mięczaków kreśla pkrycie ciała bezkręgwcó w i kręgwców pdaje nazwy elementów szkieletu kręgwców charakterystyczn e cechy skrupiaków, wadów i pajęczaków części ciała ślimaków, małży i głwngów narządy ddechwe mięczaków małże jak rganizmy prdukujące perły szkieletu bezkręgwców pdaje przykłady szkieletów bezkręgwców elementy bezkręgwców i kręgwców układ krwinśny pierścienic wskazane czynnści życiwe pierścienic pijawki z pasżytniczy m trybem jej życia wskazane czynnści życiwe stawngów dwdzi, że wady są przystswane d życia w śrdwisku lądwym wskazane czynnści życiwe mięczaków zasady funkcjnwan ia twarteg krwinśneg budwę ślimaków, małży i głwngów pszczególne elementy szkieletu kręgwców układ krwinśny bezkręgwcó w i kręgwców dżdżwnic w użyźnianiu gleby dwdzi istnienia związku między śrdwiskiem życia a narządami wymiany gazwej mięczaków ze śrdwiskiem ich życia spsby pruszania się pszczególnych grup mięczaków budwę bezkręgwców i kręgwców

16 26. Ryby kręgwce wdne 27. Płazy zwierzęta dwuśrdwisk we 28. Świat gadów 29. Ptaki kręgwce latające 30. Świat ssaków ryby pdaje nazwy płetw ryby skrzela jak narządy wymiany gazwej kreśla śrdwiska życia płazów płazy stadia rzwjwe żaby pdaje p dwa przykłady płazów gniastych i bezgnwy ch kreśla śrdwisk życia gadów gady pdaje cztery przykłady gadów występujących w Plsce ptaki ptaki różnych śrdwisk rdzaje piór przystswania ryb d życia w wdzie kreśla rdzaj zapłdnienia u ryb przystswania płazów d życia w wdzie i na lądzie, na czym plega hibernacja cykl rzwjwy żaby przystswania gadów d życia na lądzie błn płdwych w rzwju gadów narządy zmysłów gadów przystswania ptaków d ltu różnice pmiędzy gniazdwnikami i zagniazdwnika mi raz pdaje ich przykłady wybrane czynnści życiwe ryb kreśla charakterystyc zne cechy rzmnażania ryb przyczyny wędrówek ryb przedstawiciel i ryb i wskazuje ich cechy wybrane czynnści życiwe płazów płazy gniaste i bezgnwe przedstawiciel i płazów i wskazuje ich specyficzne cechy wybrane czynnści życiwe gadów pszczególnyc h błn płdwych przedstawiciel i gadów i wskazuje ich specyficzne cechy wymianę gazwą u ryb układ krwinśny ryby i dżdżwnicy trybu życia płazów z ich zmiennciepln ścią płazów ze śrdwiskami ich życia analizuje pkrycie ciała gadów w aspekcie chrny przed utratą wdy gadów ze śrdwiskiem ich życia między spsbem rzmnażania i typem rzwju a śrdwiskiem życia gadów pszczególne elementy jaja między przebiegiem

17 I. Organi zm człwie ka. Skóra pwłk a rgani zmu 100% OCENA CELUJĄCA ptaków elementy jaja kniecznść migracji ptaków charakterystyc zne cechy ssaków pdaje przykłady siedlisk zajmwanych przez ssaki rzróżnia ssaki wśród innych zwierząt rzróżnia ssaki wdne i lądwe narządy zmysłów ssaków rlę gruczłów ptwych i włsów w termregulacji pdaje przykłady gatunków ssaków rzróżnia uzębienie drapieżnika i rślinżercy przystswania ssaków d zajmwania różnych siedlisk kreśla śrdwisk życia ptaka na pdstawie jeg kńczyn kreśla rdzaj pbieraneg przez ptaka pkarmu na pdstawie jeg dziba wybrane czynnści życiwe ptaków przedstawiciel i ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy skóry zalety pęcherzykwe j płuc budwę ssaków wdnych i lądwych cenia ssaków w życiu i gspdarce wymiany gazwej u ptaków a ich przystswanie m d ltu prjektuje dświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry między funkcjnwanie m pszczególnych narządów zmysłów a trybem życia Wymagania edukacyjne z bilgii dla klasy II gimnazjum parte na Prgramie nauczania bilgii Puls życia autrstwa Anny Zdziennickiej Dzi ał L p. 1. Organizm jak funkcjnalna całść Pzim wymagań dpuszczający dstateczny dbry Uczeń: dziedziny bilgii Uczeń: klasyfikuje d królestwa Uczeń: cechy różniące d bardz dbry Uczeń: hierarchiczną budwę

