Orange Polska S.A. Al. Jerozolimskie Warszawa

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 2014 r. PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Magdalena Gaj DART-SMP /14( ) Orange Polska S.A. Al. Jerozolimskie Warszawa DECYZJA Na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 2 oraz art. 23 ust. 2, w związku z art. 22 ust. 1 oraz art. 206 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 243), zwanej dalej ustawą Prawo telekomunikacyjne lub PT, w związku z art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 267, z późn. zm.), zwanej dalej kpa, I. określam rynek właściwy, jako krajowy rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; II. ustalam, że na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, nie występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej ani przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą; III. stwierdzam, że na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, występuje skuteczna konkurencja; IV. uchylam nałożone decyzją Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (dalej także Prezes UKE ) z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak: DRTD-SMP /06(19) na Orange Polska S.A. z siedzibą w Warszawie (dawniej: Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie) 1 na określonym tą decyzją krajowym rynku świadczenia usługi krajowych 1 W dalszej części niniejszej decyzji zamiennie stosowane będą nazwy Orange, Orange Polska S.A., OPL oraz określenie Spółka na określenie Orange Polska S.A., w tym także działającej jeszcze pod nazwą Telekomunikacja Polska S.A. 1

2 połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, tj. na tym samym rynku co rynek, o którym mowa w pkt I sentencji niniejszej decyzji, następujące obowiązki regulacyjne: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieustalaniu zawyżonych cen w zakresie świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieutrudnianiu innym przedsiębiorcom wejścia na detaliczny rynek usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia na rynku usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niestosowaniu nieuzasadnionych preferencji dla określonych użytkowników, z wyłączeniem wyjątków przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne; 5. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niezobowiązywaniu użytkownika końcowego do korzystania z usług, które są dla niego zbędne; 6. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 3 lit. a-b ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: a. prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją, b. prowadzeniu kalkulacji kosztów usług poprzez zastosowanie metody opartej na zorientowanym przyszłościowo w pełni alokowanym koszcie (FL-FDC), zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów; 7. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przedstawianiu do zatwierdzenia przez Prezesa UKE cenników i regulaminów świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; V. określam termin uchylenia obowiązków regulacyjnych, o których mowa w pkt IV.1-7, na dzień doręczenia Orange Polska S.A. niniejszej decyzji. VI. Decyzja niniejsza, stosownie do art. 206 ust. 2aa PT w związku z art. 206 ust. 2 pkt 2 PT, podlega natychmiastowemu wykonaniu. VII. Załącznik nr 1 Dane stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi integralną część niniejszej decyzji. 2

3 1. Przebieg postępowania UZASADNIENIE 1. W związku z rozpoczęciem analiz rynków właściwych w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, począwszy od dnia 18 września 2013 r. Prezes UKE zwracał się do operatorów telefonii stacjonarnej o przekazanie niezbędnych informacji do analiz. Do analiz użyto także informacji udostępnianych przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych na oficjalnych stronach internetowych. 2. W dniu 31 grudnia 2013 r. nastąpiło połączenie Spółki z Polską Telefonią Komórkową Centertel sp. z o. o. z siedzibą w Warszawie (zwaną dalej PTK ) oraz Orange Polska sp. z o.o. w trybie art pkt 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.). Jednocześnie, w tym samym dniu, nastąpiła zmiana nazwy Spółki z Telekomunikacja Polska S.A. na Orange Polska S.A. 3. Pismem z dnia 28 lutego 2014 r. Prezes UKE zawiadomił Orange Polska S.A. o wszczęciu postępowania w sprawie: a. określenia rynku właściwego, zgodnie z prawem konkurencji, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, zwanego dalej "rynkiem właściwym", b. ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, c. wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, d. utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. 4. W dniach 4 marca 2014 r. 3 kwietnia 2014 r. Prezes UKE przeprowadził postępowanie konsultacyjne dotyczące projektu decyzji w sprawie określenia rynku właściwego jako krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, ustalenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów nie występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej ani przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą oraz stwierdzenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów występuje skuteczna konkurencja, a także uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych decyzją Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak: DRTD-SMP /06(19) i określenia terminu uchylenia tych obowiązków. 3

4 5. W wyniku uwag zgłoszonych na etapie postępowania konsultacyjnego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej Prezes UOKiK ) oraz Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji (dalej KIGEiT ), Prezes UKE podjął decyzję o oparciu analizy przedmiotowego rynku o dane za pełny rok kalendarzowy. 6. W dniu 11 lipca 2014 r. Prezes UKE zwrócił się do przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na przedmiotowym rynku o uzupełnienie danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy o informacje obejmujące cały rok Po przekazaniu przez operatorów danych obejmujących cały rok 2013 r., Prezes UKE przeprowadził ponowną analizę przedmiotowego rynku. 8. Mając na uwadze, iż przeprowadzenie kolejnej analizy przedmiotowego rynku na podstawie art. 21 ust. 1 PT w oparciu o nowe dane wymagało wszczęcia nowego postępowania administracyjnego na podstawie art. 22 ust. 1 PT, Prezes UKE w dniu 20 listopada 2014 r. zawiadomił Orange Polska S.A. o wszczęciu niniejszego postępowania w sprawie: a. określenia rynku właściwego, zgodnie z prawem konkurencji, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, b. ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, c. wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, d. utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. 9. Pismem z dnia 26 listopada 2014 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa UOKIK o rozpoczęciu postępowania konsultacyjnego dotyczącego projektu przedmiotowej decyzji. Biorąc pod uwagę ustalony stan faktyczny Prezes UKE zważył, co następuje. Zgodnie z art. 206 ust. 1 PT postępowanie przed Prezesem UKE toczy się na podstawie kpa ze zmianami wynikającymi z PT oraz ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r. nr 106 poz. 675, z późn. zm.). Zgodnie z art. 21 ust. 1 PT Prezes UKE przeprowadza analizę rynku w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Zgodnie z art. 22 ust. 1 PT po przeprowadzeniu analizy, o której mowa w art. 21 ust. 1 PT, Prezes UKE przeprowadza postępowanie w celu: 1) określenia rynku właściwego, zgodnie z prawem konkurencji, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu Zalecenie Komisji 4

5 w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante i Wytyczne Komisji w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej, w ich aktualnym brzmieniu, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, 2) ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, 3) wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, 4) utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. Przepis art. 22 ust. 2 PT stanowi natomiast, że przez obowiązek regulacyjny rozumie się obowiązek, o którym mowa w art. 34, art , art. 42, art. 44, art. 44b, art. 45, art. 46 lub art. 72 ust. 3 PT. Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 2 lit. a - c PT, jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w art. 22 ust. 1 PT, Prezes UKE ustali, że na danym rynku właściwym nie występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, Prezes UKE wydaje decyzję, w której określa rynek właściwy w sposób określony w art. 22 ust. 1 pkt 1 PT tj. zgodnie z prawem konkurencji, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu Zalecenie Komisji w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante i Wytyczne Komisji w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej, w ich aktualnym brzmieniu, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, stwierdza na tym rynku właściwym występowanie skutecznej konkurencji oraz uchyla nałożone obowiązki regulacyjne, jeżeli na tym samym rynku właściwym występował przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, którzy utracili tę pozycję. Zgodnie z przepisem art. 25a ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycję rynkową, jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei zgodnie z art. 25a ust. 2 PT, Prezes UKE przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym bierze pod uwagę kryteria wymienione w Wytycznych Komisji w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej, w ich aktualnym brzmieniu, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT. Obowiązujące w dniu wydania niniejszej decyzji Wytyczne Komisji, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT to Wytyczne Komisji Europejskiej nr 2002/C 165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Dz. Urz. UE C 165, z dnia 11 lipca 2002 r. str. 6-31), zwane dalej Wytycznymi lub Wytycznymi Komisji. Zgodnie z Wytycznymi Komisji kryteria, z których powinno się korzystać przy wyznaczaniu udziału danego przedsiębiorstwa w rynku, będą zależały od cech rynku właściwego. Ponadto, zgodnie z Wytycznymi Komisji, 5

6 krajowe organy regulacyjne mają zdecydować, które kryteria są najbardziej odpowiednie dla zmierzenia obecności na rynku 2. Do przykładowych kryteriów wymienianych przez Komisję Europejską w Wytycznych, które mogą służyć ocenie zdolności przedsiębiorstwa do zachowania się w znacznym stopniu w sposób niezależny od konkurencji, klientów i konsumentów, należą m.in.: 1) udział przedsiębiorcy w rynku właściwym, 2) całkowita wielkość przedsiębiorstwa, 3) kontrola infrastruktury, która nie jest łatwa do powielenia, 4) przewaga lub wyższość technologiczna, 5) brak lub niska równoważąca siła nabywcza, 6) łatwy, bądź uprzywilejowany dostęp do rynków kapitałowych/zasobów finansowych, 7) zróżnicowanie produktów/usług (np. powiązane produkty lub usługi), 8) korzyści skali, 9) korzyści zakresu, 10) pionowa integracja, 11) dobrze rozwinięta sieć dystrybucji i sprzedaży, 12) brak potencjalnej konkurencji, 13) ograniczenia w dalszym rozwoju. Zgodnie z motywem 79 Wytycznych Komisji źródłem pozycji dominującej może być kombinacja kryteriów wymienionych powyżej 3. Oznacza to, że pozycja dominująca nie musi opierać się na stwierdzeniu łącznego występowania wszystkich kryteriów wymienionych w Wytycznych Komisji. Z kolei kolektywną pozycję znaczącą definiuje art. 25a ust. 3 PT. Stosownie do tego przepisu, dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje kolektywną znaczącą pozycję na rynku właściwym, jeżeli nawet przy braku powiązań organizacyjnych lub innych związków między nimi posiadają na rynku właściwym pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Zgodnie z art. 25a ust. 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, Prezes UKE przy ustalaniu, czy dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje kolektywną znaczącą pozycję na rynku właściwym ocenia cechy rynku właściwego, w szczególności udział przedsiębiorców w rynku oraz jego przejrzystość. Art. 25a ust. 5 PT stanowi przy tym, że jeżeli ocena cech rynku właściwego, o której mowa w art. 25a ust. 4 PT nie wskazuje na brak kolektywnej pozycji znaczącej dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych, dodatkowo stosuje się w szczególności następujące kryteria: 1) niską elastyczność popytu, 2) podobne udziały w rynku, 3) wysokie prawne lub ekonomiczne bariery dostępu do rynku, 2 Motyw 77 Wytycznych Komisji. 3 Wytyczne Komisji (motyw 79): A dominant position can derive from a combination of the above criteria, which taken separately may not necessarily be determinative. 6

