Telekomunikacja Polska S.A. ul. Twarda Warszawa

Transkrypt

1 PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Warszawa, dnia marca 2012 r. Magdalena Gaj DART SMP /12 ( ) Telekomunikacja Polska S.A. ul. Twarda Warszawa Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji ul. Stępińska 22/ Warszawa DECYZJA Na podstawie art. 24 pkt 1 i pkt 2 lit. a, w związku z art. 21 oraz art. 22 ust. 1 i ust. 2, art. 34 ust. 1 i ust. 2, art. 36, art. 37 ust. 1 i ust. 2, art. 38 ust. 1, art. 39 ust. 1, art. 40 ust. 1 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004 r., Nr 171, poz z późn. zm.), zwanej dalej również ustawą Prawo telekomunikacyjne lub PT, oraz art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071, z późn. zm., zwanej dalej kpa ), w związku z art. 206 ust. 1 PT: I. określam rynek właściwy jako krajowy rynek świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego (zwany dalej również rynkiem 5 ); II. ustalam, że na krajowym rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej; III. wyznaczam Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie (zwaną dalej również TP S.A. lub TP ) jako przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na krajowym rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; IV. na obszarach gminnych, określonych w pkt 2 Załącznika nr 1 do niniejszej decyzji jako Grupa 2 na rynku 5, nakładam na Telekomunikację Polską S.A z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na uwzględnianiu uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu 1

2 telekomunikacyjnego w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, celem korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową w szczególności poprzez: a) zapewnienie dostępu do strumienia bitów (BSA, ang. Bitstream Access) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, który realizowany jest przy wykorzystaniu zasobów fizycznych, na wszystkich poziomach dostępu określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji, w tym w szczególności zapewnienie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomie IP DSLAM, DSLAM/MSAN/OLT, ATM, Ethernet 1, IP Zarządzanego oraz IP Niezarządzanego oraz innych równoważnych poziomach dostępu w przypadku usług świadczonych w oparciu o infrastrukturę i technologię światłowodową; b) zapewnienie dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do urządzeń telekomunikacyjnych, punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie na wszystkich poziomach dostępu określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji; c) zapewnienie dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na każdym poziomie dostępu określonym w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji, w tym w szczególności: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na wszystkich poziomach dostępu określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji; d) zapewnienie połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; e) zapewnienie dostępu do całości lub części segmentu zakończeń sieci dostępowej, (odcinka łączącego lokale użytkowników końcowych z pierwszym punktem, w którym możliwe jest uzyskanie dostępu przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp), w tym do całości lub części kabla rozprowadzonego w budynku lub jego ekwiwalentu, będącego własnością 1 IP DSLAM (ang. Internet Protocol Digital Subscriber Line Access Multiplexer) dostępowy multiplekser cyfrowych linii abonenckich wyposażony w porty Ethernet umożliwiające współpracę z siecią IP. DSLAM (ang. Digital Subscriber Line Access Multiplexer) dostępowy multiplekser cyfrowych linii abonenckich. MSAN (ang. Multi Service Access Node) wielousługowy węzeł dostępowy. OLT (ang. Optical Line Termination/Terminal) węzeł dystrybucyjny kończący linię optyczną. ATM (ang. Asynchronous Transfer Mode) dostęp w oparciu o asynchroniczny tryb transmisji pakietowej. Ethernet dostęp w oparciu o standardy transmisji pakietowej, należące obecnie do grupy standardów IEEE 802.3x. 2

3 Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. W przypadkach, kiedy zapewnienie dostępu do wskazanych powyżej elementów infrastruktury nie jest możliwe ze względu na przeszkody własnościowe, wynikające z nieposiadania przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie prawnych możliwości udostępnienia nieruchomości zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. Nr 106, poz. 675); f) zapewnienie dostępu do usługi typu backhaul do sieci telekomunikacyjnej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie na warunkach określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji, w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; g) zapewnienie dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji, co najmniej na 6 (sześć) miesięcy przed wprowadzeniem przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie nowych produktów stanowiących detaliczny odpowiednik nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w sieci dostępu nowej generacji; h) zakończenie procedury związanej z migracją z technologii miedzianej do światłowodowej w terminie 3 (trzech) miesięcy od dnia złożenia wniosku przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego w przypadku, gdy przedsiębiorca telekomunikacyjny, korzystający z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię miedzianą, złoży wniosek o dostęp do hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię światłowodową, wykorzystywaną przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie; i) zapewnienie dostępu do systemu informatycznego, stosowanego przez część hurtową działającą w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie w celu zamawiania za jego pośrednictwem dostępu telekomunikacyjnego; j) stosowanie w ramach systemu informatycznego, o którym mowa w pkt IV ppkt 1 lit. i niniejszej decyzji, narzędzi informatycznych, cechujących się prostotą i otwartością dla ich użytkowników, krótkim czasem wdrożenia oraz bazujących na powszechnie przyjętych standardach informatycznych; k) przyznawanie dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług; l) zapewnienie funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług; m) zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i podejmowania rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz; n) prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze; o) utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, a w szczególności: 3

4 utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu na warunkach nie gorszych od dotychczasowych (w szczególności warunkach cenowych, technicznych, jakościowych i ilościowych); zapewnienie możliwości zmiany dotychczasowych warunków dostępu na wniosek przedsiębiorcy telekomunikacyjnego korzystającego z dostępu, o ile istnieją odpowiednie możliwości techniczne; zapewnienie możliwości migracji z hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię miedzianą do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową; zapewnienie możliwości migracji ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej; obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu obejmuje również dostęp do strumienia bitów (BSA) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych świadczony zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, który stanowi przedmiot uzasadnionego wniosku przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o ten dostęp, złożonego Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie najpóźniej w dniu wydania niniejszej decyzji, pod warunkiem, że przedsiębiorca ten nie zrezygnuje z ubiegania się o ten dostęp; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową w szczególności przez: a) oferowanie przedsiębiorcom telekomunikacyjnym jednakowych warunków dostępu telekomunikacyjnego w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie im usług na warunkach nie gorszych w szczególności cenowych, jakościowych i ilościowych, niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi oraz nie później niż dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi, a także udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi, w tym nie później niż dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; b) zapewnienie obsługi realizacji zamówień na usługi i świadczenia tych usług na warunkach nie gorszych niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; c) zapewnianie usług dodatkowych i innych udogodnień niezbędnych w celu świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych na warunkach nie gorszych niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa 4

5 Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; d) opracowanie i wprowadzenie w życie kodeksu praktyk, skierowanego do pracowników Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, określającego zasady zapewnienia niedyskryminującego dostępu do sieci Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, wymienione w niniejszej decyzji; e) określenie informacji, którymi dysponuje część hurtowa działająca w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, a które powinny być udostępniane na zasadach niedyskryminacji oraz określenie szczegółowych zasad przyznawania dostępu do tych informacji; f) zapobieganie wymianie informacji, określonych w pkt IV ppkt 2 lit. e niniejszej decyzji, pomiędzy pracownikami części hurtowej a pracownikami części detalicznej działających w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie; g) uniemożliwienie dostępu do informacji, określonych w pkt IV ppkt 2 lit. e niniejszej decyzji, pracownikom części detalicznej przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, którymi to informacjami posługuje się część hurtowa przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, a które nie są na zasadach niedyskryminujących udostępniane innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym; h) udostępnienie i stosowanie systemu informatycznego, służącego do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego, w sposób zapewniający równy dostęp do informacji dla wszystkich podmiotów oraz w sposób uniemożliwiający dyskryminujący przepływ niedozwolonych informacji w częściach hurtowej i detalicznej, działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi lub innymi podmiotami świadczącymi usługi na zlecenie lub w imieniu Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie; i) realizację procesów świadczenia usług i sprzedaży produktów hurtowych przez część hurtową działającą w ramach Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie w oparciu o odseparowane systemy informatyczne, do których nie mają dostępu inne działy działające w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub podmioty zależne; j) zapewnienie dostępu do systemów informatycznych w taki sposób, aby część detaliczna działająca w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub podmioty zależne nie dysponowały informacjami oraz sposobami pozyskiwania informacji, które nie są dostępne podmiotom wnioskującym o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego; k) stosowanie, w zakresie realizacji usług na rzecz przedsiębiorców telekomunikacyjnych, kluczowych wskaźników efektywności KPI (ang. Key Performance Indicators), liczonych odrębnie dla części detalicznej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie oraz odrębnie dla poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 37 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na ogłaszaniu lub udostępnianiu informacji w 5

6 sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, w szczególności przez: a) ogłaszanie co najmniej raz na kwartał, na oficjalnej stronie internetowej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, wskaźników efektywności (KPI), liczonych odrębnie dla części detalicznej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie oraz odrębnie dla poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie realizacji usług na rzecz przedsiębiorców telekomunikacyjnych; b) udostępnianie zestawienia wskaźników KPI, o których mowa w pkt IV ppkt 3 lit. a niniejszej decyzji, każdemu przedsiębiorcy telekomunikacyjnemu, któremu Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie świadczy usługi hurtowe, zawierającego wartości indywidualnych KPI dla danego przedsiębiorcy oraz zestawienia KPI dla wszystkich zdarzeń, na podstawie którego ten przedsiębiorca będzie w stanie zweryfikować swój indywidualny wskaźnik KPI; c) stosowanie systemu informatycznego służącego udostępnianiu niezbędnych informacji dotyczących infrastruktury sieciowej wszystkim innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, na niedyskryminujących zasadach; d) ogłaszanie na oficjalnej stronie internetowej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, na zasadach zapewniających równoprawną i skuteczną konkurencję, planów uruchomienia nowych punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej opartych na technologii światłowodowej oraz modernizacji lub likwidacji punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej opartych na technologii miedzianej, z których nie korzysta żaden przedsiębiorca telekomunikacyjny. Informacje te powinny być ogłoszone w terminie 3 (trzech) miesięcy każdorazowo przed planowanym uruchomieniem, modernizacją lub likwidacją ww. infrastruktury wykorzystywanej w celu świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; e) udostępnianie poprzez system informatyczny Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, służący udostępnianiu informacji przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, aktualnych informacji dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki i architektury sieci, lokalizacji i przebiegu elementów infrastruktury oraz ich przepustowości i zajętości, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, dotyczących infrastruktury telekomunikacyjnej, w tym punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, niezbędnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez Telekomunikacje Polską S.A. z siedzibą w Warszawie; f) informacje, o których mowa w pkt IV ppkt 3 lit. b oraz lit. e niniejszej decyzji, należy udostępnić na wniosek przedsiębiorcy telekomunikacyjnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 1 (jednego) tygodnia od dnia jego wpływu do Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie; 6

7 4. obowiązek, o którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej w sposób umożliwiający identyfikację przepływów transferów wewnętrznych, związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) zgodnie z przepisami art ustawy Prawo telekomunikacyjne i odpowiednimi aktami wykonawczymi do ustawy Prawo telekomunikacyjne; 5. obowiązek, o którym mowa w art. 39 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: a) kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) według metody zorientowanych przyszłościowo długookresowych kosztów przyrostowych, zgodnie z przepisami odpowiednich aktów wykonawczych, według zatwierdzonego przez Prezesa UKE opisu kalkulacji kosztów; b) stosowania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home), uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora. W celu ustalenia wysokość opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego lub ich maksymalnego albo minimalnego poziomu, Prezes UKE będzie mógł zastosować następujące metody ustalania opłat: Test Zawężania Marży, Price Cap (pułap cenowy), Retail Minus (cena detaliczna minus), Benchmarking (analiza/badania porównawcze), Cost orientation/cost accounting (orientacja kosztowa/rachunkowość regulacyjna), Bottom - up LRIC; 6. obowiązek, o którym mowa w art. 40 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na ustalaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w oparciu o ponoszone koszty przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie, przy czym obowiązek ten będzie stosowany do momentu przekazania wyników kalkulacji uzasadnionych kosztów z opinią biegłego rewidenta z badania, stwierdzającą prawidłowość wyników tej kalkulacji. W celu oceny prawidłowości wysokości opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, Prezes UKE będzie mógł zastosować następujące sposoby weryfikacji i ustalania opłat: Test Zawężania Marży, Price Cap (pułap cenowy), 7

8 Retail Minus (cena detaliczna minus), Cost orientation/cost accounting (orientacja kosztowa/rachunkowość regulacyjna), Benchmarking (uwzględnienie wysokości opłat stosowanych na porównywalnych rynkach konkurencyjnych); 7. obowiązek, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przygotowaniu i przedstawieniu w terminie 3 (trzech) miesięcy od dnia doręczenia niniejszej decyzji oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w zakresie zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej, określonym w Załączniku nr 2, stanowiącym integralną część niniejszej decyzji. Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie, wykonując obowiązek, o którym mowa w art. 42 ust. 1 PT, wykona go poprzez przygotowanie i przedstawienie projektu nowej oferty ramowej, zgodnie z zakresem wskazanym w Załączniku nr 2 do niniejszej decyzji lub, jeżeli istnieje obowiązująca oferta ramowa, wykona go poprzez przygotowanie i przedstawienie zmiany oferty ramowej, zgodnie z zakresem wskazanym w Załączniku nr 2 do niniejszej decyzji; V. na obszarach gminnych określonych w pkt 1 Załącznika nr 1 do niniejszej decyzji jako Grupa 1 na rynku 5, nakładam na Telekomunikację Polską S.A z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na uwzględnianiu uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, celem korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową w szczególności poprzez: a) zapewnienie dostępu do strumienia bitów (BSA, ang. Bitstream Access) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, który realizowany jest przy wykorzystaniu zasobów fizycznych, na różnych poziomach dostępu, w tym w szczególności zapewnienie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomie IP DSLAM, DSLAM/MSAN/OLT, ATM, Ethernet, IP Zarządzanego oraz IP Niezarządzanego oraz innych równoważnych poziomach dostępu w przypadku usług świadczonych w oparciu o infrastrukturę i technologię światłowodową; b) zapewnienie dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do urządzeń telekomunikacyjnych, punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie, na różnych poziomach dostępu; c) zapewnienie dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz 8

9 innych form wspólnego korzystania z budynków w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na każdym oferowanym przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie poziomie dostępu, w tym w szczególności: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na różnych poziomach dostępu; d) zapewnienie połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; e) zapewnienie dostępu do całości lub części segmentu zakończeń sieci dostępowej, (odcinka łączącego lokale użytkowników końcowych z pierwszym punktem, w którym możliwe jest uzyskanie dostępu przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp), w tym do całości lub części kabla rozprowadzonego w budynku lub jego ekwiwalentu, będącego własnością Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. W przypadkach, kiedy zapewnienie dostępu do wskazanych powyżej elementów infrastruktury nie jest możliwe ze względu na przeszkody własnościowe, wynikające z nieposiadania przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie prawnych możliwości udostępnienia nieruchomości zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. Nr 106, poz. 675); f) zapewnienie dostępu do usługi typu backhaul do sieci telekomunikacyjnej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego; g) zapewnienie dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji, co najmniej na 6 (sześć) miesięcy przed wprowadzeniem przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie nowych produktów stanowiących detaliczny odpowiednik nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w sieci dostępu nowej generacji; h) zakończenie procedury związanej z migracją z technologii miedzianej do światłowodowej w terminie 3 (trzech) miesięcy od dnia złożenia wniosku przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego w przypadku, gdy przedsiębiorca telekomunikacyjny, korzystający z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię miedzianą, złoży wniosek o dostęp do hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię światłowodową, wykorzystywaną przez Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie; i) zapewnienie dostępu do systemu informatycznego stosowanego przez część hurtową działającą w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, w celu zamawiania za jego pośrednictwem dostępu telekomunikacyjnego; 9

10 j) stosowanie w ramach systemu informatycznego, o którym mowa w pkt V ppkt 1 lit. i niniejszej decyzji, narzędzi informatycznych, cechujących się prostotą i otwartością dla ich użytkowników, krótkim czasem wdrożenia oraz bazujących na powszechnie przyjętych standardach informatycznych; k) przyznawanie dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług; l) zapewnienie funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług; m) zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i podejmowania rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz; n) prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze; o) utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, a w szczególności: utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu na warunkach nie gorszych od dotychczasowych (w szczególności warunkach cenowych, technicznych, jakościowych i ilościowych) przez okres nie krótszy niż pięć lat od dnia wydania niniejszej decyzji; zapewnienie możliwości zmiany dotychczasowych warunków dostępu na wniosek przedsiębiorcy telekomunikacyjnego korzystającego z dostępu, o ile istnieją odpowiednie możliwości techniczne w okresie nie krótszym niż pięć lat od dnia wydania niniejszej decyzji; zapewnienie możliwości migracji z hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię miedzianą do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową; zapewnienie możliwości migracji ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej; utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu bez ograniczeń czasowych w przypadku braku zapewnienia możliwości migracji przyznanego dostępu do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową lub do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej; obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu obejmuje również dostęp do strumienia bitów (BSA) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych świadczony zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, który stanowi przedmiot uzasadnionego wniosku przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o ten dostęp, złożonego Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie najpóźniej w dniu wydania niniejszej decyzji, pod warunkiem, że przedsiębiorca ten nie zrezygnuje z ubiegania się o ten dostęp; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usług hurtowego dostępu 10

11 szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową w szczególności przez: a) oferowanie przedsiębiorcom telekomunikacyjnym jednakowych warunków dostępu telekomunikacyjnego w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie im usług na warunkach w szczególności cenowych, jakościowych i ilościowych nie gorszych niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi oraz nie później niż dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi, a także udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi, w tym nie później niż dla części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; b) zapewnienie obsługi realizacji zamówień na usługi i świadczenia tych usług na warunkach nie gorszych niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; c) zapewnianie usług dodatkowych i innych udogodnień niezbędnych w celu świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych na warunkach nie gorszych niż części detalicznej działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; d) opracowanie i wprowadzenie w życie kodeksu praktyk, skierowanego do pracowników Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, określającego zasady zapewnienia niedyskryminującego dostępu do sieci Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, wymienione w niniejszej decyzji; e) określenie informacji, którymi dysponuje część hurtowa działająca w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, a które powinny być udostępniane na zasadach niedyskryminacji oraz określenie szczegółowych zasad przyznawania dostępu do tych informacji; f) zapobieganie wymianie informacji, określonych w pkt V ppkt 2 lit. e niniejszej decyzji, pomiędzy pracownikami części hurtowej a pracownikami części detalicznej działających w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie; g) uniemożliwienie dostępu do informacji, określonych w pkt V ppkt 2 lit. e niniejszej decyzji, pracownikom części detalicznej przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, którymi to informacjami posługuje się część hurtowa przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie, a które nie są na zasadach niedyskryminujących udostępniane innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym; h) udostępnienie i stosowanie systemu informatycznego służącego do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego, w sposób zapewniający równy dostęp do informacji dla wszystkich podmiotów oraz w sposób uniemożliwiający 11

12 dyskryminujący przepływ niedozwolonych informacji w częściach hurtowej i detalicznej, działającej w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; i) realizację procesów świadczenia usług i sprzedaży produktów hurtowych przez część hurtową działającą w ramach Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie w oparciu o odseparowane systemy informatyczne, do których nie mają dostępu inne działy działające w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub podmioty zależne; j) zapewnienie dostępu do systemów informatycznych w taki sposób, aby część detaliczna działająca w ramach przedsiębiorstwa Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie lub podmioty zależne nie dysponowały informacjami oraz sposobami pozyskiwania informacji, które nie są dostępne podmiotom wnioskującym o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego; k) stosowanie, w zakresie realizacji usług na rzecz przedsiębiorców telekomunikacyjnych, kluczowych wskaźników efektywności KPI (ang. Key Performance Indicators), liczonych odrębnie dla części detalicznej Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie oraz odrębnie dla poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. VI. Załącznik nr 1 Wyróżnione grupy obszarów na rynku 5, na których nałożono różne obowiązki regulacyjne stanowi integralną część niniejszej decyzji. VII. Załącznik nr 2 Zakres oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w zakresie zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej stanowi integralną część niniejszej decyzji. VIII. Załącznik nr 3 Dane stanowiące tajemnice przedsiębiorstw stanowi integralną część niniejszej decyzji. Decyzja niniejsza, stosownie do art. 206 ust. 2aa w związku z art. 206 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, podlega natychmiastowemu wykonaniu. Definicja rynku 5 UZASADNIENIE Podsumowanie zastosowanej regulacji rynku 5 Do zakresu produktowego rynku 5 na poziomie detalicznym włączona została usługa detaliczna stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu świadczona w następujących technologiach: xdsl, FTTx, TVK, Ethernet, łącza dzierżawione. Do zakresu produktowego rynku 5 na poziomie hurtowym zaliczone zostały dwie technologie dostępowe: xdsl i FTTx. Zakres geograficzny rynku 5 określony został jako krajowy. W zakresie rynku 5 wyodrębnione zostały dwie Grupy obszarów gminnych na podstawie stwierdzonej sytuacji konkurencyjnej na poziomie detalicznym oraz problemów rynkowych 12

13 zidentyfikowanych w ramach analizy, o której mowa poniżej. Na obszarach tych zastosowane zostały zróżnicowane środki zaradcze, poprzez nałożenie odpowiednich obowiązków regulacyjnych. Analiza rynku 5 Zamierzeniem każdej interwencji regulacyjnej ex ante jest w efekcie przyniesienie korzyści użytkownikom poprzez zapewnienie trwałej konkurencyjności rynków detalicznych, ponadto pozycja dominująca oznacza pozycję ekonomiczną umożliwiającą działanie w znacznym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów. Dlatego warunki panujące na poziomie detalicznym mogą wpływać na pozycję ekonomiczną operatora SMP na rynku hurtowym oraz na ocenę problemów rynkowych. Istnieje również bezpośredni związek pomiędzy rynkiem na poziomie detalicznego świadczenia usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu, a rynkiem 5. Biorąc pod uwagę powyższe, poza analizą kryteriów oceny SMP wymienionych w Wytycznych Komisji, przeprowadzona została również analiza rynku na poziomie detalicznych usług stacjonarnej szerokopasmowej transmisji danych na obszarach gminnych. Na obszarze kraju, określonym i uregulowanym w niniejszej decyzji jako rynek 5, zidentyfikowane zostały zróżnicowane warunki i problemy rynkowe. To pozwoliło podzielić ten rynek na dwie grupy obszarów gminnych oraz w ramach tego podziału przeprowadzić dalszą analizę mającą na celu zidentyfikowanie na tych obszarach gminnych problemów rynkowych i nałożenie odpowiednich obowiązków regulacyjnych. Grupa 2 obszarów rynku 5 Grupa 1 obszarów rynku 5 Obszary o niskim stopniu konkurencji na poziomie detalicznym. Obszary charakteryzujące się bardzo silną pozycją Telekomunikacji Polskiej S.A. na rynku detalicznym oraz hurtowym. Na tych obszarach operator zasiedziały posiada silną pozycję ekonomiczną, która umożliwia mu działanie niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów. Problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 2 stanowią wszystkie możliwe praktyki związane z nadużywaniem znaczącej pozycji rynkowej TP. Obszary charakteryzujące się wyższym poziomem konkurencyjności oraz słabszą pozycją Telekomunikacji Polskiej S.A. na rynku detalicznym. Problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 1 stanowi część możliwych praktyk związanych z nadużywaniem znaczącej pozycji rynkowej TP. Jednakże z ustaleń analizy rynku 5, a w szczególności kryteriów oceny znaczącej pozycji rynkowej, wynika, że na obszarach Grupy 1 Telekomunikacja Polska S.A. posiada słabszą pozycję ekonomiczną, która umożliwia Telekomunikacji Polskiej S.A. działanie w mniejszym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów, niż zostało to ustalone w odniesieniu do obszarów gminnych Grupy 2. Należy jednak zaznaczyć, że zidentyfikowane zróżnicowane warunki i problemy rynkowe na wyróżnionych grupach obszarów gminnych nie są na tyle trwałe i znaczne, aby 13

14 wydzielać odrębne rynki lokalne. Obowiązki regulacyjne na rynku 5 Grupa 2 obszarów rynku 5 Grupa 1 obszarów rynku 5 Obowiązek dostępu z art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT Obowiązek niedyskryminacji z art. 36 PT Obowiązek ogłaszania lub udostępniania informacji z art. 37 ust. 1 i ust. 2 PT (z wyłączeniem FTTH) Obowiązek rachunkowości regulacyjnej z art. 38 ust. 1 PT (z wyłączeniem FTTH) Obowiązek orientacji kosztowej z art. 39 ust. 1 PT (z wyłączeniem FTTH) Obowiązek orientacji kosztowej z art. 40 ust. 1 PT (z wyłączeniem FTTH) Obowiązek przygotowania i publikacji oferty ramowej z art. 42 ust. 1 PT (z wyłączeniem FTTH) Obowiązek dostępu z art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT Obowiązek niedyskryminacji z art. 36 PT Zgodność regulacji rynku 5 z Zaleceniem NGA 1) Definicja i zakres produktowy rynku uwzględnia produkty związane z dostępem do sieci NGA ust. 5, ust. 11, ust. 31 Zalecenia NGA. 2) Analiza rynku 5 jest zróżnicowana geograficznie ust. 9 Zalecenia NGA. 3) Wprowadzenie zróżnicowanych środków naprawczych wynikających z różnic w warunkach i problemach rynkowych na określonych obszarach rynku 5 ust. 3 i ust. 9 Zalecenia NGA. 4) Spójne środki naprawcze na rynkach 4 i 5 (uwzględniając zasadę drabiny inwestycyjnej oraz zróżnicowane środki odzwierciedlające poziom konkurencji detalicznej na obszarach rynku 5) ust. 5 Zalecenia NGA. 5) Środki naprawcze odzwierciedlają właściwe zastosowanie zasad drabiny inwestycyjnej (promowanie usług z wyższych szczebli drabiny, zapewniających lepsze warunki powstania skutecznej konkurencji) motyw 3 Zalecenia NGA. 6) Obowiązek udostępnienia nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego co najmniej 6 miesięcy przed wprowadzeniem odpowiednich produktów detalicznych w sieci NGA ust. 32 Zalecenia NGA. 7) Usługi BSA na różnych poziomach dostępu oraz niezbędne w tym celu usługi dostępowe w sieci NGA (określone w ofercie ramowej) ust. 33 Zalecenia NGA. 14

15 8) Obowiązki orientacji kosztowej ust. 35 Zalecenia NGA. 9) Odstąpienie od obowiązku orientacji kosztowej w Grupie 1 przy spełnieniu warunku zapewnienia równoważności dostępu ust. 36 Zalecenia NGA. 10) Obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu na rynku BSA w Grupie 1 przez okres nie krótszy niż 5 lat lub bezterminowo w przypadku braku możliwości migracji do FTTH BSA lub LLU ust. 39 Zalecenia NGA. 11) Ogłaszanie, na zasadach zapewniających równoprawną i skuteczną konkurencję, planów modernizacji lub likwidacji punktów dostępowych opartych na technologii miedzianej, oraz uruchomienia nowych punktów dostępowych w technologii NGA ust. 40 i 41 Zalecenia NGA. 12) Obowiązek rachunkowości regulacyjnej w Grupie 2 Zał. 1 sekcja 1 Zalecenia NGA. Zachęty regulacyjne dla rozwoju sieci FTTH Kluczowym problemem rynkowym na rynku 5 z punktu widzenia rozwoju sieci NGA i zapewnienia użytkownikom końcowym usług bardzo szybkiego dostępu do Internetu, jest bardzo niski wskaźnik rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP. Sytuacja ta wymaga zastosowania silnych zachęt regulacyjnych w postaci złagodzenia regulacji hurtowego szerokopasmowego dostępu do infrastruktury FTTH. Z uwagi na bardzo wysokie koszty budowy sieci FTTH, zasadne jest ograniczenie interwencji regulacyjnej w zakresie dostępu do tej infrastruktury jednie do niezbędnych środków zaradczych. 1. Przebieg postępowania 1.1. W związku z rozpoczęciem analizy rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego od dnia 18 marca 2011 r. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwany dalej również Prezesem UKE lub Regulatorem ) zwracał się do przedsiębiorców telekomunikacyjnych o przekazanie niezbędnych danych i informacji. Dane i informacje przekazane przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych były następnie w odpowiedzi na kolejne pisma Prezesa UKE uzupełniane i doprecyzowywane. Operatorzy przesyłali dane poprzez cztery kanały/źródła danych: SIIS, CD/DVD, ESP, . Dane zostały poddane przetworzeniu oraz zagregowaniu. Do analizy użyto także informacji udostępnianych przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych na oficjalnych stronach internetowych Po przeprowadzeniu analizy rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, pismem z dnia 25 stycznia 2012 r. Prezes UKE zawiadomił TP S.A. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia rynku właściwego, ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą; wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, a także utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych 15

16 nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku W dniach 1 lutego 2 marca 2012 r. Prezes UKE przeprowadził postępowanie konsultacyjne dotyczące projektu niniejszej decyzji. W ramach ww. konsultacji do Prezesa UKE wpłynęły trzy niezastrzeżone stanowiska nadesłane przez: Przezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, TP S.A., Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji (zwaną dalej również KIGEiT ). Prezes UKE odniósł się do niezastrzeżonych stanowisk w komentarzu opublikowanym wraz z tymi stanowiskami w dniu 22 marca 2012 r. na stronie internetowej UKE oraz dołączonym do akt niniejszego postępowania W 7 lutego 2012 r. do Prezesa UKE wpłynął wniosek KIGEiT z dnia 3 lutego 2012 r. o dopuszczenie KIGEiT do udziału w przedmiotowym postępowaniu W dniu 21 lutego 2012 r. Prezes UKE wydał postanowienie o dopuszczeniu KIGEiT do udziału w niniejszym postępowaniu na prawach strony W dniu 8 marca 2012 r. KIGEiT skorzystała z możliwości przeglądania akt sprawy oraz dokonania odpisów. Czynności i fakty te zostały potwierdzone i utrwalone na piśmie w formie protokołu W dniu 26 marca 2012 r. Prezes UKE, w ramach postępowania konsolidacyjnego, przesłał Komisji Europejskiej (zwanej dalej również Komisją lub KE ) oraz Organowi Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej (BEREC) i krajowym organom regulacyjnym projekt przedmiotowej decyzji. Biorąc pod uwagę ustalony stan faktyczny Prezes UKE zważył, co następuje. Zgodnie z art. 24 pkt 1 i pkt 2 lit. a ustawy Prawo telekomunikacyjne, jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, określa rynek właściwy, mając na uwadze poziom rozwoju krajowego rynku produktów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z prawem konkurencji, ponadto wyznacza przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakłada obowiązki regulacyjne, biorąc pod uwagę adekwatność i proporcjonalność danego obowiązku do problemów rynkowych, których rozwiązanie służy realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 PT. Zgodnie z definicją, określoną w art. 25a ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycję rynkową, jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei zgodnie z art. 25a ust. 2 PT, Prezes UKE przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym bierze pod uwagę kryteria wymienione w wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej. Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej nr 2002/C 165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Dz.U. C165/6 z 2002 r.), zwanymi dalej Wytycznymi Komisji, kryteria, z których powinno się korzystać przy wyznaczaniu udziału danego przedsiębiorstwa w rynku, będą zależały od cech rynku właściwego. Zgodnie z Wytycznymi Komisji, krajowe organy regulacji mają zdecydować, które kryteria są najbardziej odpowiednie dla zmierzenia obecności na rynku. Do przykładowych kryteriów wymienianych przez Wytyczne Komisji, 16