18 II. Aparat ruchu zajmujące się budwą i funkcjnwaniem kmórkę jak element budulcwy ciała wylicza układy narządów zwierząt pdstawwe pszczególn ych układów innych zwierząt, na czym plega hmestaza rganizmu, na pdstawie dtychczas wych wiadmści, współzależn ść pszczególny ch układów w rganizmie 2. Budwa i skóry pdstawwe skóry wytwry naskórka pdaje skóry i warstwy pdskórnej wylicza warstwy skóry na knkretnych przykładach zależnść funkcji skóry d jej pszczególnych wytwrów naskórka planuje dświadczeni e wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu 3. Higiena i chrby skóry chrby skóry pdaje przykłady dlegliwści skóry zasady pielęgnacji skóry młdzieńczej kniecznść dbania skórę klasyfikuje rdzaje parzeń i dmrżeń zasady udzielania pierwszej pmcy w przypadku parzeń bjawy dlegliwści skóry, czym są alergie skórne prpnuje śrdki d pielęgnacji skóry młdzieńczej cenia wpływ prmieni słnecznych na skórę demnstruje zasady udzielania pierwszej pmcy w przypadku parzeń 4. Budwa szkieletu elementy bierneg i czynneg aparatu ruchu pdaje nazwy wskazanych elementów szkieletu na schemacie, rysunku, mdelu szkielet siwy, bręczy i kńczyn różne kształty kści spsób działania bierneg i czynneg aparatu ruchu różnice w budwie kści długiej i płaskiej kści różnych kształtach 5. Budwa i rla szkieletu siweg wylicza elementy szkieletu siweg elementy na mdelu lub mózgi kści budujące szkielet siwy szkieletu rlę chrząstek w budwie klatki piersiwej

19 budujące klatkę piersiwą pdaje nazwy dcinków kręgsłupa trzewiczasz kę narządy chrnine przez klatkę piersiwą na schemacie, rysunku, mdelu elementy szkieletu siweg siweg czaszki z pełninymi przez nią funkcjami dcinków kręgsłupa z pełniną przez nie funkcją 6. Szkielet kńczyn raz ich bręczy elementy bręczy barkwej i miednicznej na mdelu lub schemacie kści kńczyn górnej i dlnej rdzaje płączeń kści budwę stawu rdzaje stawów dróżnia staw zawiaswy d kulisteg kści twrzące bręcze barkwą i miedniczną budwę kńczyny górnej i dlnej płączenia kści z funkcją kńczyny dlnej bręczy miednicznej z pełniną przez nią funkcją stawu z zakresem ruchu kńczyny 7. Kści elementy składwe szkieletu budwę fizyczną kści miejsce występwania szpiku kstneg dświadczen ie wykazujące skład chemiczny kści zmiany zachdzące w układzie kstnym wraz z wiekiem składników chemicznych w budwie kści rlę szpiku kstneg planuje dświadczeni e wykazujące skład chemiczny kści 8. Budwa i mięśni na najważniejsze mięśnie szkieletwe przy pmcy nauczyciela rdzaje tkanki mięśniwej kreśla wskazanych mięśni szkieletwyc h budwę tkanki mięśniwej wyknuje mięśnie szkieletwe wskazane na czynnści mięśni wskazanych na schemacie pd mikrskpem z funkcją tkanki mięśniwej uzasadnia kniecznść regularnych ćwiczeń gimnastyczn