7 4) integrację pionową, której towarzyszy zbiorowa odmowa dostaw, 5) brak równoważącej siły nabywczej, 6) brak potencjalnej konkurencji. Jednocześnie, zgodnie z przepisem art. 25a ust. 5 PT, dla ustalenia, czy dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje kolektywną znaczącą pozycję na rynku nie jest wymagane łączne spełnienie przywołanych powyżej kryteriów. Jak wskazują Wytyczne Komisji 4, rynki właściwe, definiowane dla celów regulacji sektorowych będą zawsze oceniane na zasadzie prognozowania, gdyż krajowe organy regulacyjne uwzględnią w swej ocenie przyszły rozwój rynku. Podstawą dla przeprowadzenia analizy rynku powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. Z założenia regulacja ex ante ma doprowadzić do wykreowania konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego i zapobiegać potencjalnym zniekształceniom konkurencji w przyszłości. Stosownie do normy art. 25c pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, decyzje, o których mowa w art. 23 PT wydawane są przez Prezesa UKE po zasięgnięciu opinii Prezesa UOKiK wydanej w formie postanowienia. Natomiast zgodnie z art. 25c pkt 2 PT ww. decyzje ogłasza się na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Ponadto zgodnie z art. 25c pkt 3 PT wspomniane decyzje powinny w jak największym stopniu uwzględniać opinie i wspólne stanowiska przyjmowane przez BEREC (ang. Body of European Regulators for Electronic Communications). 2. Definicja rynku właściwego 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r. nr 50, poz. 331 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, rynek towarów (w tym rzeczy i usług na podstawie art. 4 pkt 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów), które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Jak to już zostało wskazane, rynki właściwe podlegające analizie i regulacji przez Prezesa UKE, stosownie do dyspozycji art. 22 ust. 1 pkt 1 PT określa Prezes UKE, zgodnie z prawem konkurencji, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu Zalecenie Komisji i Wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Obecnie obowiązujące Wytyczne Komisji, którymi zgodnie z art. 22 ust. 1 PT, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak 4 Wytyczne Komisji Sekcja 1.3. (motyw 27): On the other hand, relevant markets defined for the purposes of sector-specific regulation will always be assessed on a forward looking basis, as the NRA will include in its assessment an appreciation of the future development of the market. (...) The starting point for carrying out a market analysis for the purpose of Article 15 of the framework Directive is not the existence of an agreement or concerted practice within the scope of Article 81 EC Treaty, nor a concentration within the scope of the Merger Regulation, nor an alleged abuse of dominance within the scope of Article 82 EC Treaty, but is based on an overall forward-looking assessment of the structure and the functioning of the market under examination. 7

8 zostały one przedstawione przez Komisję w Zaleceniu z dnia 9 października 2014 r., dotyczącym właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (Dz. Urz. UE L 295 z 2014 r. str. 79), zwanym dalej także Zaleceniem 2014, oraz zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (Dz. Urz. UE L 108 z , z późn. zm., str. 7), zwanej dalej dyrektywą ramową. Podkreślić w tym miejscu należy, że rynek właściwy, po analizie którego wydana została niniejsza decyzja, został uregulowany decyzją Prezesa UKE z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak: DRTD-SMP /06(19), a obecnie prowadzone postępowanie stanowi drugi przegląd tego rynku właściwego. Decyzją z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak DRTD-SMP /06(19) Prezes UKE: I. ustalił, że na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów nie występuje skuteczna konkurencja; II. III. wyznaczył Orange Polska S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorę zajmującego pozycję znaczącą na krajowym rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; nałożył na Orange Polska S.A z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne w zakresie świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieustalaniu zawyżonych cen w zakresie świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieutrudnianiu innym przedsiębiorcom wejścia na detaliczny rynek usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia na rynku usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niestosowaniu nieuzasadnionych preferencji dla określonych użytkowników, z wyłączeniem wyjątków przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne; 5. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niezobowiązywaniu użytkownika końcowego do korzystania z usług, które są dla niego zbędne; 6. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 3 lit a-b ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: 8

9 a. prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją; b. prowadzeniu kalkulacji kosztów usług poprzez zastosowanie metody opartej na zorientowanym przyszłościowo w pełni alokowanym koszcie (FL-FDC), zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów; 7. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przedstawianiu do zatwierdzenia przez Prezesa UKE cenników i regulaminów świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów. Zaznaczyć przy tym należy, że wydając decyzję z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak DRTD-SMP /06(19), Prezes UKE działał w oparciu o obowiązujące wówczas Zalecenie Komisji Europejskiej 2003/311/WE z dnia 11 lutego 2003 r., zwane dalej również Zaleceniem 2003 (Dz. Urz. UE L 114 z dnia 8 maja 2003 r., str ). Należy bowiem wskazać, że w obecnie obowiązującym Zaleceniu 2014, Komisja Europejska zmodyfikowała katalog rynków właściwych podlegających regulacji ex ante zawarty uprzednio w Zaleceniu z dnia 17 grudnia 2007 r., dotyczącym właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (Dz. U. L 344/65 z 2007 r.), zwanym dalej także Zaleceniem 2007, które to z kolei zmodyfikowało katalog rynków podlegających regulacji ex ante wymienionych w Zaleceniu Zarówno na gruncie Zalecenia 2007, jak i obecnie obowiązującego Zalecenia 2014, krajowy rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, nie jest uznawany za rynek właściwy podlegający regulacji ex ante. Wspomniane wyżej Zalecenie 2014 wskazuje kryteria, których łączne spełnienie oznacza, że dany rynek podlega regulacji ex ante. Pierwszym kryterium jest obecność wysokich i trwałych barier w dostępie do rynku. Mogą one mieć charakter strukturalny, prawny lub regulacyjny. Drugie kryterium dotyczy efektywnej konkurencji w odpowiednim horyzoncie czasowym i zbadania stopnia tej konkurencji, natomiast trzecie z zawartych w Zaleceniu 2014 kryteriów stanowi, iż samo prawo konkurencji nie jest wystarczające, by usunąć konkretne nieprawidłowości rynkowe. Kryteria te stosuje się łącznie, a więc niespełnienie już jednego z nich oznacza, że rynek nie powinien podlegać regulacji ex ante. Jak wynika z treści motywu 22 Zalecenia 2014 Krajowe organy regulacyjne powinny również przeprowadzać ocenę spełniania wspomnianych trzech kryteriów w odniesieniu do tych rynków wymienionych w załącznikach do zalecenia 2003/311/WE z dnia 11 lutego 2003 r. [Zalecenia 2003], oraz zalecenia 2007/879/WE z dnia 17 grudnia 2007 r. [Zalecenia 2007], które nie są już wymienione w załączniku do niniejszego zalecenia [a zatem m.in. co do krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów], jeśli rynki te są obecnie objęte regulacją w związku z okolicznościami krajowymi, tak aby ocenić, czy w świetle danych okoliczności krajowych rynki te nadal powinny podlegać regulacji ex ante.. Mając na uwadze wskazane zapisy Zalecenia 2014, celem niniejszego postępowania było zweryfikowanie, poprzez przeprowadzenie testu trzech kryteriów i ocenę występowania znaczącej pozycji rynkowej, czy ze względu na występujące obecnie okoliczności krajowe, rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów jest konkurencyjny i czy, w rezultacie, powinien nadal podlegać regulacji ex ante. Negatywna odpowiedź na to pytanie, winna prowadzić do uchylenia obowiązków 9

10 regulacyjnych ciążących na Orange na mocy decyzji Prezesa UKE z dnia 30 sierpnia 2007 r. znak DRTD-SMP /06(19) Rynek produktowy Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek produktów/usług składa się z tych produktów i usług, które są w sposób wystarczający wymienne lub zastępowalne, nie tylko ze względu na ich obiektywne cechy, za pomocą których są one szczególnie dogodne dla zaspokojenia stałych potrzeb nabywców, ze względu na ich ceny lub zamierzony cel użytkowania, lecz również ze względu na warunki konkurencji i/lub struktury podaży i popytu na danym rynku. Produkty lub usługi, które są tylko w małym lub względnym stopniu wymienne ze sobą nawzajem, nie mogą być zaliczane do tego samego rynku. Dlatego też, Prezes UKE powinien rozpocząć proces określania właściwych rynków produktów lub usług poprzez pogrupowanie produktów i usług, z których nabywcy korzystają w tych samych celach, a których to (produktów i usług) funkcjonalność jest postrzegana podobnie. Należy zauważyć, iż usługi telefonii stacjonarnej są standardowo dostarczane w pakietach łączących jednocześnie usługi dostępu i usługi połączeń. Jest to również najczęściej spotykany schemat korzystania z tego rodzaju usług telekomunikacyjnych, gdy użytkownicy końcowi nabywają usługi dostępu i połączeń wychodzących od tego samego operatora. Użytkownicy końcowi mają jednak możliwość korzystania z usług operatorów alternatywnych, jako dostawców usług połączeń wychodzących, przy jednoczesnym korzystaniu z usług innego operatora, zapewniającego im usługi dostępu i połączeń przychodzących. Użytkownicy końcowi mogą w relatywnie łatwy sposób, poprzez selekcję lub preselekcję, wybrać innego dostawcę usług połączeń wychodzących, niż ten, który zapewnia usługę dostępu. Rozdział usług dostępu i połączeń stanowi przy tym główny czynnik utrzymania stosunków konkurencyjnych na rynku połączeń, albowiem operator, który zdecydowałby się podnieść cenę połączeń wychodzących na poziom istotnie przekraczający ceny oferowane przez innych operatorów, ryzykowałby utratą abonentów na korzyść operatorów alternatywnych. Aczkolwiek w ostatnim czasie, wraz z rozwojem przez operatorów alternatywnych sieci opartych o technologię VoIP, selekcja i preselekcja operatora straciły na popularności, to nadal aktualne pozostaje wyróżnienie odrębnych rynków detalicznych dostępu i połączeń. Mając na względzie powyższe, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej. W niniejszej decyzji Prezes UKE dokonał analizy krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów. Zasadność wydzielenia dwóch rynków właściwych ze względu na użytkowników końcowych konsumentów i użytkowników końcowych nie będących konsumentami (klientów instytucjonalnych, biznesowych) zaprezentowano w punkcie Zgodnie z art. 2 pkt 26 ustawy Prawo telekomunikacyjne połączeniem telefonicznym jest połączenie ustanowione za pomocą publicznie dostępnej usługi telefonicznej, pozwalające na dwukierunkową łączność głosową. Publicznie dostępną usługą telefoniczną, zgodnie z art. 2 pkt 30 ustawy Prawo telekomunikacyjne jest natomiast usługa telekomunikacyjna, dostępna dla ogółu użytkowników, dla inicjowania i odbierania, bezpośrednio lub pośrednio, połączeń telefonicznych krajowych lub krajowych i międzynarodowych, za pomocą numeru lub numerów ustalonych w krajowym lub międzynarodowym planie numeracji telefonicznej. Usługa detaliczna połączeń telefonicznych zakłada więc zarówno inicjowanie, jak i odbieranie połączeń telefonicznych. 10