17 które mogą służyć ocenie zdolności przedsiębiorstwa do zachowania w znacznym stopniu w sposób niezależny od konkurencji, klientów i konsumentów, należą m.in.: 1) udział przedsiębiorcy w rynku właściwym, 2) całkowita wielkość przedsiębiorstwa, 3) brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 4) istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy, 5) brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej, 6) łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, 7) ekonomie skali, 8) ekonomie zakresu, 9) pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy, 10) poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy, 11) brak potencjalnej konkurencji, 12) istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy oraz rynku właściwego, 13) zróżnicowanie produktów/usług (np. produkty lub usługi wiązane). Zgodnie z motywem 79 Wytycznych Komisji źródłem pozycji dominującej może być kombinacja kryteriów wymienionych powyżej 2. Oznacza to, że pozycja dominująca nie musi opierać się wyłącznie na kryteriach wymienionych w Wytycznych Komisji. Jak wskazują Wytyczne Komisji 3 właściwe rynki definiowane dla celów regulacji sektorowych będą zawsze oceniane na zasadzie prognozowania, gdyż krajowe organy regulacyjne uwzględnią w swej ocenie przyszły rozwój rynku. Podstawą dla przeprowadzenia analizy rynku powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. Z założenia regulacja ex ante ma doprowadzić do wykreowania konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego i zapobiegać potencjalnym zniekształceniom konkurencji w przyszłości. Stosownie do normy art. 25c pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, decyzje dotyczące m.in. określenia rynku właściwego, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych określonych w ustawie są wydawane przez Prezesa UKE po zasięgnięciu opinii Prezesa UOKiK. Natomiast zgodnie z art. 25c pkt 2 PT ww. decyzje ogłasza się na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Stosownie do przepisu art. 22 ust. 2 oraz 24 ust. 2 lit. a ustawy Prawo telekomunikacyjne, w ww. decyzjach Prezes UKE nakłada obowiązki regulacyjne, o których mowa 2 Wytyczne Komisji (motyw 79): A dominant position can derive from a combination of the above criteria, which taken separately may not necessarily be determinative. 3 Wytyczne Komisji Sekcja 1.3. (motyw 27): On the other hand, relevant markets defined for the purposes of sector-specific regulation will always be assessed on a forward looking basis, as the NRA will include in its assessment an appreciation of the future development of the market. (...) The starting point for carrying out a market analysis for the purpose of Article 15 of the framework Directive is not the existence of an agreement or concerted practice within the scope of Article 81 EC Treaty, nor a concentration within the scope of the Merger Regulation, nor an alleged abuse of dominance within the scope of Article 82 EC Treaty, but is based on an overall forward-looking assessment of the structure and the functioning of the market under examination. 17

18 w art. 34, art , art. 42, art i art. 72 ust. 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, biorąc pod uwagę adekwatność i proporcjonalność danego obowiązku do problemów rynkowych, których rozwiązanie służy realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne tj. stworzeniu warunków dla: 1) wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, 2) rozwoju i wykorzystania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 3) zapewnienia ładu w gospodarce numeracją, częstotliwościami oraz zasobami orbitalnymi, 4) zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, 5) zapewnienia neutralności technologicznej. Szczegółowe uzasadnienie zastosowania wyżej wymienionych przepisów w przedmiotowej sprawie znajduje się w następnych rozdziałach. 2. Definicja rynku właściwego 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się, zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm., zwanej dalej ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów lub ustawą o o.k.i.k ), rynek towarów 4, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Rynki właściwe podlegające analizie przez Prezesa UKE, a następnie w przypadku braku skutecznej konkurencji poddane regulacji, określa Prezes UKE uwzględniając, stosownie do dyspozycji art. 22 ust. 1 pkt 1 PT, uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Wytyczne Komisji, którymi, zgodnie z art. 19 ust. 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków właściwych i ustalaniu pozycji znaczącej, przewidują 5, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki, które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję w zaleceniu dotyczącym właściwych rynków produktów i usług zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy ramowej 6. W dniu 17 grudnia 2007 r. Komisja Europejska wydała Zalecenie Komisji 2007/879/WE w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (Dz.U. L344/65 z 2007 r.), zwane dalej Zaleceniem Komisji. Zgodnie z załącznikiem do ww. Zalecenia Komisji, rynek właściwy, stanowiący przedmiot niniejszej analizy, jest oznaczony numerem 5 i jego nazwa brzmi: hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego. Rynek ten znajduje się w dół łańcucha dostaw względem fizycznego dostępu objętego rynkiem hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej w stałej lokalizacji (vide: drabina inwestycyjna, o której mowa w pkt poniżej), 4 Zgodnie z art. 4 pkt 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, pod pojęciem towarów rozumie się: rzeczy, jak również energię, papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, usługi, a także roboty budowlane. 5 Wytyczne Komisji (pkt 1.1.4)

19 a dostęp szerokopasmowy może być realizowany przy wykorzystaniu tych zasobów w połączeniu z innymi elementami. Niniejszy rynek obejmuje niefizyczny lub wirtualny dostęp sieciowy, w tym dostęp do strumienia bitów w stałej lokalizacji, który może być realizowany przy wykorzystaniu zasobów stacjonarnej infrastruktury sieciowej w połączeniu z innymi elementami. Takie podejście do niniejszego rynku opowiada się za bardziej ogólnym i spójnym jego definiowaniem z rynkiem hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej w stałej lokalizacji. Dzięki temu określenie tego rynku zostało zaktualizowane i dostosowane do obecnego wykorzystania dostępu szerokopasmowego m.in. do świadczenia usług internetowej transmisji programów radiofonicznych lub telewizyjnych w celu dostarczania treści radiofonicznych lub telewizyjnych użytkownikom końcowym. Zgodnie z pkt 34 Wytycznych Komisji użycie terminu rynek właściwy oznacza opis produktów lub usług, które tworzą ten rynek oraz ustalenie geograficznego zasięgu rynku (terminy: produkty i usługi są używane zamiennie w niniejszym tekście) 7. Rynek składa się zatem z produktów lub usług, przy czym pojęcia te są stosowane zamiennie. Z uwagi na powyższe oraz uwzględniając praktykę obrotu gospodarczego na rynku telekomunikacyjnym (na którym działalność telekomunikacyjna polega co do zasady na świadczeniu usług), Prezes UKE zdecydował się określić analizowany i regulowany mocą niniejszej decyzji rynek jako krajowy rynek świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Przy czym, biorąc pod uwagę ww. argumentację, należy podkreślić, że jest to ten sam rynek, który został określony w pkt 5 załącznika do Zalecenia Komisji. Jednocześnie należy zauważyć, iż niniejsza decyzja określa inny zakres geograficzny rynku właściwego w stosunku do decyzji Prezesa UKE z dnia 28 kwietnia 2011 r. nr DART-SMP /10(47). Istnieją zatem podstawy do nowej regulacji przedmiotowego rynku właściwego. Zgodnie z Zaleceniem Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r. punktem wyjścia dla definicji i określenia rynków jest scharakteryzowanie rynków detalicznych w perspektywie czasowej z uwzględnieniem substytucji po stronie popytu i po stronie podaży. Po scharakteryzowaniu i określeniu rynków detalicznych, czyli rynków, na których odbywa się gra podaży i popytu użytkowników końcowych, należy określić właściwe rynki hurtowe, czyli rynki, na których odbywa się gra popytu i podaży produktów dla osób trzecich zaopatrujących użytkowników końcowych. 8 Mając na względzie powyższe, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład rynku świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego zarówno na poziomie detalicznym, jak i hurtowym Rynek produktowy na szczeblu detalicznym Liczba klientów korzystających z detalicznych usług szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce 7 Wytyczne Komisji (pkt 34): The use of the term relevant market implies the description of the products or services that make up the market and the assessment of the geographical scope of that market (the terms products and services are used interchangeably throughout this text). 8 Nota wyjaśniająca do Zalecenia Komisji (ust. 3.1): The starting point for the identification of markets susceptible to ex ante regulation is the definition of retail markets over a given time horizon, taking into account demand-side and supply-side substitutability. Having defined retail markets, which are markets involving the supply and demand of end-users, it is then appropriate to identify the corresponding wholesale markets which are markets involving the demand and supply of products to a third party wishing to supply end-users. 19

20 Dostęp do szerokopasmowego Internetu w Polsce świadczony jest z wykorzystaniem zarówno technologii przewodowych jak i bezprzewodowych. Na koniec pierwszego półrocza 2011 r. z usługi tej korzystało nieco ponad 9,3 mln użytkowników. Blisko 6,2 mln klientów posiadało dostęp stacjonarny, co stanowiło wzrost o 4,1% w stosunku do roku 2010 r. Tabela 1 Wskaźniki penetracji oraz liczba użytkowników stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce Wskaźniki H 2011 Liczba stacjonarnych łączy szerokopasmowych Penetracja ogółem 5,3% 9,1% 10,9% 11,7% 13,5% 15,7% 16,3% Penetracja ogółem w gospodarstwach domowych 15,1% 25,9% 31,3% 33,3% 38,7% 44,7% 46,6% Źródło: UKE. Uwaga: uwzględniono: łącza xdsl (własne operatorów oraz BSA i LLU 9 ), modemy kablowe TVK, sieci przewodowe LAN-Ethernet, łącza dzierżawione, stacjonarny dostęp bezprzewodowy FWA, bezprzewodowe sieci WLAN, WiMax, stacjonarny dostęp CDMA, łącza satelitarne oraz światłowody Na koniec I półrocza 2011 r. liczba użytkowników bezprzewodowego stacjonarnego dostępu do Internetu korzystających z modemów GSM/UMTS oraz modemów CDMA wyniosła ok. 3,1 mln. W stosunku do końca 2010 r. odnotowano wzrost o ok. 0,3 mln łączy (10,6%). Tabela 2 Wskaźniki penetracji oraz liczba użytkowników bezprzewodowego dostępu do Internetu przez modemy 2G/3G Wskaźniki H H H 2011 Internet mobilny (liczba modemów) Penetracja ogółem dostęp mobilny Penetracja liczby modemów w gospodarstwach domowych ,8% 4,7% 5,5% 6,5% 7,4% 8,2% 8,0% 13,3% 15,8% 18,5% 21,1% 23,4% Źródło: UKE Technologie wykorzystywane do świadczenia detalicznych usług dostępu do Internetu w Polsce Na rynku detalicznym usługi szerokopasmowej transmisji danych są dostarczane z wykorzystaniem następujących technologii lub mediów transmisyjnych: skrętki miedzianej w sieciach PSTN 10 (usługi POTS 11, ISDN 12, xdsl 13 ), 9 LLU (ang. local loop unbundling) dostęp do lokalnej pętli abonenckiej. 20

21 kabla koncentrycznego w sieciach TVK 14 (usługi telewizji analogowej i cyfrowej, szerokopasmowy dostęp do Internetu, telefonia VoIP 15 ), dostępu radiowego (WiMax 16, CDMA 17, FWA 18, łącze satelitarne), technologii LAN 19 /WLAN 20, sieci mobilnych (GSM 21 /UMTS 22 ), FTTH 23. Dostawcami usług szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce są operatorzy telefonii stacjonarnej oraz operatorzy sieci ruchomych GSM/UMTS. Do operatorów sieci stacjonarnych zaliczają się operatorzy sieci PSTN, TVK, LAN, FTTx oraz operatorzy sieci bezprzewodowych dostarczających usługi za pośrednictwem eteru radiowego z wykorzystaniem technologii takich jak: WiMax, stacjonarny CDMA, WLAN, FWA oraz łączy satelitarnych. Mobilny dostęp do Internetu oferują operatorzy sieci ruchomych GSM/UMTS zarówno MNO jak i MVNO oraz pozostali przedsiębiorcy telekomunikacyjni świadczący usługi w oparciu o standardy GSM/UMTS, a także korzystający z technologii mobilny CDMA. Na koniec czerwca 2011 r. byli to: Polska Telefonia Cyfrowa S.A., Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o., P4 Sp z o.o., Polkomtel S.A., Cyfrowy Polsat S.A., Aster Sp. z o.o., Netia S.A., Telefonia Dialog S.A., Inea S.A., Nordisk Polska Sp. z o.o. oraz Sferia S.A. 10 PSTN ang. Public Switched Telephon Network; publiczna komutowana sieć telefoniczna. 11 POTS ang. Plain Old Telephone Service); podstawowa usługa telefoniczna, umożliwiająca analogowy przekaz głosu przez komutowane łącza telefoniczne. 12 ISDN ang. Integrated Services Digital Network; sieć cyfrowa z integracją usług. 13 xdsl - ang. x Digital Subscriber Line; cyfrowa linia abonencka; tu: technologia szerokopasmowej transmisji danych przez skrętkę miedzianą. 14 TVK sieć telewizji kablowej. 15 VoIP ang. Voice over Internet Protocol; trnamisja głosu przez sieć oparta na protokole tranmisyjnym IP. 16 WiMax ang. Worldwide Interoperability for Microwave Access) to technologia bezprzewodowej, radiowej transmisji danych. 17 CDMA (ang. Code Division Multiple Access) metoda dostępu do medium transmisyjnego polegająca na przypisaniu poszczególnym użytkownikom korzystającym z tego samego kanału do przesyłania danych, sekwencji rozpraszających, dzięki którym, odbiornik jednoznacznie zidentyfikuje przeznaczoną dla niego transmisję. 18 FWA ang. Fixed Wireless Access; stacjonarny dosep do usługi realizowany przez sieć bezprzewodową. 19 LAN ang. Local Area Network; najmniej rozległa postać sieci komputerowej. 20 WLAN ang. Wireless Local Area Network; najmniej rozległa postać sieci komputerowej z realizowanej za pomocą dostępu bezprzewodowego. 21 GSM ang. Global System for Mobile Communication; sieć telefonii komórkowej. 22 UMTS ang. Universal Mobile Telecommunications System; Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej. 23 FTTH ang. Fiber to the home; dosłownie światłowód do domu; jedna z technik szerokopasmowej transmisji danych oparta na doprowadzeniu włókna światłowodowego bezpośrednio do lokalu użytkownika. 21

22 Wykres 1 Udział operatorów sieci stacjonarnych (w tym bezprzewodowych) oraz operatorów sieci mobilnych na rynku usług szerokopasmowych pod względem rodzaju łączy, według stanu na koniec czerwca 2011 r. Źródło: UKE. Na koniec czerwca 2011 r. operatorzy sieci stacjonarnych dostarczali usługi szerokopasmowe ok. 6,2 mln użytkownikom, co stanowiło ok. 67% udziałów w rynku. Odbiorcami mobilnego Internetu było ok. 3,1 mln użytkowników co przekładało się na 33% udział w rynku. Operatorzy sieci stacjonarnych do świadczenia usług dostępu do Internetu wykorzystywali dwa rodzaje łączy: łącza przewodowe (np. skrętka miedziana, skrętka typu UTP, światłowody) oraz komunikację bezprzewodową. Wykres 2 Podział stacjonarnych łączy szerokopasmowych ze względu na techniki transmisyjne wykorzystywane do dostarczenia usług dostępu do Internetu Źródło: UKE. Na koniec czerwca 2011 r. z techniki przewodowego dostępu do Internetu korzystało ok. 5,29 mln użytkowników, co stanowiło ok. 85% ogólnej liczby stacjonarnych łączy szerokopasmowych w Polsce. Najpopularniejszą technologią wykorzystywaną do dostarczania przewodowego Internetu szerokopasmowego, nie tylko w Polsce, ale również na terenie całej UE, jest technologia xdsl. Korzysta z niej 56,5% ogółu użytkowników łączy przewodowych. Niewątpliwym atutem techniki przewodowej jest możliwość zapewnienia minimalnej gwarancji jakości usług szerokopasmowych na odcinku od węzła telekomunikacyjnego (lub wyniesionego urządzenia telekomunikacyjnego dostarczającego usługę) do zakończenia sieciowego u abonenta. Gwarancji takiej nie zapewniają natomiast sieci bezprzewodowe, 22

23 w których jakość dostarczonych usług zależna jest nie tylko od liczby klientów pozostających w zasięgu nadajników stacji nadawczo-odbiorczych, ale także od innych czynników zewnętrznych, o których będzie mowa w dalszej części analizy. Pozostałe 15% użytkowników (ok. 923 tys.) stacjonarnego dostępu do Internetu korzystało z technologii bezprzewodowych, takich jak WLAN, WiMax, FWA, CDMA oraz łączy satelitarnych. Dominującą technologią wykorzystywaną do świadczenia tych usług był WLAN z udziałem w łączach bezprzewodowych na poziomie 76,6%, tj. ok. 0,71 mln. Technologia ta zyskała dużą popularność szczególnie wśród licznej grupy małych operatorów telekomunikacyjnych działających na rynkach lokalnych, najczęściej na terenie obszarów wiejskich, niewielkich miast lub osiedli. Pozostałe 23,4% łączy bezprzewodowych, tj. ok. 190 tys., bazuje na technologii stacjonarnego CDMA (ok. 167 tys. łączy), WiMax (ok. 31 tys. łączy) i FWA (ok. 18 tys. łączy). 23

24 Tabela 3 Liczba łączy w podziale na technologie dostępowe, według stanu na koniec I półrocza 2011 r. Liczba łączy xdsl ,1% TVK ,7% WLAN ,4% LAN Ethernet ,1% Stacjonarny CDMA ,7% WiMax ,5% FWA ,3% Łącza dzierżawione ,2% FTTH ,1% łącza satelitarne 156 0,003% suma % Źródło: UKE Wykres 3 Udziały procentowe poszczególnych technologii w liczbie łączy, według stanu na koniec I półrocza 2011 r. 1) WiMax, FWA, łącza dzierżawione, FTTH, łącza satelitarne Źródło: UKE Profil przepływności bitowych detalicznych usług dostępu do Internetu w Polsce W Polsce do niedawna dominowały łącza o przepływności poniżej 2Mbit/s, ich znaczenie sukcesywnie jednak malało. W pierwszej połowie 2011 r. największy udział w ogólnej liczbie stanowiły łącza o przepływności w przedziale 2-9,99Mbit/s. Dostęp do Internetu z prędkością 10Mbit/s lub wyższą oferowany był przede wszystkim na łączach TVK, operatorzy sieci PSTN świadczyli tego typu usługi w niewielkim zakresie. 24

25 Wykres 4 Udział poszczególnych grup przepływności w stacjonarnych łączach szerokopasmowych bezprzewodowych i przewodowych Źródło: UKE Główni dostawcy usług szerokopasmowych w Polsce Wśród operatorów dostarczających stacjonarne detaliczne usługi dostępu do Internetu na koniec pierwszego półrocza 2011 r. największy udział rynkowy pod względem liczby klientów posiadała Telekomunikacja Polska (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 1). Z usług operatorów alternatywnych korzystało natomiast ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 2) użytkowników, z czego ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 3) było klientami operatorów TVK. Tabela 4 Liczba łączy szerokopasmowych w podziale na operatorów przewodowych i bezprzewodowych sieci stacjonarnych, według stanu na I półrocze 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 4) Źródło: UKE. Wykres 5 Udział operatorów przewodowych i bezprzewodowych sieci stacjonarnych w łączach szerokopasmowych, według stanu na I półrocze 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 5) Źródło: UKE. Operatorzy telewizji kablowych, dysponujący ok. 28% ogółu łączy, koncentrują swoją działalność w regionach o wysokiej gęstości zaludnienia, czyli przede wszystkim na obszarach miejskich z zabudową wielorodzinną. Wśród operatorów alternatywnych najliczniejszą grupę stanowią lokalni dostawcy usług, z których oferty korzysta wąskie grono konsumentów. Na koniec 2010 r. w gronie ok operatorów ponad 1300 posiadało mniej niż tysiąc użytkowników. Do świadczenia usług szerokopasmowych wykorzystywali oni głównie technologie LAN Ethernet oraz WLAN. Istotną rolę na rynku detalicznym odgrywają łącza BSA i LLU, które są wykorzystywane przez operatorów alternatywnych do świadczenia usług dostępu do Internetu za pomocą skrętki miedzianej. Całkowita liczba tych łączy na koniec czerwca 2011 r. wyniosła ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 6). Zaimplementowane regulacje 25

26 skutkowały wprowadzeniem ofert ramowych z cenami za usługi hurtowe. Ich korzystne warunki umożliwiły operatorom alternatywnym budowanie atrakcyjnej oferty detalicznej na usługi szerokopasmowej transmisji danych dla odbiorców indywidualnych oraz biznesowych. Łącza, których właścicielem jest Telekomunikacja Polska, zapewniają dostęp do Internetu dla ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 7) korzystających z usługi. TP wykorzystuje najbardziej rozległą sieć telekomunikacyjną w kraju. Wielkość infrastruktury dostępowej operatora zasiedziałego, wyrażona liczbą łączy, blisko (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 8) przekracza analogiczny wskaźnik dla Telefonii Dialog oraz (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 9) w przypadku Netii. Tabela 5 Łącza własne operatorów oraz BSA i LLU z technologią xdsl, według stanu na I półrocze 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 10) Źródło: UKE Ceny szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce Rynek hurtowego szerokopasmowego dostępu do Internetu jest bezpośrednio powiązany z rynkiem detalicznym. Mechanizm rynkowy pokazuje, że OA najpierw natrafiają na popyt na usługi na rynku detalicznym. Następnie, aby zrównoważyć ten popyt swoją podażą, operatorzy ci zgłaszają popyt na usługę dostępu do strumienia danych na rynku hurtowym. Z powyższego wynika zatem, że popyt na rynku hurtowym na usługę BSA bezpośrednio zależy od popytu na usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu na rynku detalicznym. Jeżeli ceny detaliczne za usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu będą zbyt wysokie, klient będzie szukał alternatywnego dostawcy, również wśród operatorów świadczących usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu w oparciu o hurtową usługę BSA. Stosowanie zawyżonych cen detalicznych przez operatora zasiedziałego skutkować będzie migracją klientów do operatorów alternatywnych. Z kolei, zainteresowanie klientów usługami OA i ograniczony zasięg ich infrastruktury wpłynie na zwiększenie zapotrzebowania na usługi hurtowe Telekomunikacji Polskiej S.A. Analiza cen usług szerokopasmowego dostępu do Internetu porównuje ceny TP i OA. W analizie zostały porównane oferty podmiotów świadczących usługi w technologii TVK i xdsl, których udział rynkowy wynosił co najmniej 0,5% i których oferty były dostępne na stronach internetowych na koniec grudnia 2011 roku. Operatorzy telewizji kablowych, oferują dostęp do Internetu na własnej infrastrukturze, pozostałe podmioty świadczą usługi w oparciu o infrastrukturę własną lub TP. Oferty operatorów zostały zagregowane wg. stosowanej technologii (TVK, xdsl) oraz trzech kategorii przepustowości łącz: 2 Mbit/s, 8-10 Mbit/s, Mbit/s. Pod uwagę wzięto jedynie oferty 12 i 24 miesięczne. Dłuższe okresy obowiązywania umowy przekładały się na niższe miesięczne koszty korzystania z usługi. Wynikało to z faktu, że opłaty jednorazowe, które musiał ponieść abonent, rozkładały się na dłuższy okres. Ponadto w przypadku ofert 24-miesięcznych operatorzy oferowali z reguły niższe opłaty jednorazowe oraz abonamentowe. Oferty dwuletnie były średnio tańsze od rocznych o ok. 8% miesięcznie. Ceny dostępu do Internetu na bazie infrastruktury TP oferowanego przez OA były wyższe od usług świadczonych w oparciu o własną sieć. Oferta operatora zasiedziałego była jedną z droższych pośród analizowanych. Wynikało to z faktu, że do miesięcznego kosztu doliczana była opłata za utrzymanie łącza w wysokości 29 zł. Badanie konsumenckie przeprowadzone w grudniu 2011 roku wykazało, że średnia kwota możliwa do zaakceptowania przez abonenta wynosiła ok. 57 zł. Oznacza to, że dla umowy na 26

27 okres 2-letni przeciętny użytkownik mógł skorzystać z usługi dostępu do Internetu o prędkości dochodzącej nawet do 8-10 Mbit/s. Operatorzy TVK oferowali użytkownikom niższe ceny, przy jednocześnie większych zakontraktowanych prędkościach. Wykres 6 Średni miesięczny koszt korzystania z usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu w ciągu całego trwania umowy dla prędkości 2 Mbit/s Źródło: UKE na podstawie cenników operatorów. Wykres 7 Średni miesięczny koszt korzystania z usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu w ciągu całego trwania umowy dla prędkości 8-10 Mbit/s Źródło: UKE na podstawie cenników operatorów. 27

28 Wykres 8 Średni miesięczny koszt korzystania z usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu w ciągu całego trwania umowy dla prędkości Mbit/s Źródło: UKE na podstawie cenników operatorów. Usługi o prędkości powyżej 100 Mbit/s oferują wyłącznie operatorzy TVK. Najwyższa prędkość w ofercie TP S.A. to 80 Mbit/s. Przy umowie na czas określony na 24 miesiące, miesięczny koszt takiej usługi wynosi 99,90 zł. Do kwoty tej należy doliczyć opłatę za utrzymanie łącza w wysokości 29,24 zł, w przypadku kiedy klient nie posiada abonamentu telefonicznego w TP. Oznacza to, że koszt takiej usługi jest niewiele wyższy od oferty TP dla prędkości 20 Mbit/s. Jednak usługa z prędkością 80 Mbit/s jest świadczona wyłącznie na obszarach na których warunki techniczne sieci na to pozwalają. Ceny usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu oferowane przez operatorów TVK są niższe zarówno od cen średnich, cen operatorów xdsl (w tym cen TP) dla wybranych prędkości. Ceny operatorów świadczących usługi w technologii xdsl, czyli zarówno operatorów alternatywnych jak i Telekomunikacji Polskiej, kształtują się podobnie. Niemniej jednak należy wskazać, że oferty TP są mniej atrakcyjne cenowo od propozycji operatorów alternatywnych. Związane jest to z faktem, że TP do pojedynczej usługi dostępu do Internetu dolicza opłatę za utrzymanie łącza. Ponadto, z badania konsumenckiego wykonanego pod koniec 2011 r. wynika, że badani przy wyborze dostawcy Internetu kierują się głównie dwoma kryteriami: prędkością łącza (56,9% badanych) oraz ceną (54,7%). Ważne są również: atrakcyjność promocji i rabatów (36,8%), szeroki zakres oferowanych usług (26,2%), a także możliwości zakupu usług w pakiecie (20,3%). 28

29 Wykres 9 Kryteria wyboru dostawcy usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu Źródło: Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 roku. Klienci indywidualni. Raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego przez PBS DGA Sp. z o.o. na zlecenie UKE. Analizując wyniki badania oraz poziomy cen proponowanych na rynku można stwierdzić, że w kolejnych latach przede wszystkim operatorzy TVK będą powiększali bazy klienckie. Ich oferty pozostają bezkonkurencyjne nie tylko ze względu na cenę, ale również techniczne możliwości łączy. TP chcąc skutecznie konkurować z innymi podmiotami powinna rozpocząć zaawansowane działania w zakresie modernizacji własnej infrastruktury do wyższych prędkości oraz budowę sieci w pełni światłowodowych Podsumowanie Analiza rynku produktowego na szczeblu detalicznym wykazała, że z roku na rok systematycznie wzrasta penetracja usług szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce. Dane wykazują, że usługi stacjonarne cieszą się zdecydowanie większą popularnością niż dostęp mobilny. Świadczone są przede wszystkim na łączach przewodowych, które umożliwiają zapewnienie minimalnej gwarancji jakości usług szerokopasmowych. Rozwój dostępu do Internetu na bazie łączy przewodowych w dużej mierze stymulowany jest przez Telekomunikację Polską, która świadczy usługi w oparciu o technologię xdsl (oferta Neostrada) wykorzystując rozbudowaną sieć PSTN obejmującą swoim zasięgiem niemal całą Polskę. Działania TP wymusiły na innych operatorach przyśpieszenie własnych prac nad wprowadzeniem usług szerokopasmowych wpływając jednocześnie na spadek cen. Jednocześnie TP jest stymulowana przez operatorów TVK do budowy sieci FTTH lub modernizacji sieci PSTN do wyższych przepływności w celu stworzenia konkurencyjnych ofert. Na rynku usług szerokopasmowych popyt nadal przewyższa podaż. Efektem tego jest działalność licznych ISP kierujących swoją ofertę do bardzo wąskiego grona odbiorców na bazie małych sieci osiedlowych typu LAN. Usługi tych podmiotów charakteryzuje niska jakość oraz konkurencyjna cena. 29

30 Najpopularniejszą formą dostępu są łącza xdsl oraz TVK, przy czym technologia oparta na skrętce miedzianej posiada 56,5% udziałów w łączach przewodowych oraz 48,1% w ogólnej liczbie łączy szerokopasmowych. Według stanu na koniec czerwca 2011 r. blisko 82% łączy charakteryzowało się przepływnością poniżej 10 Mbit/s. Wynika to z faktu, że operatorzy świadczący usługi w najpopularniejszej technologii xdsl dopiero od połowy 2009 r. wprowadzili oferty z prędkościami powyżej 10 Mbit/s. Obserwowany jednak dynamiczny wzrost wolumenu przesyłanych danych oraz zapotrzebowania konsumentów na usługi szerokopasmowe o wysokiej przepływności zapewniających wysoką jakość odbioru i przesyłu danych pakietowych (danych, video, głosu etc) wpływać będzie na intensywny rozwój światłowodowych sieci dostępowych, które sprostają oczekiwaniom odbiorców. Analizując rynek detaliczny szerokopasmowego dostępu do Internetu Prezes UKE postanowił włączyć do zakresu rynku produktowego na poziomie detalicznym usługę detalicznego szerokopasmowego dostępu do Internetu świadczoną w następujących technologiach: xdsl, FTTx, TVK, LAN Ethernet oraz łącza dzierżawione. Dostęp do Internetu mobilnego został wyłączony z zakresu rynku produktowego na poziomie detalicznym ze względu na istnienie barier w postaci limitów transferów w ramach abonamentu, ograniczających możliwość ściągania treści multimedialnych oraz brak pokrycia całej powierzchni kraju technologią UMTS. Z uwagi na powyższe, w ocenie UKE usługi tez nie można traktować jako substytutu stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu. Z badania konsumenckiego przeprowadzonego w grudniu 2011 r. przez PBS DGA Sp. z o.o. oraz CBM Indicator Sp. z o.o. na zlecenie UKE wynika, że jedynie 1,5% respondentów byłoby skłonnych zrezygnować ze stacjonarnego dostępu do Internetu na rzecz mobilnego Rynek produktowy na szczeblu hurtowym Zalecenie Komisji opiera się na Dyrektywie 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (Dz.U. L 108, ), zwanej dalej dyrektywą ramową i ma na celu określenie tych rynków produktów i usług, na których regulację ex ante można uznać za uzasadnioną zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy ramowej Zalecenie Komisji odróżnia następujące rynki hurtowe powiązane z omówionym wyżej rynkiem detalicznym: rynek hurtowego dostępu do infrastruktury, rynek hurtowego dostępu szerokopasmowego Rozdzielność rynków właściwych Zalecenie Komisji odróżnia rynek hurtowego dostępu szerokopasmowego od hurtowego rynku dostępu do infrastruktury pomimo powiązania tych dwóch rynków z jednym rynkiem detalicznym usług szerokopasmowych. Zgodnie z Zaleceniem Komisji, operator korzystający z uwolnionych pętli lokalnych (lub równoważnej usługi wejściowej opartej na infrastrukturze) zazwyczaj nie uważałby hurtowego dostępu szerokopasmowego za substytut, nawet jeżeli usługa świadczona przez dostawcę hurtowego dostępu szerokopasmowego umożliwiałaby świadczenie tych samych usług detalicznych, które były oferowane z wykorzystaniem uwolnionych pętli. Jednak skłonność do przejścia z jednej usługi wejściowej na drugą może zależeć od stosunkowej ceny oraz innych warunków (np. długości okresu kontraktu), a także od czynników takich jak dwa wymienione powyżej, tzn. lokalizacji 24 Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 roku. Klienci indywidualni, raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego dla Urzędu Komunikacji Elektronicznej przez PBS DGA Sp. z o.o. oraz CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień

31 dostępu oraz oferowanej przez usługę wejściową swobody w dostarczaniu szeregu różnych produktów detalicznych. Gdy operator zainwestował już w uwolnienie pętli lokalnej, jego gotowość na przejście na hurtowy dostęp szerokopasmowy może zależeć także od poczynionych już inwestycji oraz możliwości ich łatwego przystosowania lub cofnięcia. 25 Komisja w Zaleceniu Komisji przedstawiła zasadniczą różnicę występującą między tymi rynkami z technicznego punktu widzenia: Przykładowo dwie usługi, dostęp do uwolnionych pętli oraz hurtowy dostęp szerokopasmowy często można rozróżnić na podstawie oferowanej przez nie elastyczności świadczenia usługi detalicznej lub ze względu na miejsce uzyskania dostępu. Dlatego też uwolnione pętle zazwyczaj oferują większą elastyczność oraz kontrolę nad detaliczną usługą szerokopasmową proponowaną użytkownikowi końcowemu, oraz zazwyczaj są zapewniane w głównej przełącznicy (PG). W przeciwieństwie do tego, hurtowy dostęp szerokopasmowy w postaci usługi szerokopasmowej transmisji danych (tzw. bitstream) zazwyczaj oferuje mniejszą elastyczność usługi detalicznej, oraz może być zapewniony w wyższych punktach sieci (takich jak regionalne punkty styku) lub w głównej przełącznicy PG. 26 Zalecenie Komisji rozgranicza rynek hurtowych usług dostępu szerokopasmowego od rynku hurtowego dostępu do infrastruktury sieciowej w stałej lokalizacji. Jednak z punktu widzenia popytu dostęp szerokopasmowy wydaje się być substytucyjny względem LLU jedynie w przypadku posiadania przez nabywcę wszelkiej niezbędnej infrastruktury sieciowej do świadczenia równoważnej usługi hurtowej. Jak wynika z Zalecenia Komisji, podobnie, wątpliwe jest, aby podmiot wchodzący na rynek, wykorzystujący hurtowy dostęp szerokopasmowy w celu świadczenia detalicznych usług szerokopasmowych dla użytkownika końcowego mógł z łatwością przejść na korzystanie z uwolnionych pętli lokalnych dla świadczenia równoważnej usługi. Z perspektywy popytu, dostawca detaliczny wykorzystujący hurtowy dostęp szerokopasmowy będzie traktował uwolnione pętle lokalne jako substytut tylko jeżeli będzie posiadał wszystkie inne elementy sieci potrzebne do samodzielnego świadczenia równoważnej usługi hurtowej. Możliwości substytucji podaży są uzależnione od tego samego warunku. Dlatego też uwolnione pętle lokalne oraz hurtowy dostęp szerokopasmowy stanowią osobne rynki. 25 COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, EXPLANATORY NOTE, Brussels, 13/11/2007, dures/sec_2007_1483_2.pdf, str. 33: An operator using unbundled local loops (or an equivalent infrastructurebased input) would not normally consider wholesale broadband access to be a substitute even if the service provided by the wholesale broadband access provider allowed the supply of the same retail services that were provided over the unbundled loops. However, the propensity to switch between the two inputs could be expected to depend on the relative price and other terms (such as contract length), and on factors such as the two noted above, i.e. the location of access, and the latitude that the input confers in supplying a range of different retail products. Once an operator has invested in local loop unbundling, its preparedness to switch to wholesale broadband access could also depend on the investments that it has already made and whether they can easily be adapted or reversed. 26 COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, EXPLANATORY NOTE, Brussels, 13/11/2007, str. 32: For example, the two services, access to unbundled loops and wholesale broadband access, can frequently be distinguished on the basis of the flexibility they give in supplying the retail service, or by means of the location at which access is obtained. Hence, unbundled loops typically give greater flexibility and control over the retail broadband service offered to the end-user and have typically been supplied at the main distribution frame (MDF). In contrast, wholesale broadband access in the form of a bit-stream service typically gives less flexibility over the retail service, and may be supplied at higher points in the network (such as regional interconnection points), as well as at the MDF. 31