20 III. Układ pkarmwy płżenie tkanki mięśniwej gładkiej i pprzecznie prążkwanej szkieletwej pdaje warunki niezbędne d prawidłweg funkcjnwania mięśni rysunek tkanki mięśniwej spd mikrskpu na czym plega antagnistyc zne działanie mięśni przedstawia negatywny wpływ śrdków dpingującyc h na zdrwie różne rdzaje tkanki mięśniwej warunki prawidłwej pracy mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien ych 9. Chrby aparatu ruchu 10. Pkarm budulec i źródł energii naturalne krzywizny kręgsłupa przyczyny pwstawania wad pstawy przewiduje skutki przyjmwania nieprawidłwej pstawy ciała chrby aparatu ruchu pdstawwe składniki pkarmwe prdukty spżywcze zawierające białk pdaje źródła węglwdanów wylicza pkarmy zawierające tłuszcze na wady pstawy ślad stpy z płaskstpie m urazy kńczyn zasady udzielania pierwszej pmcy w przypadku urazów kńczyn klasyfikuje składniki dżywcze na budulcwe i energetyczne kreśla aminkwasy jak cząsteczki budulcwe białek naturalne krzywizny kręgsłupa przyczyny wad pstawy spsby zapbiegania defrmacjm szkieletu kreśla czynniki wpływające na prawidłwy rzwój muskulatury ciała przyczyny chrób aparatu ruchu przyczyny zmian zachdzących w układzie kstnym na skutek steprzy rlę składników pkarmwych w rganizmie kreśla błnnika w prawidłwym funkcjnwaniu pkarmweg uzasadnia kniecznść systematyczneg spżywania wców i warzyw wyszukuje infrmacje dtyczące zapbiegania płaskstpiu kniecznść rehabilitacji p urazach planuje i demnstruje udzielanie pierwszej pmcy w przypadku urazów kńczyn między spżywaniem prduktów białkwych a wzrstem ciała wartść energetyczną węglwdan ów i tłuszczów skutki nadmierneg

21 pkarmy pełnwartściw e i niepełnwartści we rlę tłuszczów w rganizmie najważniejsze pierwiastki budujące ciała spżywania tłuszczów kluczwą rlę węgla dla istnienia życia identyfikuje pdstawwe składniki pkarmwe z pdstawwy mi grupami związków chemicznych występującyc h w rganizmach 11. Witaminy, sle mineralne, wda rlę trzech witamin rzpuszczalnych w wdzie i dwóch rzpuszczalnych w tłuszczach pdaje rlę dwóch makrelementów p trzy makrelementy i mikrelementy rzróżnia witaminy rzpuszczaln e w wdzie i w tłuszczach rla wdy w rganizmie rdzaje witamin przedstawia rlę i skutki niedbru witamin A, C, B6, B12, kwasu fliweg, D przedstawia rlę i skutki niedbru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) makrelementów i mikrelementów w rganizmie analizuje skutki niedbru witamin, makrelemen tów i mikrelemen tów rlę aminkwasó w egzgennych w rganizmie 12. Budwa i rla pkarmweg, na czym plega trawienie rdzaje zębów u pdaje wątrby i trzustki pdaje nazwy prcesów zachdzących w pszczególnych dcinkach przewdu pkarmweg rlę pszczególn ych rdzajów zębów dcinki przewdu pkarmweg na planszy lub mdelu wątrbę i trzustkę na schemacie lkalizuje wątrbę i trzustkę na własnym ciele zęby pszczególnych dcinków przewdu pkarmweg lkalizuje dcinki przewdu pkarmweg, wskazując dpwiednie miejsca na pwierzchni ciała prcesu trawienia rlę pszczególny ch dcinków przewdu pkarmweg prcesy trawienia we wszystkich dcinkach przewdu pkarmweg

22 IV. Układ krążenia 13. Higiena i chrby pkarmweg czynniki, d których zależy rdzaj diety kreśla zasady zdrweg żywienia chrby pkarmweg grupy pkarmów na piramidzie żywieniwej przewiduje skutki złeg dżywiania się, dlaczeg należy stswać dietę zróżnicwaną i dstswaną d ptrzeb rganizmu (wiek, stan zdrwia, tryb życia, aktywnść fizyczna, pra rku itp.) kreśla przyczyny chrób pkarmweg zasady udzielania pierwszej pmcy w przypadku zakrztuszeni a bjaśnia pjęcie wartść energetyczna pkarmu zależnść między dietą a czynnikami, które ją warunkują chrby pkarmweg zależnść między higieną dżywiania się a prfilaktyką chrób pkarmweg przygtwuje wystąpienie na temat chrób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii demnstruje i kmentuje udzielanie pierwszej pmcy w przypadku zakrztuszenia 14. Budwa i krwi pdaje nazwy elementów mrftycznych krwi grupy krwi wylicza składniki birące udział w krzepnięciu krwi krwi uniwersalneg dawcę i bircę przedstawia spłeczne krwidawstwa krwi elementy mrftyczne krwi rlę hemglbiny zasady transfuzji krwi mechanizm krzepnięcia krwi elementy mrftyczne krwi na pdstawie bserwacji mikrskpw ej 15. Krwibiegi narządy, w których przemieszcza się krew wybraneg naczynia krwinśneg krwibieg mały i duży cel krwi płynącej pszczególne naczynia krwinśne na