11 W ramach usługi detalicznych połączeń w publicznej sieci stacjonarnej można wyodrębnić połączenia krajowe i międzynarodowe. Połączenia krajowe i międzynarodowe nie są postrzegane jako substytuty zarówno przez użytkowników, jak i przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących te usługi. Z punktu widzenia użytkownika końcowego, korzystanie z połączeń międzynarodowych wiąże się ze znacznie wyższymi kosztami ze względu na wysokie ceny za minutę rozmowy. Zapotrzebowanie na usługi jest też znacznie mniejsze niż w przypadku połączeń krajowych, wobec czego wolumen ruchu jest niewielki. Dla operatorów świadczenie usług połączeń międzynarodowych oznacza znaczne obciążenia finansowe i większe zaangażowanie technologiczne. Tym samym zarówno z punktu widzenia podaży, jak i popytu segment detaliczny połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, będzie dzielił się na rynek połączeń krajowych i rynek połączeń międzynarodowych. Wymieniony ponadto w definicji rynku warunek użycia stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dotyczy jedynie inicjowania połączeń, co oznacza, że połączenia mogą być zakańczane również w ruchomych sieciach telefonicznych. Połączenia krajowe mogą być zakańczane zarówno w stacjonarnej sieci telefonicznej operatora krajowego, jak również w sieci ruchomej. W ramach połączeń krajowych można zatem wyodrębnić następujące podstawowe produkty (usługi), które stanowią części składowe analizowanego rynku właściwego: a) połączenia telefoniczne realizowane (rozpoczynane i zakańczane) bezpośrednio w publicznej sieci stacjonarnej; b) połączenia telefoniczne rozpoczynane w publicznej sieci stacjonarnej i zakańczane w ruchomych publicznych sieci telefonicznych; c) połączenia telefoniczne rozpoczynane w sieciach IP i zakańczane w publicznej sieci stacjonarnej; d) połączenia rozpoczynane w sieciach IP i zakańczane w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Powyższe kategorie połączeń mogą być realizowane w oparciu o różnego typu łącza, m.in. przy użyciu następujących mediów transmisyjnych: - kabli miedzianych, - kabli światłowodowych, - łączy bezprzewodowych. Są to najczęściej wykorzystywane do tego celu technologie, co nie oznacza jednak, iż poszczególni operatorzy nie mogą wykorzystywać innych. Ponadto, Prezes UKE, zgodnie z ustawą Prawo telekomunikacyjne, regulując rynki telekomunikacyjne kieruje się zasadą neutralności technologicznej. Mając powyższe na uwadze można wyróżnić cztery formy dostępu do usług połączeń krajowych, których charakterystykę zamieszczono poniżej Charakterystyka form dostępu do usług połączeń krajowych 1) Dostęp w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej Dostęp do usług głosowych w stałej lokalizacji realizowany jest z wykorzystaniem łączy analogowych, cyfrowych i bezprzewodowych. Najczęściej wyróżnia się następujące kategorie dostępu: 11

12 a. analogowy przewodowy POTS; b. analogowy bezprzewodowy FWA; c. cyfrowy ISDN PRA; d. cyfrowy ISDN BRA; e. łącza xdsl; f. łącza telewizji kablowej; g. łącza światłowodowe; h. dostęp uzyskiwany w oparciu o hurtowe usługi dostępu do sieci danego operatora; i. innego rodzaju łącza stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej. W kategorii inne uwzględniono natomiast dostęp do usług głosowych w stałej lokalizacji świadczony przez operatorów MNO 5 z wykorzystaniem sieci telefonii ruchomej. Są to usługi głosowe dostępne w ograniczonej lokalizacyjnie strefie, określonej na podstawie adresu abonenta. Taką ofertę posiadały między innymi Orange (Orange Strefa) oraz T-Mobile Polska S.A. (Telefon Domowy). 2) Dostęp realizowany z wykorzystaniem technologii VoIP Poza usługami rozumianymi jako tradycyjne łącza telefoniczne abonent ma również możliwość skorzystania z usług telefonii VoIP. Usługi głosowe z wykorzystaniem technologii VoIP mogą być świadczone za pośrednictwem następujących form dostępu: a. poprzez numer końcowy PSTN 6 ; b. poprzez numer dostępu do usług (NDS); c. usługi telefoniczne świadczone we własnych sieciach przez operatorów dostępowych sieci IP obejmujące połączenia głosowe do/od użytkowników PSTN (z wykorzystaniem do adresacji użytkowników numeracji z Planu Numeracji Krajowej dla Publicznych Sieci Telefonicznych); d. usługi telefoniczne świadczone przez dostawców usług przy wykorzystaniu dostępowych sieci IP innych operatorów, obejmujące połączenia głosowe od/do użytkowników PSTN (z wykorzystaniem do adresacji użytkowników numeracji z Planu Numeracji Krajowej dla Publicznych Sieci Telefonicznych). Usługi głosowe VoIP opierają się na wykorzystaniu łącza internetowego do przesyłania głosu poprzez protokół IP. Na potrzeby niniejszej analizy rynku przyjęto, że: telefonia VoIP jest usługą połączeń telefonicznych realizowanych z wykorzystaniem technologii IP świadczoną użytkownikom posiadającym dostęp do Internetu, związanym z operatorem umową i płacącym miesięczny abonament za tę usługę; usługa połączeń telefonicznych w sieci stacjonarnej świadczona poprzez protokół IP jest oferowana przez niemalże wszystkich operatorów TVK poddanych analizie; 5 ang. Mobile Network Operator przedsiębiorca telekomunikacyjny oferujący swoim klientom usługi związane z telefonią komórkową na bazie własnej infrastruktury telekomunikacyjnej. 6 ang. Public Switched Telephone Network publiczna komutowana sieć telefoniczna. Usługi PSTN obejmują zarówno analogowe usługi POTS (ang. Plain Old Telephone Service), jak i cyfrowe ISDN (ang. Integrated Services Digital Network, sieć cyfrowa z integracją usług). 12

13 równocześnie coraz więcej operatorów działających na łączach PSTN/ISDN dokonuje migracji swoich klientów do ww. usługi. Na potrzeby niniejszej analizy wzięto pod uwagę jedynie operatorów, którzy są wpisani do Rejestru Przedsiębiorców Telekomunikacyjnych (RPT). Zatem usługi świadczone np. za pośrednictwem komunikatorów internetowych (Skype czy Google Voice) nie zostały uwzględnione. Należy mieć jednak na uwadze, że włączenie tych usług spowodowałoby, że udziały zarówno Orange jak i operatorów alternatywnych (dalej również OA) w poszczególnych wskaźnikach zmniejszyłyby się jeszcze bardziej. Na rynkach połączeń telefonicznych dla klientów indywidualnych i biznesowych, wykonujących krajowe i międzynarodowe połączenia telefoniczne, usługi w technologii VoIP są o tyle korzystne, że pozwalają na prowadzenie darmowych rozmów z abonentami tej samej sieci lub korzystającym z tożsamych programów. W przypadku połączeń realizowanych do innych sieci stacjonarnych (PSTN/ISDN) również pozwalają na obniżenie kosztów korzystania z usługi, a jednocześnie zapewniają porównywalną jakość jak połączenia realizowane poprzez tradycyjną sieć telefoniczną. Poza porównywalną jakością usług, tożsamy jest ich zakres. Korzystanie z protokołu IP pozwala na uzyskanie niemal identycznego wachlarza usług jak ma to miejsce w przypadku tradycyjnej telefonii. Zatem połączenia na numery stacjonarne, do sieci mobilnych, wideokonferencje, usługi premium rate oraz inne są dostępne również dla osób korzystających z usług telefonii VoIP. Z punku widzenia użytkownika końcowego możliwość wykonywania krajowych i międzynarodowych połączeń telefonicznych czy to poprzez tradycyjną sieć telefoniczną czy też sieć VoIP ma charakter substytucyjny. Różnice pomiędzy telefonią tradycyjną a IP dotykają warstwy technologicznej oraz dostępowej i pod tym względem należy wprowadzać rozróżnienie. Od strony abonenta, na rynku połączeń tego typu rozgraniczenie traci na znaczeniu. Z punktu widzenia użytkownika końcowego nie ma zatem znaczenia technologia, w jakiej realizowane jest jego połączenie. Klienci korzystający z usług TVK często nie są nawet świadomi, że ich połączenia realizowane są w technologii VoIP. W efekcie coraz częściej korzystają oni z telefonii VoIP jako alternatywy wobec połączeń w tradycyjnej telefonii stacjonarnej. Dowodem na to jest rosnący udział wolumenu ruchu w technologii VoIP w całkowitym czasie trwania połączeń w sieciach stacjonarnych. Udział technologii VoIP w strukturze ruchu wykazuje tendencję wzrostową, która na przestrzeni ostatnich trzech lat wynosiła ponad 8 pkt procentowych, co jednocześnie oznacza, że ruch w ciągu trzech lat podwoił się. Można zatem przewidywać, że w przyszłości usługi te będą coraz częściej wykorzystywane jako substytuty, a udział telefonii IP będzie rósł. 13

14 Wykres 1 Struktura wolumenu ruchu w stałej lokalizacji dla połączeń krajowych łącznie Źródło: UKE podstawie danych z corocznej sprawozdawczości Wyłączenie telefonii VoIP z zakresu produktowego rynku miało miejsce przy decyzjach regulacyjnych Prezesa UKE z dnia 8 sierpnia 2012 r.: DART-SMP /12(37) dot. rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla konsumentów, oraz DART- SMP /12(37) dot. rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów. Ze względu na istniejące ograniczenia przy korzystaniu z usługi, jak np. konieczność posiadania szerokopasmowego dostępu do Internetu jako usługi komplementarnej, te usługi nie mogły zostać uznane za substytucyjne na ww. rynkach. Za niewłączeniem do zakresu produktowego rozwiązań VoIP przemawiały również argumenty o sposobie przyłączenia do sieci, które to miały kluczowe znaczenia na ww. rynkach.. Rynek świadczenia połączeń krajowych i międzynarodowych dla konsumentów oraz dla użytkowników niebędących konsumentami nie wymaga takiego podejścia. Bariery technologiczne nie mają tutaj znaczenia, bowiem abonent ogranicza się do wykonania połączenia, co nie wymaga żadnej specjalistycznej wiedzy technologicznej. Dlatego też połączenia realizowane w sieciach VoIP zostają włączone do zakresu produktowego rynku właściwego i poddane dalszej analizie. Na podstawie analizy cen, zaprezentowanej w rozdziale 4, należy również stwierdzić, że oferta operatorów VoIP jest konkurencyjna zarówno wobec taryfy operatora zasiedziałego, jak i pozostałych dostawców usług. Podsumowując, Prezes UKE uznał za zasadne włączenie usług połączeń krajowych realizowanych w technologii VoIP do zakresu produktowego rynku właściwego, ze względu na substytucyjność usługi połączeń wykonywanych w sieciach PSTN/ISDN oraz poprzez protokół IP. 3) Dostęp do usługi połączeń poprzez karty zdrapki Do zakresu produktowego analizowanego rynku właściwego włączone zostały usługi połączeń krajowych realizowane za pomocą kart przedpłaconych (tzw. kart zdrapek). Polegają one na wykonywaniu połączeń krajowych i międzynarodowych z wykorzystaniem środków dostępnych na kartach przedpłaconych. Realizacja usługi opiera się o wirtualne konta abonentów, doładowywane przez kartę telefoniczną z przedpłatą typu pre paid. 14