32 Rynek pętli lokalnej znajduje się na górze łańcucha dostaw w stosunku do rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego, a regulacja rynku lokalnej pętli może ułatwić wejście na rynek hurtowego dostępu szerokopasmowego. 27 Aktualnie rynki usług BSA i LLU są osobnymi rynkami, a usługi te nie mają cech substytutów. Rozwój usługi LLU będzie miał prawdopodobnie wpływ na wielkość rynku BSA i WLR 28 (wzorem innych krajów europejskich), wypierając w ten sposób świadczenie usług szerokopasmowego dostępu. Wspomniane elementy sieci niezbędne do samodzielnego świadczenia równoważnej usługi hurtowej to inwestycje operatorów alternatywnych, które umożliwią wejście rynku telekomunikacyjnego na kolejny szczebel drabiny inwestycyjnej. Usługi hurtowe WLR i BSA wprowadzają mechanizmy konkurencji cenowej, natomiast usługa LLU, bazująca na infrastrukturze uruchamia mechanizmy konkurencji, opartej również o innowacyjność. Kolejne etapy rozwoju rynku usług hurtowych od prostej odsprzedaży, poprzez BSA, LLU i SLU (ang. sub local loop podpętla lokalna) aż do posiadania własnej infrastruktury są przedstawione na poniższym rysunku zgodnie z koncepcją drabiny inwestycyjnej: Rysunek 1 Usługa BSA w koncepcji drabiny inwestycyjnej Źródło: Opracowanie własne UKE na podstawie Opinii ERG dotyczącej zasad regulacyjnych dostępu do sieci następnej generacji: 27 COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, EXPLANATORY NOTE, Brussels, 13/11/2007, str. 33: Likewise, it is questionable whether an entrant using wholesale broadband access to deliver retail broadband services to the final user market could easily switch to using unbundled local loops to provide an equivalent service. From a demand perspective, a retail provider using wholesale broadband access will only consider unbundled local loops a substitute if it has all the other network elements needed to self-provide an equivalent wholesale service. The supply substitution possibilities depend on the same condition. Therefore, unbundled local loops and wholesale broadband access constitute distinct markets. The local loop market is situated upstream from the wholesale broadband access market and regulation on the local loop market may facilitate market entry on the wholesale broadband access market. 28 WLR (ang. Wholesale Line Rental) oferowanie na warunkach hurtowych przez TP dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych usług głosowych świadczonych w Sieci TP. 32

33 Rozwój sieci NGN (ang. Next Generation Network, sieć nowej generacji) oraz sieci NGA (ang. Next Generation Access, dostęp nowej generacji) ma znaczący wpływ na infrastrukturę sieci dostępowej. Poniżej przedstawione są kolejne etapy rozwoju rynku usług hurtowych zgodnie z koncepcją drabiny inwestycyjnej w kontekście rozwoju sieci dostępowych nowej generacji NGA od prostej odsprzedaży usług do własnej infrastruktury operatora alternatywnego. Nowymi usługami hurtowymi umożliwiającymi konkurowanie operatorom alternatywnym w środowisku sieci NGA są uwolnienie sieci FTTC oraz zapewnienie usług backhaul 29, pozwalającej na przyłączenie szafy dostępowej operatora alternatywnego do jego sieci rdzeniowej z wykorzystaniem infrastruktury operatora zasiedziałego. Ważnym elementem jest również współdzielenie instalacji wewnątrzbudynkowych i kanalizacji kablowej oraz dostęp do ciemnych włókien światłowodowych. Rysunek 2 Usługi hurtowe w kontekście NGA Źródło: Opracowanie własne UKE na podstawie Opinii ERG dotyczącej zasad regulacyjnych dostępu do sieci następnej generacji: Prezes UKE, wpisując się w koncepcję drabiny inwestycyjnej, uznaje LLU za kluczową usługę hurtową, poprzedzającą przejście na własną infrastrukturę przez OA 30. Usługa ta w relacji do usługi BSA znajduje się w fazie rozwoju, niemniej jednak w ostatnim czasie obserwuje się stopniowe wytracanie tempa przyrostu linii BSA na rzecz uwalnianych pętli w trybie LLU. Wzrost liczby sprzedawanych usług BSA nadal pozostaje stabilny, utrzymuje się na dość dynamicznym poziomie, jednak to usługi na bazie LLU mają coraz większy 29 Usługa backhaul polega na zapewnieniu operatorowi korzystającemu dostępu do lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej (w tym punktów dostępowych lub węzłów sieci telekomunikacyjnej) poprzez udostępnienie infrastruktury telekomunikacyjnej oraz urządzeń przez operatora o znaczącej pozycji rynkowej w celu zestawienia transmisji danych na potrzeby uzyskiwania dostępu telekomunikacyjnego (w tym usług hurtowego dostępu szerokopasmowego) przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych lub poprzez zestawienie dla operatora korzystającego transmisji danych od urządzenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego, zlokalizowanego w miejscu posadowienia MDF, ODF, OLT, ONU (lub innego równoważnego urządzenia stanowiącego punkt dostępu do lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej) należącego do TP (budynek centrali, szafa dostępowa lub inna lokalizacja), do urządzenia tego przedsiębiorcy zlokalizowanego w obiekcie, w którym realizowany jest fizyczny punkt styku sieci przedsiębiorcy telekomunikacyjnego i TP. Zgodnie z Zaleceniem Komisji z dnia 20 września 2010 r. w sprawie regulowanego dostępu do sieci dostępu nowej generacji (Dz.U. L 251/35 z r.) usługa backhaul tłumaczona jest jako dosył i opisywana jako środek uzupełniający lub pomocniczy w zakresie dostępu do lokalnych pętli lub podpętli abonenckich: 30 OA Operator alternatywny czyli przedsiębiorca telekomunikacyjny inny niż TP, który konkuruje z TP na rynku detalicznym oraz korzysta lub może korzystać z usług hurtowych świadczonych przez TP. 33

34 wpływ na rynek. Polski rynek telekomunikacyjny, pomimo rozwoju usług LLU, zatrzymał się na poziomie szczebla BSA, chociaż widoczne są stopniowe tendencje sprzyjające zmianie tej sytuacji. Podczas gdy na większości rynków europejskich usługa LLU dochodzi do etapu wysokiego stopnia dojrzałości, skłaniającego rynek do przejścia na kolejny szczebel drabiny inwestycyjnej, w Polsce nadal, zapewne przez kilka lat, trzeba będzie poczekać na podobne zmiany Rozwój oraz udziały usługi BSA w Polsce Dostęp szerokopasmowy na szczeblu hurtowym polega na zapewnieniu środków technicznych przez operatora oferującego tę usługę hurtową w sposób, który umożliwia operatorom alternatywnym uzyskanie dostępu do konsumenta bez konieczności budowy własnej sieci dostępowej oraz bez potrzeby instalowania urządzeń telekomunikacyjnych dostarczających usługi telekomunikacyjne od strony węzła telekomunikacyjnego w stronę abonenta. W zależności od wybranego modelu usługi hurtowej operator alternatywny może całkowicie zminimalizować potrzebę inwestycji w sieć rdzeniową, umożliwiającą świadczenie usług dostępu do Internetu. W ten sposób operator alternatywny może zaoferować konsumentom ofertę dostępu do Internetu konkurencyjną wobec usługi oferowanej przez operatora zasiedziałego. Za usługi szerokopasmowej transmisji danych Komisja Europejska uznaje (na potrzeby Raportów Implementacyjnych oraz raportów Cocom) takie rodzaje usług szerokopasmowej transmisji danych, w oparciu o które użytkownik otrzymuje do dyspozycji łącze z dostępem do Internetu o przepływności nie mniejszej niż 144 kbit/s w stronę zakończenia sieciowego znajdującego się po stronie użytkownika. Biorąc pod uwagę specyfikę usług szerokopasmowej transmisji danych na rynku polskim, na którym dominującą rolę odgrywają usługi szerokopasmowe o przepływnościach z zakresu 2-10 Mbit/s oraz opierając się na Zaleceniu Komisji, Prezes UKE uznał, że za dostęp szerokopasmowy na rynku szerokopasmowej transmisji danych należy uznać usługę o przepływności nie mniejszej niż 144 kbit/s. W latach odnotowano dynamiczny przyrost liczby łączy, na których była świadczona usługa hurtowa BSA. W 2007 roku liczba łączy BSA wynosiła ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 11) sztuk, z kolei na koniec I połowy 2011 r. osiągnęła poziom ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 12) sztuk. Świadczy to o dużym i systematycznie rosnącym zainteresowaniu operatorów alternatywnych uzyskaniem dostępu do konsumenta za pomocą sieci dostępowej operatora zasiedziałego. 34

35 Tabela 6 Liczba łączy BSA Stan Liczba łączy BSA Liczba łączy [szt.] Przyrost procentowy [%] 2007 *) *) 149 % 2009 *) 35 % 2010 *) 15 % 1H 2011 *) 1% *) - Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 13 Źródło: UKE. Duża popularność usługi BSA wśród operatorów alternatywnych wynika przede wszystkim z możliwości uzyskania łatwego i szybkiego dostępu do konsumentów w rejonach, gdzie do tej pory działał jedynie operator zasiedziały. Drugim czynnikiem wpływającym na wzrost liczby abonentów przyłączonych za pośrednictwem BSA była możliwość uzyskania dostępu do konsumenta w miejscach, gdzie operatorzy telekomunikacyjni z przyczyn ekonomicznych lub prawnych nie zamierzali budować własnych sieci dostępowych. Wykres 10 Liczba łączy własnych xdsl oraz łączy BSA i LLU w technologii xdsl, według stanu na koniec I półrocza 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 14) Źródło: UKE. Udział aktywnych łączy TP z usługą detaliczną dostępu do Internetu stanowi (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 15) ogólnej liczby łączy xdsl. Ponadto, TP S.A. jest właścicielem łączy udostępnianych operatorom alternatywnym w ramach usług hurtowych BSA i LLU. W ujęciu całkowitym TP S.A. posiada kontrolę nad około 89% łączy spośród wszystkich wykorzystanych do świadczenia usługi detalicznej dostępu do Internetu w oparciu o technologię xdsl w Polsce. Pozostałe 11% łączy xdsl stanowią linie własne operatorów alternatywnych. Udział łączy BSA, LLU oraz łączy własnych operatorów alternatywnych w technologii xdsl wynosi ok. 34%. Składowymi tego udziału jest ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 16) łączy BSA i LLU oraz ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 17) łączy własnych operatorów alternatywnych. Całkowita suma łączy własnych operatorów alternatywnych z aktywną usługą szerokopasmową dostarczaną przez sieć PSTN jest ponad sześciokrotnie mniejsza od liczby aktywnych łączy, na których TP świadczy detaliczne usługi szerokopasmowe własnym abonentom oraz ponad ośmiokrotnie mniejsza od sumy łączy z dostępem do Internetu w technologii xdsl, które w praktyce są własnością TP. Te dysproporcje tłumaczą duże zainteresowanie ze strony operatorów alternatywnych możliwością uzyskania za pomocą sieci operatora zasiedziałego dostępu do klientów, którzy znajdują się poza zasięgiem ich infrastruktury. 35

36 Tabela 7 Liczba aktywnych łączy xdsl wykorzystywanych przez OA do świadczenia usług szerokopasmowych, według stanu na koniec I półrocza 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 18) Źródło: UKE. Wykres 11 Udziały procentowe aktywnych łączy xdsl wykorzystywanych przez OA do świadczenia usług szerokopasmowych, dane według stanu na koniec I półrocza 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 19) Źródło: UKE. Łącza pozyskiwane od TP w ramach usług hurtowych BSA i LLU (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 20) stanowią 69% łączy, które operatorzy alternatywni wykorzystują do świadczenia usług detalicznych szerokopasmowego dostępu do Internetu w technologii xdsl. Spośród nich ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 21) łączy zostało wydzierżawionych przez PTK Centertel. Spółka ta jako jeden z operatorów alternatywnych oferuje usługi detaliczne szerokopasmowego dostępu do Internetu sprzedawane pod własną marką z wykorzystaniem sieci PSTN operatora zasiedziałego. PTK Centertel, będąc operatorem alternatywnym na rynku stacjonarnych usług dostępu do Internetu, jest także jednym z podmiotów wchodzących w skład Grupy Kapitałowej Telekomunikacji Polskiej. Można więc mówić, że ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 21) łączy o których mowa powyżej, nadal pozostaje pod kontrolą TP. Pozostałe 311 tys. łączy xdsl z usługą dostępu do Internetu jest zestawiona w oparciu o sieć dostępową będącą własnością operatorów alternatywnych. Dodać należy, że sieć dostępowa operatorów alternatywnych posiada zasięg lokalny. Dostrzegalna jest więc znacząca dysproporcja pomiędzy ilością łączy własnych a ilością łączy pozyskiwanych od TP czyli łączy, nad którymi w sposób pośredni kontrolę posiada operator zasiedziały. W przypadku Netii S.A. udział łączy BSA w całkowitej liczbie łączy za pomocą których operator ten świadczył usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu w technologii xdsl w I połowie 2011 roku wynosił ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 22). Stosunek liczby własnych łączy do łączy nabywanych od TP w ramach usługi BSA wynosił (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 23). Występujące różnice mogą mieć znaczący wpływ na rozwój konkurencji na rynku usług szerokopasmowych świadczonych przez rozległe sieci PSTN TP, szczególnie na obszarach nisko zurbanizowanych, gdzie często jedyną formą dostępu do Internetu o gwarantowanej jakości usługi jest pętla abonencka, nad którą kontrolę sprawuje TP S.A. Znaczący odpływ klientów od operatorów alternatywnych do operatora zasiedziałego może zostać zainicjowany polityką atrakcyjnych akcji promocyjnych opartych na subsydiowaniu skrośnym usług, która w przypadku operatorów o znaczących przychodach z tytułu prowadzonej działalności telekomunikacyjnej może stanowić jeden ze skuteczniejszych sposobów pozyskania klientów. W przypadku operatorów alternatywnych świadczących usługi dostępu do Internetu za pomocą sieci PSTN, którzy swój model biznesowy opierają w dużej części na usługach detalicznych dostarczanych za pomocą sieci dostępowej operatora zasiedziałego, istnieje realne zagrożenie utraty udziałów w rynku oraz niemożność wykreowania konkurencyjnej oferty wobec operatora zasiedziałego. Brak ofert ze strony operatorów alternatywnych przełożyłby się na ograniczenie konkurencji na rynku usług dostępu do Internetu, co przełożyłoby się dla klienta detalicznego na wyższe ceny dostępu do Internetu lub zamrożenie rozwoju sieci dostępowych do poziomu umożliwiającego świadczenie usług o wyższej jakości, czyli np. zaoferowanie usług z wyższymi przepływnościami bitowymi. 36

37 Ponadto, brak istnienia potencjalnej konkurencji ze strony OA nie ogranicza TP w stosowaniu praktyk szkodliwych dla zaistnienia skutecznej i efektywnej konkurencji oraz osiągania przez użytkowników maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, w szczególności usług związanych ze stacjonarnym szerokopasmowym dostępem do Internetu. Dodać do tego należy, iż w wielu przypadkach budowa nowych sieci dostępowych wydaje się być nieuzasadniona. Operator zasiedziały jako jedyny posiada infrastrukturę telekomunikacyjną obejmującą obszar prawie całego kraju, w oparciu o którą mogą być świadczone usługi hurtowego dostępu do BSA i infrastruktury sieciowej. Zarówno strona podażowa, jak i popytowa rynku ma zasięg ogólnokrajowy. Fakt posiadania rozbudowanej infrastruktury, której powielenie jest niezasadne z ekonomicznego punktu widzenia powoduje, że TP jest jedynym obecnym po stronie podażowej operatorem i tym samym posiada stuprocentowy udział w rynku hurtowego dostępu do strumienia bitów na obszarze całego kraju. Problematyka utraty klientów usług detalicznych, nie dotyczy klientów PTK Centertel, będącej podmiotem działającym w ramach Grupy Kapitałowej Telekomunikacji Polskiej. Z punktu widzenia grupy kapitałowej migracja użytkownika pomiędzy siecią PTK Centertel a siecią TP oznaczałaby jedynie alokację źródła przychodu w ramach grupy kapitałowej. Tabela 8 Liczba uwolnionych łączy i przychody TP S.A. na rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 24) Źródło: UKE. Począwszy od 2006, tj. od startu komercyjnego usługi hurtowej BSA, głównym beneficjentem usługi jest operator alternatywny Netia. W 2007 roku do listy zainteresowanych tą usługą zaczęli dołączać inni operatorzy alternatywni w tym PTK Centertel. Od tego czasu zainteresowanie operatorów alternatywnych usługą hurtową BSA zaczęło znacząco wzrastać i na koniec I połowy 2011 r. liczba łączy BSA uwolnionych przez TP osiągnęła poziom ok. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 25). Na wykresie poniżej zostały przedstawione udziały po stronie popytowej na rynku hurtowym BSA na koniec I połowy 2011 roku. Wykres 12 Udziały procentowe operatorów alternatywnych w liczbie łączy BSA, według stanu na koniec I połowy 2011 r. (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 26) Źródło: UKE. W opinii Prezesa UKE utrata dostępu przez operatorów alternatywnych do usługi hurtowej BSA może oznaczać zahamowanie oraz pogorszenie konkurencji na rynku usług szerokopasmowej transmisji danych, dostarczanych za pomocą miedzianej i światłowodowej lokalnej pętli abonenckiej, będącej w dyspozycji TP. Zaistniałoby prawdopodobieństwo powrotu dotychczasowych klientów operatorów alternatywnych do TP, w szczególności na terenie obszarów, gdzie dostęp do Internetu jest realizowany tylko za pomocą skrętki miedzianej i światłowodowej. Wykres poniżej przedstawia stosunek dynamiki przyrostu nowych łączy w oparciu o usługę LLU oraz BSA. Jak można zauważyć, dynamika przyrostu BSA wyhamowuje na rzecz usługi LLU. Potwierdza to skuteczność dotychczasowej regulacji, w której produkty na rynku hurtowym przechodzą na wyższy szczebel drabiny inwestycyjnej. 37

38 Wykres 13 Stosunek nowych łączy LLU do łączy BSA Źródło: UKE. Potencjał rynku usług BSA to nie tylko grupa konsumentów już korzystająca z usług dostępu do Internetu za pomocą usługi hurtowej BSA. To również potencjał tkwiący w znaczącej liczbie klientów korzystających od dłuższego czasu z usług TP. Rynek detaliczny w kontekście rynku hurtowego dostępu do strumienia bitów jest rynkiem docelowym dla operatorów dokonujących zakupu tego dostępu. Impulsem do zakupu hurtowego dostępu do BSA jest popyt występujący na rynku docelowym, który zgłaszają użytkownicy końcowi. Struktura tego rynku, potencjał rozwoju, stopień konkurencyjności oraz bariery wejścia to istotne elementy, które analizowane są przez operatorów alternatywnych przed podejmowaniem decyzji dotyczących zakupu usługi dostępu do BSA. Decyzja o zakupie dostępu do strumienia bitów w usłudze hurtowej jest zatem podejmowana po analizie możliwości osiągnięcia wystarczającej wielkości przychodów zgodnej ze strategią inwestycyjną danego operatora. Udziały pod względem liczby łączy informują o stopniu konkurencyjności rynku właściwego. Udziały te określają też, w jakim stopniu zwiększyła lub zmniejszyła się konkurencja w stosunku do lat ubiegłych Definicja rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego Stosownie do art. 19 ust. 3 PT, Prezes UKE, definiując rynek, uwzględnia w największym możliwie stopniu aktualne zalecenie Komisji Europejskiej w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej. Zalecenie Komisji wyodrębniło na poziomie hurtowym rynek o nazwie: hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego. Nota Wyjaśniająca z dnia 13 listopada 2007 r. do Zalecenia Komisji 31 (zwana dalej Notą Wyjaśniającą ) przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób: Rynek ten obejmuje niefizyczny lub wirtualny dostęp sieciowy, w tym dostęp do strumienia bitów w stałej lokalizacji. Rynek ten znajduje się w dół łańcucha dostaw względem fizycznego dostępu objętego wyżej wymienionym rynkiem 4, ponieważ dostęp szerokopasmowy można zrealizować przy wykorzystaniu tych zasobów w połączeniu z innymi elementami. W związku z powyższym zdefiniowany w niniejszej decyzji rynek produktowy na poziomie hurtowym obejmuje hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego (zarówno w 31 COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, EXPLANATORY NOTE, Brussels, 13/11/2007: dures/sec_2007_1483_2.pdf. 38

39 stałej lokalizacji, jak i wirtualnego) umożliwiające świadczenie detalicznych usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu. Do rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego do Internetu Prezes UKE zaliczył dwie technologie dostępowe: xdsl i FTTx. Szerokopasmowy dostęp do Internetu może być zatem świadczony zarówno na skrętce miedzianej, jak i na kablu światłowodowym. Po stronie popytu usługi świadczone na skrętce miedzianej i kablu światłowodowym są substytucyjne względem siebie. Technologie ADSLx, jak i FTTH PON cechują się asymetrycznością pasma w górę i w dół, tj. oferują zazwyczaj większą przepływność do abonenta i mniejszą od abonenta do sieci. Technologie VDSL2 i FTTH AON mogą oferować natomiast usługi z symetryczną transmisją danych zarówno od i do abonenta oraz przepływności, które ze sporym zapasem zaspokajają obecne zapotrzebowanie na pasmo przy jednoczesnym korzystaniu z kilku usług. Dla korzystania z wyżej wymienionych usług w zależności od wymagań odbiorcy usług, końcówka abonencka może przyjąć formę od prostego modemu do zaawansowanego set-top box, wyposażonego w szereg udogodnień dla klienta końcowego. Po stronie podaży usługi świadczone przy wykorzystaniu sieci opartych na skrętce miedzianej i światłowodzie są również substytucyjne względem siebie. W obydwu przypadkach występują: znaczne koszty związane z budową kanalizacji kablowej dla doprowadzenia okablowania do klienta i w górę sieci; znaczny czas niezbędny na realizacje inwestycji szczególnie w terenach zurbanizowanych; podobna topologia sieci dostępowej z tym, że odcinki skrętki miedzianej pomiędzy, urządzeniem aktywnym a abonentem, z uwagi na ograniczenia fizyczne skrętki, są krótsze niż w przypadku światłowodu; wykorzystywanie kabli światłowodowych jako medium dla zapewnienia transmisji od szafy dostępowej w górę sieci; możliwość wykorzystania konwergentnych platform usługowych dla świadczenia usług z wykorzystaniem IP (Internet, VoIP, DTV, VoD). Wielousługowe węzły dostępowe (ang. MSAN- Multi Service Access Node) mogą obsługiwać jednocześnie zarówno klientów przyłączonych z wykorzystaniem skrętki miedzianej, jak i światłowodu, i są połączone do sieci szkieletowej z wykorzystaniem łączy światłowodowych i protokołów z rodziny Gigabit Ethernet (tj. z zestawu standardów transmisji ramek Ethernetowych z prędkością 1Gbit/s zarówno z wykorzystaniem zarówno światłowodu, jak i skrętki miedzianej). Z kolei sieci TVK cechują się po stronie podaży innymi właściwościami niż sieci oparte o skrętkę miedzianą i posiadają inną topologię sieci. Z uwagi na odmienną technologię i inny czas wejścia na rynek sieci kablowe rozwinęły się głównie na terenach wysoko zurbanizowanych i blokach mieszkaniowych oraz z uwagi na koszty implementacji wątpliwe jest, aby sieci te dynamicznie rozwinęły się w najbliższej przyszłości na tereny o niższej gęstości zaludnienia. Ponadto zgodnie z Notą Wyjaśniającą uwolnienie sieci telewizji kablowych TVK nie wydaje się możliwe z technologicznego punktu widzenia ani też uzasadnione ekonomicznie z uwagi na topologię sieci TVK, co zostało szerzej opisane poniżej w rozdziale (Technologia przewodowa TVK (DOCSIS)). Wobec powyższego 39

40 usługa hurtowego dostępu do Internetu nie może być obecnie oferowana w sieciach telewizji kablowych TVK 32. Nota Wyjaśniająca zakłada również, że obecnie skala występowania bezprzewodowych pętli lokalnych jest niewielka i w związku z tym nie należy tego rodzaju technologii włączać, do rynku produktowego. W Polsce usługi dostępu radiowego pokrywają znaczny teren kraju jednak charakteryzują się one szeregiem ograniczeń szerzej przedstawionych w rozdziale Z uwagi jednak na ograniczenia technologii radiowych, ich niską popularność, jak również ograniczenia wynikające ze współużytkowania pasma radiowego, niższą niezawodność i dostępność, nie zostały one na obecnym etapie uznane za ekwiwalentne technologie dostępu w stosunku do pętli miedzianej. Zakłada się brak substytucyjności po stronie popytu pomiędzy miedzianymi pętlami lokalnymi a bezprzewodowymi pętlami lokalnymi z powodów potencjalnie mniejszej maksymalnej przepływności w technologii bezprzewodowej w przeliczeniu na jednego użytkownika, niższych oferowanych parametrach jakości i dostępności usługi oraz ograniczonej dostępności pomimo znacznego oficjalnego zasięgu geograficznego. Właściwości techniczne lokalnej pętli abonenckiej bezprzewodowej i miedzianej są różne i nie mogą być traktowane jako substytuty. W technologii miedzianej odcinek pomiędzy lokalem klienta, a najbliższym obiektem operatora jest dobrze wyodrębniony i może być traktowany jako niezależny element sieci, do której (lub do dowolnej jej części) może być zapewniony wyłączny dostęp. W technologiach dostępu radiowego ten odcinek to obszar obsługi stacji bazowej. Cechą tych technologii jest to, że wszystkie elementy łącza muszą ze sobą ściśle współpracować i nie jest praktycznie uzasadnione ani możliwe niezależne wykorzystanie poszczególnych jego części i ich wydzielenie dla wyłącznego użytku operatora korzystającego. Podsumowując, biorąc pod uwagę uwarunkowania występujące na polskim rynku telekomunikacyjnym, dostępne rozwiązania alternatywne zarówno w technologiach przewodowych (dostęp kablowy za pomocą kablowej sieci telewizyjnej TVK, Ethernet), jak i bezprzewodowych (WiMax, bezprzewodowy dostęp radiowy WLL, dostęp satelitarny), nie stanowią substytutu usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu. Substytutu usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego do Internetu nie stanowią zatem: dostęp kablowy za pomocą kablowej sieci telewizyjnej TVK, dostęp kablowy za pomocą sieci lokalnych LAN Ethernet, dostęp bezprzewodowy WiMax, CDMA, WLAN, dostęp bezprzewodowy radiowy, dostęp mobilny GSM/UMTS. W dalszej części analizy zostały przedstawione szczegółowe opisy poszczególnych technologii przewodowych i bezprzewodowych oraz przesłanki za ich włączeniem lub wyłączeniem do zakresu rynku produktowego na poziomie hurtowym Techniczne możliwości świadczenia usług hurtowych na rynku BSA Zdaniem Prezesa UKE, prawidłowa ocena rynku hurtowej szerokopasmowej transmisji danych musi opierać się nie tylko na analizie ilości użytkowników korzystających z dostępu szerokopasmowego dostarczanego na rynku detalicznym, ale również powinna opierać się na analizie technicznych aspektów możliwości hurtowego świadczenia usług szerokopasmowej transmisji danych w oparciu o powszechnie wykorzystywane przez operatorów telekomunikacyjnych technologii dostępowych, których na terenie Polski jest kilka. Ponadto, 32 Nota Wyjaśniająca. 40

41 w ocenie Prezesa UKE, równie istotnym wskaźnikiem warunkującym możliwość dostarczania usługi hurtowej transmisji danych jest również jakość i ciągłość usług dostarczanych konsumentom za pośrednictwem tych technologii. Operatorzy telekomunikacyjni działający na terenie Polski świadczą usługi szerokopasmowej transmisję danych za pomocą dwóch technik transmisyjnych: techniki bezprzewodowej oraz techniki przewodowej. Każdy rodzaj techniki transmisyjnej jest nacechowany charakterystycznymi parametrami, które ściśle determinują jakość oraz szybkość świadczonej usługi. Usługa ta jest uzależniona przede wszystkim od jakości łącza telekomunikacyjnego zestawionego pomiędzy konsumentem a dostawcą usług internetowych. Niewątpliwe najlepszej jakości usługi są dostarczane za pomocą łączy przewodowych, co wynika w dużej mierze ze stosunkowo dużej stabilności tego rodzaju nośnika oraz zarazem mniejszej podatności na zakłócenia w procesie transmisji danych. Łącza zestawiane w trybie bezprzewodowym charakteryzuje znacznie większa niepewność w procesie transmisji danych uzależniona między innymi od ilości użytkowników będących w zasięgu danej stacji bazowej oraz warunków technicznych i środowiskowych jakie napotyka sygnał radiowy na drodze pomiędzy stacją bazową a terminalem konsumenta. Poniżej przedstawiono charakterystykę technologii dostępowych wykorzystywanych przez operatorów telekomunikacyjnych na terenie Polski oraz uzasadnienie co do celowości włączania poszczególnych technologii do rynku szerokopasmowej transmisji danych. Technika bezprzewodowa Bezprzewodowa technologia GSM/UMTS Technologia UMTS, zwana również telefonią mobilną trzeciej generacji 3G, z uwagi na założenia koncepcyjne i rozwiązania techniczne wymaga od operatorów telekomunikacyjnych telefonii ruchomej budowy całkowicie nowej infrastruktury radiowej. Przy planowaniu struktury sieci radiowej UMTS, operatorzy mogą tylko częściowo wykorzystać maszty używane w systemie telefonii GSM, ponieważ zasięg komórki w standardzie UMTS jest znacznie mniejszy niż w przypadku komórki GSM. Oznacza to konieczność budowania od podstaw nowej sieci masztów i nadajników o znacznie większym stopniu zagęszczenia. Z kolei konieczność zwiększenia zagęszczenia pokrycia przez maszty i zespoły nadawczo-odbiorcze stałaby się bezpośrednią przyczyną wzrostu całkowitych kosztów poniesionych przez operatorów na budowę sieci UMTS na terenie całego kraju. W związku z powyższym operatorzy telekomunikacyjni działający na terenie Polski zdecydowali się na inwestycje w sieć UMTS tylko w tych rejonach kraju, w których nowo wybudowana sieć obsłuży możliwe największą ilość abonentów, co przełoży się na wzrost sprzedanych modemów UMTS. Największe zagęszczenie populacji występuje w rejonach dużych aglomeracji miejskich lub miast, z czym mamy do czynienia na większości spośród 4 obszarów rynku 5. Istotnym szczegółem określającym możliwą substytucyjność usług szerokopasmowego dostępu do Internetu w sieciach mobilnych względem usług szerokopasmowych dostarczanych za pomocą sieci przewodowych jest szybkość zestawionej sesji (łącza), jakość oraz ciągłość trwania usługi. W celu zwiększenia pojemności systemu UMTS oraz zwiększenia maksymalnej przepływności oferowanej użytkownikowi sieci UMTS, wynoszącej początkowo od i do konsumenta 2048/384 kbit/s, zostały opracowane dwie technologie transmisji danych, które skutecznie zwiększyły nie tylko pojemność systemu UMTS, ale również jego zdolność do transmisji większej ilości danych w jednostce czasu od i do użytkownika. Technologia HSDPA (High Speed Downlink Packet Access) umożliwiła przesyłanie danych z sieci w stronę terminala (konsumenta) z teoretyczną przepływnością 21,6 Mbit/s. Technologia HSUPA (High Speed Uplink Packet Access) umożliwiła przesyłanie danych z terminala (od 41