23 na mały i duży bieg krwi budwę i żył, tętnic i naczyń włswatych zastawek żylnych w małym i dużym krwibiegu naczyń krwinśnyc h z pełninymi przez nie funkcjami 16. Budwa i działanie serca na sbie płżenie serca elementy serca elementy serca i naczynia krwinśneg na schemacie ( z pdręcznika), czym jest puls mechanizm pracy serca fazy pracy serca mierzy kledze puls pdaje prawidłwe ciśnienie krwi u zdrweg rlę zastawek w funkcjnwa niu serca wartści ciśnienia skurczweg i rzkurczwe g 17. Chrby i higiena krwinśneg chrby krwinśneg pierwszą pmc w wypadku krwawień i krwtków dczytuje wyniki badania labratryjne g czynniki wpływające krzystnie na funkcjnwa nie krwinśneg przedstawia aktywnści fizycznej i prawidłwej diety dla właściweg funkcjnwa nia krążenia analizuje przyczyny chrób krwinśneg bjawy krwtku żylneg i tętniczeg przygtwuje prtfli na temat chrób krwinśneg demnstruje pierwszą pmc w przypadku krwtków przygtwuje wywiad z pracwnikie m służby zdrwia na temat chrób krwinśneg 18. Układ limfatyczny cechy limfatyczneg narządy limfatyczneg budwę limfatyczneg rlę węzłów chłnnych rlę limfatyczneg rlę śledziny, grasicy i migdałków układ limfatyczny i krwinśny

24 V. Układ ddechwy 19. Odprnść rganizmu elementy dprnściweg definiuje szczepinkę i surwicę jak czynniki dpwiadające za dprnść nabytą wyróżnia dprnść swistą i nieswistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną, że AIDS jest chrbą wywłaną przez HIV, na czym plega transplantacj a narządów pdaje przykłady narządów, które mżna przeszczepia ć rlę elementów dprnściweg rdzaje dprnści spsób działania HIV mechanizm działania dprnści swistej rdzaje leukcytów dróżnia działanie szczepinki d surwicy przedstawia przeszczepó w raz zgdy na transplantacj ę narządów p śmierci 20. Budwa i rla ddechweg dcinki ddechweg definiuje płuca jak miejsce wymiany gazwej elementów ddechweg rlę nagłśni wyróżnia drgi ddechwe i narządy wymiany gazwej elementów ddechweg z pełninymi funkcjami dróżnia głśnię i nagłśnię demnstruje mechanizm mdulacji głsu 21. Mechanizm wymiany gazwej 22. Oddychanie wewnątrzkmór kwe narządy birące udział w prcesie wentylacji demnstruje na sbie mechanizm wdechu i wydechu definiuje mitchndrium jak miejsce ddychania różnice w ruchach klatki piersiwej i przepny pdczas wdechu i wydechu przedstawia rlę krwi w transprcie gazów ddechwyc h blicza ilść wdechów i wydechów przed i p wysiłku zapisuje słwnie równanie reakcji wyróżnia mechanizm wentylacji i ddychania kmórkweg zależnść między ilścią ddechów a wysiłkiem dyfuzję O2 i CO2 zachdzącą w pęcherzykach płucnych kreśla ddychania wewnątrzkmórk weg interpretuje wyniki dświadczeni a na wykrywanie CO 2 w pwietrzu wydychanym analizuje prces wymiany gazwej w płucach i tkankach zależnść między ilścią