15 Użytkownik końcowy może nabyć kartę w kiosku, na stacji benzynowej, w sklepie, w innych stacjonarnych punktach partnerskich operatora lub elektronicznie poprzez Internet. Na karcie znajduje się kod PIN (ang. Personal Identification Number). Aby skorzystać z usługi, użytkownik musi zadzwonić pod numer dostępowy, wprowadzić kod w celu autoryzacji dostępu do konta i wybrać numer docelowy. Rozmowa może być prowadzona do wyczerpania środków zgromadzonych na wirtualnym koncie. Zwykle po wpisaniu kodu PIN lub po zakończeniu rozmowy użytkownik jest informowany o tym, ile środków zostało na jego koncie. Usługa kart zdrapek jest dostępna dla abonentów sieci PSTN/ISDN przy wykorzystaniu publicznych aparatów telefonicznych, telefonów stacjonarnych, dla abonentów sieci komórkowych oraz dla użytkowników sieci Internet z dostępem do własnego komputera PC. Świadczenie usług za pomocą kart zdrapek nie jest uwzględnianie w corocznych sprawozdaniach przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Do celów niniejszej decyzji Prezes UKE przeprowadził analizę rynku, na podstawie której zidentyfikowano następujące podmioty świadczące usługi kart zdrapek: - Galena sp. z o.o. - Orange Polska S.A. - Telepin S.A. - Tele Promo sp. z o.o. - VoxNet S.A. Karty zdrapki posiada w swojej ofercie również Dialtech sp. z o.o., ze względu jednak na ograniczoną dostępność oferty (usługi sprzedawane w zakładach karnych) spółka została wykluczona z analizy. Analiza świadczenia usług połączeń krajowych za pomocą kart zdrapek wiąże się z trudnościami wynikającymi z braku danych z całego rynku. Usługi te nie są bowiem objęte coroczną sprawozdawczością przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Dodatkowa trudność wynika z przedpłaconego charakteru usługi. Operator nie ma zatem możliwości rozróżnienia wśród nabywców klientów indywidualnych i biznesowych, jak również sposobów wykorzystania przez nich środków z karty na ruch krajowy czy międzynarodowy. Wobec powyższego Prezes UKE przeprowadził analizę kart zdrapek bez podziału na ruch międzynarodowy i krajowy, oraz bez rozróżnienia nabywców na konsumentów i użytkowników końcowych niebędących konsumentami. Na koniec 2011 r. dostawcy sprzedali łącznie ponad 3,7 mln kart, w 2012 r. blisko 3 mln, natomiast na koniec 2013 r. ok. 2,5 mln kart. Widoczny coroczny spadek sprzedanych kart (19,7% w 2012 r. oraz 10,7% w 2013 r.) świadczy o malejącej popularności tej usługi wśród użytkowników końcowych. Wykres 2 Liczba sprzedanych kart zdrapek poszczególnych przedsiębiorców (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 1) 15

16 Wykres 3 Liczba sprzedanych kart zdrapek ogółem Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Głównymi dostawcami usług są spółki Galena i Orange, których przychody na koniec 2013 r. osiągnęły odpowiednio (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 2) oraz (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 3). Wartość tego segmentu rynku sukcesywnie spada. W przekroju trzech ostatnich lat przychód operatorów świadczących usługę połączeń poprzez karty zdrapki zmalał o 26,4%. Wykres 4 Wielkość przychodów ze świadczenia usług głosowych za pomocą kart zdrapek (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 4) Wykres 5 Wartość rynku świadczenia usług za pomocą kart zdrapek Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Odmiennie niż przy omówionych wcześniej wskaźnikach, największy wolumen ruchu za pomocą kart zdrapek wygenerowali użytkownicy Orange. Jednakże również w przypadku połączeń za pomocą kart zdrapek widoczna jest niewielka popularność usługi, co znajduje także odzwierciedlenie w malejącym wolumenie ruchu realizowanego za ich pomocą. Na koniec 2013 r. całkowita długość połączeń wyniosła około 0,17 mld minut, o ok. 13,4% mniej niż rok wcześniej i 30% mniej niż w 2011 r. 16

17 Wykres 6 Wielkość wolumenu ruchu realizowanego za pomocą kart zdrapek poszczególnych przedsiębiorców (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 5) Wykres 7 Wielkość wolumenu ruchu realizowanego za pomocą kart zdrapek Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Połączenia telefoniczne realizowane poprzez zakup tzw. karty zdrapki, która posiada odpowiedną ilość impulsów do wykorzystania należy uznać za część produktową rynku połączeń telefonicznych w sieci stacjonarnej. Ze względu jednak na charakter usługi (zakup karty pre paid), operatorzy nie mają możliwości monitorowania i agregacji danych w sposób zgodny z zakresem analizowanego rynku połączeń. Powyższa analiza pokazała również, że rynek ten nie jest tak rozwinięty jak połączenia w sieciach tradycyjnych lub VoIP. Ponadto zmniejsza się on systematycznie zarówno pod względem liczby sprzedanych kart, jak i generowanych przez nie przychodów oraz wolumenu ruchu. Zatem jego nieuwzględnienie w analizie udziałów (zob. rozdział 4) nie będzie miało istotnego wpływu na jej wynik. 4) Dostęp do usługi połączeń przez numer sieci inteligentnych Dostęp do usług głosowych poprzez numer dostępowy pozwala na wykonywanie krajowych i międzynarodowych stacjonarnych połączeń telefonicznych po obniżonej cenie. Dostęp do usługi z wykorzystaniem prefiksu oferuje czterech spośród wszystkich analizowanych operatorów. Największy udział na przestrzeni ostatnich dwóch lat, przekraczający 90% łącznego wolumenu czasu trwania połączeń, posiada Orange. Usługa ta jednak traci na znaczeniu co jest zauważalne w corocznym spadku czasu trwania połączeń z wykorzystaniem omawianej usługi. Porównując dane za 2012 r. oraz 2013 r. Orange odnotował zmniejszenie wolumenu czasu trwania połączeń o 26,4%, i był to największy spadek spośród wszystkich analizowanych operatorów. Wykres 8 Procentowy udział operatorów w łącznym czasie trwania połączeń przy wykorzystaniu prefiksu (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 6) 17

18 Wykres 9 Łączny czas trwania połączeń w sieciach stacjonarnych przy wykorzystaniu prefiksu Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Połączenia realizowane za pomocą sieci inteligentnych, w tym szczególnie przy wykorzystaniu prefiksu tracą na znaczeniu. Zauważalne jest to nie tylko w malejącym czasie trwania połączeń, ale i przychodach, które na przestrzeni jednego roku spadły o 88,4%. Przy czym należy podkreślić, że największy spadek odnotował OPL. Wykres 10 Przychód operatorów z tytułu świadczenia usługi połączeń w sieciach stacjonarnych przy wykorzystaniu prefiksu (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 7) Wykres 11 Łączny przychód operatorów z tytułu świadczenia usługi połączeń w sieciach stacjonarnych przy wykorzystaniu prefiksu Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Usługi połączeń telefonicznych w sieciach stacjonarnych poprzez numer sieci inteligentnych należy uznać za część produktową rynku właściwego. Charakter usługi nie pozwala jednak operatorom na określenie, czy w danym momencie zostało wykonane połączenie krajowe czy międzynarodowe, a także czy zostało ono wykonane przez klienta indywidualnego czy instytucjonalnego. Z tego też względu, dane przekazane przez operatorów nie są zagregowane zgodnie z zakresem analizowanego rynku połączeń, a ich uwzględnienie w dalszej części analizy nie było możliwe. Dodatkowo usługa ta traci na znaczeniu, co potwierdza systematycznie malejący ruch jak i spadek przychodów z połączeń 18

19 wykonywanych poprzez numer dostępowy Zatem jej nieuwzględnienie w analizie udziałów nie będzie miało istotnego wpływu na jej końcowy wynik. Podsumowanie Zakres produktowy analizowanego rynku, obejmujący cztery usługi tj. połączenia głosowe w tradycyjnych sieciach stacjonarnych, sieciach VoIP, poprzez karty zdrapki oraz numer dostępowy może zostać zobrazowany również poprzez zestawienie ruchu w poszczególnych technologiach dostępowych. Corocznie największy udział, który jednakże systematycznie się zmniejsza, posiada telefonia stacjonarna w rozumieniu klasycznym (PSTN/ISDN) natomiast, jako jedyna usługa zwiększa swój udział technologia VoIP, która generuje coraz to większy ruch. Jak zostało to wcześniej wskazane systematycznie zmniejsza się także udział usług połączeń wykonywanych przy użyciu kart zdrapek oraz numeru dostępowego Wykres 12 Struktura ruchu na rynku połączeń ogółem Źródło: UKE Uwagi: pod pojęciem PSTN/ISDN rozumiane są usługi tradycyjnej telefonii stacjonarnej, wliczając POTS, ISDN, TVK, xdsl, światłowody, usługi konwergentne operatorów telefonii ruchomej Ze względu na marginalne znaczenie połączeń realizowanych przy pomocy kart zdrapek jak i numer dostępowego w dalszej części analizy znajdą się tylko wartości odnoszące się do połączeń realizowanych w sieciach telefonii stacjonarnej w rozumieniu tradycyjnym (PSTN/ISDN) oraz VoIP. 5) Usługi telefonii ruchomej Jak zaznaczono wyżej, w zakres rynku produktowego zostały włączone usługi głosowe w stałej lokalizacji świadczone przez operatorów telefonii ruchomej (tzw. usługi konwergentne). Nie włączono natomiast standardowych usług telefonii ruchomej ze względu na ich odmienny charakter w stosunku do usług wchodzących w zakres produktowy rynku. Do ich świadczenia wykorzystywana jest inna technologia, zarówno po stronie dostawcy jak i odbiorcy występują inne urządzenia, odmienny jest także zakres funkcjonalności obu 19

20 dostępów. Przede wszystkim podstawową cechą telefonii ruchomej jest mobilność, nie ma więc ona charakteru usługi głosowej w stałej lokalizacji. Dane empiryczne dotyczące tradycyjnej telefonii stacjonarnej, telefonii VoIP oraz połączeń realizowanych w sieciach komórkowych to zupełnie odmienne wolumeny wartości. Do 2006 r. czas trwania połączeń w sieciach stacjonarnych był większy niż w sieciach komórkowych. Jednakże począwszy od 2007 r. różnica ta zmieniała się na korzyść telefonii mobilnej. Rozwiązania bezprzewodowe, wraz ze wzrostem popularności, powodowały generowanie coraz większego ruchu, przy jednoczesnym niemal liniowym spadku wolumenu w odniesieniu do połączeń inicjowanych w sieciach stacjonarnych. W 2013 r. klienci telefonii stacjonarnej wykonali połączenia o łącznym czasie trwania minut, natomiast klienci telefonii ruchomej minut. Czas trwania połączeń głosowych w każdej z sieci największych operatorów mobilnych był większy, niż całego rynku telefonii stacjonarnej łącznie. Wykres 13 Całkowity czas trwania połączeń krajowych i międzynarodowych w sieciach stacjonarnych i mobilnych Źródło: UKE Analiza zmiany wolumenu ruchu w obu rodzajach sieci wyraźnie wskazuje, że to usługi telefonii ruchomej stają się obecnie najpopularniejszą formą komunikacji głosowej w Polsce. Na koniec 2013 r. czas trwania połączeń w sieciach komórkowych był o blisko 363% wyższy niż w 2005 roku. W tym samym czasie klienci sieci stacjonarnych wykonali połączenia, których łączny czas był o ponad 2/3 mniejszy niż w roku bazowym (2005 r.). 20