42 konsumenta) do sieci z przepływnością 5,76 Mbit/s (jest to wartość maksymalna, dostępna w niektórych sieciach w których zaimplementowano tę technologię). Na terenie Polski operatorzy telefonii ruchomej świadczą usługi dostępu do Internetu z przepływnościami ograniczonymi najczęściej do 7,2 Mbit/s od sieci do użytkownika i 384 kbit/s od użytkownika do sieci. Są to jednak tylko teoretyczne prędkości jakie użytkownik może osiągnąć ponieważ rzeczywista szybkość transmisji jest ograniczana co najmniej kilkoma czynnikami: jakością połączenia radiowego zależną od odległości pomiędzy terminalem użytkownika a zespołem nadawczo-odbiorczym oraz od przeszkód terenowych pomiędzy nimi, ilością użytkowników będących w zasięgu tej samej stacji nadawczo-odbiorczej, ilością danych wysyłanych i odbieranych przez użytkowników, warunków atmosferycznych, lokalizacji użytkownika w sieci mobilnej operatora. Nie bez znaczenia pozostają również kwestie limitów transferu, jakie operatorzy sieci GSM/UMTS powszechnie narzucają abonentom przy podpisywaniu umów na świadczenie usług telekomunikacyjnych. W chwili przekroczenia limitu drastycznie spada transfer od użytkownika w stronę sieci Internet, a w części przypadków uzależnionych od wybranego rodzaju abonamentu lub systemu przedpłaty za usługi, konsument jest zobowiązany wnosić za każdą jednostkę przesłanych danych opłatę zgodną z cennikiem usług telekomunikacyjnych operatora. Prędkości transmisji danych możliwe do osiągnięcia w sieciach mobilnych zależą od wielu czynników. Są one związane m. in. z kanałem transmisyjnym, w którym jest wolna przestrzeń, jak również z budową i założeniami samego systemu. Na jakość przesyłu danych w kanale transmisyjnym wpływ mają panujące warunki atmosferyczne. Z kolei sam system zakłada współdzielenie ograniczonych zasobów, czyli pasma częstotliwości, przez wielu użytkowników. Oznacza to, że wzrost liczby użytkowników korzystających z transmisji danych powoduje rozdzielenie tych zasobów i spadek prędkości. Dodatkowo negatywny wpływ na jakość i prędkość transmisji danych ma liczba realizowanych połączeń telefonicznych. Usługa połączenia głosowego jest realizowana w czasie rzeczywistym, a to oznacza że ma wyższy priorytet wykonania względem usługi transmisji danych. Rzeczywiste prędkości i jakość usług mobilnych daleko odbiegają od charakterystyki usług stacjonarnych, zwłaszcza w sieciach kablowych, gdzie użytkownicy mają w ofercie prędkości do 120 Mb/s, podczas gdy w usługach mobilnych rzeczywiste prędkości (jak pokazują testy) o połowę mniejsze, są obecnie osiągalne jedynie w przypadku rozwijającej się dopiero sieci LTE. W kwestii jakości usług podkreślenia wymaga, że z uwagi na znacznie gorsze parametry dotyczące utraty pakietów i ich opóźnień większość łączy mobilnych w praktyce nie nadaje się do zastosowania do nowych gier online oraz może sprawiać istotne utrudnienia w bezproblemowym dostępie do streamingu mediów HD (w tym telewizji internetowej HD). Dostęp ten, w przeciwieństwie do szybkiego stacjonarnego Internetu, będzie też stwarzał problemy w przypadku działania gier i aplikacji przetwarzanych w chmurze (ang. cloud computing). Nie wydaje się też, aby stosowane obecnie limity pobierania danych w sieciach ruchomych były w stanie sprostać powyższym zastosowaniom. 42

43 Prowadzi to do wniosku, że obecnie nie można mówić o wzajemnej pełnej substytucji obu tych usług, ma tu co najwyżej miejsce substytucja częściowa i raczej jednostronna (po stronie stacjonarnego dostępu do Internetu). Zdaniem Prezesa UKE, ograniczania wynikające z braku pewności transferu pomiędzy użytkownikiem a siecią mobilną oraz praktyka stosowania limitów w transferze danych przez operatorów sieci mobilnych GSM/UMTS stanowią wystarczające przesłanki do stwierdzenia, iż dostęp szerokopasmowy realizowany przez sieci mobilne GSM/UMTS należy wyłączyć z rynku hurtowych usług szerokopasmowych. Większa ilość czynników wpływających na jakość transmisji danych w sieciach mobilnych skutkuje ich znacznie gorszymi wskaźnikami opóźnień lub utraty pakietów danych, które świadczą o rzeczywistej przepływności łącza i możliwości jego wykorzystania. Bezprzewodowa technologia CDMA Na terenie Polski działa trzech przedsiębiorców telekomunikacyjnych oferujących szerokopasmowy dostęp do Internetu w technologii CDMA (Code Division Multiple Access). Każdy z nich z powodu ograniczeń technologicznych może zaoferować teoretyczną prędkość od sieci do użytkownika na poziomie do 3,1 Mbit/s. Technologia CDMA powszechnie wykorzystywana w wersji rozszerzonej w telefonii trzeciej generacji UMTS posiada podobne do niej ograniczenia, wynikające ze specyfiki transmisji danych przez eter radiowy. Zaliczyć do nich należy: jakość połączenia radiowego zależną od odległości pomiędzy terminalem użytkownika a zespołem nadawczo-odbiorczym oraz przeszkód terenowych pomiędzy nimi, ilości użytkowników będących w zasięgu tej samej stacji nadawczo-odbiorczej, ilości danych wysyłanych i odbieranych przez użytkowników, warunków atmosferycznych. W szczególności znaczący wpływ na średnią prędkość uzyskiwaną przez użytkownika ma liczba aktywnych terminali będących w zasięgu danego nadajnika. W CDMA wszystkie wąskopasmowe kanały transmisyjne każdego z użytkowników są równomiernie rozpraszane po całym, dostępnym paśmie. W ten sposób uzyskuje się rozproszone widmo wąskopasmowego sygnału wejściowego na tle bardzo szerokiego, wspólnego dla wszystkich użytkowników, kanału częstotliwościowego. Charakterystyczną cechą technologii CDMA jest wyjściowa pojemność, zasięg i jakość dostarczanej użytkownikowi usługi. Wypadkowa trzech wymienionych cech stanowi o skalowalności systemu dostępowego w technologii CDMA. Zwiększenie pojemności systemu jednocześnie zmniejsza zasięg i/lub wpływa na pogorszenie jakości dostarczanych usług. Z kolei zbyt duża aktywność klientów w szczególności podyktowana korzystaniem przez nich z usług strumieniowego odbioru danych (np. video na życzenie) powoduje znaczące zawłaszczenie przepływności całkowitej przypadającej na jeden zespół nadawczo-odbiorczy. W rezultacie oznacza to spadek średniej przepływności dla wszystkich klientów będących w zasięgu nadmiernie obciążonej stacji nadawczo-odbiorczej. Aby przeciwdziałać zjawisku nadmiernego obciążenia stacji nadawczoodbiorczych, operatorzy telekomunikacyjni działający na terenie 4 obszarów rynku 5, jak i pozostałych obszarów Polski zdecydowali się wprowadzić daleko idące ograniczenia dla swoich klientów, ograniczające ich aktywność w eterze. Cel ten został osiągnięty poprzez wprowadzenie restrykcyjnych miesięcznych limitów transferów przypadających na użytkownika oraz maksymalnych przepływności osiąganych przez jednego użytkownika. Należy jednak podkreślić, iż limit przepływności nie jest równoznaczny z gwarancją osiągnięcia minimalnej przepływności. 43

44 Zdaniem Prezesa UKE brak gwarancji jakości usługi oraz znaczące ograniczenia w limitach i transmisji danych powodują, iż bezprzewodowy dostęp w technologii CDMA należy wykluczyć spod rozważań włączenia technologii CDMA do hurtowego rynku usług szerokopasmowej transmisji danych. Bezprzewodowa technologia WiMax, FWA Technologia WiMax (Worldwide Interoperability for Microwave Access) została zaprojektowana i wdrożona na rynku w celu dostarczenia szerokopasmowych usług dostępu do Internetu na terenach o słabym pokryciu innymi technologiami dostępowymi bądź na terenach, na których budowa sieci kablowych byłaby nieuzasadniona ekonomicznie. Cechą charakterystyczną technologii dostępowej WiMax jest współdzielenie zasobów dostarczanych przez stację bazową WiMax przez wszystkich użytkowników przebywających w zasięgu tej stacji bazowej. Oznacza to, że im więcej użytkowników objętych zasięgiem stacji bazowej będzie jednocześnie aktywna w eterze, tym większy będzie stopień współdzielenia ograniczonych zasobów przepływności dystrybuowanych przez daną stację bazową. Według różnych źródeł teoretyczna przepływność dostarczana przez stację bazową może wahać się w granicach od Mbit/s. Jest ona ściśle uzależniona nie tylko od standardu WiMax, ale również od platformy technicznej wykorzystywanej przez operatora telekomunikacyjnego. Ponadto, równie istotnym parametrem wpływającym na szybkość transmisji danych w nawiązanej sesji szerokopasmowej jest odległość terminala użytkownika od stacji bazowej WiMax oraz koncentracja przeszkód naturalnych i sztucznych na drodze propagacji fal radiowych pomiędzy terminalem użytkownika a stacją bazową. Wraz ze wzrostem odległości oferowana klientom jednostkowa przepływność maleje. W opinii Prezesa UKE dostęp szerokopasmowy realizowany w technologii WiMax z uwagi na wielość czynników wpływających negatywnie na jakość i ciągłość świadczenia usługi powinien być wyłączony z rozważań dotyczących wyznaczania operatora o pozycji znaczącej na rynku hurtowych usług szerokopasmowych. Za przesłanką tą przemawia również bardzo niski udział w liczbie łączy wykorzystujących technologię WiMax w ogólnej liczbie łączy z usługami szerokopasmowymi. Według danych z końca I półrocza 2011 r., z usług szerokopasmowego dostępu do Internetu korzystało ok. 31 tys. konsumentów. Bezprzewodowa technologia WLAN Technologia WLAN jest wykorzystywana jako nośnik usług szerokopasmowej transmisji danych przede wszystkim przez małych operatorów telekomunikacyjnych o zasięgu najczęściej lokalnym, co wynika z dwóch powodów: potencjalnej konieczności budowy sieci szkieletowej w celu pozyskania nowych grup konsumentów oraz stosunkowo niskiego zasięgu sieci WLAN opartych na technice WiFi, co w sposób szczególnie uciążliwy wpływa na jakość usług na terenach miast. Medium to jest wykorzystywane przez sporą grupę operatorów telekomunikacyjnych liczonych w setkach podmiotów gospodarczych. Dodać do tego należy, że z uwagi na łatwość aranżacji i utrzymania, sieci WLAN często dublują infrastrukturę innych operatorów telekomunikacyjnych świadczących usługi za pośrednictwem medium kablowego. Podobnie jak w przypadku innych technik bezprzewodowej transmisji danych podstawowym problemem w sieciach WLAN jest tryb pracy sieci WiFi typu punkt-wielopunkt, co przekłada się na znaczący spadek jednostkowej przepływności użytkownika w przypadku gdy w zasięgu danej stacji bazowej nagle wzrasta natężenie ruchu generowanego przez znacznie aktywniejszych użytkowników lub też gdy operator nie zarządza w sposób optymalny ilością użytkowników względem pojedynczej 44

45 stacji bazowej WiFi i stopniowo sumaryczny ruch generowany przez wszystkich użytkowników będących w jej zasięgu powoduje, iż średnie jednostkowe transfery maleją. W opinii Prezesa UKE nieuzasadnionym jest więc włączanie do hurtowego rynku usług szerokopasmowych technologii WLAN z powodu niższej jakości usług działających w oparciu o uwolnione pasmo radiowe w stosunku do usług opartych o łącza przewodowe lub pasma licencjonowane. Bezprzewodowa technologia transmisji danych przez łącze satelitarne Na rynku polskim działają również operatorzy świadczący usługi szerokopasmowej transmisji danych za pośrednictwem dwukierunkowego łącza satelitarnego. Jednak w związku z wysokimi jednostkowymi kosztami terminali abonenckich oraz stosunkowo wysoką ceną usługi połączoną ze znaczącymi limitami w ilości przesłanych danych w skali jednego okresu rozliczeniowego, usługa ta zyskała akceptację tylko u kilkudziesięciu konsumentów w skali całego kraju. Z tej formy dostępu do Internetu korzystają przede wszystkim konsumenci, którzy w żaden inny sposób, wliczając w to sieć mobilną operatorów GSM, nie zdołali uzyskać dostępu do Internetu w swojej siedzibie zamieszkania bądź w siedzibie działalności gospodarczej. Bezprzewodowa technologia LTE/4G Skrót LTE (Long Term Evolution) oznacza długoterminową ewolucję. Technologia LTE powstała w celu sprostania rosnącym wymaganiom użytkowników. Standard ten jest następcą systemu UMTS/HSPA. Ruch pakietowy w tym systemie oparty jest całkowicie na protokole IP 33. Organizacja ITU zaliczyła system LTE do kategorii rozwiązań 4G. Olbrzymią przewagą tego systemu nad pozostałymi technologiami mobilnymi jest dużo większa maksymalna prędkość przesyłania danych, dochodząca nawet do 150 Mbit/s. Dzięki temu użytkownik ma możliwość korzystania z usług, które wymagają dużej prędkości przesyłu danych. Standard LTE dzięki swoim zaletom oraz możliwościom może stać się w przyszłości podstawowym systemem komunikacji mobilnej. Już w październiku 2009 roku dzięki wygranej w przetargu przez Aero2 Sp. z o.o., operator ten otrzymał rezerwację na częstotliwości z zakresu MHz. Posiadane przez przedsiębiorcę zasoby umożliwiają świadczenie usług telekomunikacyjnych zarówno na obszarze rynków związanych z telefonią ruchomą oraz stacjonarną, jak i z dostarczaniem Internetu, przyczyniając się do rozwoju konkurencji na tych rynkach poprzez pozytywny wpływ na kształtowanie się cen oraz jakości usług. Operator wprowadza obecnie innowacyjne rozwiązania z wykorzystaniem technologii LTE. Standard ten, dzięki dużym prędkościom i mobilności, może w przyszłości przyczynić się do zmian na rynku dostępu do Internetu, przyciągnąć internautów w kierunku operatorów komórkowych i zmienić dotychczasowy układ sił pomiędzy operatorami sieci mobilnych i stacjonarnych. Ponadto, zgodnie z motywem 4 Zalecenia Komisji, punktem wyjścia dla określenia rynków w niniejszym Zaleceniu jest zdefiniowanie rynków detalicznych z perspektywy przyszłości, przy uwzględnieniu zastępowalności po stronie popytu i podaży. W związku z tym Prezes UKE będzie monitorował sytuację i zmiany na rynku usług mobilnych szerokopasmowego dostępu do Internetu, związanych obecnie z rozwojem sieci 4G w technologii LTE, pod kątem ich substytucyjności na poziomie detalicznym, w celu uwzględnienia poczynionych ustaleń w ramach kolejnego przeglądu rynku IP Internet Protocol, protokół komunikacyjny używany powszechnie w Internecie i sieciach lokalnych. 45

46 Technika przewodowa Z danych zebranych przez Prezesa UKE na koniec czerwca 2010 r. wynika, że szerokopasmowa transmisja danych w technice przewodowej jest realizowana za pomocą technologii dostępowych takich jak skrętka miedziana (technologia xdsl), sieci telewizji kablowych (technologia DOCSIS), sieci komputerowych LAN Ethernet oraz za pośrednictwem technologii FTTx. Z dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych przez wymienione technologie korzysta ogółem ok. 5,29 mln użytkowników. Technologia przewodowa TVK (DOCSIS) Sieci telewizji kablowych rozpoczęły dostarczanie usług szerokopasmowych do Internetu z chwilą upowszechnienia technologii transmisyjnej DOCSIS. Technologia ta jednak posiada wiele ograniczeń, które powodują, iż uwolnienie takiego łącza nie jest możliwe. Argumentem za wyłączeniem technologii TVK z zakresu rynku produktowego na poziomie hurtowym jest struktura budowy tej sieci. Polega ona na doprowadzeniu do dużej liczby przyłączy klientów w danej skrzynce TAP (skrzynka przyłączeniowa) pojedynczego kabla koncentrycznego. Problemem zatem byłoby uwolnienie takich łączy tak, aby jedni klienci mogli korzystać z alternatywnego operatora na podstawie oferty ramowej BSA, a pozostali nadal byli klientami operatora uwalniającego odcinek sieci od skrzynki TAP do CMTS wraz z CMTS. Rysunek 3 Schemat budowy sieci w technologii TVK oraz zakładane możliwe punkty dostępu do usługi (zgodnie z obowiązującą ofertą ramową BSA) Lokal użytkownika Sieć dostępowa Sieć strukturalna Sieć publiczna Dostęp Zarządzanie i kierowanie Sieć światłowodowokablowa Publiczna sieć Modem Stacja Agregacja (np. switch Dostęp Warstwa Warstwa Potencjalne punkty dostępu do sieci Źródło: UKE na podstawie ERG Common Position ERG (03) 33rev2. W technologii TVK występuje kilka możliwych poziomów dostępu do infrastruktury. Poziom IP ([3]) poprzez dostęp do routera szkieletowego umożliwia wykorzystanie przez operatora korzystającego systemów zarządzania i monitoringu operatora udostępniającego. Kolejny poziom znajduje się w punkcie agregującym sygnał [2]. Poziom ten pozwala już na większą dowolność jeśli chodzi o sprzęt jaki operator alternatywny musiałby zainstalować. Ostatnim 46

47 punktem jest CMTS 34 [1], od którego rozpoczyna się część dostępowa infrastruktury. Dostęp na tym poziomie wydaje się być atrakcyjny, lecz wiąże się z szeregiem ograniczeń wynikających z zastosowanej technologii, gdyż: o ile podział pasma odbierania danych (downstream) może być zrealizowany poprzez podział częstotliwości to pasmo wysyłania danych (upstream) jest ograniczone, co może prowadzić do ograniczania liczby dopuszczonych operatorów korzystających, modemy różnych dostawców będą się po włączeniu/restarcie próbowały zalogować do pierwszego zidentyfikowanego CMTS. W efekcie wymagałoby to zmian w oprogramowaniu modemów lub zmian w oprogramowaniu CMTS, tak aby wskazywały właściwy CMTS dla modemów innych operatorów. Takie rozwiązanie wymagałoby wprowadzania niestandardowych zmian i wiąże się z wyższymi kosztami; Dostęp do infrastruktury na poziomie IP nie pozwala więc na niezależną, swobodną konfigurację parametrów łącza przez operatora korzystającego, a co za tym idzie nie może być uznany za usługę Bitstream Access, ponieważ usługa ta polega właśnie na możliwości dokonania takich zmian przez operatora korzystającego. Poniżej zostały przedstawione dwa schematy dotyczące uwolnienia łącza TVK. Rozwiązania te bazują na możliwości zmiany parametrów usługi przez operatora korzystającego. Pierwsze z nich polega na postawieniu wirtualnego routera przed CMTS na poziomie sieci szkieletowej. Głównym urządzeniem w tym rozwiązaniu jest SSG (ang. Service Selection Gateway), pozwalający na identyfikację klienta oraz zmianę parametrów usługi. Rysunek 4 Schemat uwolnienia linii TVK, wariant SSG Użytkownik Modem Brama Wirtualne Tunele Router Sieć Publiczna sieć internetowa Użytkownik Modem Stacja czołowa CMTS Źródło: UKE na podstawie ERG Common Position ERG (03) 33rev2. Rozwiązanie to wiąże się jednak z kilkoma wadami, które powodują jego nieatrakcyjność: wdrożenie takiego rozwiązania jest drogie, Agregacja (np. switch konieczność zainstalowania oprogramowania na komputerze klienta lub innym urządzeniu końcowym, co skutkuje koniecznością zalogowania się dla każdej z nowo nawiązanych sesji przez co likwiduje zaletę modemów kablowych polegającą na ciągłej ich gotowości do pracy, zastosowanie tunelowania transmisji danych powoduje ograniczenie przepływności w efekcie przesyłania dodatkowych nagłówków, brak możliwości monitorowania ruchu abonentów innych operatorów przez operatora udostępniającego a przez to brak możliwości zapewnienia odpowiedniego QoS dla poszczególnych usług, Core Router 34 CMTS ang. Cabel Modem Termination System System; Transmisji poprzez Modem Kablowy 47

48 brak możliwości zastosowania rozwiązania w przypadku gdy CMTS jest urządzeniem odpowiadającym poziomowi routera. Drugi wariant zakłada postawienie wirtualnego routera na CMTS. Z technicznego punktu widzenia rozwiązanie to wydaje się być najlepiej technicznie dostosowane do potrzeb operatorów korzystających, lecz wiąże się z: koniecznością niejednokrotnej zamiany istniejących CMTS na modele spełniające wymagania stawiane nowym CMTS zarówno pod względem mocy obliczeniowej jak i pamięci, wzrostem zużycia mocy obliczeniowej i pamięci routerów na skutek zastosowania złożonych reguł kierowania ruchem, koniecznością precyzyjniejszego monitorowania obciążenia elementów sieci w celu zapobieżenia degradacji usług. Rysunek 5 Schemat uwolnienia linii TVK, wariant CMTS Użytkownik Modem Wirtualne Router Sieć Publiczna sieć internetowa Użytkownik Modem Stacja czołowa Agregacja (np. switch Core Router CMTS Źródło: UKE na podstawie ERG Common Position ERG (03) 33rev2. Należy zatem stwierdzić, że choć teoretycznie możliwe jest uwolnienie łącza przez operatora telewizji kablowej to w przypadku rynku polskiego jest to mało prawdopodobne z uwagi na to iż: w chwili obecnej brak jest ofert hurtowego dostępu bitstream do sieci telewizji kablowych, a jedyną usługą hurtowego dostępu bitstream jest usługa BSA oferowana przez TP S.A. na skrętce miedzianej, koszt dostosowania systemów operatorów TVK do wymagań świadczenia usług bitstream byłby znaczący z uwagi na: o obecne niedostosowanie systemów operatorów TVK do świadczenia usług przez więcej niż jednego operatora, a co za tym idzie konieczność ewentualnego dostosowania standardu EuroDOCSIS do nowych wymagań a następnie jego implementacji, o konieczność przebudowy segmentów sieci dla zapewnienia dostępu kolejnym operatorom korzystającym na skutek wyczerpania się dostępnych pasm na współdzielonym przez wszystkich operatorów kablu, co i tak nie gwarantuje niedyskryminującego traktowania kolejnych operatorów, o konieczność zapewnienia odpowiednich zabezpieczeń przed wzajemnym negatywnym wpływem modemów należących do różnych operatorów współdzielących dany segment sieci. 48

49 technologia sieci telewizji kablowych nie zapewnia efektywnego i niedyskryminującego traktowania operatorów korzystających, gdyż: o z uwagi na ograniczenia pasma występować może efekt dyskryminacji kolejnych operatorów korzystających. Polegać może ona na odmowie dostępu do warstwy transportowej zarówno dla nowych operatorów korzystających, jak i nowych abonentów operatorów korzystających z sieci (w przypadku, gdy zostali już uprzednio przyłączeni do sieci), o zniesienie ograniczeń wynikających z współdzielenia pasma przez wielu operatorów nie jest technicznie możliwe, o ewentualne wydzielenie pasm w segmencie sieci dla poszczególnych operatorów korzystających znacząco zmniejsza efektywność wykorzystania całego pasma w segmencie, gdyż dla osiągnięcia efektu skali wymagana jest obsługa znacznej liczby użytkowników końcowych przez danego operatora na jednej nośnej, o ewentualne współdzielenie CMTS wiąże się z narzutami na tunelowanie transmisji i uniemożliwia odpowiedni poziom QoS 35. brak potencjalnego zainteresowania operatorów alternatywnych korzystaniem z usług hurtowych świadczonych przez sieci kablowe, gdyż: o operatorzy alternatywni zainwestowali już w dostosowanie się do usług oferowanych przez TP w ramach oferty BSA i koszt zmiany lub rozszerzenia dostawcy jest nieuzasadniony ekonomicznie; o sieci kablowe jedynie częściowo duplikują infrastrukturę TP oferując dostęp jedynie do części gospodarstw domowych na terenie aglomeracji miejskich (głównie budynków wielomieszkaniowych), podczas gdy TP obejmuje swoim zasięgiem obszar całego kraju niezależnie od rodzaju miejscowości i typu zabudowy. Jest więc rzeczą mało prawdopodobną aby operatorzy kablowi obsługiwali znaczną liczbę gospodarstw domowych niedostępnych poprzez sieć operatora zasiedziałego, co uzasadniałoby ewentualne korzystanie z ich sieci; o w przypadku operatorów TVK nie występuje efekt skali podobny jak w sieci TP, gdyż największe sieci TVK są co najmniej kilka razy mniejsze od sieci TP pod względem liczby łączy gotowych do świadczenia usług; o abonenci indywidualni posiadający modemy xdsl nie mogą z nich skorzystać w sieciach TVK. W związku z powyższym technologia TVK nie została uznana za substytucyjną w stosunku do technologii xdsl, a co za tym idzie na łączach tego typu nie można świadczyć usług na hurtowym rynku szerokopasmowym. Technologia przewodowa LAN - Ethernet Czwartą technologią pod względem liczby łączy na koniec pierwszej połowy 2011 roku jest LAN - Ethernet posiadająca ok. 9,1% udziału pod względem kablowych stacjonarnych łączy wykorzystywanych do świadczenia usług szerokopasmowych. Są to jednak przede wszystkim sieci lokalne, a co za tym idzie swoim zasięgiem obejmują bardzo niewielki obszar działania. 35 QoS ang. Quality of service; jakość usługi. 49

50 Dostęp LAN oferuje ponad 400 przedsiębiorców zapewniając ok. 0,57 mln łączy LAN Ethernet. Sieci lokalne są sieciami obejmującymi zasięgiem pojedynczy budynek lub grupę budynków w obszarze o średnicy do kilku kilometrów. Sieci te są powszechnie używane do łączenia komputerów osobistych i w celu wymiany informacji. Sieci LAN mają ograniczone rozmiary, co oznacza, że czas przesyłu w najgorszym przypadku jest ograniczony i znany z góry. Tradycyjne sieci LAN charakteryzują się szybkością przesyłu od 10 Mbit/s do 100 Mbit/s, niskim opóźnieniem w transmisji i bardzo niskim poziomem błędów. Z uwagi na niskie koszty uruchomienia sieci LAN Ethernet oraz stosunkowo niskie wymagania konieczne do utrzymania i zarządzania tego typu siecią, wielu niewielkich operatorów telekomunikacyjnych posiadających od kilkudziesięciu do kilku tysięcy konsumentów zdecydowało się na wybór technologii LAN Ethernet do świadczenia usług dostępu do Internetu. Mimo wysokich osiąganych przepływności, ograniczenia wynikające z technologii LAN Ethernet takie jak: niewielka rozległość sieci, konieczność stosowania zaawansowanych mechanizmów, współdzielenie pasma w stosunku do wszystkich użytkowników końcowych, sprawiają, że uwolnienie łącza ethernetowego byłoby nieuzasadnione ekonomicznie. W związku z powyższym również i ta technologia nie jest substytutem do produktów zdefiniowanych na rynku hurtowym szerokopasmowego dostępu do Internetu (xdsl, FTTx) i dlatego została wyłączona z tego rynku. Sporym wyzwaniem logistycznym i ekonomicznym dla operatorów świadczących usługi szerokopasmowe w oparciu o technologię LAN Ethernet byłoby dostosowanie i zmodyfikowanie istniejących warstw transportowych sieci Ethernet do postaci, która umożliwiłaby współdzielenie zasobów sieci Ethernet pomiędzy własnymi klientami i klientami pozyskanymi przez operatorów alternatywnych w tej sieci LAN. Ważnym elementem tak skonstruowanej hybrydy byłoby również wdrożenie systemu zasad utrzymania i nadzoru administracyjnego klientów operatorów alternatywnych oraz zasad rozliczeń pomiędzy właścicielem sieci LAN Ethernet a operatorami alternatywnymi. Kwestią wymagającą szczegółowej analizy byłaby również zasadność inwestycji przez operatorów w infrastrukturę niezbędną do świadczenia usług szerokopasmowych z wykorzystaniem sieci dostępowych operatorów działających na małych sieciach lokalnych. Biorąc powyższe pod uwagę Prezes UKE wyłączył technologię LAN Ethernet z zakresu produktowego rynku 5. Technologia xdsl Technologią mogącą zapewnić hurtowy dostęp do usług szerokopasmowych jest technologia dostępu poprzez miedziane lokalne pętle abonenckie. Termin xdsl (x Digital Subscriber Line) jest terminem zbiorowym dla wszystkich technologii cyfrowych linii abonenckich, wykorzystujących wiele schematów modulacji w transmisji danych przez symetryczne linie miedziane. W skład technologii xdsl wchodzą takie technologie jak: IDSL 36, HDSL 37, SDSL 38, SHDSL 39, ADSL 40, VDSL 41. Z pośród wymienionych technologii najpopularniejszą w Polsce technologią dostępową jest technologia ADSL. Technologia ta charakteryzuję się asymetrycznym podziałem przepustowości kanałów w górę i w dół. 36 IDSL - ISDN Digital Subscriber Link. 37 HDSL - High bit rate Digital Subscriber Line. 38 SDSL - Single line Digital Subsrciber Line. 39 SHDSL - Single pair High speed Digital Subsrciber Line. 40 ADSL - Asymmetric Digital Subsrciber Line. 41 VDSL - Very high speed Digital Subsrciber Line. 50

51 Łącza miedziane są w chwili obecnej powszechnie wykorzystywanym medium, do świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego. Dostęp do tych usług jest realizowany poprzez strumień bitów. Główne elementy definiujące dostęp do strumienia bitów to: szerokopasmowe łącze dostępowe pomiędzy pomieszczeniem klienta dostarczane przez operatora dominującego a punktem styku sieci; zdolność transmisyjna dla danych szerokopasmowych w obu kierunkach pozwalająca nowym operatorom na rynku oferowanie swoich własnych usług o wartości dodanej użytkownikom końcowym; nowi operatorzy na rynku mają możliwość odróżnienia swoich usług poprzez zmianę (bezpośrednio lub pośrednio) charakterystyk technicznych i/lub wykorzystanie swojej własnej sieci; dostęp do strumienia bitów jest produktem hurtowym składającym się z części DSL (połączenie dostępowe) i usługi backhaul. Dostęp do strumienia bitów jest zatem definiowany jako produkt hurtowy odpowiadający usługom xdsl (usługi o wysokiej prędkości). Rysunek 6 Schemat przedstawiający możliwe punkty dostępu (przekazania ruchu) do usługi w technologii xdsl (x)dsl - Dostęp Transport ruchu sieć szkieletowa DSLAM Modem M D F ATM BRAS Sieć szkieletowa, zarządzane IP WWW (Internet) POTS/ISDN (*opcjonalnie) Punkty dostępu do usługi Poziom DSLAM Poziom ATM Poziom IP (zarządzany) Poziom IP (niezarządzany) Źródło: UKE na podstawie Dostęp do strumienia bitów - dokument tymczasowy ERG, 20/21 listopad 2003 r. Dostęp do strumienia bitów w technologii xdsl może odbywać się na czterech poziomach. Pierwszym jest poziom DSLAM [1], gdzie jest zapewniona transmisja danych pomiędzy DSLAM a punktem dostępu do usługi dla poziomu ATM w sieci ATM i dla poziomu IP w sieci ATM i IP. Na drugim poziomie ATM [2] pomiędzy danym punktem dostępu do usługi a obsługiwanym przez niego urządzeniem DSLAM zestawiane są maksymalnie 4 VP (Virtual Path) Wirtualne Ścieżki w czterech klasach ruchu: CBR (ang. Constant Bit Rate) - jedna z pięciu klas usług zarządzania ruchem na przełączniku ATM. Jest to usługa o stałej szybkości bitowej. 51