25 VI. Układ wydalniczy 23. Higiena i chrby ddechweg wewnątrzkmórk weg ATP jak nśnik energii definiuje kichanie i kaszel jak reakcje brnne rganizmu kilka chrób ddechweg chemicznej ilustrujące utlenianie glukzy zawartść gazów w pwietrzu wdychanym i wydychanym źródła infekcji górnych i dlnych dróg ddechweg kreśla spsby zapbiegania chrbm ddechweg przyczyny astmy zasady pstępwani a w przypadku utraty ddechu zapisuje utlenianie glukzy równaniem reakcji chemicznej rlę ATP w prcesie utleniania bilgiczneg pdaje bjawy wybranych chrób ddechweg między wdychaniem pwietrza przez ns a prfilaktyką chrób ddechweg mitchndrió w a zaptrzebw aniem narządów na energię przedstawia graficznie zawartść gazów w pwietrzu wdychanym i wydychanym zależnść między skażeniem śrdwiska a zachrwaln ścią na astmę demnstruje zasady udzielania pierwszej pmcy w przypadku zatrzymania ddechu 24. Budwa i działanie wydalniczeg przykłady substancji, które są wydalane przez rganizm miejsce pwstawania mczu pierwtneg na mdelu lub pjęcia wydalanie i defekacja drgi wydalania zbędnych prduktów przemiany materii wydalanie i defekację na pdstawie prces pwstawania mczu na mdelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę rlę wydalniczeg w utrzymaniu hmestazy rganizmu 25. Higiena wydalniczeg chrby wydalniczeg kreśla dzienne zaptrzebwanie rganizmu uzasadnia kniecznść regularneg próżniania pęcherza mczweg przyczyny chrób wydalniczeg uzasadnia kniecznść picia dużych ilści wdy pdczas leczenia

26 VII. Regulacja nerww-hrmnalna na wdę na przebieg dializy schrzeń nerek cenia rlę dializy w ratwaniu życia 26. Układ hrmnalny gruczły dkrewne i wydzielane przez nie hrmny na płżenie najważniejszych gruczłów dkrewnych klasyfikuje gruczły na wydzielania zewnętrzneg i wewnętrzneg pjęcie gruczł dkrewny, czym są hrmny kreśla cechy hrmnów przyprządkwuj e nazwy gruczłów d wytwarzanych przez nie hrmnów przedstawia bilgiczną rlę: hrmnu wzrstu, tyrksyny, insuliny, adrenaliny, teststernu, estrgenów swisteg działania hrmnów 27. Działanie hrmnalneg skutki nadmiaru i niedbru hrmnu wzrstu pjęcie równwaga hrmnalna pdaje przyczyny cukrzycy antagnistyczne działanie hrmnów insuliny i glukagnu interpretuje skutki nadmiaru i niedbru hrmnów uzasadnia niedbru insuliny z cukrzycą 28. Budwa i rla elementy śrdkweg i bwdweg na śrdkwy i bwdwy układ nerwwy elementy kmórki nerwwej przebieg bdźca na neurnu wyróżnia smatyczny i autnmiczn y układ nerwwy działanie i hrmnalneg kmórki nerwwej z pełniną funkcją działanie śrdkweg i bwdweg tłumaczy rlę regulacji nerwwhrmnalnej w utrzymaniu hmestazy spsób działania synapsy charakteryzuj e smatyczneg i autnmiczn eg współczulnej i przywspółcz ulnej części autnmiczn eg

27 29. Ośrdkwy układ nerwwy na najważniejsze elementy mózgwia mózgwie i rdzeń kręgwy jak narządy śrdkweg kreśla mózgwie jak jednstkę nadrzędną w stsunku d pzstałych części elementy rdzenia kręgweg na budwę rdzenia kręgweg bjaśnia na budwę mózgwia uzasadnia nadrzędną funkcję mózgwia w stsunku d pzstałych części 30. Obwdwy układ nerwwy. Odruchy rdzaje nerwów bwdwych pdaje p trzy przykłady druchów warunkwych i bezwarunkwych wyróżnia włókna czuciwe i ruchwe na drgę impulsu w łuku druchwym dróżnia druchy warunkwe i bezwarunk we różnice między druchem warunkwym a bezwarunkwym druchy warunkwe i bezwarunkwe przedstawia graficznie drgę impulsu w łuku druchwym dwdzi znaczenia druchów w życiu przedstawia rlę druchów warunkwyc h w uczeniu się 31. Chrby i higiena czynniki pwdujące stres pdaje przykłady trzech chrób spwdwanych stresem spsby radzenia sbie ze stresem przykłady chrób przyprządk wuje chrbm charakterysty czne bjawy ddatni i ujemny wpływ stresu na funkcjnwanie rganizmu przyczyny nerwic cechy depresji analizuje przyczyny chrób analizuje pmiędzy prawidłwy m wysypianiem się a funkcjnwa niem rganizmu. W szczególnśc i mawia wpływ snu na prcesy uczenia się i zapamiętywa nia raz na