21 Wykres 14 Procentowa zmiana czasu trwania połączeń krajowych i międzynarodowych w sieciach stacjonarnych i mobilnych w odniesieniu do roku 2005 Źródło: UKE Podobnie kształtuje się ruch w sieciach stacjonarnych i mobilnych jeżeli brać pod uwagę wyłącznie połączenia krajowe. W tym przypadku, klienci sieci komórkowych wykonali połączenia o łącznym czasie 74,8 mld minut, wobec 11 mld w sieciach stacjonarnych. Zatem również w odniesieniu tylko do czasu trwania połączeń krajowych potwierdza się stwierdzenie, że ruch generowany w sieciach mobilnych jest nieporównywalnie większy niż w przypadku sieci stacjonarnej. Wykres 15 Łączny czas trwania połączeń krajowych w sieciach stacjonarnych i mobilnych Źródło: UKE Na rynku połączeń głosowych to telefonia komórkowa jest zdecydowanie częściej wybierana przez użytkowników końcowych. Świadczy to o występowaniu presji konkurencyjnej ze strony telefonii mobilnej, ponieważ malejący ruch w sieciach stacjonarnych jest zapewne 21

22 rezultatem przenoszenia go do telefonii ruchomej. Presja konkurencyjna ze strony telefonii mobilnej polega na ograniczeniu możliwości swobodnego kształtowania warunków swojej oferty, w tym zwłaszcza w zakresie cenników, przez operatorów telefonii stacjonarnej działających na przedmiotowym rynku, gdyż w swoich działaniach rynkowych muszą oni uwzględniać wpływ ofert operatorów sieci mobilnych. Na zjawisko presji konkurencyjnej ze strony operatorów, którzy nie są uznawani za bezpośrednich konkurentów zwraca również uwagę Komisja Europejska w nocie wyjaśniającej do Zalecenia W pkt 2.2.(iii) tego dokumentu stwierdza ona, iż presja konkurencyjna na operatorów może wynikać niekoniecznie ze strony innych porównywalnych operatorów, ale również podmiotów, które ( ) w oparciu o inne modele biznesowe oferują usługi, które są uznawane za alternatywne przez użytkowników końcowych. O występującym zjawisku presji konkurencyjnej może świadczyć również liczba użytkowników poszczególnych usług, która w przypadku telefonii mobilnej nieustannie rośnie, przy jednoczesnym spadku liczby abonentów telefonii stacjonarnej. Wykres 16 Liczba abonentów telefonii stacjonarnej i mobilnej 7 Źródło: UKE Niezależnie od powyższych rozważań odnośnie zależności pomiędzy usługami głosowymi w telefonii stacjonarnej i mobilnej oraz oddziaływania tych drugich na rynek poddany analizie w niniejszej decyzji należy podkreślić, że próba włączenia telefonii mobilnej w zakres produktowy analizowanego rynku właściwego powodowałaby praktyczne trudności również ze względu na odmienny sposób zbierania danych. W przypadku danych, które corocznie operatorzy telefonii ruchomej przesyłają w formularzach sprawozdawczych nie występuje podział na klientów indywidualnych i instytucjonalnych, co stanowi jedno z podstawowych założeń, przy analizowanym rynku. Przyjęty podział formularzy, a więc usługi realizowane przez klientów pre paid oraz post paid, powoduje kolejne trudności. Ponieważ, o ile w przypadku połączeń realizowanych przez klientów usług abonamentowych byłaby możliwość określenia jaki wolumen minut należy przypisać do klientów indywidualnych a jaki do instytucjonalnych, o tyle w przypadku połączeń pre paid, którzy generują ok. 25% łącznego czasu połączeń, dokonanie takiego podziału byłoby niemożliwe. 7 Przez abonentów telefonii mobilnej należy rozumieć liczbę aktywnych kart SIM 22

23 Dlatego też ewentualne włączenie połączeń inicjowanych w sieciach mobilnych mogłoby całkowicie zakłócić próbę rzetelnej analizy rynku połączeń stacjonarnych. Prezes UKE dostrzega zjawisko presji konkurencyjnej ze strony telefonii mobilnej, jednak specyfika rynku połączeń nie pozwala stwierdzić jednoznacznie, czy zjawisko substytucji faktycznie na nim występuje. Rosnąca penetracja telefonii ruchomej przy jednoczesnym spadku liczby łączy stacjonarnych nie musi świadczyć automatycznie o substytucji usługi połączeń (co najwyżej dostępu). Rozbieżność w przypadku wskaźnika penetracji na obu rynkach nie jest też do końca porównywalna, bowiem telefon komórkowy ma charakter indywidualny (korzysta z niego właściciel), co w przypadku telefonu stacjonarnego nie jest oczywiste, a w ramach jednego abonamentu z usługi może korzystać znacznie więcej osób. Faktem potwierdzającym tezę o występującym na analizowanym rynku zjawisku substytucji ze strony telefonii mobilnej mogłaby być analiza cen obu usług. Skomplikowanie taryf, zarówno w sieciach stacjonarnych jak i mobilnych (tu dodatkowo podział na klientów pre paid oraz post paid) powoduje niemożność zestawienia danych w taki sposób, aby były one porównywalne. Ilość ofert cennikowych jest ogromna, a w ramach jednego operatora (czy to stacjonarnego czy mobilnego) klient ma do wyboru co najmniej kilka lub kilkanaście różnych wariantów usługi, której koszt końcowy będzie odmienny. Wprowadzenie ofert nielimitowanych połączeń powoduje, iż ustalenie koszyka cen staje się niemożliwe na poziomie detalicznym. Analiza wskaźników ARPU 8 oraz APPM 9 również mogłaby wskazywać na substytucję na rynku połączeń, jednakże również w tym przypadku uzyskanie wiarygodnych wyników byłoby problematyczne. Wyniki pierwszego wskaźnika zakłóca przede wszystkim usługa transferu danych. Zarówno w sieciach mobilnych, jak i stacjonarnych (gdzie usługi kupowane w pakiecie są popularne) wpływ na koszt ma szereg usług oprócz połączeń głosowych. Ma to bezsprzecznie przełożenie na końcowy przychód generowany przez użytkownika. Druga wartość ma znaczenie bardziej informatywne, jednak nie daje bezpośredniej odpowiedzi potwierdzającej lub przeczącej tezie o występowaniu zjawiska FMS 10 na rynku. Na pewno pokazuje ona elastyczność cenową w obu rodzajach usługi oraz może wskazywać możliwe wybory abonentów (którzy w dużej mierze kierują się ceną) jednak nie pozwala określić, czy jedna usługa może być substytutem drugiej. Jednocześnie należy podkreślić, że zjawisko takie, o ile występuje ma charakter jednostronny. Oznacza to, że abonenci obecnie korzystający z telefonii stacjonarnej częściej będą widzieć usługę telefonii mobilnej jako substytucyjną niż odwrotnie. Dla klientów sieci mobilnych telefonia stacjonarna nie będzie usługą traktowaną zamiennie, chociażby ze względu na ograniczenia lokalizacyjne i inne funkcjonalności (obsługa SMS, komunikatorów, aplikacji, Internetu itp.) jakie dają współczesne telefony komórkowe i telefonia mobilna. Podsumowując powyższe Prezes UKE uznał ostatecznie za niezasadne włączenie połączeń głosowych, realizowanych w telefonii mobilnej w zakres produktowy analizy, mimo, iż jest świadomy popularności usług komórkowych i występowania zjawiska presji konkurencyjnej ze strony telefonii mobilnej. 8 ang.: Average revenue per user średni przychód generowany przez użytkownika 9 ang.: Average price per minute średni koszt minuty połączenia 10 ang.: Fixed Mobile Substitution substytucja usług telefonii stacjonarnej przez rozwiązania mobilne 23

24 Usługi połączeń krajowych dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych Pomimo faktu, że usługa połączeń krajowych dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych funkcjonalnie jest taka sama, ponieważ jest świadczona za pomocą tej samej infrastruktury zapewniającej taką samą jakość usług, te dwie grupy użytkowników mają różne wymagania. W związku z innymi potrzebami użytkowników końcowych, odmienny jest zakres i charakter usług kierowanych do nich przez operatorów. Klienci instytucjonalni korzystają z usług połączeń krajowych w związku z prowadzoną działalnością biznesową, wymagają więc zazwyczaj większego zakresu (np. wideokonferencje) i wolumenu usług. Dlatego też operatorzy posiadają w swojej ofercie plany taryfowe dedykowane dla przedsiębiorstw, często nawet stosując rozróżnienie na małe, średnie i duże firmy. Warunkiem skorzystania z nich jest prowadzenie działalności gospodarczej, czyli posiadanie numeru REGON. Klienci indywidualni przede wszystkim zainteresowani są podstawowymi usługami (połączenia krajowe, połączenia międzynarodowe), z których korzystają w znacznie węższym zakresie niż klienci instytucjonalni. Przekłada się to na mniejsze wolumeny wydzwonionych minut, a tym samym inne oczekiwania ofertowe. Obecnie wszyscy liczący się na rynku operatorzy świadczący usługi głosowe w stałej lokalizacji, oferują oddzielne plany taryfowe dla klientów indywidualnych i klientów instytucjonalnych. Niektórzy przedsiębiorcy telekomunikacyjni, np. Orange, Netia, posiadają w portfolio również oddzielne oferty dedykowane dla małych i średnich firm oraz dużych korporacji. Niekiedy też operatorzy wyróżniają również klientów instytucjonalnych, którzy ze względu na bardzo duży zakres działalności mają możliwość indywidualnej negocjacji warunków korzystania z usługi. Analizując stronę popytową rynku właściwego należy wziąć pod uwagę oferty planów taryfowych kierowanych przed dostawców usług do różnych grup użytkowników. Różnice w wysokości stawek za połączenia głosowe oraz pozostałych opłat, zakresie usług objętych taryfą oraz jej szczegółowych warunkach świadczą o dostosowywaniu przez operatorów ofert do różnych grup abonentów indywidualnych i biznesowych. Działania te mają na celu dopasowanie planów taryfowych do dochodów abonentów, wielkości realizowanego przez nich wolumenu ruchu, zapotrzebowania na konkretne usługi podstawowe i dodatkowe. W rezultacie oferty dla klientów indywidualnych i biznesowych różnią się od siebie modelem taryfy, funkcją, wysokością opłat za usługi i opłat stałych. Szerzej zostało to omówione w rozdziale 4 poświęconym analizie cen. Występujące różnice ofertowe potwierdzają zasadność segmentacji strony popytowej rynku właściwego. Odnośnie obu tych grup odbiorców zbierane są odrębne dane, występują również istotne ograniczenia po stronie substytucyjności ofert kierowanych do obu grup odbiorców. Należy tu w szczególności wskazać, iż osoba prywatna nie może korzystać z oferty kierowanej do odbiorców instytucjonalnych, albowiem nie legitymuje się numerem REGON niezbędnym do zawarcia takiej umowy. Istotne odmienności występują również w szczegółowym zakresie usług oferowanych w ramach umów zawieranych przez operatorów telekomunikacyjnych z odbiorcami indywidualnymi i instytucjonalnymi. Na podstawie powyższego stwierdzić można, że w przypadku rynku polskiego nadal istnieje uzasadnienie do wydzielenia krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników indywidualnych (konsumentów) oraz krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów (w tym użytkowników instytucjonalnych) i traktowania obu tych usług jako należących do dwóch odrębnych rynków właściwych. 24