52 VBR rt., (ang. Real-TimeVariable Bit Rate) - jedna z pięciu klas usług w sieciach ATM. Usługa o zmiennej szybkości bitowej, wymagająca gwarantowanego poziomu jakości usługi oraz obsługi w czasie rzeczywistym. VBR nrt., (ang. Non Real-Time Variable Bit Rate) jedna z pięciu klas usług zarządzania ruchem na przełączniku ATM. Usługa o zmiennej szybkości bitowej, wymagająca gwarantowanego poziomu jakości usługi, lecz nie wymagająca synchronizacji czasowej w przekazie informacji pomiędzy źródłem a odbiornikiem. UBR (ang. Unspecified Bit Rate) jedna z pięciu klas usług zarządzania ruchem na przełączniku ATM. Dostarcza usługi o niezdefiniowanej szybkości bitowej. Trzecim rodzajem dostępu jest dostęp na poziomie IP Zarządzanym[3], który jest realizowany w oparciu o protokół tunelowania L2TP 42 bazujący na standardzie RFC Po stronie operatora alternatywnego wymagana będzie konfiguracja LNS 43. Pomiędzy urządzeniem LAC 44 należącym do TP S.A., a serwerem LNS należącym do operatora alternatywnego zestawiony będzie tunel L2TP, za pośrednictwem którego serwer LAC będzie przekazywał sesje PPP do LNS operatora alternatywnego. Ostatni poziom IP Niezarządzany [4] jest realizowany jako odsprzedaż usług detalicznych świadczonych przez operatora udostępniającego, tj. TP. Operator alternatywny nie musi posiadać własnej infrastruktury sieciowej ani fizycznego połączenia sieci z operatorem udostępniającym. Obecnie sieć dostępowa oparta o skrętkę miedzianą dostępna jest na terenie całej Polski i jest podstawowym medium wykorzystywanym dla dostarczenia usług szerokopasmowych. Prezes UKE uznał za zasadne włączenie do rynku 5 technologii xdsl. Technologia FTTx Zgodnie z Zaleceniem Komisji z dnia 20 września 2010 r. w sprawie regulowanego dostępu do sieci dostępu nowej generacji (Dz.U. L 251/35 z r.) 45, zwanym dalej Zaleceniem NGA, Sieci dostępu nowej generacji (NGA) oznaczają przewodowe sieci dostępowe składające się w całości lub w części z elementów światłowodowych i mogące zapewnić świadczenie usług dostępu szerokopasmowego o wyższych parametrach (takich jak wyższa przepustowość) w porównaniu z usługami świadczonymi za pomocą istniejących sieci miedzianych. W większości przypadków sieci dostępu nowej generacji są wynikiem modernizacji już istniejącej sieci dostępowej z przewodów miedzianych lub koncentrycznych. Definicja sieci nowych generacji (wykorzystujących różne modele FTTx) z Zalecenia NGA wyraźnie wskazuje na substytucję technologii xdsl i FTTx nie tylko na rynku hurtowej szerokopasmowej transmisji danych, ale również na rynku hurtowego dostępu do infrastruktury. Wykorzystywanie technologii światłowodowej do dostarczania hurtowej usługi dostępu szerokopasmowego będzie coraz powszechniejsze, przede wszystkim ze względu na konieczność modernizacji dotychczasowych sieci opartych o skrętkę miedzianą do standardu FTTx w obliczu rosnących potrzeb konsumentów. 42 L2TP (ang. Layer 2 Tunneling Protocol) protokół opisany przez IETF w specyfikacji RFC 2661, emulujący warstwę łącza danych, służący do tworzenia logicznych tuneli typu punkt-punkt dla potrzeb transmisji danych. 43 LNS (ang. L2TP Network Server) serwer sieciowy z zaimplementowaną obsługą protokołu L2TP. 44 LAC (ang.l2tp Access Concentrator) urządzenie sieciowe współpracujące z LNS, inicjujące tunele L2TP. Koncentrator LAC przekazuje sesje PPP do serwera LNS za pośrednictwem tuneli L2TP

53 Wyróżnia się kilka wariantów sieci FTTx (Fiber to the x) gdzie x określa miejsce zakończenia części światłowodowej sieci po stronie abonenta. Najczęściej rozpatruje się trzy warianty. Pierwszy, określany jako FTTC (Fiber to the Curb) polega na doprowadzeniu światłowodu do szafki rozdzielczej, gdzie następuje styk z podpętlą miedzianą prowadzącą do obiektu użytkownika. Skraca się w ten sposób miedzianą pętlę abonencką do m. W zależności od długości odcinka miedzianego można osiągnąć przepływność do 15 Mbit/s (Asymetric Digital Subscriber Line ADSL2+) lub do ok. 50 Mbit/s (Very High Speed DSL VDSL). Zastosowanie wariantu FTTC w szerszej skali i uzyskanie odpowiednich przepływności jest bezpośrednio uzależnione od przeciętnej długości podpętli lokalnej w danym państwie. Celowość podejmowania znaczących inwestycji w wariancie FTTC jest podważana ze względu na przewidywane zmiany w zapotrzebowaniu na przepływność. Drugi wariant oznaczany skrótem FTTB (Fiber to the Building), polega na doprowadzeniu światłowodu do budynku i wykorzystaniu istniejącej w budynku sieci miedzianej. Odcinki sieci miedzianej nie powinny być dłuższe niż 100 m, co umożliwia osiąganie przepływności do 100 Mbit/s. W budynku lub w jego pobliżu jest lokalizowany punkt koncentracji. Kable światłowodowe znajdują szerokie zastosowanie w modelu FTTC i FTTB, w którym dzięki zamianie kabli miedzianych na światłowód możliwe było skrócenie długości pętli miedzianej. Zasięg geograficzny występowania technologii FTTC/B jest zgodny z zasięgiem geograficznym występowania miedzianej sieci dostępowej i obejmuje obszar Polski. Trzeci wariant określany jako FTTH (Fiber to the Home) polega na doprowadzeniu światłowodu do lokalu użytkownika, co oznacza wyeliminowanie sieci miedzianej. Sieć w pełni światłowodowa jest wariantem najbardziej kosztownym w fazie inwestycyjnej, natomiast wykazuje wiele zalet podczas eksploatacji oraz zapewnia niemal nieograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych usług. Rozwiązania FTTC/B, polegające na doprowadzaniu kabla światłowodowego do szafy dostępowej, znacząco ograniczają długość skrętki miedzianej, lecz jej nie eliminują z ostatniego odcinka pętli lokalnej. Natomiast rozwiązania FTTH, polegające na doprowadzeniu kabla światłowodowego do lokalu użytkownika końcowego, nie są w Polsce jeszcze popularne. Pierwsze instalacje dla abonentów indywidualnych realizowane są na niewielką skalę przez operatorów alternatywnych. Również operator zasiedziały po przeprowadzeniu wdrożenia testowego na wybranych lokalizacjach nie rozpoczął dotychczas implementacji tej technologii na szeroką skalę. Choć technologia światłowodowa oferuje wyższe przepływności niż rozwiązania bazujące na skrętce miedzianej i xdsl, to rozwiązania FTTH można traktować jako substytut dostępu szerokopasmowego do Internetu przy wykorzystaniu skrętki i xdsl z uwagi na: podobną topologię sieci; prędkości oferowane przez zarówno FTTH jak i VDSL2, które wystarczają dla zaspokojenia nawet dość wysokich oczekiwań klientów końcowych (np. 2 kanały HDTV (1020p) w MPEG2 + Internet to ok. 50 Mb/s); możliwość wydzielenia dedykowanego elementu sieci dla poszczególnego użytkownika: o od użytkownika do ODF przed urządzeniem aktywnym w przypadku AON, 53

54 o od użytkownika do najbliższego splittera optycznego w przypadku PON; koszty związane z budową infrastruktury teletechnicznej, co stanowi znaczny udział w kosztach całkowitych inwestycji zarówno w przypadku sieci miedzianej, jak i światłowodowej. Jednocześnie koszty ułożenia sieci światłowodowej są wyższe niż sieci miedzianej m.in. z uwagi na wyższy koszt złączy i konieczność wydzielania dedykowany duktów dla światłowodów. Fakt ten nie wpływa jednak znacząco na substytucyjność technologii miedzianych i FTTH. Obecnie zasięg geograficzny FTTH, nie licząc dedykowanych światłowodów do poszczególnych firm lub budynków biurowych, ogranicza się do kilku osiedli mieszkaniowych na terenie całej Polski. Dotychczasowy ograniczony zasięg nie oznacza jednak, że technologia ta nie będzie rozwijana wraz z wrastającym zapotrzebowaniem na dostarczenie usług szerokopasmowych do użytkowników końcowych. W przypadku posiadania istniejącej dostępowej sieci miedzianej operatorzy decydować się będą na rozwiązania bazujące na technologii xdsl, a nie na instalację nowej sieci światłowodowej duplikującej istniejącą sieć. W przypadku planowania sieci stacjonarnej dla nowych osiedli operatorzy stoją przed wyborem alternatywnych wzajemnie substytucyjnych technologii dostępowej. Mogą oni zdecydować się na: instalacje sieci dostępowej bazującej na krótkich przyłączach abonenckich (kilkaset metrów) z użyciem skrętki miedzianej lub instalację sieci dostępowej w oparciu o technologie światłowodowe. Biorąc pod uwagę obecny poziom występowania technologii FTTC/FTTB i FTTH, Prezes UKE stoi na stanowisku iż: zasadne jest włączenie kabli światłowodowych używanych w modelu FTTC/FTTB do rynku właściwego na odcinku od węzła sieci rdzeniowej do szafy dostępowej z uwagi na substytucyjność kabli światłowodowych i kabli miedzianych na odcinku od PG do szafy dostępowej; zasadne jest włączenie kabli światłowodowych używanych w modelu FTTH do rynku szerokopasmowej transmisji danych na odcinku od użytkownika końcowego do: o najbliższego splittera optycznego lub najodleglejszego od użytkownika końcowego ODF poprzedzającego najbliższy splitter optyczny w przypadku sieci PON, o najbliższego urządzenia aktywnego lub najdalszego od użytkownika końcowego ODF poprzedzającego urządzenie aktywne w przypadku sieci AON; zasadne jest włączenie do rynku właściwego kabli i infrastruktury sieciowej używanych na innym odcinku należącym do obwodu łączącego zakończenie sieci z punktem dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telekomunikacyjnej, w szczególności przełącznicą główną, koncentratorem lub równoważnym urządzeniem dla zastosowań FTTx, z uwagi na substytucyjność tych rozwiązań do rozwiązań bazujących na technologii xdsl; korzystanie z uwolnionych kabli światłowodowych w modelu FTTC nie wyklucza możliwości korzystania z kabli światłowodowych w modelu FTTH, jak również 54

55 korzystanie z uwolnionych kabli w sieci FTTH nie wyklucza korzystania z kabli w modelu FTTC; modele AON lub PON mogą być stosowane we wszystkich rozwiązaniach FTTx. Prezes UKE uznał hurtowy dostęp szerokopasmowy za pomocą łączy światłowodowych jako zamiennik strukturalny dla istniejącego hurtowego dostępu szerokopasmowego za pośrednictwem wyłącznie miedzianych pętli abonenckich. Taka jest też rekomendacja Komisji zawarta w Zaleceniu NGA. W obliczu zachodzących zmian na rynku detalicznym (Internet rozwija się dynamicznie wymagając zwiększania przepustowości i elastyczności infrastruktury), konieczne będzie zapewnienie w nieodległej przyszłości usługi hurtowego szerokopasmowego dostępu do Internetu w technologii światłowodowej. Analiza technologii wykorzystywanych do świadczenia usług dostępu do Internetu klientom indywidualnym wykazała, że do produktowego rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego możliwe jest włączenie tylko dwóch technologii: xdsl, która jako medium fizyczne wykorzystuje skrętkę miedzianą oraz FTTx Rynek geograficzny Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, określający pojęcie rynku właściwego, do której odsyła art. 24 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Zgodnie z ww. definicją rynek geograficzny oznacza obszar, na którym, ze względu na rodzaj i właściwości towarów, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Na określenie rynku geograficznego mają przede wszystkim wpływ czynniki leżące w naturalnych cechach badanego towaru lub usługi. One bowiem bezpośrednio oddziałują na możliwość transportu tego towaru i na to, jak wysoki będzie udział tych kosztów w jego wartości. Na granice rynku geograficznego mogą mieć również wpływ czynniki natury prawnej. Chodzi tu w szczególności o wszelkiego rodzaju bariery dostępu do rynku, takie jak: monopol prawny na prowadzenie określonej działalności gospodarczej, limity ilościowe, cła, istotne różnice podatkowe czy bariery pozataryfowe w postaci różnego rodzaju atestów lub świadectw bezpieczeństwa, które mają istotne znaczenie w obrocie międzynarodowym. W Nocie Wyjaśniającej do Zalecenia Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r.[1] stwierdzono, że: inwestycje w alternatywną infrastrukturę nie znajdują się na równym poziomie na obszarze danego państwa członkowskiego, a w wielu krajach występują obecnie konkurujące infrastruktury w różnych częściach kraju, zwłaszcza w obszarach miejskich. W takich przypadkach krajowe organy regulacyjne mogłyby zasadniczo znaleźć sub-krajowe rynki geograficzne. Zdaniem Komisji, aby wyznaczyć tego typu rynki Krajowe organy regulacyjne musiałyby wyznaczyć konkurentów potencjalnych podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej i dokonać oceny obszaru dostaw takich konkurentów. [...] Należy uwzględnić świadectwa substytucyjności po stronie popytu i podaży występujące na właściwym rynku.[...] [1] edures/sec_2007_1483_2.pdf. 55

56 Ponadto powinny zostać przedstawione dowody na to, że presja wprowadzenia regionalnych różnic w cenach pochodzi od konsumentów i konkurentów, a nie jest jedynie odzwierciedleniem zmian kosztów świadczenia usługi. W sytuacji braku rynków subkrajowych występowanie ograniczeń geograficznych nakładanych na podmioty o znaczącej pozycji rynkowej prowadzące działalność na terenie całego kraju, np. różnych poziomów konkurencyjności infrastruktury w różnych częściach terytorium, może być brane pod uwagę w kontekście środków zaradczych.[2] Analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE wskazuje na krajowy zasięg hurtowego rynku dostępu szerokopasmowego. Obszar, na którym TP oraz podmioty korzystające z dostępu do jej sieci są zaangażowane w proces popytu i podaży hurtowych usług szerokopasmowych, to obszar całej Polski. Warunki konkurencji na tym rynku są podobne i wystarczająco jednorodne, a stwierdzone różnice nie mają charakteru trwałego, zatem nie uzasadniają one wyróżniania rynków lokalnych, lecz co najwyżej geograficzne zróżnicowanie obowiązków regulacyjnych. Jednocześnie obszar Polski, na którym działa TP, niewątpliwie różni się od obszarów sąsiadujących krajów, które mają zasadniczo różne warunki konkurencji, wynikające głównie z uwagi na brak zasięgu sieci TP, a także z powodu różnic prawnych, ekonomicznych i geopolitycznych, kształtujących odrębne geograficzne rynki właściwe. Podkreślić również należy, że zasięg samej sieci TP jest zmienny, z tendencją do powiększania się, co również uzasadnia zdefiniowanie ram geograficznych rynku jako obszar całej Polski. Z kolei podmioty zainteresowane hurtowym dostępem szerokopasmowym działają w różnych obszarach kraju, a zasięg lokalnych konkurencyjnych infrastruktur sieciowych nie musi pokrywać się z zasięgiem sieci TP. Na obszarze Polski brak jest różnic w opłatach za usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego, kosztach przesyłu sygnału, czy w jakości usług hurtowego dostępu szerokopasmowego. Krajowy zasięg hurtowego rynku dostępu szerokopasmowego wynika również z faktu dotychczasowej regulacji tego rynku, a zwłaszcza wykonywania obowiązków ciążących na TP S.A. w zakresie przygotowania i przedstawienia Prezesowi UKE oferty ramowej w zakresie usługi dostępu szerokopasmowego, a także przestrzegania obowiązku przedstawienia do zatwierdzenia cenników lub regulaminów świadczenia usług użytkownikom końcowym. Geograficzne różnicowanie środków zaradczych Prezes UKE stwierdził, iż na terenie Polski występują obszary gminne, na których zidentyfikowane zostały zróżnicowane warunki i problemy rynkowe na rynku hurtowym uwzględniające sytuację panującą na poziomie detalicznym w zakresie możliwości dostępu do usługi dostępu szerokopasmowego. Różne warunki i bariery występujące na obszarach gminnych kraju uzasadniają podział tych obszarów na dwie grupy. Grupa 1 obszarów [2] Nota wyjaśniająca (pkt 2.4). Tekst oryginalny: Investment in alternative infrastructure is often uneven across the territory of a Member State, and in many countries there are now competing infrastructures in parts of the country, typically in urban areas. Where this is the case, an NRA could in principle find sub-national geographic markets. The NRA would need to identify the competitors of the potential SMP operator(s) and assess the area of supply of these competitors. [ ]. Further evidence relating to demand-side and supply-side substitutability on the relevant market will have to be considered. [ ] Moreover, there should be evidence that the pressure for regional price differences comes from customers and competitors and is not merely reflecting variations in the underlying costs. In the absence of sub-national markets, the existence of geographically differentiated constraints on a SMP operator who operates nationally, such as different levels of infrastructure competition in different parts of the territory, could be taken into account in the context of remedies. 56

57 gminnych charakteryzuje się słabszą pozycją Telekomunikacji Polskiej S.A. na rynku detalicznym oraz silną pozycją operatora zasiedziałego na rynku hurtowym. Grupa 2 obszarów gminnych charakteryzuje się bardzo silną pozycją Telekomunikacji Polskiej S.A. na rynku detalicznym oraz hurtowym. Na obszarach Grupy 2 TP S.A. posiada pozycję ekonomiczną, która umożliwia jej działania w znacznym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów. Na obszarach należących do Grupy 1 TP S.A. ma słabszą pozycję ekonomiczną, w porównaniu do obszarów gminnych Grupy 2. Związane to jest z faktem występowania presji ze strony konkurentów na rynku detalicznym. Oznacza to, że na obszarach gminnych należących do Grupy 1 możliwości podejmowania działań przez Telekomunikację Polską S.A. niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów są bardziej ograniczone niż na obszarze Grupy 2. Należy jednak zaznaczyć, że zidentyfikowane zróżnicowane warunki i problemy rynkowe na obszarach gminnych należących do dwóch grup nie są na tyle trwałe, żeby wydzielać odrębne rynki lokalne. Rozbieżności te wynikają z odmiennego i zmiennego stopnia rozwoju konkurencji infrastrukturalnej na terenie większych skupisk ludności oraz poza nimi. Na niektórych obszarach gminnych, zwłaszcza na obszarach obejmujących większe miasta, istnieją sieci nawet kilku operatorów alternatywnych, którzy (obok TP) świadczą detaliczną usługę dostępu szerokopasmowego. Z kolei na mniej zurbanizowanych terenach taką usługę świadczy przede wszystkim TP. Jest to konsekwencja faktu, iż takie obszary charakteryzują się wysokimi barierami wejścia. Prezes UKE dokładnie zbadał stopień konkurencji na detalicznym rynku usługi dostępu szerokopasmowego do Internetu dla poszczególnych obszarów gminnych i pojawiające się na nich problemy rynkowe. W tym celu dokonano analizy poszczególnych obszarów gminnych ze względu na trzy kryteria: liczbę operatorów działających na danym obszarze gminnym, udziały poszczególnych operatorów pod względem liczby klientów działających na danym obszarze gminnym oraz, zasięg i stopień duplikacji infrastruktury na danym obszarze gminnym. Wyniki analizy dla rynku detalicznego wykazują, że na 4 obszarach gminnych wskazanych w pkt 1 Załącznika nr 1 łącznie spełnionych jest pięć warunków: działa przynajmniej trzech operatorów telekomunikacyjnych, żaden z operatorów nie posiada udziałów równych lub większych niż 40% na danym obszarze gminnym, odchylenie standardowe udziałów trzech największych operatorów nie większe niż 10 punktów procentowych, 50% i więcej lokali na danym obszarze gminnym posiada dostęp do infrastruktury telekomunikacyjnej przynajmniej trzech operatorów, nie więcej niż 10% lokali na danym obszarze gminnym nie posiada dostępu do Internetu. Oceniane powyżej czynniki mają charakter zmienny głównie z uwagi na zmianę zachowań konsumentów, jak i zmiany strukturalne na rynku detalicznym zachodzące w lokalnej skali obszarów gminnych. Na czterech obszarach gminnych występują podobne czynniki strukturalne na poziomie hurtowym jak na pozostałym obszarze kraju lecz odmienne warunki na poziomie detalicznym, na którym występuje wyższy poziom konkurencji. W związku z wysokim poziomem duplikacji infrastruktury oraz względnie niższymi udziałami TP na poziomie detalicznym na tych 4 obszarach, konsumenci mają wybór pomiędzy kilkoma 57

58 dostawcami usług dostępu do Internetu. Dodatkowo odchylenie standardowe 46 udziałów trzech największych operatorów nie przekracza 10 punktów procentowych. Oznacza to, że na tych obszarach trzech największych operatorów (pod względem udziałów na danym obszarze gminnym) posiada udział różniący się od wartości średniej (średniej arytmetycznej udziałów trzech największych operatorów) o maksymalnie 10 punktów procentowych. Na tych obszarach TP posiada zatem słabszą pozycję ekonomiczną, która nie umożliwia jej działania w znacznym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów, przy wciąż silnej pozycji na poziomie hurtowym. Z kolei na pozostałych obszarach gminnych kraju wskazanych w pkt 2 Załącznika nr 1 nie zostały spełnione wszystkie powyższe kryteria jednocześnie. Obszary te w większości charakteryzują się występowaniem operatora o znaczącej przewadze w udziałach, niskiego stopnia duplikacji sieci oraz niewielkiej liczby operatorów telekomunikacyjnych. W związku z powyższym Prezes UKE zdecydował się określić zasięg geograficzny analizowanego w niniejszej decyzji rynku jako krajowy, jednocześnie dzieląc go na dwie grupy obszarów gminnych ze względu na stopień konkurencji na poziomie detalicznym, który jest bezpośrednio powiązany z rynkiem hurtowym Struktura podmiotowa rynku właściwego Dostawcami usługi na analizowanym rynku są przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy posiadają sieci telekomunikacyjne i kontrolują infrastrukturę umożliwiającą dostęp szerokopasmowy do użytkowników końcowych i zapewniającą szerokopasmową transmisję danych. Instalują oni łącza dostępowe wysokiej prędkości do lokalu konsumenta, a następnie zapewniają dostęp do punktu połączeń międzyoperatorskich przedsiębiorcom telekomunikacyjnym wchodzącym na rynek, dzięki czemu podmioty te mogą dostarczać usługi dostępu do sieci Internet. Klientami na tym rynku są przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy chcą świadczyć usługi szerokopasmowe, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, użytkownikom końcowym nie podłączonym bezpośrednio do ich własnej sieci telekomunikacyjnej. Jak stwierdza Komisja w Zaleceniu Komisji, aby zapewnić, by pakiety danych wysyłane przez użytkowników końcowych docierały do celu i by otrzymywali oni dane przychodzące, przedsiębiorstwa muszą zawrzeć niezbędne porozumienia zezwalające na łączność ze wszystkimi innymi użytkownikami końcowymi Internetu lub przynajmniej z sieciami, z których oni korzystają. Prezes UKE przeprowadził analizę hurtowego rynku usług szerokopasmowych na poszczególnych obszarach gminnych. W tym celu w marcu i kwietniu 2011 roku zostały zebrane od przedsiębiorców telekomunikacyjnych informacje na temat: stopnia duplikacji lokalnych sieci dostępowych przez poszczególnych przedsiębiorców w różnych technologiach ze szczególnym uwzględnieniem sieci szerokopasmowych na obszarach gminnych, stopnia konkurencji infrastrukturalnej na obszarach gminnych, 46 Odchylenie standardowe z próby (dla próby równej 3) liczone było na podstawie wzoru: odchylenie standardowe, gdzie: U1-udział operatora 1 U2-udział operatora 2 U3-udział operatora 3 Uśr- średnia arytmetyczna udziałów trzech największych operatorów 58

59 stopnia konkurencji na obszarach gminnych, stopnia popularności poszczególnych usług szerokopasmowych i ich łączenia z innymi usługami lub substytucyjności usług na obszarach gminnych. Dane dotyczące własności sieci, technologii dostępu, rodzaju pakietu usług (pojedyncza usługa, double play, trile play, itp.), prędkości łącza, liczby klientów danego operatora w budynku zostały zebrane od operatorów. W tym celu zostało wysłane 9488 wezwań, z czego 7647 zostało dostarczonych, 1283 zostało niedostarczonych oraz o 558-u Poczta Polska nie ma informacji o ich statusie. Informacje pozyskane od operatorów posłużyły do zbadania stopnia konkurencji infrastrukturalnej na poszczególnych obszarach gminnych oraz określenia stopnia duplikacji sieci Charakterystyka przedsiębiorców telekomunikacyjnych wpływających na rynek właściwy Kryterium wyboru przedsiębiorców telekomunikacyjnych wpływających na rynek W niniejszym rozdziale zawarto rozważania w zakresie możliwości zaoferowania przez operatorów telekomunikacyjnych usługi szerokopasmowego dostępu BSA w oparciu o ich własną infrastrukturę telekomunikacyjną na warunkach hurtowych. W związku z tym, iż technologia TVK nie została uznana za substytucyjną w stosunku do technologii xdsl i FTTx oraz ponieważ istnieją duże bariery technologiczne we współdzieleniu usług szerokopasmowych w sieciach TVK, analiza ta pomija operatorów tych sieci. Analiza obejmuje stronę podażową usług szerokopasmowych na bazie technologii xdsl i FTTx, reprezentowaną obecnie przez jednego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, którym jest TP S.A. oraz stronę popytową rynku, na którą składają się operatorzy telekomunikacyjni posiadający własną sieć telekomunikacyjną lub korzystający z usługi dostępu do lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej oraz dostarczający detaliczną usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu w technologiach: xdsl, FTTx, TVK, Ethernet, łącza dzierżawione. Strona podażowa charakterystyka podmiotu Telekomunikacja Polska S.A. notowana jest na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie. Największym akcjonariuszem Telekomunikacji Polskiej S.A. jest France Telecom posiadający 49,79% akcji. Pozostali akcjonariusze, w tym posiadacze Globalnych Kwitów Depozytowych, reprezentowani przez The Bank of New York posiadają 50,21% udziałów. 59

60 Wykres 14 Aktualna struktura udziałowa TP S.A. Źródło: Spółka prowadzi działalność na terenie całego kraju. Jest jedynym operatorem działającym na rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego, a jednocześnie świadczy usługi detaliczne w zakresie dostępu do Internetu w sieci stacjonarnej. Telekomunikacja Polska S.A. stoi na czele grupy kapitałowej, której podmioty prowadzą także działalność m.in. w zakresie detalicznych usług dostępu do Internetu (PTK Centertel sp. z o.o.). Strona popytowa charakterystyka największych podmiotów Netia S.A. 47 jest operatorem telefonii przewodowej w Polsce. Świadczy usługi na bazie własnej światłowodowej sieci szkieletowej, obejmującej swoim zasięgiem największe polskie miasta, oraz na bazie lokalnych sieci dostępowych. Netia S.A. dostarcza stacjonarne usługi telekomunikacyjne, w tym telefoniczne usługi głosowe, usługi transmisji danych i dostępu do Internetu oraz sieciowe usługi hurtowe. W chwili obecnej Netia S.A. jest największym klientem TP S.A., opierającym swoje usługi na bazie dostępu do sieci stacjonarnej TP S.A., świadcząc zarówno usługi głosowe, jak i dostępu do Internetu użytkownikom końcowym. Dodatkowo we wrześniu 2008 r. Netia S.A. wprowadziła do oferty dla klientów biznesowych usługi mobilne i konwergentne (stacjonarne i komórkowe), świadczone w oparciu o długoterminową umowę z P4 sp. z o.o. Pod koniec 2011 roku w skład Grupy Netia weszła firma Telefonia Dialog oraz Crowley Data Poland. PTK Centertel Sp. z o.o. jest spółką wchodzącą w skład Grupy Kapitałowej Telekomunikacji Polskiej. Obecnie jest to drugi po Netii S.A. gracz rynkowy pod względem liczby łączy z usługą dostępu do Internetu zestawionych w oparciu o usługi hurtowe BSA. PTC S.A. jest operatorem sieci T-Mobile w Polsce. Pierwszym współzałożycielem, a obecnie jedynym właścicielem PTC jest globalny koncern telekomunikacyjny Grupa Deutsche Telekom (DT), do której należą m.in., T-Mobile i T-Systems. PTC jest trzecim operatorem pod względem wykorzystania łączy na bazie BSA. Telefonia Dialog S.A. 48 Jest dostawcą Internetu od 1997 roku. Jest spółką akcyjną, której 100% udziałów należało do KGHM Polska Miedź S.A. W grudniu 2011 Telefonia Dialog weszła w skład Grupy Netia. 3. Kryteria oceny konkurencyjności rynku

61 3.1. Przygotowanie danych do analizy usług szerokopasmowej transmisji danych Od wielu lat istotne znaczenie dla rynku dostępu do Internetu mają lokalni dostawcy usług internetowych (ISP), którzy swój zasięg działania ograniczają do obszarów powiatów, gmin lub miejscowości. Niektórzy z nich świadczą usługi telekomunikacyjne na niewielkim obszarze obejmującym jedynie kilka osiedli, kilka ulic czy domów wielorodzinnych. Najczęściej tacy operatorzy telekomunikacyjni dostarczają usługi do kilkudziesięciu lub kilkuset konsumentów, choć zdarzają się również i tacy dostawcy, którzy zapewniają dostęp do Internetu kilku tysiącom konsumentów i mogą stanowić silną lokalną konkurencję dla operatorów telekomunikacyjnych, świadczących usługi na obszarze całego kraju. Z uwagi na znacznie mniejszy potencjał finansowy, jakim dysponowali operatorzy telekomunikacyjni, sieci te na terenie Polski były rozwijane w oparciu o tanie i łatwo dostępne komponenty technologii dostępowych początkowo, takich jak LAN Ethernet, a z upływem czasu wraz z rozwojem technologii bezprzewodowej sieci dostępowych typu WLAN. Lokalni ISP, którzy do świadczenia usług telekomunikacyjnych wykorzystują technologię LAN Ethernet i WLAN na koniec I połowy 2011 r. posiadali łącznie ok. 20% udziałów pod względem liczby użytkowników. Ok. 28% abonentów było przyłączonych do sieci Internet za pośrednictwem sieci telewizji kablowych. Z kolei 48% rynku było obsługiwanych przez operatorów świadczących usługi w oparciu o sieć miedzianą PSTN. Pomimo stosunkowo niskiego udziału lokalnych operatorów ISP w rynku detalicznych usług szerokopasmowych, w Polsce działa bardzo duża liczba operatorów, którzy budują i rozwijają swoje sieci dostępowe zapewniając tym samym uzyskanie dostępu do Internetu na obszarach, gdzie z różnych przyczyn nie była obecna sieć dostępowa operatora zasiedziałego. Lokalni ISP działają na ograniczonym obszarze, a z ich usług korzystają tylko użytkownicy będący w zasięgu sieci dostępowych tych dostawców. Dlatego warto zwrócić uwagę na fakt, iż pozostali konsumenci, chcący uzyskać dostęp do Internetu poza obszarami, na których są świadczone usługi szerokopasmowej transmisji danych przez lokalnych ISP, zmuszeni są do skorzystania z oferty operatora zasiedziałego lub z oferty operatorów alternatywnych, świadczących usługi telekomunikacyjne w oparciu o ofertę hurtową BSA lub LLU, przedstawianą przez TP. Wniosek ten wynika z faktu, iż TP niezmiennie od lat jest dysponentem największej stacjonarnej sieci dostępowej w kraju, docierającej często w obszary nieatrakcyjne popytowo dla operatorów alternatywnych. Z całą pewnością można stwierdzić, że mali dostawcy ISP budują konkurencję usługową i infrastrukturalną dla konsumentów względem lidera usług dostępu do Internetu w Polsce, jakim jest TP, pomimo że w ujęciu krajowym nie stanowią dla niego realnego zagrożenia. W wielu miejscowościach konsumenci mają więc dostęp do co najmniej dwóch dostawców Internetu, a nierzadko nawet do trzech lub czterech operatorów, jeśli pod uwagę brać również operatorów telewizji kablowych świadczących usługi szerokopasmowej transmisji danych. Usługa hurtowa, w oparciu o którą operatorzy alternatywni, mogą świadczyć detaliczne usługi dostępu do Internetu jest dostarczana tylko przez TP. Należy podkreślić, że nawet jeśli na rynku lokalnym operator alternatywny świadczy detaliczne usługi szerokopasmowej transmisji danych w oparciu o własną sieć dostępową, to zasięgiem nie zawsze obejmuje ona obszar całej miejscowości, lecz jedynie jej fragment. Z uwagi na ograniczony obszar działania małych dostawców ISP w naturalny sposób wykreowały się więc swojego rodzaju wyspy infrastrukturalne czy też usługowe. Biorąc pod uwagę powyższe, przeprowadzona została przez Prezesa UKE szczegółowa analiza, której celem było uzyskanie rzetelnych informacji na temat: 61