28 VIII. Narządy zmysłów dprnść rganizmu 32. Budwa i działanie narządu wzrku 33. Uch narząd słuchu i równwagi zmysłów w życiu rzróżnia w narządzie wzrku aparat chrnny i gałkę czną elementy stanwiące aparat chrnny ka na elementy ka elementów ka na elementy ucha pszczególnych dcinków ucha elementów aparatu chrnneg ka pjęcie akmdacja adaptacji ka wyróżnia uch zewnętrzne, śrdkwe i wewnętrzne płżenie narządu równwagi kreśla aparatu chrnneg i gałki cznej elementów ka z pełninymi przez nie funkcjami drgę światła w ku lkalizację receptrów wzrku ilustruje za pmcą prsteg rysunku drgę światła w ku pszczególnych elementów ucha ucha zewnętrzneg, śrdkweg i wewnętrzneg pwstawanie brazu na siatkówce planuje dświadczeni e wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła mechanizm dbierania i rzpznawan ia dźwięków lkalizację receptrów słuchu i równwagi zasadę działania narządu równwagi 34. Higiena ka i ucha wady wzrku przyczyny pwstawania wad wzrku zasady higieny czu chrby czu i uszu krótkwzrc znść i dalekwzrc znść na definiuje hałas jak czynnik pwdujący głuchtę wady wzrku, na czym plega daltnizm i astygmatyzm chrby czu spsób krygwania wad wzrku rzróżnia rdzaje sczewek krygujących wady wzrku analizuje, w jaki spsób nadmierny hałas mże spwdwać uszkdzenie słuchu 35. Zmysł pwnienia, smaku i dtyku przedstawia rlę zmysłu smaku, pwnienia i dtyku rzmieszczenie receptrów dtyku, smaku i pwnienia kubki smakwe jak właściwy narząd smaku miejsce płżenia kubków smakwych uzasadnia, że skóra jest narządem dtyku analizuje wlnych zakńczeń nerwwych

29 IX. Rzmnażanie i rzwój pdstawwe smaki wylicza bdźce dbierane przez skórę w skórze 36. Męski układ rzrdczy męskie narządy rzrdcze i ich męskie cechy płciwe na narządy męskieg rzrdczeg rysuje schematyczn ie i pisuje plemnika prces pwstawania nasienia kreśla funkcję teststernu męskie pierwsz-, drugi trzecirzędwe cechy płciwe uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską zależnść między prdukcją hrmnów płciwych a zmianami zachdzącym i w ciele mężczyzny 37. Żeński układ rzrdczy wewnętrzne narządy rzrdcze na wewnętrzne narządy żeńskieg rzrdczeg wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciwe żeńskieg rzrdczeg żeńskie pierwsz-, drugi trzecirzędwe cechy płciwe wewnętrznych narządów rzrdczych twrzy w dwlnej frmie prezentację na temat djrzewania kmórki jajwej z pełniną przez nią funkcją 38. Funkcjnwanie żeńskieg rzrdczeg żeńskie hrmny płciwe klejne fazy cyklu miesiączkweg w cyklu miesiączkw ym dni płdne i niepłdne definiuje jajnik jak miejsce pwstawania kmórki jajwej interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkweg zmiany hrmnalne i zmiany w macicy zachdzące w trakcie cyklu miesiączkw ym analizuje rlę ciałka żółteg 39. Higiena rzrdczeg. Planwanie rdziny chrby rzrdczeg naturalne i sztuczne metdy planwania rdziny kntakty płciwe jak ptencjalne źródł zakażenia rzrdczeg kniecznść regularnych wizyt u gineklga przyprządkwuj e chrbm ich zachwania mgące prwadzić d zakażenia HIV cenia naturalne i