25 2.3. Geograficzny rynek właściwy Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne 11. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, określający pojęcie rynku właściwego, do której odsyła art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Zgodnie z ww. definicją rynek geograficzny oznacza obszar, na którym, ze względu na rodzaj i właściwości towarów, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Na określenie rynku geograficznego mają przede wszystkim wpływ czynniki leżące w naturalnych cechach badanego towaru lub usługi. One bowiem bezpośrednio oddziałują na możliwość transportu tego towaru i na to, jak wysoki będzie udział tych kosztów w jego wartości. Na granice rynku geograficznego mogą mieć również wpływ czynniki natury prawnej. Chodzi tu w szczególności o wszelkiego rodzaju bariery dostępu do rynku, takie jak: monopol prawny na prowadzenie określonej działalności gospodarczej, limity ilościowe, cła, istotne różnice podatkowe czy bariery pozataryfowe w postaci różnego rodzaju atestów lub świadectw bezpieczeństwa, które mają istotne znaczenie w obrocie międzynarodowym. Zgodnie z powyższym zakres geograficzny rynku podlegającego analizie należy określić jako rynek krajowy, czyli jego zasięg obejmuje terytorium całego kraju. Na obszarze bowiem całego kraju nie występują bariery dostępu do krajowego rynku świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, które stanowiłyby podstawę do geograficznej segmentacji tego rynku. Brak jest różnic w zależności od obszaru geograficznego w preferencjach odbiorców usług. Nie występują również uwarunkowane od obszaru różnice cen, czy kosztów transportu. Jedynym ograniczaniem geograficznym, może być obszar świadczenia działalności przez wybranego operatora. Wynika on jednak z założeń biznesowych wybranego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Ograniczenie to może zostać poniekąd zniwelowane poprzez rozwiązania VoIP, ponieważ w takiej sytuacji infrastruktura służąca do świadczenia usługi dostępu do Internetu może być wykorzystana do oferowania usług głosowych. 3. Struktura podmiotowa rynku Na rynku właściwym występują dwa rodzaje podmiotów. Z jednej strony są to dostawcy usług a z drugiej ich klienci. Każdy klient ma możliwość skorzystania z usług co najmniej kilku operatorów niezależnie od miejsca zamieszkania. Wniosek taki wynika z faktu, że analizowany rynek opiera się nie tylko na dostępie tradycyjnym (PSTN/ISDN), ale również technologii VoIP. Tak szeroka perspektywa rynkowa stwarza warunki do dosyć swobodnego wyboru operatora telefonii w stałej lokalizacji. Klientami, a więc podmiotami korzystającymi z usługi krajowych połączeń telefonicznych w sieciach stacjonarnych na tym rynku są konsumenci. Klienci korzystający z usług telefonicznych w sieciach stacjonarnych oczekują przede wszystkim świadczenia usługi podstawowej, jaką jest możliwość wykonywania i odbierania połączeń. Oprócz powyższego 11 Wytyczne (pkt 56): ( ) the relevant geographic market comprises an area in which the undertakings concerned are involved in the supply and demand of the relevant products or services, in which area the conditions of competition are similar or sufficiently homogeneous and which can be distinguished from neighbouring areas in which the prevailing conditions of competition are appreciably different. 25

26 operatorzy oferują szereg usług dodatkowych, które klient może dowolnie konfigurować. Można do nich zaliczyć m.in.: CLIP 12, CLIR 13, Poczta głosowa, Połączenia oczekujące, Przekierowywanie połączeń, Limit połączeń, Limit rachunku. Ponadto w zależności od operatora i posiadanego abonamentu, klienci mają możliwość skorzystania z innych usług, które są wliczone w miesięczną opłatę lub mogą być płatne dodatkowo. Drugą grupą podmiotów działających na rynku połączeń są operatorzy, a więc podmioty zajmujące się dostarczaniem usług telefonicznych abonentom. Ich działalność nie jest koncesjonowana. Wymagane jest jedynie uzyskanie wpisu do RPT. Operatorzy świadczą usługi telefoniczne w oparciu o różne rozwiązania techniczne, zarówno analogowe jak i cyfrowe, dlatego też wśród usług przez nich oferowanych znajdują się, oprócz telefonii stacjonarnej, inne, jak chociażby dostęp do sieci Internet czy telewizja kablowa. Oferta poszczególnych podmiotów, skierowana do klientów, oprócz stosowanej technologii różni się również wariantami kosztowymi za usługi. Taki stan rzeczy pozwala abonentom na swobodny wybór operatora pod względem różnych kryteriów Metodologia doboru operatorów Analiza udziałów przedsiębiorców w rynku właściwym oparta została o dane z corocznej sprawozdawczości z prowadzonej działalności telekomunikacyjnej (okres ) oraz dane zebrane na potrzeby niniejszego postępowania od wybranych operatorów (zgodnie ze stanem na koniec 2013 r.). Badając udziały przedsiębiorców telekomunikacyjnych pod względem czasu trwania połączeń oraz przychodów (pkt niniejszej decyzji) analizie poddano wszystkich operatorów, zarówno świadczących usługę w oparciu o technologię PSTN/ISDN jak i VoIP, którzy są wpisani do RPT. Zatem dane z pkt poniżej odnoszą się do całego rynku i uwzględniają wszystkie funkcjonujące na nim podmioty. W celu przeprowadzenia dalszej analizy, a więc kryteriów takich jak: wartość infrastruktury telekomunikacyjnej, nakłady inwestycyjne, oraz inne (pkt ) wytypowano następujące podmioty: - w przypadku usług tradycyjnej telefonii stacjonarnej uwzględniono w analizie przedsiębiorców, których udziały pod względem czasu trwania połączeń krajowych lub przychodów z tych usług przekraczały na koniec 2013 r. - 1%. W przypadku wolumenu ruchu wybrani operatorzy reprezentowali 95,8% rynku, natomiast biorąc pod uwagę przychody ich łączny udział wyniósł 96,2%. - w odniesieniu natomiast do usług głosowych w technologii VoIP, ze względu na duże rozdrobnienie rynku, ograniczono się do największych podmiotów, których skumulowane 12 (ang. Calling Line Identification Presentation) wyświetlanie numeru telefonu osoby dzwoniącej. 13 (ang. Calling Line Identification Restriction) blokada wyświetlania numeru telefonu osoby dzwoniącej. 26

27 udziały w wolumenie ruchu lub generowanych przez ruch przychodach przekroczyły poziom 90%. Biorąc pod uwagę powyższe założenia wytypowano następujących operatorów: Tabela 1 Operatorzy wybrani do analizy rynku usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów (posiadający pow. 1% udziału w rynku i znajdujący się w grupie 90 % największych podmiotów) L.p. Wybrani operatorzy 1 Orange Polska S.A. 2 Netia S.A. 3 Novum S.A. 4 UPC Polska sp. z o.o. 5 Multimedia Polska S.A. 6 Telefonia Dialog sp. z o.o. 7 T-Mobile Polska S.A. 8 Vectra S.A. 9 Niezależny Operator Międzystrefowy sp. z o.o. 10 GTS Poland sp. z o.o. 11 Exatel S.A. 12 Inotel-VoIP "Spider" sp. z o.o. i S.K.A. 13 Galena sp. z o.o. 14 Ahmes sp. z o.o. 15 VNCS Lidia Bocheńska 16 AC Systemy Komputerowe S. Bor 17 Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa "Winogrady" 18 Telpol Jerzy Krempa 19 Euronet N. Saniewski, J. Saniewska 20 Sat-Film sp. z o.o. i Wspólnicy S.K. 21 Inea S.A. 22 VoxNet S.A. 23 Aiton Caldwell S.A. 24 Tartel sp. z o.o. 25 Focus Telecom Polska sp. z o.o. 26 LoVo Telekomunikacja Bliżej sp. z o.o. 27 ZETO S.A. Źródło: UKE 3.2. Charakterystyka największych podmiotów występujących na analizowanym rynku właściwym Poniżej opisano największe podmioty działające na analizowanym rynku: Orange, Grupę Netia, Novum S.A., UPC Polska sp. z o.o. (zwana dalej również: UPC ), Multimedia Polska S.A. (zwana dalej również: Multimedia Polska ), T-Mobile Polska S.A. (zwana dalej również: T-Mobile, T-Mobile Polska ), Vectra S.A. (zwana dalej również: Vectra ), Niezależny Operator Międzystrefowy sp. z o.o. Orange Polska S.A. jest jednym z największych operatorów telekomunikacyjnych w Polsce, którego główne obszary działalności to świadczenie usług telefonii stacjonarnej, ruchomej i szerokopasmowego Internetu. Orange Polska S.A. ma status operatora zasiedziałego 27

28 i w ramach obowiązków regulacyjnych jest m.in. zobowiązana do zapewnienia hurtowego dostępu do sieci (WLR) innym operatorom działającym na rynku, którego dotyczy niniejsza decyzja. Orange Polska S.A. stoi na czele Grupy Orange, w ramach której działa szereg innych spółek świadczących m.in. usługi dzierżawy łączy, sprzedaży sprzętu telekomunikacyjnego, transmisji danych, multimediów, tzw. usług over the top, dostarczania infrastruktury teletechnicznej, badań marketingowych. Grupa Netia Netia S.A. (zwana dalej również: Netia ) działa na bazie własnej sieci szkieletowej, usługi głosowe w stałej lokalizacji świadczy także na bazie łączy operatora zasiedziałego w ramach Hurtowego Dostępu do Sieci (WLR). Od 16 grudnia 2011 r. kontroluje również działającą na tym samym rynku właściwym spółkę Telefonia Dialog sp. z o.o. (zwana dalej również: Telefonia Dialog ). Na potrzeby niniejszej analizy udziały Netia S.A. i Telefonia Dialog sp. z o.o. będą traktowane łącznie, natomiast w przypadku opisu usług i funkcjonowania spółek dane ich dotyczące mogą występować oddzielnie. Novum S.A. oferuje swoim abonentom możliwość korzystania z usług telekomunikacyjnych w oparciu o rozwiązanie WLR oraz usług w technologii WiMAX. Na początku 2013 r. Spółka rozszerzyła wachlarz usług o sprzedaż energii elektrycznej. UPC Polska sp. z o.o. jest największym operatorem telewizji kablowej w Polsce. Operator posiada w ofercie usługi dedykowane dla klientów indywidualnych oraz instytucjonalnych. Multimedia Polska S.A. - spółka jest dostawcą telewizji cyfrowej z wideo na żądanie (VoD), Internetu szerokopasmowego stacjonarnego i mobilnego oraz telefonu stacjonarnego i mobilnego. Działa głównie w środkowej, północno-zachodniej i południowej części kraju. T-Mobile Polska S.A. jest jednym z trzech największych operatorów telefonii ruchomej. Na rynku połączeń operator świadczy usługi głosowe w stałej lokalizacji w oparciu o swoją sieć telefonii ruchomej (usługa Telefon Domowy). Vectra S.A. jest jednym z największych operatorów telewizji kablowych w Polsce świadczącym usługi w 176 miastach 14. Niezależny Operator Międzystrefowy sp. z o.o. Jest to operator telekomunikacyjny założony w 1999 r. i świadczący usługi telefonii stacjonarnej. NOM świadczy też usługi w oparciu o rozwiązanie WLR, czyli abonamentu na łączach abonenckich Orange, ponadto zajmuje się sprzedażą oferty Exatel S.A. przeznaczonej dla klientów detalicznych. 4. Analiza rynku pod kątem zasadności regulacji ex ante 4.1. Test trzech kryteriów Rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów nie został wymieniony w Zaleceniu W celu określenia, czy nadal rynek ten powinien podlegać regulacji ex ante, należy przeprowadzić tzw. test trzech kryteriów. Kryteria wymienione przez Komisję Europejską w Zaleceniu 2014 to: a) występowanie trudnych do przezwyciężenia i niemających przejściowego charakteru barier strukturalnych lub prawno-regulacyjnych w dostępie do rynku; b) istnienie struktury rynku, która nie sprzyja osiągnięciu skutecznej konkurencji w odpowiednim horyzoncie czasowym, przy uwzględnieniu stanu konkurencji infrastrukturalnej i innych rodzajów konkurencji z pominięciem barier w dostępie do rynku;