62 stopnia duplikacji lokalnych sieci dostępowych przez poszczególnych przedsiębiorców w różnych technologiach ze szczególnym uwzględnieniem sieci szerokopasmowych na rynkach lokalnych, stopnia konkurencji infrastrukturalnej na rynkach lokalnych, stopnia popularności poszczególnych usług szerokopasmowych i ich łączenia z innymi usługami lub substytucyjności usług na rynkach lokalnych. W marca 2011 roku Prezes UKE rozpoczął proces zbierania danych na potrzeby analizy lokalnych rynków szerokopasmowej transmisji danych. Odpowiednie dane dotyczące rynków lokalnych przesłane przez operatorów, były zbierane na dzień 31 grudnia 2010 roku. Uzyskane dane pozwoliły otrzymać rzetelną informację na temat stopnia duplikacji sieci dostępowych na obszarach gminnych przez poszczególnych przedsiębiorców w różnych technologiach ze szczególnym uwzględnieniem sieci szerokopasmowych, a także stopnia konkurencji oraz popularności poszczególnych usług szerokopasmowych na tych obszarach. Dane te pochodziły od blików 900 operatorów telekomunikacyjnych i były zorganizowane w plikach.xls,.xlsx,.xlsm,.txt oraz.csv. Na potrzeby analizy otrzymane dane wskazujące miejsce świadczenia usługi przez operatora zostały zagregowane do poziomu miejscowości podstawowej, a następnie do poziomu obszaru gminnego. Na etapie przekazania danych przez przedsiębiorców stwierdzono następujące problemy: cześć przedsiębiorców nie odebrała wezwań, część przedsiębiorców odebrało wezwania - ale nie przesłało danych, część przedsiębiorców przesłała dane niekompletne, część przedsiębiorców przesłała błędne dane adresowe, np. brak znaku spacji w wieloczłonowej nazwie ulicy, cześć przedsiębiorców przesyłała różne pliki o tej samej nazwie rożnymi kanałami, bądź przesłała wielokrotnie w różnym czasie zbliżone do siebie dane. Wszystkie problemy zostały wykryte i w miarę możliwości poprawione. Cały proces był czasochłonny i pracochłonny, ale ostatecznie udało się uzyskać dane, pozwalające w sposób wiarygodny ocenić stopień duplikacji sieci dostępowych oraz stopień konkurencji infrastrukturalnej na poszczególnych obszarach gminnych, a tym samym określić różne warunki konkurencji w dostępie do usług szerokopasmowych. Wyniki analizy dla poszczególnych grup obszarów gminnych zostały przedstawione w rozdziale Porównanie metodologii agregacji danych dla analizy rynku 5 W rozdziale zostały porównane dwie możliwe do zastosowania metody agregacji danych. Dane zebrane na potrzeby analizy rynku 5 umożliwiały agregację do obszaru gminy, bądź do obszaru przełącznicy TP. Zarówno jedna jak i druga metoda mają wady i zalety. W celu wyboru wariantu najlepiej opisującego sytuację na rynku 5, obie metody zostały szczegółowo przeanalizowane zarówno pod kątem danych wejściowych, jak również pod kątem możliwego wpływu sposobu agregacji danych (zarówno pozytywnego, jak i negatywnego) na funkcjonowanie modelu analizy, a co za tym idzie wpływu na dane wyjściowe. Poniżej przedstawione zostały główne cechy analizowanych modeli wraz z ich wpływem na wyniki analizy. Tabela 9 Porównanie metodologii agregacji 62

63 Główne cechy Agregacja po obszarach gminnych Agregacja po węzłach TP Rozmiar obszaru analizowanego Obszar gminny w większości przypadków obejmuje znaczącą liczbę lokali mieszkalnych, co sprawia że wpływ błędnych/niekompletnych danych na końcowy wynik jest minimalny Zasięg węzła TP w większości przypadków nie obejmuje wystarczająco dużej liczby lokali mieszkalnych, co sprawia że wpływ błędnych/niekompletnych danych na końcowy wynik jest znaczący Pokrycie analizowanego obszaru Możliwość wzięcia pod uwagę wszystkich klientów wszystkich operatorów działających na danym obszarze gminnym Nie jest możliwym przeanalizowanie klientów operatorów, których sieć dostępowa nie pokrywa się z siecią TP Zbierane dane Zbierane informacje w ramach inwentaryzacji bezpośrednio odnoszą się do miejsca świadczenia usługi (budynek, ulica, miejscowość, gmina, itd.) Zbierane informacje od pozostałych operatorów w ramach inwentaryzacji nie odnoszą się bezpośrednio do węzłów oraz sieci TP Pokrywanie się analizowanego obszaru z siecią operatorów telekomunikacyjnych Obszar gminny nie zawsze pokrywa się z rzeczywistym obszarem sieci Obszar węzła TP pokrywa się wyłącznie z zasięgiem i strukturą sieci TP Jakość bazy adresowej Bezpośrednio wpływa na wyniki analizy Bezpośrednio wpływa na wyniki analizy Dane na temat zasięgu analizowanego obszaru Wielkość bazy klientów oraz zasięgów/adresów możliwych do przeanalizowania Pochodzą z GUS niezależne źródło Pełna baza danych operatorów Pochodzą od jednego operatora (TP), brak możliwości weryfikacji z innym źródłem, wpływ ewentualnego błędu na końcowy wynik jest znaczący Niepełna baza danych operatorów, tylko klienci będący w zasięgu sieci TP Źródło: UKE. Uwaga: Kolorem zielonym został oznaczony pozytywny bądź neutralny wpływ na funkcjonowanie modelu, zaś kolorem czerwonym negatywny wpływ na model, bądź możliwość takiego wpływu w odpowiednich warunkach. Po przeanalizowaniu dwóch powyższych metod agregacji oraz ich wpływu na wyniki analizy, wybrana została metoda agregacji po obszarach gminnych jako metoda bardziej adekwatna do sytuacji na rynku 5 w Polsce i obarczona mniejszą liczba wad Warunki konkurencji na rynku detalicznym na poszczególnych obszarach gminnych O bezpośrednim związku rynku detalicznego świadczenia usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu z rynkiem 5 świadczy fakt, że jest to rynek położony bezpośrednio w dół łańcucha dostaw względem rynku 5. W związku z tym sytuacja panująca na rynku detalicznym może mieć bezpośredni wpływ na siłę i pozycję ekonomiczną operatora działającego na rynku 5. Skrajnym przypadkiem takiego wpływu jest stwierdzony na danym obszarze wysoki poziom konkurencji na rynku detalicznym. Konkurencja na rynku detalicznym może istotnie ograniczać swobodę działania przedsiębiorcy o dużych udziałach na rynku 5, utrudniając mu postępowanie w dużej mierze niezależne od klientów, 63

64 konkurentów i konsumentów. Ponieważ stwierdzenie pozycji znaczącej wymaga wskazania, że pozycja danego przedsiębiorcy umożliwia mu postępowanie w dużej mierze również niezależnie od konsumentów, to zasadne jest oprócz badania sytuacji panującej na rynku hurtowego szerokopasmowego dostępu do Internetu, ocenienie stopnia konkurencyjności na rynku detalicznym. Może się bowiem okazać, że mimo posiadania 100% udziałów na hurtowym rynku 5, nie dość, że działa na tym obszarze inny (alternatywny) operator infrastrukturalny, który może świadczyć substytucyjną usługę BSA dla klientów hurtowych TP, to jeszcze istnieje trwała konkurencyjność tego rynku na poziomie detalicznym. W takiej sytuacji nie jest spełniony ww. warunek, aby przy takich udziałach konkurenci nie byli w stanie zarówno na poziomie hurtowym, jak i detalicznym, osłabić przedsiębiorcy dominującego poprzez przejęcie jego klientów, oferując im niższe ceny. Konkurenci bowiem już w znacznym stopniu przejęli potencjalnych i faktycznych klientów tego przedsiębiorcy na rynku detalicznym i mogą to również zrobić w odniesieniu do rynku hurtowego. Jednak z drugiej strony, jak już wskazano powyżej, jak pokazuje praktyka podejmowanych decyzji przez Komisję, obawy o występowanie samodzielnej dominacji zwykle pojawiają się w przypadku, gdy przedsiębiorstwo ma udziały na rynku powyżej 40%. Warunkiem jest to, aby przy takich udziałach konkurenci nie byli w stanie osłabić przedsiębiorcy dominującego poprzez przejęcie jego klientów, oferując im niższe ceny. Dlatego, oprócz udziałów rynkowych badane są też inne kryteria, potwierdzające zdolność przedsiębiorcy do zachowania w znacznym stopniu w sposób niezależny od konkurencji, klientów i konsumentów. Bezpośrednie powiązanie rynku hurtowego z detalicznym rynkiem szerokopasmowego dostępu do Internetu wynika z faktu, że operatorzy alternatywni najpierw natrafiają na popyt na swoje usługi na rynku detalicznym, a następnie, aby zrównoważyć ten popyt swoją podażą, zgłaszają zapotrzebowanie na usługę dostępu do strumienia danych na rynku hurtowym. Widać zatem, że popyt na rynku hurtowym na usługę BSA bezpośrednio zależy od popytu na usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu na rynku detalicznym. Oznacza to, że problemy i warunki występujące na rynku detalicznym mają też bezpośredni wpływ na rynek hurtowy. Aby zatem ocenić warunki panujące na rynku hurtowym, dokonano oceny warunków na rynku detalicznym usług szerokopasmowego dostępu do Internetu. W tym celu została przeprowadzona odpowiednia analiza na tym rynku na podstawie danych otrzymanych od operatorów telekomunikacyjnych. W celu określenia, czy na danych obszarach gminnych panują odpowiednie warunki konkurencji oraz czy panujące warunki konkurencji są odpowiednio zbliżone, zebrane od operatorów dane dla poszczególnych obszarów gminnych zostały najpierw poprawione z błędów a następnie poddane analizie. Jednocześnie zostało udowodnione, że panujące warunki konkurencji na obszarach gminnych, na których są one jednolite i trwałe, znacząco różnią się od warunków panujących na pozostałym obszarze kraju, co na tych obszarach wpływa na słabszą pozycję rynkową operatora zasiedziałego. W przyjętej metodologii obszary gminne zostały zbadane pod kątem występowania na tych obszarach: liczby operatorów telekomunikacyjnych z własną infrastrukturą lub korzystających z usługi LLU, liczby ich klientów, a także stopnia duplikacji infrastruktury potrzebnej do świadczenia detalicznych usług szerokopasmowych na poziomie budynku. Do przeprowadzenia analizy wykorzystano jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego Polski tj. obszar gminny 49. Wybór tej jednostki (obszaru gminnego) wynikał z faktu, 49 ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998, nr 96, poz. 603 z późn. zm.) 64

65 że zastosowanie takiego poziomu szczegółowości analizy, jak to zostało wykazane w pkt. 3.2, najlepiej odzwierciedla faktyczne warunki panujące na detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu. W celu wyznaczenia obszarów gminnych na których panuje wyższy poziom konkurencji na detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu, zostały przyjęte odpowiednie założenia, które musiały być spełnione jednocześnie: na danym obszarze gminnym żaden z operatorów nie posiada 40% i więcej udziałów pod względem liczby klientów na detalicznym rynku dostępu szerokopasmowego na danym obszarze gminnym działa przynajmniej trzech operatorów świadczących detaliczną usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu; zachodzi sytuacja, w której przynajmniej 50% lokali na danym obszarze gminnym posiada dostęp do infrastruktury przynajmniej trzech operatorów; nie więcej niż 10% lokali na danym obszarze gminnym nie posiada dostępu do Internetu; odchylenie standardowe udziałów trzech największych operatorów nie większe niż 10 punktów procentowych. Na podstawie przyjętych założeń wyznaczone zostały dwie grupy obszarów gminnych. Grupa 1 spełniająca jednocześnie wszystkie powyższe kryteria, która zawierała 4 obszary gminne (Załącznik nr 1), na których panował wyższy poziom konkurencji na rynku detalicznym, niż na pozostałym obszarze kraju. Grupa 2 obszarów gminnych (Załącznik nr 1) nie spełniających któregokolwiek, bądź wszystkich powyższych kryteriów, obejmująca pozostały obszar kraju. Analiza udziałów na rynku detalicznym dostępu szerokopasmowego, a także poziom duplikacji sieci dostępowej i liczba działających na danym obszarze gminnym operatorów wykazała, że na 4 obszarach gminnych zakwalifikowanych do Grupy 1 występuje wyższy poziom konkurencji na detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu. Na każdym z tych obszarów działa przynajmniej trzech operatorów. Na 4 obszarach gminnych przynajmniej 50% lokali posiada dostęp do usług szerokopasmowych dostarczanych przez przynajmniej trzech operatorów oraz jednocześnie nie więcej niż 10% lokali nie ma możliwości zakupu usługi dostępu do Internetu. Żaden z działających tam przedsiębiorców nie ma znaczącej przewagi udziałów na rynku detalicznym pod względem liczby klientów nad pozostałymi największymi graczami. 65

66 Wykres 15 Udział operatorów pod względem całkowitej liczby użytkowników na 4 obszarach (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 27) Źródło: UKE. Wykres 16 Rozkład liczby lokali mieszkalnych w Grupie 1, w których klient ma możliwość wyboru pomiędzy określoną liczbą operatorów Źródło: UKE. Wykres 17 Średnie udziały największych operatorów pod względem liczby klientów na 4 obszarach gminnych, na których świadczą usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 pkt 28) Źródło: UKE. Przeprowadzona analiza wykazała, że 56% lokali mieszkalnych na 4 obszarach gminnych posiada dostęp do infrastruktury trzech i więcej operatorów. Na badanych czterech obszarach gminnych ponad 90% klientów było obsługiwanych przez jednego z siedmiu największych operatorów na tym obszarze: UPC Polska, Telekomunikacja Polska, Aster, Netia, Vetra, Multimedia Polska, Telefonia Dialog. Trzech największych operatorów posiadało bardzo zbliżone udziały. Byli nimi UPC Polska, Telekomunikacja Polska oraz Aster. Ci sami operatorzy posiadają również największe średnie udziały na każdym z wyróżnionych czterech obszarów gminnych. Najwięcej klientów korzystało z usług UPC Polska. Poniżej przedstawiona została dokładna charakterystyka każdego z obszarów gminnych, na których stwierdzony został wyższy poziom konkurencji na detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu. Cechy oraz kryteria charakteryzujące poszczególne obszary gminne, zostały przedstawione w poniższym szkielecie tabeli na przykładzie gminy Warszawa. Dane zorganizowane w ten sposób opisują odrębnie każdy z 4 obszarów gminnych. 66

67 Tabela 10 Charakterystyka gminy Warszawa Województwo: Mazowieckie Powiat: Warszawa Rozkład udziałów operatorów pod względem liczby klientów Gmina: Warszawa (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 Rodzaj gminy: gmina miejska pkt 29) Liczba operatorów oferujących usługę stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu: 28 Procent lokali na danym obszarze gminnym posiadających dostęp do infrastruktury trzech i więcej operatorów: 57% Procent lokali nie posiadających szerokopasmowego dostępu do Internetu: 6% Źródło: UKE. Tabela 11 Charakterystyka gminy Lublin Województwo: Lubelskie Powiat: Lublin Rozkład udziałów operatorów pod względem liczby klientów Gmina: Lublin (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 Rodzaj gminy: gmina miejska pkt 30) Liczba operatorów oferujących usługę stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu: 14 Procent lokali na danym obszarze gminnym posiadających dostęp do infrastruktury trzech i więcej operatorów: 55% Procent lokali nie posiadających szerokopasmowego dostępu do Internetu: 10% Źródło: UKE. 67

68 Tabela 12 Charakterystyka gminy Wrocław Województwo: Dolnośląskie Powiat: Wrocław Rozkład udziałów operatorów pod względem liczby klientów Gmina: Wrocław (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 Rodzaj gminy: gmina miejska pkt 31) Liczba operatorów oferujących usługę stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu: 23 Procent lokali na danym obszarze gminnym posiadających dostęp do infrastruktury trzech i więcej operatorów: 50% Procent lokali nie posiadających szerokopasmowego dostępu do Internetu: 8% Źródło: UKE. Tabela 13 Charakterystyka gminy miejskiej Toruń Województwo: Kujawsko-pomorskie Powiat: Toruń Rozkład udziałów operatorów pod względem liczby klientów Gmina: Toruń (Tajemnica przedsiębiorstwa, Załącznik nr 3 Rodzaj gminy: gmina miejska pkt 32) Liczba operatorów oferujących usługę stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu: 8 Procent lokali na danym obszarze gminnym posiadających dostęp do infrastruktury trzech i więcej operatorów: 52% Procent lokali nie posiadających szerokopasmowego dostępu do Internetu: 9% Źródło: UKE. Na pozostałych obszarach gminnych kraju nie można stwierdzić wysokiego poziomu konkurencji na detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu. Wynika to z faktu, że na 88% pozostałych obszarów gminnych TP posiada znaczące, powyżej 40%, udziały pod względem liczby klientów. Dodatkowo na obszarach tych występuje niski poziom duplikacji sieci trzech lub więcej operatorów, sięgający 18%. Równocześnie odsetek lokali mieszkalnych nie posiadających usługi szerokopasmowego dostępu Internetu sięga 41%. 68

69 Wykres 18 Rozkład obszarów gminnych Grupy 2 w zależności od udziałów TP Źródło: UKE. Wykres 19 Rozkład liczby lokali mieszkalnych w Grupie 2, w których klient ma możliwość wyboru pomiędzy określoną liczbą operatorów Źródło: UKE. Podsumowując analizę stopnia konkurencyjności na obszarach gminnych detalicznego rynku dostępu do Internetu należy stwierdzić, że zachodzą na nich odmienne bądź zróżnicowane warunki konkurencji, które nie mają jednak charakteru trwałego. W wyniku przeprowadzonej analizy wyróżniono 4 obszary gminne, na których istnieje wyższy poziom konkurencji na rynku detalicznym, w przeciwieństwie do pozostałych obszarów gminnych. Obszary te charakteryzują się również dużą liczbą przedsiębiorców oferujących usługi na terenie danej gminy oraz wysoką penetracją szerokopasmowego dostępu do Internetu. Na wyznaczonych czterech obszarach występuje wysoka duplikacja sieci, co świadczy o pokrywaniu się infrastrukturą własną bądź na bazie LLU trzech lub więcej operatorów. Wysoka wartość tego wskaźnika oznacza również realną możliwość wyboru przez użytkownika usług pomiędzy trzema operatorami lub więcej. Z kolei na obszarach, na których stwierdzono niższy poziom konkurencji, zachodzi sytuacja odwrotna, w której klienci mają mniejszą możliwość wyboru operatora, co skłania ich do korzystania z usług TP. 69

70 3.4. Stan rozwoju technologii dostępowych (w tym technologii FTTH) na obszarach gminnych. Zgodnie z Zaleceniem Komisji z dnia 20 września 2010 r. w sprawie regulowanego dostępu do sieci dostępu nowej generacji (Dz.U. L 251/35 z r.) 50, Sieci dostępu nowej generacji (NGA) oznaczają przewodowe sieci dostępowe składające się w całości lub w części z elementów światłowodowych i mogące zapewnić świadczenie usług dostępu szerokopasmowego o wyższych parametrach (takich jak wyższa przepustowość) w porównaniu z usługami świadczonymi za pomocą istniejących sieci miedzianych. Wzrastający wolumen przesyłanych danych wymusza na operatorach sieci inwestowanie w technologie zapewniające użytkownikom końcowym odpowiednią jakość usług, w celu sprostania ich rosnącym wymaganiom. Poniżej przedstawiony został udział technologii FTTH w obu grupach obszarów gminnych. Wykres 20 Rozkład udziałów pod względem technologii w Grupie 1 Źródło: UKE. Wykres 21 Rozkład udziałów pod względem technologii w Grupie 2 Źródło: UKE. Udział technologii FTTH na obu grupach obszarów gminnych jest znikomy i w perspektywie całego kraju nie przekracza 0,2%. Tak niski udział wynika z polityki prowadzonej przez operatorów telekomunikacyjnych. Operatorzy TVK są jak na razie w stanie zaspokoić rosnące

71 wymagania na ruch użytkowników końcowych. Z kolei operatorzy xdsl, aby sprostać zapotrzebowaniu swoich klientów, skupiali się na modernizacji swoich sieci, niż na inwestowaniu w całkiem nowe sieci NGA. Wykres 22 Udział łączy własnych TP w skali kraju w podziale na technologie Źródło: UKE. Przedstawione dane potwierdzają niski poziom rozwoju i zasięg sieci światłowodowej w Polsce, w szczególności sieci TP. Kluczowym problemem rynkowym z punktu widzenia rozwoju sieci NGA i zapewnienia użytkownikom końcowym usług bardzo szybkiego dostępu do Internetu, jest bardzo niski wskaźnik rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP. Rozwój sieci w pełni światłowodowych możliwy jest dzięki działaniom przedsiębiorców. Jednak ocena stanu faktycznego rynku i określenie jego przyszłości należą do operatorów. Poznanie opinii operatorów istotne jest dla opracowania/określenia polityki regulacyjnej rozwoju sieci światłowodowych dla całego rynku. Poniżej spostrzeżenia operatorów przekazane w ramach ankiety. Wykres 23. Typ łączy stacjonarnych w jaki zamierzają inwestować operatorzy w latach Źródło: UKE. Większość przedsiębiorców jest zainteresowanych rozwojem technologii Ethernet, choć w 2011 roku (stan na koniec czerwca) inwestycje w ten rodzaj sieci stanowiły zaledwie 0,27% wszystkich wydanych środków. Taki wybór wynika z możliwości łączenia technologii Ethernet z infrastrukturą dostępową typu FTTx. Rozwijana będzie również technologia PON 71

72 FTTH, na co wskazuje 23% odpowiedzi ankietowanych. 15% udzielonych odpowiedzi wyraża zainteresowanie wdrożeniem standardu VDSL. Nadal istotna część rynku będzie inwestowała w DOCSIS. Wykres 24. W jaki sposób operatorzy będą rozbudowywać infrastrukturę? Źródło: UKE. Operatorzy podejmując decyzję o inwestycjach zamierzają przeprowadzić je we własnym zakresie lub poprzez fuzje i przejęcia innych operatorów. Wyniki badania ankietowego pokazują, że polscy operatorzy dostrzegają coraz większe korzyści z możliwości wspólnego inwestowania. Dostrzegają też możliwość obniżania kosztów, co potwierdziło 43% odpowiedzi. 72

73 Wykres 25. Główne bariery hamujące rozwój sieci NGA w Polsce to: Źródło: UKE. Zdaniem operatorów największą barierą inwestycyjną w przypadku sieci światłowodowych jest brak zapotrzebowania na usługi i treści w sieci wymuszających inwestowanie w wysokie przepływności. Dopiero rozpowszechnienie TV wysokiej rozdzielczości i usług dodanych może zmienić tę sytuację. Kryzys ekonomiczny zniechęca operatorów do inwestycji telekomunikacyjnych, ponieważ obecnie nie dają pewności zwrotu zainwestowanych środków. Dość istotną barierą wskazywaną przez operatorów (13% odpowiedzi) jest niewystarczający popyt na usługi wysokich przepływności. Jednak operatorzy poprzez konstruowanie atrakcyjnych ofert mogą wpływać na decyzje konsumentów. 73

74 Wykres 26. Jakie działania regulatora stymulują operatorów do inwestowania w sieć telekomunikacyjną? Źródło: UKE. Korzystny wpływ na prowadzenie inwestycji miało Porozumienie TP-UKE (40% odpowiedzi). Choć wprowadzenie asymetrii stawek MTR postrzegane jest przez niektórych operatorów jako kontrowersyjne, to aż 17% odpowiedzi poparło tę stymulację inwestycji przez regulatora. Efektywność stymulacji inwestycji operatorzy dostrzegają w obowiązkach regulacyjnych na rynkach hurtowych 4 i 5. Dostępowa sieć światłowodowa daje niemal nieograniczone możliwości kreowania usług i ich pakietów. Postępująca konwergencja usług powoduje, że operatorzy stacjonarni, komórkowi i TVK, coraz silniej ze sobą konkurują. Liderzy, jeśli będą mieli możliwości techniczne, rywalizować będą ze sobą ofertami pakietów usług triple play oraz usług dodanych. Do zbudowania konkurencji na poziomie sieci światłowodowej, także usługowym, należy spełnić dwa podstawowe warunki: posiadać konkurencyjny zasięg nowoczesnej infrastruktury i odpowiednio dużą liczbą abonentów. Silną stroną lidera segmentu telekomów (TP) jest szeroki zasięg sieci i rozbudowaną bazę kliencką. Słabymi stronami tego podmiotu są: przestarzała infrastruktura oraz zachowawczy sposób inwestowania w rozwój nowych technologii. TP powolnie reaguje na pojawiające się w gospodarstwach domowych potrzeby związane z dostępem do usług opartych na superszybkich łączach. Inwestycje w łącza VDSL umożliwiły zaoferowanie usług konkurencyjnych wobec sieci TVK w niewielkiej skali. Z pewnością dorównanie silnej konkurencji wymaga od TP przyspieszenia inwestycji w sieci światłowodowe i kreowania popytu na usługi poprzez odpowiednio skonstruowane oferty. 74

75 4. Analiza znaczącej pozycji rynkowej podmiotu działającego na rynku 4.1. Prawne podstawy ustalenia czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni o znaczącej pozycji rynkowej Zgodnie z art. 21 ustawy Prawo telekomunikacyjne Prezes UKE przeprowadza analizę rynków właściwych w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Po przeprowadzeniu analizy stosownie do art. 22 PT, nie rzadziej niż co dwa lata, a także niezwłocznie po wydaniu albo zmianie Zalecenia Komisji Europejskiej, Prezes UKE przeprowadza postępowanie w celu: określenia rynku właściwego, ustalenia czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni o znaczącej pozycji rynkowej, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji rynkowej, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia, utrzymania, zmiany lub uchylenia obowiązków regulacyjnych. Jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni o znaczącej pozycji rynkowej, wydaje decyzję przewidzianą w ustawie (art. 24 PT). Natomiast, jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w art. 22 PT Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym nie występuje przedsiębiorca lub przedsiębiorcy o znaczącej pozycji rynkowej, Prezes UKE wydaje postanowienie, w którym określa rynek właściwy, mając na uwadze poziom krajowego rynku produktów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z prawem konkurencji oraz stwierdza, że na tym rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja (art. 23 ust. 1 i ust. 2 PT). Ustawa Prawo telekomunikacyjne zawiera definicje pozycji znaczącej oraz kolektywnej pozycji znaczącej. Zgodnie z art. 25a ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne: przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycje rynkową, jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei art. 25a ust. 3 PT stwierdza, że dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje kolektywną pozycję znaczącą, jeżeli nawet przy braku powiązań organizacyjnych lub innych związków między nimi posiadają na rynku właściwym pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Powyższe regulacje są zgodne z przepisami prawa wspólnotowego w kwestiach związanych z pojęciem dominacji, o której mowa w art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwanego dalej także TFUE (tekst skonsolidowany, uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony, Dziennik Urzędowy UE C 115 z 9 maja 2008 r.). Jak wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 51, pozycja dominująca, o której mowa w tym artykule [82 dawnego Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwanego dalej także TWE, obecnie art. 102 TFUE], oznacza pozycję siły ekonomicznej posiadanej przez danego przedsiębiorcę, która umożliwia mu powstrzymanie skutecznej konkurencji na danym rynku poprzez swobodę zachowania się w dużej mierze niezależnie od konkurentów, klientów (dostawców) i w końcu konsumentów. W punkcie 5 Wytycznych Komisji, stwierdza się, że Komisja oraz krajowe organy regulacyjne, zwane dalej NRA (ang. National Regulatory Authority), muszą: opierać się na zasadach prawa konkurencji i metodologiach służących definiowaniu rynków, podlegających regulacji ex-ante oraz określeniu czy przedsiębiorstwo posiada znaczącą pozycję rynkową na tych rynkach. Zgodnie z art. 25a ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne Prezes UKE, przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym, bierze pod uwagę 51 Case 27/76; [1978] ECR 207; [1978] 1 CMLR 429 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem nadużywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str

76 kryteria wymienione w Wytycznych Komisji. Zgodnie z pkt 77 Wytycznych Komisji, to krajowe organy regulacyjne mają zdecydować, które kryteria są najbardziej odpowiednie dla zmierzenia obecności na rynku. Wymienione w Wytycznych Komisji kryteria mają więc pomagać Regulatorowi w dokonaniu całościowej analizy rynku, są one przykładowe i stanowią katalog otwarty. Oznacza to więc, że Prezes UKE może posłużyć się innymi kryteriami, które w jego ocenie decydują o uznaniu, że na określonym rynku właściwym dany przedsiębiorca ma znaczącą pozycję rynkową (SMP) lub że rynek ten jest skutecznie konkurencyjny i nikt nie posiada na nim pozycji SMP, dostosowując jednocześnie te kryteria i ich wybór do sytuacji panującej na różnych obszarach geograficznych rynku właściwego. Zgodnie z Wytycznymi Komisji przy regulacji ex ante siłę rynkową przedsiębiorcy należy mierzyć w odniesieniu do: możliwości, z jaką dany przedsiębiorca jest w stanie podnosić ceny ograniczając produkcję, bez ponoszenia znaczących strat z tytułu sprzedaży lub przychodów, istnienia potencjalnej konkurencji, która mogłaby ograniczyć tego przedsiębiorcę. W tym celu należy badać różne kryteria, poczynając od udziałów rynkowych na poziomie detalicznym i hurtowym, jako główny punkt wyjścia analizy. Należy bowiem podkreślić, że bardzo duże udziały, przez co rozumie się udziały powyżej 40%, tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą nie przesądzać o znaczącej pozycji rynkowej 52 : w praktyce podejmowania decyzji przez Komisję, obawy o występowanie samodzielnej dominacji zwykle pojawiają się w przypadku, gdy przedsiębiorstwo ma udziały w rynku powyżej 40% 53. Natomiast zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, bardzo duże udziały w rynku przekraczające 50 % - są same w sobie, pomijając wyjątkowe okoliczności, dowodem na istnienie pozycji dominującej 54. Warunkiem jest to, aby przy takich udziałach konkurenci nie byli w stanie osłabić przedsiębiorcy dominującego poprzez przejęcie jego klientów, oferując im niższe ceny. Dlatego badane są też inne kryteria, aby potwierdzić zdolność przedsiębiorcy o udziałach powyżej 40% do zachowania w znacznym stopniu w sposób niezależny od konkurencji, klientów i konsumentów (wykazując, że ww. warunek jest spełniony). Przy udziałach poniżej 40% kryterium udziałów nie musi być decydujące, więc zbadanie innych kryteriów staje się konieczne w odniesieniu do całościowej oceny pozycji SMP (nie służy więc ono jedynie wykazaniu, że udział rynkowy powyżej 40% jest decydujący). W kwestii uznania warunków panujących na poziomie detalicznym za kryteria oceny znaczącej pozycji rynkowej (tj. udziałów przedsiębiorców telekomunikacyjnych oraz możliwości wyboru użytkowników końcowych pomiędzy kilkoma niezależnymi dostawcami i operatorami telekomunikacyjnymi) należy podkreślić, że zgodnie z Zaleceniem Komisji zamierzeniem każdej interwencji regulacyjnej ex ante jest w efekcie przyniesienie korzyści użytkownikom poprzez zapewnienie trwałej konkurencyjności rynków detalicznych. W związku z powyższym, jeśli na danym obszarze istnieje konkurencyjność usług detalicznych związanych z rynkiem 5, czyli konkurencyjność rynku na poziomie detalicznego świadczenia usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu i, w ocenie Prezesa UKE, ma ona charakter trwały, wówczas nie ma podstaw do regulacji rynku na poziomie hurtowym na takim obszarze. 52 Zgodnie z art. 4 pkt 10 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40 %. 53 Wytyczne Komisji, pkt Tamże. 76