29 c) przepisy wyłącznie prawa konkurencji są niewystarczające do odpowiedniego zaradzenia stwierdzonym nieprawidłowościom w funkcjonowaniu rynku. Wymienione powyżej kryteria muszą zostać spełnione łącznie Wysokie i trwałe bariery wejścia na rynek właściwy Potencjalne zagrożenie ze strony nowych konkurentów powstrzymuje przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym przed nieuzasadnionym podnoszeniem cen. Istnienie barier wejścia na rynek ogranicza tę presję i umożliwia operatorom już na nim obecnym podnoszenie cen i osiąganie przez dłuższy czas nieuzasadnionych, dodatkowych zysków wynikających z braku skutecznej konkurencji. Wyróżnia się z reguły dwa rodzaje barier wejścia: ( ) Bariery strukturalne wynikają z warunków kosztowych i popytowych, utrudniających lub uniemożliwiających wejście na rynek zajęty przez operatora zasiedziałego. Dla barier tego typu charakterystyczne jest duże znaczenie ekonomii skali i ekonomii zakresu. ( ) Bariery prawne i regulacyjne są wynikiem stosowania środków ustawowych lub administracyjnych ograniczających konkurencję poprzez utrudnianie wejścia na rynek lub pogarszanie pozycji operatora na rynku, np. poprzez ograniczanie dostępu do częstotliwości niezbędnych do świadczenia usług 15. Jak wskazuje Komisja w Zaleceniu 2014, zważywszy na dynamiczną naturę i funkcjonowanie rynków łączności elektronicznej, w toku analizy tego kryterium należy uwzględnić możliwości likwidacji barier w dostępie do rynku w odpowiednim horyzoncie czasowym. Zgodnie z Zaleceniem 2014 przeanalizowano dwa rodzaje barier: bariery strukturalne oraz bariery prawne i regulacyjne. Bariery strukturalne Komisja Europejska w Nocie wyjaśniającej 16 zauważa, iż: Strukturalna bariera w dostępie do rynku występuje, kiedy stan technologii i powiązana z nim struktura kosztów i/lub poziom popytu tworzą niesymetryczne warunki dla operatorów, utrudniając konkurentom wejście na rynek lub rozwój. 17 Dalej Komisja stwierdza, że Ważnym warunkiem w ramach pierwszego kryterium jest kwestia, czy jest prawdopodobne, aby wysokie bariery w dostępie do rynku okazały się stałe w kontekście zmodyfikowanych obowiązków regulacyjnych Wymaga to oceny przez organ regulacyjny, czy w wybiegającej w przyszłość perspektywie czasu rynek cechuje efektywna konkurencja, w sytuacji braku obowiązków regulacyjnych nałożonych w oparciu o ustalenie zajmowania przez operatora pozycji znaczące 18. Do typowych barier strukturalnych, na jakie natrafić mogą przedsiębiorcy na rynkach telekomunikacyjnych należą m.in. koszty utopione, kontrola operatorów działających na 15 Stanisław Piątek, Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005, str. 248 i SWD(2014)298 NOTA WYJAŚNIAJĄCA - Dokument towarzyszący do Zalecenia Komisji w sprawie właściwych rynków produktowych i usługowych w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z Dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu europejskiego i Rady w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej. 17 A structural barrier to entry exists when the state of the technology, and its associated cost structure, and/or the level of demand, are such that they create asymmetric conditions between operators preventing market entry or expansion of competitors. 18 An important qualification of the first criterion is whether high entry barriers are likely to be non-transitory in the context of a modified Greenfield approach. This requires NRAs to assess whether markets are effectively competitive from a forward-looking perspective in the absence of regulation based on a finding of significant market power. 29

30 rynku nad trudną do powielenia infrastrukturą, ich przewaga technologiczna, łatwy bądź uprzywilejowany dostęp do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, ekonomia zakresu, ekonomia skali czy integracja pionowa działających na nim przedsiębiorców. Powiązana bariera strukturalna może także występować tam, gdzie świadczenie usługi wymaga elementu sieci, który nie może zostać technicznie powielony, lub gdy koszt takiego powielenia sprawia, że jest to nieopłacalne dla konkurencji. W przypadku analizowanego rynku właściwego nie można stwierdzić występowania na nim barier o charakterze strukturalnym, które utrudniałyby lub uniemożliwiały wejście na ten rynek. Wskazują na to następujące fakty: 1. Na rynku działa 27 przedsiębiorców telekomunikacyjnych, których udział w rynku połączeń pod względem czasu trwania połączeń lub przychodów z tytułu świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w sieciach stacjonarnych dla konsumentów przekracza próg 1%; 2. Wejście na rynek właściwy nie musi oznaczać konieczności posiadania lub inwestowania w rozległą infrastrukturę telekomunikacyjną. Aby zrealizować usługę na rzecz użytkownika końcowego operator może wykorzystywać infrastrukturę innego gracza na rynku, w szczególności infrastrukturę Orange. W chwili obecnej, dzięki wprowadzeniu możliwości hurtowego dostępu do sieci (WLR), jak również dzięki uwolnieniu lokalnej pętli abonenckiej (LLU), operatorzy alternatywni mogą świadczyć usługi telekomunikacyjne coraz większej liczbie podmiotów bez konieczności posiadania własnej rozbudowanej infrastruktury telekomunikacyjnej. Należy w tym miejscu wskazać, iż zgodnie z treścią pkt 26 Dyrektywy 22/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami usługami łączności praw użytkowników (dyrektywa o usłudze powszechnej), regulację usług detalicznych należy wprowadzać jedynie w przypadku, gdy krajowy urząd uzna, że właściwe środki hurtowe lub pokrewne nie zapewnią osiągnięcia celów jakim jest skuteczna konkurencja. W ocenie Prezesa UKE, dotychczasowa praktyka stosowania środków regulacyjnych na rynkach hurtowych powiązanych z rynkiem detalicznym poddanym analizie w niniejszej decyzji, daje podstawy do stwierdzenia, iż zastosowane środki regulacyjne, w tym zapewniające operatorom alternatywnym możliwość wykorzystania infrastruktury Orange (LLU i WLR), umożliwią podjęcie przez nich skutecznej konkurencji na przedmiotowym rynku detalicznym. Wciąż regulowane są detaliczne rynki dostępu (rynki 1. i 2. według systematyki Zalecenia 2003, określone w decyzjach Prezesa UKE z dnia 8 sierpnia 2012 r. DART-SMP /12(37) oraz DART-SMP /12(37) jako odpowiednio krajowy rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla konsumentów oraz krajowy rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów). Chociaż wielu użytkowników końcowych woli nabywać dostęp i połączenia wychodzące od tego samego przedsiębiorcy, wielu innych wybiera przedsiębiorców alternatywnych w stosunku do zapewniających im dostęp (oraz połączenia przychodzące) do wykonywania części lub całości wychodzących połączeń. Przedsiębiorstwo, które usiłowałoby podnieść cenę wychodzących połączeń ponad poziom konkurencyjny, znalazłoby się w sytuacji, kiedy użytkownicy końcowi 30

31 skorzystaliby z usług alternatywnych przedsiębiorstw oferujących usługi. Użytkownicy końcowi mogą relatywnie łatwo wybrać alternatywne przedsiębiorstwa, korzystając z prefiksów (selekcja dostawcy usług na drodze umownej lub przedpłaty) lub dzięki preselekcji dostawcy usług. Dodatkowo usługi głosowe, w tym również należące do zakresu produktowego analizowanego rynku właściwego usługi połączeń krajowych, mogą być świadczone w różnych technologiach i poprzez różne formy dostępu. Posiadanie własnej infrastruktury nie jest zatem warunkiem koniecznym do podjęcia działalności na rynku właściwym. Operatorzy świadczący usługi głosowe w technologii VoIP często nie posiadają rozbudowanej infrastruktury, nie ponoszą też z tego tytułu istotnych nakładów na jej modernizację czy rozbudowę. Wyjątek od powyższej tezy stanowią operatorzy TVK, którzy najczęściej świadczą usługi w oparciu o posiadaną infrastrukturę, bez korzystania z rozwiązań i usług spółek pośrednich. 3. W przypadku oferowania usług dla masowego konsumenta, tak jak na rynku połączeń, istotny element struktury kosztów tradycyjnie stanowiło stworzenie rozległej sieci punktów sprzedaży. Obecnie, dzięki wykorzystaniu takich kanałów dystrybucji jak strona internetowa przedsiębiorcy, telesprzedaż, możliwe jest dotarcie do potencjalnych klientów na obszarze całej Polski, a koszty wejścia na rynek związane ze stworzeniem sieci dystrybucyjnej stanowiące koszty utopione, są przy tym znacznie niższe. Należy więc stwierdzić, że analizowany rynek nie charakteryzuje się obecnie występowaniem barier o charakterze strukturalnym. Bariery prawne i regulacyjne Bariery prawne wynikają z legislacyjnych, administracyjnych lub innych działań podejmowanych przez państwo, które w sposób bezpośredni oddziałują na warunki wejścia i/lub na pozycję operatorów na rynku właściwym. Co do zasady do najpoważniejszych barier o charakterze prawnym ograniczającym prowadzenie i rozwijanie działalności przez nowych operatorów na rynkach telekomunikacyjnych należą bariery związane z budową infrastruktury telekomunikacyjnej, w szczególności lokalnymi planami zagospodarowania przestrzennego (lub ich brakiem), prawem budowlanym, prawem ochrony środowiska oraz rozpoczęciem działalności na rynku telekomunikacyjnym. Jak wspomniano w punkcie dotyczącym występowania barier strukturalnych, należy stwierdzić, że aby świadczyć usługi na rynku połączeń nie jest konieczne posiadanie wyłącznie własnej, kosztownej infrastruktury telekomunikacyjnej. W takim przypadku bariery prawne, na które mogą napotykać przedsiębiorcy telekomunikacyjni budujący własną infrastrukturę, nie mają miejsca. Brak konieczności rozbudowy własnej infrastruktury wzmacnia także fakt, że dostęp do infrastruktury Orange jest regulowany na hurtowym rynku (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji. Dodatkowo zmniejszenie barier prawnych, w szczególności w zakresie związanym z budową infrastruktury telekomunikacyjnej, nastąpiło w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r., Nr 106, poz. 675, z późn. zm.; dalej Megaustawa ). Określa ona: 1) formy i zasady wspierania inwestycji telekomunikacyjnych, w tym związanych z sieciami szerokopasmowymi; 31