77 O bezpośrednim związku poziomu detalicznego rynku świadczenia usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu z hurtowym rynkiem 5 świadczy fakt, że jest to rynek położony bezpośrednio w dół łańcucha dostaw względem rynku 5. Oznacza to, że usługi na rynku 5 bezpośrednio służą świadczeniu usług detalicznych dostępu do Internetu. W związku z tym sytuacja panująca na rynku na poziomie detalicznym może mieć bezpośredni wpływ na siłę i pozycję ekonomiczną operatora działającego na rynku 5, skrajnym przypadkiem takiego wpływu jest stwierdzona na danym obszarze skuteczna konkurencja na poziomie detalicznym rynku 5. Wysoki poziom konkurencyjności na rynku na poziomie detalicznym może istotnie ograniczać swobodę działania przedsiębiorcy o dużych udziałach na rynku 5, utrudniając mu postępowanie w dużej mierze niezależne od klientów, konkurentów i konsumentów. Konsumenci mogą bowiem zaspokajać swoje zapotrzebowanie na usługi dostępu do Internetu, korzystając z tańszych i lepszych ofert konkurentów, przez co oferta hurtowa przedsiębiorcy o dużych udziałach na rynku 5 nie spotka się z zainteresowaniem dostawców usług. W związku z tym, że stwierdzenie pozycji znaczącej wymaga wskazania, że pozycja danego przedsiębiorcy umożliwia mu postępowanie w dużej mierze również niezależnie od konsumentów, to w ocenie Prezesa UKE zasadne jest badanie sytuacji panującej na poziomie detalicznym rynku 5 jako istotnego kryterium oceny pozycji SMP na rynku 5. W związku z tym przy prawidłowej ocenie siły rynkowej danego przedsiębiorcy na rynku 5 należy brać pod uwagę sytuację panującą na rynku na poziomie detalicznym, który znajduje się w dół łańcucha dostaw rynku 5 i na którym przedsiębiorca ten działa lub może działać wraz z innymi, konkurującymi z nim o klientów detalicznych przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi. Niniejsza analiza prowadzona jest w aspekcie przyszłościowym, mając na celu określenie możliwości regulacyjnych ex-ante na rynku. Może więc prowadzić do wyników odmiennych niż te, które wynikałyby z zastosowania reguł konkurencji ex-post (w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Przedmiotem niniejszej analizy nie jest bowiem badanie zachowań rynkowych przedsiębiorców w przeszłości, w szczególności pod kątem potencjalnego nadużywania pozycji dominującej lub zawierania niedozwolonych przez prawo konkurencji porozumień ograniczających konkurencję. Analizy dokonywane przez Prezesa UKE różnią się także od przyszłościowo zorientowanych analiz, które przeprowadzają organy ochrony konkurencji podczas badania koncentracji przedsiębiorstw. Powyższe potwierdzają Wytyczne Komisji w punkcie 27, zgodnie z którym punktem wyjściowym dla przeprowadzenia analizy rynku dla celów art. 15 Dyrektywy Ramowej nie jest istnienie porozumienia czy praktyk uzgodnionych, objętych zakresem art. 81 TWE [obecnie art. 101 TFUE] ani koncentracja objęta zakresem rozporządzenia o fuzji, ani też domniemane nadużycie dominacji rynkowej objęte zakresem art. 82 TWE [obecnie art. 102 TFUE], lecz podstawą powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. 55. Jednocześnie należy podkreślić, że wyznaczenie przedsiębiorstwa jako posiadającego znaczącą pozycję rynkową na rynku zdefiniowanym dla celów regulacji ex-ante nie oznacza automatycznie, iż przedsiębiorstwo to zajmuje także dominującą pozycję na rynku określaną dla celów art. 82 TWE [obecnie art. 102 TFUE] lub podobnych przepisów krajowych. (...). 55 The starting point for carrying out a market analysis for the purpose of Article 15 of the framework Directive is not the existence of an agreement or concerted practice within the scope of Article 81 EC Treaty, nor a concentration within the scope of the Merger Regulation, nor an alleged abuse of dominance within the scope of Article 82 EC Treaty, but is based on an overall forward-looking assessment of the structure and the functioning of the market under examination. 77

78 Po prostu wskazuje ono na to, iż z perspektywy strukturalnej i w krótkim bądź średnim okresie operator ma i będzie miał na zidentyfikowanym rynku właściwym wystarczającą pozycję rynkową, aby móc zachowywać się do pewnych granic, niezależnie od konkurencji, klientów i konsumentów. 56 Powyższe przesądza o tym, że niniejsze rozstrzygnięcie pozostaje bez wpływu na ustalenia innych organów w zakresie ochrony konkurencji, w szczególności ustalenia Komisji Europejskiej poczynione na podstawie art. 102 TFUE Udział przedsiębiorcy w rynku właściwym Jak zostało stwierdzone powyżej punktem wyjścia do analizy występowania podmiotu bądź podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej jest analiza udziałów rynkowych. Kryterium to ma zasadnicze znaczenie jako wyznacznik dominacji rynkowej i jest najczęściej wykorzystywanym kryterium oceny posiadania pozycji znaczącej na rynku właściwym, a jednocześnie stanowi wiarygodny i bardzo ważny argument w analizie siły rynkowej przedsiębiorców. Z danych zebranych przez Prezesa UKE w ramach analizy przedmiotowego rynku właściwego wynika, że TP posiada 100 % udziałów pod względem sprzedaży usług hurtowego dostępu szerokopasmowego w Polsce. Sytuacja ta odzwierciedla pozycję TP jako operatora posiadającego kontrolę nad trudną do powielenia stacjonarną infrastrukturą telekomunikacyjną, która obejmuje obszar blisko 100% kraju. Przez kilkadziesiąt lat TP była państwowym monopolistą na rynku telekomunikacyjnym w Polsce. Brak jakiejkolwiek konkurencji na przestrzeni lat oraz protekcyjny charakter polityki państwa wobec monopolisty pozwalał na rozwój przedsiębiorstwa wg jego własnych kryteriów ocen poziomu zapotrzebowania na usługi telekomunikacyjne w kraju. Pomimo postępującej cyfryzacji systemów komutacyjnych, barierą nie do przebycia w rozsądnym przedziale czasowym okazywała się niska pojemność sieci dostępowej. Jeszcze przed końcem 2000 r. na niektórych terenach, głównie wiejskich łączność telefoniczna była realizowana za pośrednictwem ręcznych łącznic telefonicznych obsługiwanych przez telefonistki. TP rozbudowała bądź zwiększyła pojemność swojej sieci dostępowej, co spowodowało, że w chwili rozpoczęcia liberalizacji rynku telekomunikacyjnego dysponowała odpowiednim budżetem oraz stosunkowo nowoczesnym zapleczem infrastrukturalnym i technologicznym zdolnym do świadczenia usług szerokiej rzeszy konsumentów. Począwszy od roku 2000, TP rozpoczęła świadczenie usług szerokopasmowych w technologii ADSL wykorzystując do tego celu własną sieć dostępową wraz z towarzyszącą jej infrastrukturę teletechniczną (kanalizacja kablowa, linie napowietrzne, słupy). Wymienione elementy w istocie są najważniejszymi składnikami warunkującymi skuteczne dotarcie do konsumentów rozsianych na obszarze kraju w oparciu o hurtową usługę BSA. Do końca 2011 r. na rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego nie stwierdzono innych podmiotów poza TP, które świadczyłyby tę usługę. Pomimo tego należy zauważyć, iż operatorzy alternatywni posiadali możliwość rozwoju własnej sieci dostępowej. W praktyce duże szanse na powodzenie mogły mieć tylko takie inwestycje operatorów alternatywnych, które celowały w obszary dotychczas nie objęte zasięgiem sieci dostępowej TP. Na terenach 56 Punkt 30 Wytycznych: The designation of an undertaking as having SMP in a market identified for the purpose of ex-ante regulation does not automatically imply that this undertaking is also dominant for the purpose of Article 82 EC Treaty or similar national provisions. ( ) It merely implies that, from a structural perspective, and in the short to medium term, the operator has and will have, on the relevant market identified, sufficient market power to behave to an appreciable extent independently of competitors, customers, and ultimately consumers 78

79 miejskich, wszelkie inicjatywy rozwoju sieci dostępowej operatorów alternatywnych często nie dochodziły do realizacji z powodu olbrzymich problemów natury formalnej, logistycznej i finansowej. W istocie koszt kabla telekomunikacyjnego stanowił tylko znikomy ułamek kosztów, jakie operator alternatywny musiałby ponieść w związku z budową infrastruktury teletechnicznej czyli kanalizacji teletechnicznej. Sens duplikowania takich instalacji był wysoce dyskusyjny i zarazem z powodów formalno ekonomicznych niejednokrotnie nie możliwy do realizacji. W warunkach, w których operatorzy alternatywni nie mogli świadczyć podstawowych usług telekomunikacyjnych jak połączenia głosowe, nie było również mowy o świadczeniu usług szerokopasmowych wymagających od lokalnych pętli abonenckich znacznie lepszych parametrów technicznych niż wymagały usługi połączeń głosowych. Sytuacja ta uległa całkowitej zmianie w chwili wydania przez Prezesa UKE decyzji BSA Analiza barier wejścia na rynek Kryterium istnienia barier wejścia na rynek pozwala zbadać występowanie oraz istotność barier, które mogą utrudnić lub uniemożliwić w perspektywie krótkookresowej wejście na dany rynek nowych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Istnienie barier wejścia jest zazwyczaj korzystne dla już działających na rynku przedsiębiorców (ogranicza konkurencję umożliwiając wyższe zyski) i niekorzystne dla konsumentów (ograniczona konkurencja wiąże się z wyższymi cenami bądź innymi niedogodnościami dla klienta). Brak barier wejścia powstrzymuje przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym obszarze przed nieuzasadnionym podnoszeniem cen, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się nowych konkurentów. Bariery wejścia można podzielić na dwie główne kategorie: strategiczne (behawioralne) i strukturalne (absolutne). Na rynku detalicznego i hurtowego dostępu szerokopasmowego obok ogólnych barier ograniczających rozpoczęcie działalności na tych rynkach najistotniejszymi barierami są pozycja operatora działającego na rynku hurtowym oraz koszty budowy alternatywnej sieci telekomunikacyjnej. Jeżeli wejście na rynek jest zbyt kosztowne lub trudne, istniejący operatorzy mogą podnosić ceny swoich usług i oczekiwać utrzymania swojego udziału w rynku. W przypadku występowania niewielu barier wejścia, nowi operatorzy dostrzegą możliwość potencjalnego zarobku na tym rynku i będą próbowali przejąć klientów od działających już operatorów. Pojawienie się nowych operatorów skutkuje zazwyczaj obniżką cen oraz pojawieniem się nowych ofert, produktów oraz usług, które charakteryzują się lepszą jakością oraz elastycznością pod względem potrzeb klienta. Klienci w takiej sytuacji mają większe możliwości wyboru ofert najlepiej odpowiadających ich potrzebom i nie są uzależnieni od świadczenia im usług przez jednego operatora. Zwłaszcza na rynku hurtowym pojawienie się nowych operatorów oferujących usługi o porównywalnym standardzie i korzystnych cenowo, powoduje, iż klient ma większą siłę przetargową w negocjacjach z dotychczasowym lub nowym operatorem, przez co może osiągnąć lepsze warunki świadczonej mu usługi. Obecnie na rynku usług hurtowego dostępu do strumienia bitów poza TP nie występują operatorzy telekomunikacyjni, którzy udostępniają swoją stacjonarną sieć dostępową innym OA. Pomimo, że rynek dostępu do Internetu w Polsce rozwija się dynamicznie, to jednak nadal operatorzy telekomunikacyjni w pierwszej kolejności starają się rozwijać własne sieci dostępowe, co w szczególności dotyczy lokalnych ISP dostarczających usługi w oparciu o technologie inne niż xdsl. W przypadku operatorów alternatywnych świadczących usługi detaliczne z wykorzystaniem technologii xdsl nie są dostrzegalne tendencje w dążeniu do bycia hurtowym dostawcą usług BSA, ponieważ operatorzy ci są skoncentrowali przede wszystkim na pozyskiwaniu nowych klientów przyłączonych do sieci TP lub rozwoju własnej sieci dostępowej w miejscach, gdzie nie istnieje żadna inna sieć dostępowa PSTN. Należy również zwrócić uwagę na znacznie mniejszą liczbę aktywnych łączy głosowych lub z dostępem do Internetu, jakimi dysponują operatorzy alternatywni sieci PSTN. Sieci PSTN 79

80 operatorów alternatywnych dysponują także znacznie mniejszym od TP potencjałem nieaktywnych lokalnych pętli abonenckich, w których mogłaby być świadczona usługa BSA. Znaczenie barier wejścia jest największe w przypadku rynków dojrzałych, rozwijających się powoli oraz takich, które są zdominowane przez jednego dużego operatora, ponieważ nowy przedsiębiorca telekomunikacyjny, wchodzący na taki rynek, może zwiększać swój udział głównie poprzez przejmowanie klientów istniejących operatorów. Istnienie utrudnień w dostępie do danego rynku właściwego ma z kolei mniejszy wpływ na ograniczenie konkurencji, jeśli rynek ten z natury wymaga ciągłych zmian technologicznych oraz innowacji. Strukturalne bariery wejścia na dany rynek właściwy istnieją, jeśli przedsiębiorcy telekomunikacyjni już obecni na tym rynku posiadają lub mają uprzywilejowany dostęp do kluczowych zasobów albo aktywów, które nie są dostępne na podobnych zasadach dla potencjalnych nowych przedsiębiorców telekomunikacyjnych chcących wejść na ten rynek. Do takich barier należą m.in. koszty utracone (sunk costs). Typowymi kosztami utopionymi (utraconymi) są koszty budowy infrastruktury telekomunikacyjnej, niezbędnej do prowadzenia działalności na rynku dostępu do Internetu. Nie ulega wątpliwości, że z ich poniesieniem musi się liczyć przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność na rynku detalicznym jak i hurtowym. Jeśli jakiś przedsiębiorca telekomunikacyjny decyduje się na inwestycje w nową sieć służącą do świadczenia usługi na badanym rynku właściwym, to w przypadku niepowodzenia, znaczna część nakładów będzie nie do odzyskania. Nie będzie np. możliwa sprzedaż znacznej części infrastruktury czy środków produkcji na rynku wtórnym, tak jak w przypadku wielu innych rodzajów działalności gospodarczej. Koszty te będą rosły proporcjonalnie do wielkości sieci, tzn. jej zasięgu i pojemności. Również dodatkowe wolne moce produkcyjne przedsiębiorców telekomunikacyjnych już obecnych na danym rynku właściwym mogą stanowić istotną barierę wejścia dla nowych przedsiębiorców telekomunikacyjnych, ponieważ w przypadku wzrostu popytu na rynku przedsiębiorcy ci będą mogli szybko i bez większych kosztów zwiększyć swoją podaż i doprowadzić do równowagi rynkowej, podczas gdy potencjalni nowi konkurenci potrzebowaliby na to znacznie więcej czasu. Budowa infrastruktury telekomunikacyjnej o rozmiarach zbliżonych do posiadanej przez TP jest niezwykle trudna do wykonania. Wymaga opracowania szczegółowych planów, kosztorysów oraz przede wszystkim poniesienia ogromnych nakładów inwestycyjnych. Pokrycie sieci stacjonarnej dwóch największych konkurentów TP (Netia i Telefonia Dialog) na rynku przewodowego dostępu do Internetu jest nieporównywalnie mniejsze niż analogiczne pokrycie siecią TP. Jedynym operatorem, który posiada sieć stacjonarną na terenie całego kraju oraz posiada punkty styku z niemal wszystkimi operatorami telekomunikacyjnymi jest Telekomunikacja Polska. O rozległości jej sieci świadczy fakt, iż operatorzy alternatywni rozpoczynający działalność w pierwszej kolejności budują punkty styku z operatorem zasiedziałym który ma największą sieć i połączenie z prawie wszystkim operatorami a dopiero później z innymi operatorami. W przypadku obszarów gminnych obu grup (Grupy 1 oraz Grupy 2) potencjalni nowi konkurenci, którzy będą chcieli na tych obszarach zaistnieć, będą musieli wybudować infrastrukturę telekomunikacyjną, która umożliwi im świadczenie usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych. Wybudowanie takiej infrastruktury, jak już wcześniej zostało to wskazane jest niezmiernie kosztowne, ponosi za sobą znaczne nakłady finansowe. Poniesione koszty mogą się zwrócić dopiero w dłuższym okresie, co powoduje, że nowo wchodzący operator będzie musiał ponieść w pierwszym okresie działalności znaczne obciążenia finansowe, nie mając pewności zwrotu kosztu inwestycji. Sam fakt wybudowania odpowiedniej infrastruktury nie gwarantuje mu 80

81 odniesienia sukcesu na badanym obszarze, gdyż będzie on musiał konkurować z działającymi już na tym rynku operatorami (również z TP).Oznacza to, że operator alternatywny w momencie wejścia na rynek musi podjąć decyzję o poniesieniu kosztów utopionych, które nie mogą być odzyskane, gdy firma wychodzi z rynku. Koszty te ponoszone są nie tylko niezależnie od skali działalności usługowej, ale także od tego czy decyduje się na rozpoczęcie świadczenia usługi. Te nieponiesione jeszcze koszty utopione określane są jako perspektywiczne koszty utopione (stanowią one inwestycję). Na obszarach gminnych całego kraju TP, w porównaniu do OA, nie ma potrzeby inwestowania w rozbudowę wykorzystywanej infrastruktury telekomunikacyjnej takich środków jak OA, gdyż posiada najbardziej rozwiniętą infrastrukturę na tych obszarach, która umożliwia obsługę niemalże każdego klienta chcącego skorzystać ze świadczonych przez TP usług. Natomiast niewątpliwe uzasadnionym jest podejmowanie inwestycji w technologie, które pozwolą TP na zapewnienie klientom ofert na tyle atrakcyjnych, aby spółka była w stanie utrzymać obecnych klientów jak również pozyskać nowych w przyszłości. Powyższe kryterium należy uznać za spełnione na wszystkich obszarach gminnych należących do Grupy 1 i Grupy Ekonomia skali Kryterium ekonomii skali pozwala na zbadanie, czy przedsiębiorca telekomunikacyjny osiąga korzyści skali na rynku właściwym. Korzyści te powstają, gdy wzrost produkcji powoduje obniżenie średnich kosztów na jednostkę produkcji. Występują one zazwyczaj w sytuacji, gdy proces produkcji wymaga wysokich kosztów stałych, co ma miejsce na rynku takim jak na przykład hurtowy rynek świadczenia usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego. Innym sposobem obniżenia kosztów jednostkowych dzięki rosnącej produkcji jest dążenie do większej specjalizacji i wyższej wydajności. Korzyści skali mogą zarówno stanowić barierę wejścia na rynek, jak również przewagę nad istniejącą konkurencją. Nie budzi wątpliwości okoliczność, iż rynek telekomunikacyjny, podobnie jak inne rynki o charakterze sieciowym charakteryzuje się występowaniem korzyści skali. Świadczenie usług hurtowego dostępu szerokopasmowego ma sieciowy charakter (do prowadzenia działalności na nim konieczne jest posiadanie sieci dostępowej i strukturalnej) determinuje występowanie na nim ekonomii skali. Jednakże intensywność zjawiska ekonomii skali zależy od zdolności organizacyjnych, otoczenia biznesowego oraz wielkości danego przedsiębiorcy. W skali globalnej duży operator ma przewagę nad małym, gdyż jego jednostkowy koszt średni jest niższy niż jednostkowy średni koszt operatorów małych. Korzyści ze skali produkcji sprawiają, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni są zmuszeni do wejścia na rynek z wysokimi nakładami, aby być w porównywalnej sytuacji pod względem świadczonych usług względem przedsiębiorcy o ugruntowanej pozycji rynkowej, jak ma to miejsce na obszarach gminnych obu grup na których TP posiada rozbudowaną własną infrastrukturę oraz znaczące udziały na rynku detalicznym, szczególnie na obszarach gminnych 2 Grupy. Jeśli istnieje niepewność co do powodzenia danej inwestycji na rynku, to zwiększa się ryzyko związane z kosztami utopionymi, których ostatecznie nie można odzyskać w przypadku wyjścia z rynku. Ekonomia skali nie stanowi bariery rynkowej w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo rozpoczynające działalność jest w stanie zainwestować w konkurencyjną w stosunku do innych graczy rynkowych sieć pod względem powierzchniowym, obejmującym zbliżoną liczbę użytkowników. Nowy przedsiębiorca telekomunikacyjny musi wejść na rynek z dużą liczbą atrakcyjnych usług, aby być konkurencyjnym pod względem kosztów w stosunku do przedsiębiorców istniejących na rynku. Rozwój sieci dostępowej, alternatywnej w stosunku do sieci dostępowej TP, wiąże się z wysokimi kosztami stałymi, które powodują, 81

82 że ekonomia skali nabiera dużego znaczenia. Konieczne jest, by decyzja o podjęciu działalności na danym rynku przez operatora alternatywnego brała pod uwagę perspektywiczne koszty utopione. Koszty te operator zasiedziały zdążył już ponieść z uwagi na monopol wynikający z historycznych rozwiązań prawnych, co stworzyło asymetrię na rynku pomiędzy TP a operatorami alternatywnymi. W tym kontekście należy zauważyć, iż żaden operator alternatywny nie zbuduje własnej sieci jedynie w celu świadczenia usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego, gdyż to co stanowi dla niego impuls do inwestycji, to zyskowność na rynku detalicznym. Sytuację taką można zaobserwować na obszarach gminnych należących do Grupy 1, gdzie stwierdzony został wyższy poziom konkurencji na rynku detalicznym. Obszary te charakteryzują się dużą liczbą potencjalnych klientów oraz słabszą pozycją Telekomunikacji Polskiej na rynku detalicznym, co stanowi impuls do inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną przez operatorów alternatywnych, które to inwestycje prowadzą do wymiernych korzyści finansowych. Na analizowanym rynku hurtowe usługi szerokopasmowe świadczone są jedynie przez TP, dzięki posiadanej rozległej infrastrukturze dostępowej może ona osiągać korzyści skali Ekonomia zakresu Kryterium to pozwala na zbadanie, czy przedsiębiorca telekomunikacyjny osiąga korzyści zakresu na rynku właściwym. Korzyści zakresu powstają, gdy średnie koszty w odniesieniu do jednego produktu spadają dzięki wytwarzaniu go wraz z innymi produktami przez tą samą firmę. Ekonomia zakresu występuje, gdy przedsiębiorca może osiągnąć spadek średnich kosztów produkcji, czyli obniżenie jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu lub usługi, dzięki wytwarzaniu go łącznie z innym produktem lub usługą. Z ekonomią zakresu najczęściej mamy do czynienia, gdy produkty lub usługi wytwarzane lub dostarczane przez konkretnego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego opierają się o wspólne procesy bądź infrastrukturę. Korzyści zakresu występują często u tych przedsiębiorców, którzy posiadają rozległą i rozwiniętą technologicznie sieć telekomunikacyjną, gdyż może ona być wykorzystywana do dostarczania jednocześnie wielu produktów bądź usług. Przedsiębiorcy dzięki temu generują dodatkowe przychody bez konieczności inwestycji w istniejącą sieć. Osiąganie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego korzyści zakresu na danym rynku właściwym wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy oraz czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większe korzyści zakresu osiąga konkretny przedsiębiorca, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zajmuje on pozycję znaczącą na danym rynku. TP jest największym operatorem telekomunikacyjnym na rynku polskim (ze względu na wielkość i zasięg sieci, bazę abonencką oraz przychody). Dzięki rozbudowanej infrastrukturze osiąga ona dodatkowe korzyści zakresu i jest w stanie redukować koszty usług związanych z udostępnianiem łączy abonenckich. Rozbudowana oferta grup usług i planów taryfowych umacnia pozycję rynkową operatora i jednocześnie pozwala na osiąganie znaczących korzyści skali i zakresu. Należy podkreślić, że przy stosunkowo niedużych nakładach inwestycyjnych TP mogła wprowadzić do swojej oferty usługi szerokopasmowego do Internetu z przepływnościami sięgającymi nawet 80 Mbit/s, a ponadto zaoferowała w formie usługi dodanej, możliwość uzyskania dostępu do puli kanałów telewizyjnych dostarczanych do klienta za pomocą infrastruktury przewodowej. Warto jednak dodać, że najwięksi alternatywni operatorzy telekomunikacyjni opierający detaliczną usługę szerokopasmowego dostępu do Internetu na technologiach xdsl i FTTx, bądź świadczący je za pomocą sieci telewizji kablowej, również oferują swoim klientom szereg detalicznych usług dodanych tzw. double play, triple play, 82

83 a nawet quadro play, w skład których oprócz szerokopasmowego dostępu do Internetu, wchodzić może również możliwość korzystania z telefonu stacjonarnego, mobilnego lub oglądania kanałów telewizyjnych. Jednak obszar działania i zasięg sieci operatorów alternatywnych jest wielokrotnie mniejszy, niż zasięg sieci Telekomunikacji Polskiej. Oznacza to, że operatorzy alternatywni korzystają z ekonomii zakresu na ograniczonym terenie kraju, przede wszystkim na obszarach gminnych, na których mają rozwiniętą własną infrastrukturę telekomunikacyjną, z kolei Telekomunikacja Polska ze względu na wielkość i zasięg własnej sieci korzysta z ekonomii zakresu na terenie całego kraju. Przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, który posiada najbardziej rozbudowaną infrastrukturę, która może służyć do świadczenia usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego jest TP. Dzięki rozbudowanej infrastrukturze TP ma bogatą ofertę usług hurtowych świadczonych na bazie jednolitej infrastruktury. Rozbudowana oferta tych usług umacnia pozycję dominującą operatora na tym rynku i jednocześnie pozwala na osiąganie znaczących korzyści zakresu, co wiąże się ściśle z kontrolą największej i trudnej do powielania sieci telekomunikacyjnej. Tym samym również to kryterium potwierdza, iż TP posiada znaczącą pozycję na rynku właściwym Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy jest kolejnym kryterium służącym do oceny, czy posiada on znaczącą pozycję na rynku. Pionowa integracja przedsiębiorcy wzmacnia jego pozycję na wszystkich rynkach właściwych, na których jest obecny i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Przy analizie tego kryterium wzięto pod uwagę pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy w ramach grupy kapitałowej. Jeśli przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany, może to wzmacniać jego pozycję na danym rynku na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na tym, że dzięki kontroli nad rynkami powiązanymi (rynkami dostawców oraz hurtowych odbiorców) przedsiębiorca może utrudniać nowym konkurentom wejście na dany rynek właściwy, a operatorom już działającym na tym rynku utrudniać skuteczną konkurencję i powiększenie udziałów rynkowych. Drugim sposobem jest ograniczanie przez przedsiębiorcę warunków konkurencyjności na kontrolowanych rynkach powiązanych dzięki powielaniu na te rynki swojej pozycji znaczącej z rynku właściwego. Określenie, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany w sposób utrudniający skuteczną konkurencję może zostać dokonane na podstawie stwierdzenia obecności tego przedsiębiorcy na rynkach powiązanych z danym rynkiem właściwym. Rynki powiązane z danym rynkiem właściwym oznaczają w tym przypadku rynki znajdujące się powyżej (upstream markets) lub poniżej (downstream markets) w łańcuchu dostaw (łańcuchu powstawania produktu lub usługi). Upstream markets to np. rynki półproduktów lub rynki hurtowe, a downstream markets to np. rynki produktów końcowych lub rynki detaliczne. 83

84 Tabela 14 Udział największych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w poszczególnych rynkach wyszczególnionych w Zaleceniu Komisji Nazwa Operatora Rynek nr 1 57 Rynek nr 2 58 Rynek nr 3 59 Rynek nr 4 60 Rynek nr 5 61 Rynek nr 6 62 Rynek nr 7 63 Telekomunikacja Polska S.A Netia S.A Telefonia Dialog S.A operator nie posiada udziałów w przedmiotowym rynku właściwym powiązanym z badanym rynkiem właściwym; 1 operator posiada udziały w przedmiotowym rynku właściwym powiązanym z badanym rynkiem właściwym; Źródło: UKE. Powyższa tabela przedstawia obecność trzech największych operatorów telefonii stacjonarnych na poszczególnych rynkach. Tylko TP (bezpośrednio lub pośrednio) jest obecna na wszystkich rynkach wyszczególnionych w Zaleceniu Komisji. TP jest przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, który świadczy usługi hurtowe na czterech rynkach hurtowych powiązanych z rynkiem właściwym (co świadczy o zintegrowaniu poziomym TP) oraz na rynku detalicznym dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych (co świadczy o zintegrowaniu pionowym TP). Dodatkowo, powiązany kapitałowo i funkcjonalnie PTK Centertel jest uczestnikiem rynku 7 i pomimo faktu rozdzielności spółek (z założenia o innym profilu działalności) zostały potraktowane w tym przypadku jako jeden operator (w ramach grupy kapitałowej), współpracujący w oferowaniu usług zarówno GSM/UMTS, jak i usług szerokopasmowych. Należy zwrócić uwagę że, na rynku właściwym potencjalnie istnieje zjawisko polegające na potencjalnym transferze zysków pomiędzy spółkami Grupy Kapitałowej TP. Powiązanie zatem hurtowego rynku usług dostępu szerokopasmowego z detalicznym rynkiem w prosty sposób pozwala na utrzymanie Grupie Kapitałowej TP udziałów na rynku detalicznym poprzez odsprzedaż hurtowego dostępu firmie podległej TP. Analiza kryterium dowodzi, że poprzez integrację pionową TP działa zarówno na rynkach hurtowych usług świadczonych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, jak również na wszystkich rynkach detalicznych (zarówno dostępu abonenckiego jak i usług telefonicznych), co wzmacnia jej pozycję ekonomiczną na rynku Rynek nr 1 - rynek dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. 58 Rynek nr 2 rynek rozpoczynania połączeń w publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji. 59 Rynek nr 3 rynek zakańczania połączeń w poszczególnych publicznych sieciach telefonicznych w stałej lokalizacji. 60 Rynek nr 4 rynek hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji. 61 Rynek nr 5 rynek hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. 62 Rynek nr 6 rynek hurtowych segmentów końcowych łączy dzierżawionych, bez względu na zastosowaną technologię zapewnienia przepustowości dzierżawionej lub dedykowanej. 63 Rynek nr 7 rynek zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych sieciach telefonii komórkowej. 84

85 4.7. Brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej Kryterium to bada, czy poziom siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych jest wystarczająco wysoki, aby zrównoważyć pozycję tego lub tych przedsiębiorców jako dostawców usług na danym rynku właściwym. Niski poziom równoważącej siły nabywczej na danym rynku właściwym, czyli brak klientów lub grup klientów o silnej pozycji negocjacyjnej w stosunku do konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych wzmacnia ich pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im niższy jest poziom równoważącej siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy na analizowanym rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca taki zajmuje indywidualną pozycję znaczącą na tym rynku. Istnienie klientów o silnej pozycji negocjacyjnej ma istotny wpływ na warunki konkurencyjności na danym rynku i ogranicza zdolność przedsiębiorców telekomunikacyjnych do działań niezależnych od pozostałych uczestników rynku, w tym do nieuzasadnionego podwyższania cen. Poziom równoważącej siły nabywczej jest wysoki, jeśli: do jednego klienta bądź grupy klientów trafia duża część produktów lub usług konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych, najwięksi klienci są dobrze poinformowani na temat alternatywnych dostawców danych produktów lub usług, najwięksi klienci mogą łatwo i niewielkim kosztem przestawić się na korzystanie z tych alternatywnych dostawców, najwięksi klienci mogą rozpocząć samodzielnie wytwarzanie danych produktów lub usług, przedsiębiorca lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zainwestowali znaczne środki w infrastrukturę służącą wyłącznie dostarczaniu produktów lub usług konkretnym największym klientom. Należy tutaj zwrócić uwagę na fakt, że na koniec 2011 r. na rynku właściwym nie istnieli alternatywni dostawcy usług hurtowych BSA. Co powoduje, że klienci tej usługi nie mają możliwości przestawienia się na korzystanie z usług alternatywnych dostawców. Operatorzy alternatywni nie wykazują również chęci, aby rozpocząć samodzielne świadczenie usług hurtowych. Do oceny tego wskaźnika bierze się pod uwagę przede wszystkim stopień koncentracji sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym, tj. udział przychodów ze sprzedaży od klientów na rynku właściwym w wartości sprzedaży ogółem tego przedsiębiorcy na rynku. 85