32 2) zasady działalności w zakresie telekomunikacji jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów wykonujących zadania z zakresu użyteczności publicznej; 3) zasady dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej, i innej infrastruktury technicznej, finansowanych ze środków publicznych; 4) prawa i obowiązki inwestorów, właścicieli, użytkowników wieczystych nieruchomości, osób, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, zarządców nieruchomości oraz lokatorów, w szczególności w zakresie dostępu do nieruchomości, w celu zapewnienia warunków świadczenia usług telekomunikacyjnych; 5) zasady lokalizowania regionalnych sieci szerokopasmowych oraz innej infrastruktury telekomunikacyjnej. Megaustawa zawiera rozwiązania sprzyjające rozwojowi społeczeństwa informacyjnego, realizowane poprzez zniesienie barier dla inwestycji i stworzenie rozwiązań prawnych, stymulujących rozwój sieci regionalnych oraz budowę infrastruktury telekomunikacyjnej. Działalność na rynku telekomunikacyjnym jest działalnością regulowaną i podlega wpisowi do RPT. Ponadto przedsiębiorcy telekomunikacyjni są zobowiązani do wypełniania szeregu innych obowiązków związanych już z samym prowadzeniem działalności telekomunikacyjnej (obowiązki na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, uiszczanie stosownych opłat np. opłata telekomunikacyjna, a także wypełnianie obowiązku sprawozdawczości na rzecz Prezesa UKE). Wszystkie te kwestie, choć nie stanowią bezpośredniej przeszkody w rozpoczęciu i prowadzeniu działalności na rynku telekomunikacyjnym, to jednak nakładają na przedsiębiorcę dodatkowe wymagania (w porównaniu z innymi, nieregulowanymi sektorami gospodarki), które muszą zostać przez niego spełnione. Jednakże wspomniane wymagania prawne nie mogą być traktowane jako trwała bariera prawna, która w istotny sposób utrudniałaby lub uniemożliwiała wejście na rynek właściwy Brak tendencji do występowania efektywnej konkurencji na rynku Do najważniejszych wskaźników służących do oceny tego kryterium należą: - udziały operatorów w rynku właściwym, - kontrola nad infrastrukturą trudną do powielenia (w tym duplikacja sieci/infrastruktury), - trendy cenowe i stosowane praktyki w określaniu tych cen Udziały operatorów w rynku właściwym Udział operatorów w rynku właściwym mierzony jest najczęściej przy użyciu dwóch kryteriów: wartości przychodów uzyskiwanych ze świadczenia danej usługi oraz uzyskiwanych wolumenów świadczenia tej usługi. Mając na uwadze charakter omawianego rynku, za znacznie bardziej miarodajne do stwierdzenia wielkości udziałów i tendencji jego rozwoju uznać należy kryterium uzyskiwanych wolumenów. Na ocenę taką wpływają następujące okoliczności: a) Najczęściej stosowana metodologia zbierania danych przez operatorów odnośnie przychodów zakłada, iż jako przychody z usług połączeń raportowane są tylko te wartości, które wynikają wyłącznie z odrębnego nabycia minut. Tymczasem na rynku powszechnie dostępne są pakiety usług, w ramach których za jedną opłatę użytkownik otrzymuje usługę dostępu oraz połączeń głosowych (dodatkowo w różnych wariantach, np. darmowe minuty, oferty nielimitowane). W tej sytuacji 32

33 trudno jest w sposób jednoznacznie pewny wyodrębnić, jaka część ceny pakietu dotyczy usługi dostępu, a jaka połączeń. b) Zdecydowana większość operatorów nie stosuje księgowych metod alokacji kwot uzyskanych z tytułu stałej miesięcznej opłaty abonamentowej w przypadku ofert no limit lub zawierających pakiety minut. Oznacza to zatem, że całość lub duża część przychodów jest alokowana jako przychód z tytułu opłat abonamentowych, co powoduje, że od pewnego poziomu kwotowego brak jest relacji strony wolumenowej z przychodową. c) Postępująca migracja z technologii PSTN/ISDN w stronę VoIP prowadzi do obniżenia średnich przychodów uzyskiwanych od użytkownika. Technologia VoIP pozwala na obniżenie kosztów świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów, co przekłada się również na obniżenie cen dla użytkowników końcowych. Oceniając tendencje i kierunek w jakim podąża omawiany rynek kierując się kryterium wielkości przychodów, otrzymalibyśmy wyniki zafałszowane przez wpływ optymalizacji kosztowej po stronie operatorów będącej następstwem migracji do technologii VoIP. d) Operatorzy nie stosują jednolitej metodologii raportowania przychodów. O ile np. niektórzy operatorzy poza przychodami uzyskiwanymi bezpośrednio z tytułu świadczenia usługi połączeń alokują również w raportowanych przychodach na przedmiotowym rynku część wartości abonamentu, o tyle większość pozostałych operatorów raportuje jedynie tę pierwszą kategorię przychodów. Prowadzi to do sytuacji, w której dane raportowane przez operatorów nie są wzajemnie w pełni porównywalne, a oparcie na nich analizy może zniekształcić jej wyniki, prowadząc do fałszywych wniosków. Mając na uwadze wskazane powyżej okoliczności, Prezes UKE uznał, iż dla oceny wielkości udziałów rynkowych poszczególnych operatorów, stanu sytuacji rynkowej na analizowanym rynku, zasadne będzie posłużenie się kryterium wolumenu ruchu jako podstawowym, natomiast kryterium przychodów uzyskiwanych ze świadczenia usług telekomunikacyjnych, może mieć jedynie charakter pomocniczy. Kryterium wolumenowe należy uznać za bardziej miarodajne, albowiem pozwala uniknąć ewentualnych wpływów takich czynników jak: różnice w kosztach, a w konsekwencji również w przychodach, zastosowanie różnych rozwiązań technologicznych do świadczenia usług na przedmiotowym rynku, powszechne stosowanie pakietów usług, w ramach których trudno wyodrębnić przychody wynikające ze świadczenia usług objętych zakresem niniejszego rynku, niestosowanie przez operatorów jednolitych standardów księgowania przychodów ze świadczenia usług na przedmiotowym rynku. Wolumen ruchu Udział Orange w wolumenie połączeń krajowych dla konsumentów ulega zmianom, utrzymując jednak względnie zbliżony poziom, nieprzekraczający 50%. Na koniec 2011 r. udział Orange w wolumenie ruchu krajowego wyniósł 48,4%, by rok później spaść do 41,8%. Z kolei w ostatnim roku OPL zyskał 2,8 pkt procentowego osiągając ponad 44% udziału w rynku. W 2013 r. abonenci OPL wygenerowali ruch o 16,1% mniejszy niż na koniec 2011 r. W przypadku operatorów alternatywnych spadek wolumenu minut wyniósł 2%. Natomiast całkowity wolumen połączeń krajowych, generowany przez klientów indywidualnych zmniejszył się o 8,8% na przestrzeni lat

34 Na analizowanym rynku szczególnie aktywnie działa Grupa Netia, której udział na koniec 2013 r. wyniósł 29,1%, kolejny podmiot UPC Polska miał 8% udział w rynku. Wykres 17 Udział operatorów w wolumenie ruchu połączeń krajowych dla konsumentów Źródło: UKE Analizując udziały Orange oraz operatorów alternatywnych w dłuższej perspektywie czasowej, uwzględniając jedynie czas trwania połączeń wykonanych w sieci tradycyjnej (PSTN/ISDN) zauważalny był trend spadkowy udziałów operatora zasiedziałego. W latach jego udziały spadły o 24,4 pkt procentowego, a sam ruch w sieci Orange zmalał o 61,8%. Z kolei ruch w sieciach operatorów alternatywnych wzrósł w analizowanym okresie o 5%. W tym samym czasie na przedmiotowym rynku aktywnie działali inni operatorzy. W latach najbardziej widoczne były działania Grupy Netia, która w 2012 r. uzyskała udział najbardziej zbliżony do OPL. Kolejny operator, UPC, posiadał już niższe udziały, które od 2011 r. oscylowały wokół 10%. Wykres18 Udział operatorów w czasie trwania krajowych połączeń telefonicznych połączeń dla konsumentów w tradycyjnej, stacjonarnej sieci telefonicznej (nie uwzględniając połączeń z sieci VoIP) w latach Źródło: UKE 34

35 Wielkość przychodów Udział Orange w przychodach z połączeń krajowych dla konsumentów systematycznie malał. Na przestrzeni trzech analizowanych lat operator zasiedziały stracił 5,1 pkt procentowego, osiągając na koniec 2013 r. udział na poziomie 76,8%. Taka tendencja pozwoliła operatorom alternatywnym na zwiększenie swoich udziałów, które na koniec 2013 r. wyniosły 23,2%. Odnosząc się bezpośrednio do przychodów OPL w ostatnich trzech latach zmalały one o 49,6%. W tym samym czasie operatorzy alternatywni zmniejszyli swój łączny przychód o 31,2%. Na przestrzeni trzech analizowanych lat, łączny przychód operatorów zmalał o 46,3%. Również w przypadku przychodów Grupa Netia uzyskała udziały dające jej pozycję drugiego operatora na rynku. W 2013 r. kształtowały się one na poziomie 8,7%, czyli o ponad 2 pkt procentowe więcej niż w 2011 roku. Trzecim przedsiębiorcą telekomunikacyjnym pod względem przychodów w 2013 roku było UPC, z wynikiem 3,2%. Wykres 19. Udziały operatorów w przychodach z połączeń krajowych dla konsumentów Źródło: UKE Na analizowanym rynku właściwym Orange świadczy usługi głosowe zarówno w ramach oferty tradycyjnej telefonii PSTN/ISDN jak i w technologii VoIP. Analiza powyższych wyników pozwala stwierdzić, że abonenci indywidualni operatora coraz mniej intensywnie korzystają z usługi połączeń krajowych, co przekłada się również na malejący udział OPL we wskaźniku przychodowym. Badając charakterystykę rynku krajowych połączeń głosowych w sieciach stacjonarnych dla użytkowników końcowych ustalono, że coraz więcej operatorów posiada w swojej ofercie plany taryfowe, pozwalające na nielimitowane połączenia w ramach stałej miesięcznej opłaty abonamentowej lub zawierające pakiety minut. Uzyskany w ten sposób przychód może być przez operatora alokowany dwojako. W pierwszym przypadku całość uzyskanej kwoty jest zaksięgowana jako przychód z tytułu opłat abonamentowych. Tego typu przychód nie został wykazany na analizowanym rynku, bowiem Prezes UKE analizując wolumen przychodów poddał badaniu tylko przychody wynikające z odrębnego nabycia minut. Drugi scenariusz przewiduje, że operator stosuje metody księgowania uzyskanego przychodu zgodnie z międzynarodowymi standardami księgowości. W tym przypadku kwota uzyskana z abonamentu zostaje rozlokowana na poszczególne usługi głosowe oraz przychód z opłaty abonamentowej. Odpowiedni procent kwoty zostaje alokowany jako przychód z krajowych połączeń głosowych w sieciach stacjonarnych, kolejny na połączenia międzynarodowe, do 35