86 Wykres 27 Stosunek przychodów ze sprzedaży usługi BSA do przychodów ze sprzedaży detalicznej i LLU Źródło: UKE. Przychód TP ze sprzedaży usługi BSA swoim klientom na rynku właściwym jest dziesięciokrotnie mniejszy, od wartości sprzedaży ogółem tego przedsiębiorcy na rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu. Oznacza to, że zdecydowana większość produktów i usług TP trafia do klientów na rynku detalicznym, nie zaś na rynek hurtowego szerokopasmowego dostępu do Internetu. Na analizowanym rynku właściwym brak jest równoważącej siły nabywczej z powodu braku alternatywnego pokrycia zapotrzebowania przez innych oferentów usługą hurtowego dostępu do strumienia bitów BSA, jak również z powodu wysokich barier dostępu (m.in. wysokie koszty utopione), na skutek których operatorzy alternatywni nie mogą usługi wykonać samodzielnie. Dodatkowo TP nie planuje inwestować w infrastrukturę służącą wyłącznie produktów i usług na analizowanym rynku właściwy. Powyższa sytuacja ma miejsce zarówno na obszarach obu grup obszarów gminnych (Grupy 1 i Grupy 2). Dodatkowo dla alternatywnych operatorów przejście do innego przedsiębiorcy oferującego dostęp hurtowy BSA (gdyby taki operator istniał na rynku) byłoby nieopłacalne z powodu niskiego pokrycia siecią dostępową obszaru kraju przez pozostałych operatorów działających na rynku BSA. Należy pamiętać o tym, że na świadczenie usług detalicznych BSA składają się nie tylko procesy związane z pozyskaniem klienta usługi detalicznej, ale także koszty utrzymania urządzeń w strukturalnej warstwie sieci niezbędnych do obsługi ruchu generowanego i odbieranego przez klientów jak również koszty związane z obsługą posprzedażną klienta. Powyższe oznacza, iż omawiana w przedmiotowym podpunkcie przesłanka została spełniona Brak potencjalnej konkurencji Kryterium braku potencjalnej konkurencji służy do pomiaru zdolności danego przedsiębiorstwa, co do którego zachodzi istotne przypuszczenie o posiadaniu pozycji znaczącej, do zachowania się w sposób niezależny od konkurentów. Wówczas należy badać, czy dane przedsiębiorstwo może być powstrzymane od niezależnych zachowań przez potencjalnych konkurentów takich, którzy w danej chwili nie istnieją, ale którzy mogliby się na danym rynku dość łatwo pojawić. Kryterium to bada prawdopodobieństwo pojawienia się na danym rynku właściwym nowych operatorów, opierając się na założeniu, że przedsiębiorcy nie działający w chwili obecnej na tym rynku mogą w perspektywie krótkookresowej zdecydować się na wejście na rynek 86

87 świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego, na skutek wystąpienia na nim niewielkiego, lecz stałego wzrostu cen. Tak jak wykazano to wcześniej, potencjał jaki posiadają dwaj najwięksi konkurenci TP, którymi są Netia oraz Telefonia Dialog pozwala zakładać niewielkie szanse, by którykolwiek z tych podmiotów wszedł na rynek hurtowego dostępu szerokopasmowego. Zatem ze względu na fakt, iż do świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego niezbędna jest infrastruktura telekomunikacyjna na dużej powierzchni kraju, której budowa jest procesem złożonym oraz rozłożonym w czasie, prawdopodobieństwo pojawienia się ewentualnego kolejnego podmiotu świadczącego hurtowe usługi szerokopasmowego jest bardzo małe. Zdaniem Prezesa UKE nie można również zakładać, iż OA posiadający znacznie mniejsze sieci dostępowe zdecydują się na ich odsprzedaż na warunkach hurtowych. Obecnie na rynku telekomunikacyjnym daje się zauważyć zjawisko niedoboru pętli abonenckich, czego dowodem jest wzrastającą liczba uwolnionych pętli abonenckich udostępnionych przez TP. W opinii Prezesa UKE oznacza to, że OA są zorientowani przede wszystkim na pozyskiwanie abonentów za pomocą dostępnych środków (w tym przypadku sieci dostępowej TP). Za wysoce nieprawdopodobne należy uznać, że znajdą się na tym rynku OA, którzy zbudują swój plan biznesowy w oparciu o hurtową odsprzedaż zasobów. Z drugiej jednak strony warto zauważyć, że zasoby sieci dostępowych nie wykorzystane do świadczenia usług mogą w szczególnych przypadkach być odsprzedawane hurtowo. Na taki potencjalny krok może się zdecydować OA, gdy będzie mieć pewność, iż nie zdoła już pozyskać więcej klientów na własne usługi, aby móc uzyskać wpływy z hurtu. Powyższe oznacza, że kryterium jest spełnione na obszarze całego kraju. 5. Wnioski końcowe Jedynym podmiotem na rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego jest Telekomunikacja Polska S.A. Operator ten dysponuje znaczącą przewagą nad swoimi konkurentami na wielu rynkach właściwych. Źródłem jego siły rynkowej jest fakt, iż przez kilkadziesiąt lat był on państwowym monopolistą na rynku telekomunikacyjnym. Rozbudował wtedy swoją infrastrukturę, systematycznie poszerzał liczbę użytkowników, miał zapewnioną również protekcyjną politykę państwa. W porównaniu ze swoimi konkurentami TP S.A. dysponuje ogromnym zapleczem finansowym, technologicznym i zdecydowanie przeważającą liczbą użytkowników. Jak wykazała powyższa analiza, Telekomunikacja Polska posiada pozycję znaczącą na obszarze całego kraju na rynku 5. Na badanym rynku właściwym występują bariery wejścia. Związane są one przede wszystkim z olbrzymimi kosztami budowy sieci o zasięgu porównywalnym z zasięgiem sieci TP. Dotyczą one również rozległości sieci TP, która może zacząć oferować swoje usługi innym klientom i użytkownikom nie ponosząc znaczących kosztów, korzystając z ekonomii skali. Sieć ta jest również na tyle rozbudowana, że TP może dostarczać swoim klientom wiele produktów i usług jednocześnie, korzystając z ekonomii zakresu, co powoduje obniżenie średniego kosztu produktu. Telekomunikacja Polska jest jedynym operatorem obecnym pośrednio lub bezpośrednio na wszystkich rynkach właściwych. Poprzez integrację pionową TP działa zarówno na rynkach hurtowych usług świadczonych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, jak również na wszystkich rynkach detalicznych (zarówno dostępu abonenckiego jak i usług telefonicznych), co wzmacnia jej pozycję ekonomiczną na rynku 5. Na analizowanym rynku na koniec 2011 r. nie istnieli alternatywni dostawcy usług BSA. W wyniku tego klienci tej usługi nie mają 87

88 możliwości przestawienia się na korzystanie z usług innego operatora. Dodatkowo operatorzy alternatywni nie wykazują chęci, aby rozpocząć samodzielne świadczenie usług hurtowych. Wiąże się to z kosztami jakie musiałby ponieść taki operator w celu wybudowania odpowiednio rozległej i konkurencyjnej infrastruktury sieciowej. Należy tutaj również zwrócić uwagę na fakt, że przychody TP ze świadczenia usługi BSA są nieporównywalnie mniejsze od wartości sprzedaży ogółem tego przedsiębiorcy. Oznacza to, że na analizowanym rynku występuje niski poziom równoważącej siły nabywczej, gdyż nabywcy usługi BSA nie są w stanie wpłynąć ani zagrozić możliwym antykonkurencyjnym praktykom tego operatora na rynku 5. Ponadto analiza wykazała brak potencjalnej konkurencji, gdyż z uwagi na brak infrastruktury telekomunikacyjnej o porównywalnym zasięgu żaden podmiot nie byłby w stanie w okresie najbliższych 3 lat świadczyć hurtowych usług dostępu szerokopasmowego w całym kraju. Dodatkowo w toku analizy przebadany został rynek detalicznego szerokopasmowego dostępu do Internetu z uwagi na fakt bezpośredniego związku z rynkiem 5, który położony jest w górę łańcucha dostaw względem rynku detalicznego. W związku z tym sytuacja panująca na rynku detalicznym może mieć bezpośredni wpływ na siłę i pozycję ekonomiczną operatora działającego na rynku 5 oraz wpływać na istniejące na rynku 5 problemy i warunki konkurencji. Wyniki analizy wykazały różnice w warunkach konkurencyjności na poszczególnych obszarach gminnych. Wyróżnione zostały cztery obszary gminne, zakwalifikowane do Grupy 1, na których TP ma ograniczoną możliwość wykorzystywania swojej pozycji na rynku hurtowym, ze względu na ocenę stanu konkurencji na rynku detalicznym. Sytuacja panująca na rynku detalicznym na tych obszarach gminnych utrudnia TP postępowanie w dużej mierze niezależnie od klientów, konkurentów oraz konsumentów. Wynika to głównie z faktu, że stosunkowo niewielkie udziały rynkowe na poziomie detalicznym, będące konsekwencją większej aktywności konkurentów TP, ograniczają też potencjalne udziały w sprzedaży hurtowej BSA, stanowiącej hurtowy odpowiednik szerokopasmowego dostępu do Internetu w sieci TP. Skutkiem tego prawdopodobieństwo zawyżania cen przez TP lub ograniczania sprzedaży hurtowej w celu blokowania konkurencji jest mniejsze. Należy zaznaczyć, że różnice na rynku detalicznym między obszarami gminnymi Grupy 1 a pozostałymi obszarami gminnymi kraju (należącymi do Grupy 2), nie są na tyle trwałe, by wydzielać te obszary gminne z rynku, lecz są wystarczające do różnicowania obowiązków. Świadczą o tym m.in. istotne różnice w wynikach analizy rynku 5 przeprowadzonej przez Prezesa UKE w 2010 r. oraz obecnej analizy tego rynku dokonanej w 2011 r. W związku z tym stwierdzone różnice rynkowe na czterech obszarach gminnych stanowią podstawę do zastosowania innej regulacji, niż na pozostałej części kraju. Związane jest to z wyższym poziomem konkurencji na poziomie detalicznym na tych obszarach, dzięki której klient posiada realny wybór między usługami kilku operatorów. Dodatkowo pozycja TP na rynku detalicznym na obszarach Grupy 1 jest słabsza w porównaniu z obszarami reszty kraju. Technologią dominującą na wyróżnionych czterech obszarach jest dostęp oferowany przez operatorów kablowych, w przeciwieństwie do reszty kraju, gdzie znaczące udziały należą do technologii xdsl. Jest to wynik opisanych wyżej różnic rynkowych na tych obszarach. Analiza rynku stwierdziła znikomy poziom rozwoju i zasięgu sieci światłowodowych FTTH w skali kraju, w szczególności operatora o znaczącej pozycji, czyli TP. Fakt ten jest podstawą do zastosowania silnych bodźców regulacyjnych, do stymulowania rozwoju sieci FTTH oraz ukazuje, że problemy rynkowe w zakresie sieci światłowodowych NGA nie są związane z praktykami antykonkurencyjnym TP, lecz wynikają z braku rozwoju infrastruktury FTTH. 88

89 Przeprowadzona przez Prezesa UKE ocena znaczącej pozycji rynkowej na podstawie przyjętych kryteriów, doprowadziła do następujących ustaleń: Tabela 15 Kryteria świadczące o znaczącej pozycji TP na rynku 5 Kryterium Telekomunikacja Polska S.A Udział w rynku właściwym 100% Istnienie barier wejścia na rynek Ekonomia skali Ekonomia zakresu Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy Niewielki poziom równoważącej siły nabywczej Brak potencjalnej konkurencji kryterium spełnione kryterium spełnione kryterium spełnione kryterium spełnione kryterium spełnione niewielkie szanse na pojawienie się konkurencji na rynku Źródło: UKE. Podsumowując, analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE wskazuje na krajowy zasięg rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego. Ponadto wyniki przeprowadzonej analizy stopnia konkurencyjności na poszczególnych obszarach gminnych oraz duplikacji sieci dostępowych potwierdzają, że właściwe i zasadne jest zastosowanie odpowiednich i zróżnicowanych środków naprawczych (obowiązków regulacyjnych) na rynku 5, które będą w sposób proporcjonalny i adekwatny odpowiadały warunkom konkurencji i stwierdzonym problemom rynkowym dotyczącym obszarów gminnych Grupy 1 oraz Grupy Nakładanie obowiązków regulacyjnych 6.1. Regulacje prawne związane z nakładaniem obowiązków regulacyjnych Zgodnie z punktem 114 Wytycznych Komisji, jeśli krajowy organ regulacyjny ustali, iż konkurencja na właściwym rynku nie jest efektywna z powodu istnienia przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstw zajmujących pozycję znaczącą, wtedy musi on wyznaczyć, zgodnie z art. 16 ust. 4 dyrektywy ramowej dane przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa jako posiadające znaczącą pozycję rynkową i nałożyć na nie właściwe obowiązki regulacyjne. Samo wyznaczenie przedsiębiorstwa jako posiadającego znaczącą pozycję na danym rynku, bez nałożenia właściwych obowiązków regulacyjnych, jest niezgodne z przepisami nowych ram regulacyjnych, a w szczególności z art. 16 ust. 4 dyrektywy ramowej. Innymi słowy NRA muszą nałożyć przynajmniej jeden obowiązek regulacyjny na przedsiębiorstwo, które zostało wyznaczone jako posiadające znaczącą pozycję rynkową Wytyczne Komisji ust. 4.1 (Motyw 114) If an NRA finds that competition in the relevant market is not effective because of the existence of an undertaking or undertakings in a dominant position, it must designate in accordance with Article 16(4) of the framework Directive the undertaking or undertakings concerned as having SMP and impose appropriate regulatory obligations on the undertaking(s) concerned. However, merely designating an undertaking as having SMP on a given market, without imposing any appropriate regulatory obligations, is inconsistent with the provisions of the new regulatory framework, notably Article 16(4) of the 89

90 Wytyczne Komisji, powołując się na prawo wspólnotowe (punkt 117), a w szczególności na art. 8 dyrektywy ramowej, zwracają uwagę na fakt, że wymaga ona, by NRA upewniły się, iż środki nałożone na operatorów posiadających znaczącą pozycję rynkową, które utrzymują lub zmieniają zgodnie z art. 16 dyrektywy ramowej, są uzasadnione w świetle celów przedstawionych w art. 8 i są proporcjonalne dla osiągnięcia tych celów. Dlatego też każdy obowiązek nałożony, utrzymany lub zmieniony przez krajowe organy regulacyjne musi być proporcjonalny w stosunku do problemu (stwierdzonego lub potencjalnego), któremu ma zaradzić. Art. 7 ust. 2 dyrektywy ramowej 65 stanowi, iż krajowe organy regulacyjne przyczyniają się do rozwoju rynku wewnętrznego poprzez przejrzystą współpracę między sobą, z Komisją i z BEREC, tak, aby zapewnić jednolite stosowanie przepisów niniejszej dyrektywy i dyrektyw szczegółowych we wszystkich państwach członkowskich. W tym celu krajowe organy regulacyjne w szczególności współpracują z Komisją i BEREC przy określaniu rodzajów instrumentów i środków naprawczych najodpowiedniejszych do zastosowania w określonych sytuacjach rynkowych. Powyższe powoduje, że NRA powinny precyzyjnie przedstawiać uzasadnienie wyjaśniające podstawy, na których opierają się poszczególne proponowane środki naprawcze. Dlatego poza analizą rynku wspierającą ustalenie znaczącej pozycji rynkowej, krajowe organy regulacyjne powinny załączyć w swej decyzji uzasadnienie proponowanych środków w świetle celów podanych w art. 8 dyrektywy ramowej, a także wyjaśnienie, dlaczego uważają proponowane środki zaradcze za proporcjonalne. Zasada proporcjonalności wymaga, by środki użyte do osiągnięcia określonego celu nie wykraczały poza to, co właściwe i niezbędne do osiągnięcia tego celu. Dla ustalenia, czy proponowany środek jest zgodny z zasadą proporcjonalności, działanie które ma być podjęte, musi zmierzać do uzasadnionego celu, a zaangażowane do osiągnięcia celu środki muszą być zarówno niezbędne, jak i najmniej kłopotliwe, tzn. musi to być niezbędne minimum dla osiągnięcia celu. Powyższe zasady zostały zaimplementowane do polskiego porządku prawnego w art. 24 pkt 2 lit. a ustawy Prawo telekomunikacyjne i realizowane są przez Prezesa UKE, który w postępowaniu administracyjnym, nakładając określone obowiązki regulacyjne, jest zobowiązany wziąć pod uwagę adekwatność i proporcjonalność danego obowiązku do stwierdzonych w toku tego postępowania problemów rynkowych. W prawie wspólnotowym kwestię możliwych do nałożenia obowiązków regulacyjnych na rynkach hurtowych, reguluje dyrektywa o dostępie [Dyrektywa 2002/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie dostępu do sieci łączności elektronicznej i urządzeń towarzyszących oraz wzajemnych połączeń (Dz.U.UE.L 108 z r. z późn. zm.) zwana dalej dyrektywą o dostępie ]. Do obowiązków wymienionych w dyrektywie o dostępie należą: obowiązek przejrzystości (art. 9 dyrektywy o dostępie), polegający na udostępnianiu pozostałym uczestnikom rynku określonych informacji (informacje księgowe, specyfikacje techniczne, dane dotyczące sieci, zasady i warunki dostępu i ich użytkowania oraz ceny), w szczególności, jeżeli dany operator jest poddany obowiązkom niedyskryminacji, możliwe jest nałożenie na niego obowiązku opublikowania oferty ramowej; framework Directive. In other words, NRAs must impose at least one regulatory obligation on an undertaking that has been designated as having SMP

91 obowiązek niedyskryminacji (art. 10 dyrektywy o dostępie), tj. obowiązek stosowania podobnych wymogów w podobnych okolicznościach w stosunku do innych przedsiębiorców świadczących podobne usługi oraz obowiązek świadczenia tym innym przedsiębiorcom usług i udostępniania informacji na takich samych warunkach i o tej samej jakości jak te, które zapewniają ich własnym oddziałom, filiom lub partnerom; obowiązek rozdzielności księgowej (art. 11 dyrektywy o dostępie), polegający na uczynieniu przejrzystymi cen stosowanych w ramach transferu wewnętrznego, w szczególności w celu zapewnienia wykonania obowiązku niedyskryminacji lub dla zapobieżenia subsydiowaniu krzyżowemu; obowiązek dostępu (art. 12 dyrektywy o dostępie), na który składają się w szczególności obowiązki spełnienia uzasadnionych wniosków o dostęp, o połączenie sieci lub wykorzystanie specyficznych elementów sieci; mogą one obejmować szereg obowiązków, w tym negocjowanie w dobrej wierze warunków zapewniania dostępu czy zapewnienia wzajemnych połączeń pomiędzy sieciami albo urządzeniami sieciowymi. Nadto, nakładając na operatora obowiązek zapewnienia dostępu, krajowe organy regulacyjne mogą określić wymogi techniczne lub operacyjne, które podmiot zapewniający ten dostęp lub podmiot z niego korzystający będą musiały spełnić, w przypadku gdy jest to niezbędne do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania sieci; obowiązek kontroli cen oraz księgowania kosztów (art. 13 dyrektywy o dostępie), który może wymagać od operatorów określenia cen dostępu zorientowanych na koszty lub ustanowienia kontroli cen wobec regulowanej firmy; ogranicza się to do wypadków, kiedy analiza rynku sugeruje, że w innym przypadku opłaty za dostęp mogłyby utrzymywać się na zbyt wysokim poziomie lub jeśli przedsiębiorstwo może się zaangażować w zaniżanie marży ze szkodą dla konsumentów; obowiązek podziału funkcjonalnego (art. 13a dyrektywy o dostępie) polegający na nałożeniu na przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo obowiązku powierzenia działalności związanej z hurtowym oferowaniem odnośnych produktów dostępu niezależnie działającej jednostce organizacyjnej. Obowiązek podziału funkcjonalnego nakładany jest w drodze wyjątku, gdy organ regulacyjny stwierdzi, że odpowiednie obowiązki regulacyjne nałożone na mocy art dyrektywy o dostępie nie zapewniły skutecznej konkurencji, oraz że istnieją istotne i trwałe problemy konkurencyjne lub niewydolność rynków związane z hurtowym oferowaniem określonych rynków produktów dostępu na przedsiębiorcę zintegrowanego pionowo; inny obowiązek, ponad te wymienione powyżej, w zakresie dostępu czy wzajemnych połączeń (art. 8 ust. 3 dyrektywy o dostępie), który organ regulacyjny może zastosować w wyjątkowych okolicznościach. Główne obowiązki przewidziane w ustawie Prawo telekomunikacyjne dla regulacji rynków hurtowych i stanowiące implementacje obowiązków wymienionych w dyrektywie o dostępie to: 1) obowiązek uwzględniania uzasadnionych wniosków operatorów o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego (art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT), 2) obowiązek równego traktowania operatorów w zakresie dostępu telekomunikacyjnego (art. 36 PT), 3) obowiązek ogłaszania lub udostępniania informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego (art. 37 ust. 1 PT), 91

92 4) obowiązek prowadzenia rachunkowości regulacyjnej (art. 38 ust. 1 PT), 5) obowiązek kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego (art. 39 ust. 1 pkt 1 PT), 6) obowiązek stosowania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora (art. 39 ust. 1 pkt 2 PT), 7) obowiązek ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty (art. 40 ust. 1 PT), 8) obowiązek przygotowania i przedstawienia projektu oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym (art. 42 ust. 1 PT), 9) obowiązek inny, niż wymienione w art i art. 42 PT, w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, który Prezes UKE może nałożyć w szczególnych przypadkach po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej (art. 44 PT). Jednocześnie zgodnie z art. 19 ust. 2 dyrektywy ramowej, krajowe organy regulacyjne powinny w jak największym stopniu uwzględniać wydane przez Komisję zalecenia. W Zaleceniu NGA Komisja wskazała na potrzebę wprowadzenia przez krajowy organ regulacyjny odpowiedniego pakietu środków naprawczych dotyczących m.in. rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego. Zgodnie z pkt 3 Zalecenia NGA jeśli w kontekście procedur analizy rynku przeprowadzonych zgodnie z art. 16 dyrektywy 2002/21/WE krajowe organy regulacyjne rozważają wprowadzenie regulacyjnych środków naprawczych, powinny zaprojektować skuteczne środki zgodnie ze wspomnianymi dyrektywami i ze wspólnym podejściem przedstawionym w niniejszym zaleceniu. Ramy regulacyjne dają krajowym organom regulacyjnym do dyspozycji szereg środków naprawczych, umożliwiając im opracowywanie stosownych środków mających na celu korektę mechanizmów rynkowych i osiąganie zamierzonych celów w zakresie regulacji w każdym państwie członkowskim. W związku z powyższym, nakładając obowiązki regulacyjne w niniejszej decyzji, w odniesieniu do określonych obszarów rynku 5, Prezes UKE brał również pod uwagę rekomendacje Komisji, określone w Zaleceniu NGA, które mają na celu realizację wspólnej polityki regulacyjnej, w szczególności poprzez realizację Europejskiej agendy cyfrowej, przedstawionej 19 maja 2010 r.66 (stanowiącej jedną z siedmiu głównych inicjatyw strategii Europa 2020) Założenia regulacji rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego W sektorze łączności elektronicznej stosunkowo często mamy do czynienia z operatorem zajmującym pozycję znaczącą na jednym lub kilku rynkach właściwych. W takiej sytuacji mogą pojawić się problemy związane m.in. z dążeniem takiego przedsiębiorcy do wykluczenia konkurentów z rynku, na którym posiada on znaczącą pozycję lub z rynku powiązanego, działając przez to na szkodę konsumentów. Możliwy jest także taki przypadek, że przedsiębiorca o znaczącej pozycji rynkowej może angażować się w praktyki, które w inny sposób są niekorzystne dla użytkowników końcowych takie jak zawyżanie cen, niska jakość usług oraz nieefektywna produkcja. Znaczącym problemem jest też fakt występowania na rynkach hurtowych (w tym na rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego) tzw. wąskich gardeł 67, czyli barier i ograniczeń związanych ze znaczącymi efektami skali lub zakresu bądź innymi ograniczeniami wejścia na rynek, takimi, 66 =PL&guiLanguage=en. 67 z ang. bottlenecks 92

93 jak techniczne i ekonomiczne problemy z duplikacją infrastruktury telekomunikacyjnej oraz inne wskazane w pkt 6.3. W takich okolicznościach istnieje konieczność nałożenia na operatora, posiadającego pozycję znaczącą na danym niekonkurencyjnym rynku właściwym, obowiązku oferowania na określonych warunkach dostępu do jego sieci i połączeń z nią, w celu rozwoju konkurencji na rynku detalicznym świadczenia usług stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu, w oparciu o hurtowe produkty wejściowe na rynku 5, świadczone przez operatora o znaczącej pozycji rynkowej. Jeśli infrastruktura telekomunikacyjna jest trudna do powielenia lub jeśli wąskie gardło ma charakter strukturalny, regulacja będzie miała charakter długoterminowy, gdyż podmioty konkurencyjne nie mają możliwości pokonania w krótkim czasie takich przeszkód, wykorzystując usługi hurtowego dostępu do infrastruktury sieciowej na rynku usług LLU. W przypadku rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego znaczącym problemem jest ciężar inwestycji związanych ze zbudowaniem lub rozbudowaniem dostępowych sieci stacjonarnych, dla których niewystarczająca może się okazać regulacja rynku hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji (zwanego dalej również rynkiem 4 ). W tym kontekście ważnym celem regulacji rynku właściwego, określonego w niniejszej decyzji, jest umożliwienie korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego operatora zasiedziałego jego konkurentom i kontrahentom dostawcom usług telekomunikacyjnych, którzy chcą świadczyć usługi detaliczne użytkownikom końcowym nie podłączonym bezpośrednio do ich sieci szczególnie na tych obszarach, gdzie środki dostępowe na rynku 4 mogą okazać się niewystarczające do poprawy warunków konkurencji. Jednocześnie spójne podejście do regulacji rynku 4 i rynku 5 oraz właściwe odzwierciedlenie zasady drabiny inwestycyjnej, zgodnie z którą najkorzystniejsze efekty w postaci skutecznej konkurencji zapewniają produkty i usługi dostępowe z wyższych szczebli drabiny inwestycyjnej niż BSA, może rodzić potrzebę ograniczenia regulacji sprzyjającej korzystaniu z usług typu BSA np. poprzez rezygnację z obowiązku przygotowania i publikacji oferty ramowej lub regulacji opłat za dostęp. Sytuacja taka może mieć miejsce szczególnie tam, gdzie warunki i problemy konkurencyjne pozwalają przypuszczać, że środki zaradcze zastosowane na rynku 4 a nie zastosowane na rynku 5, będą zasadniczo wystarczające do osiągnięcia celów regulacyjnych, o których mowa w pkt 6.7 niniejszej decyzji. Zróżnicowanie geograficzne, wynikające z wyżej szczegółowo opisanej analizy rynku 5, powoduje konieczność zastosowania adekwatnej, proporcjonalnej i również zróżnicowanej geograficznie regulacji tego rynku, poprzez nałożenie określonych obowiązków w odniesieniu do każdej z wyróżnionych grup obszarów gminnych (Grupy 1 i Grupy 2 określonych w Załączniku nr 1 do niniejszej decyzji). Zgodnie z ust. 3 Zalecenia NGA ramy regulacyjne dają krajowym organom regulacyjnym do dyspozycji szereg środków naprawczych, umożliwiając im opracowywanie stosownych środków mających na celu korektę mechanizmów rynkowych i osiąganie zamierzonych celów w zakresie regulacji w każdym państwie członkowskim. Z kolei ust. 9 Zalecenia NGA stwierdza, że krajowe organy regulacyjne powinny przeanalizować różnice w warunkach konkurencji w różnych obszarach geograficznych w celu ustalenia, czy jest uzasadnione definiowanie lokalnych rynków geograficznych lub wprowadzenie zróżnicowanych środków naprawczych. W związku z powyższym wprowadzona niniejszą decyzją regulacja rynku 5 różnicuje obowiązki nałożone na różnych obszarach tego rynku, uwzględniając panującą na nich sytuację i warunki konkurencyjne, o których była mowa wcześniej w uzasadnieniu niniejszej decyzji, oraz ich wpływ na pozycję ekonomiczną operatora o znaczącej pozycji rynkowej. 93

94 Odzwierciedla to faktyczne i potencjalne problemy rynkowe występujące na obszarach rynku 5, którym powinny zapobiegać nałożone proporcjonalne i adekwatne obowiązki regulacyjne, realizując cele interwencji regulacyjnej ex ante, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 oraz pkt 5 PT Zidentyfikowane problemy rynkowe Przedstawiona powyżej analiza rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego przeprowadzona przez Prezesa UKE w oparciu o kryteria oceny znaczącej pozycji rynkowej, wskazała na występowanie na tym rynku faktycznych i potencjalnych problemów oraz barier rynkowych. Ich znaczenie i wpływ na konkurencyjność rynku, poprzez możliwości nadużywania i wykorzystywania przez TP pozycji znaczącej, różnią się w zależności od poziomu konkurencji i duplikacji sieci stwierdzonej w poszczególnych obszarach gminnych kraju na poziomie detalicznym. Analiza rynku 5 przeprowadzona przez Prezesa UKE wskazała, że na rynku właściwym występują lub mogą wystąpić problemy w rozwoju konkurencji. Istnienie poniżej opisanych problemów opiera się na faktach z przeszłości, a mianowicie okresie od lutego 2007 r. do października 2009 r. Porozumienie zawarte pomiędzy TP S.A. a Prezesem UKE w dniu 22 października 2009 r. 68 (zwane dalej Porozumieniem lub Porozumieniem TP-UKE ), spowodowało zmniejszenie liczby skarg wpływających do Prezesa UKE, dotyczących relacji i współpracy przedsiębiorców telekomunikacyjnych z TP w ramach korzystania z dostępu telekomunikacyjnego. Należy jednak pamiętać, iż Porozumienie jest jedynie dobrowolnym zobowiązaniem operatora zasiedziałego do podjęcia określonych działań, a zaistniałe wcześniej i przedstawione w dalszej części decyzji problemy (negatywna postawa i zachowania TP) stanowią nadal potencjalne zagrożenia związane z brakiem istnienia równoprawnej i skutecznej konkurencji na przedmiotowym rynku oraz nieuzyskiwaniem maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, cen i jakości usług telekomunikacyjnych przez użytkowników. Świadczą o tym m.in. analizy raportów z wynikami pomiarów KPI w 2011 r., które m. in. ujawniły, że oczekiwany poziom usług hurtowych TP nie zawsze jest zapewniany. Zidentyfikowane problemy w zakresie KPI m. in. dotyczyły niższych wskaźników sprawności dostarczania usług szerokopasmowych BSA względem własnych usług szerokopasmowych TP (Neostrada). Z kolei w przypadku raportów audytora oceniających funkcjonowanie Porozumienia, ujawniona została nierówność procesu aktywacji usługi BSA względem własnych usług TP (Neostrada), polegająca na bardziej restrykcyjnej weryfikacji technicznej oraz ocenie wymaganych parametrów łącza zleceń BSA w stosunku do zleceń Detalu TP, w wyniku czego większa ilość zleceń BSA była odrzucana, co nie miało miejsca w przypadku zleceń Detalu TP. Powyższe dowodzi, że Porozumienie TP-UKE nie wyeliminowało możliwości zaistnienia problemów konkurencyjnych na rynku 5 w zakresie świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego. Zagrożenia te mogą wystąpić w przyszłości, dlatego też regulacja ex ante Prezesa UKE, mająca zapobiegać występowaniu zakłóceń w rozwoju efektywnej konkurencji w przyszłości, jest w tym świetle uzasadniona i adekwatna do stwierdzonych problemów rynkowych t&place=lead Wytyczne Komisji (pkt 27): Z drugiej strony właściwe rynki definiowane dla celów regulacji sektorowych będą zawsze oceniane na zasadzie prognozowania, gdyż krajowe organy regulacyjne uwzględnią w swej ocenie przyszły rozwój rynku. Jednakże analizy wykonywane przez krajowe organy regulacyjne nie powinny ignorować, tam gdzie to istotne, faktów z przeszłości podczas dokonywania oceny przyszłych kierunków rozwoju rynku właściwego ( ). Tekst oryginalny: On the other hand, relevant markets defined for the 94

95 Zidentyfikowane faktyczne i potencjalne bariery na rynku BSA: brak alternatywy dla infrastruktury dostępowej TP w celu korzystania z usług typu BSA; kombinacja dominującej pozycji na rynku hurtowym oraz pionowej integracji TP skutkująca dyskryminacją operatorów konkurujących na rynku detalicznym; brak przejrzystości odnośnie powiązań handlowych TP z innymi podmiotami w Grupie Kapitałowej TP; preferencyjne traktowanie jednostki sprzedaży detalicznej TP (w porównaniu do operatorów alternatywnych) krótszy czas realizacji usług, krótsze terminy napraw, lepsza jakość usług; oddziaływanie na marże operatorów alternatywnych poprzez możliwość zawyżania cen usług hurtowych wykorzystywanych przez tych samych operatorów do świadczenia usług użytkownikom końcowym (tzw. margin squeeze); ustalanie wyższych opłat dla operatorów alternatywnych za korzystanie z zasobów sieci niż wynikające z wewnętrznych rozliczeń pomiędzy jednostkami sprzedaży detalicznej i hurtowej TP; niewystarczająca jakość usług hurtowych TP; zmuszanie odbiorców usług hurtowych do podpisywania niekorzystnych umów; utrudnienia i opóźnienia w świadczeniu usług hurtowych; wykorzystywanie informacji o klientach, będących w posiadaniu działów sprzedaży, w celu odzyskania byłych klientów, którzy podpisali umowy na świadczenie usług z innym operatorem; utrudnianie abonentom zmiany dostawcy usług; problemy związane z kolokacją (odmowy dostępu, długie czasy oczekiwania, tworzenie planów rozwoju bez uwzględniania wniosków operatorów alternatywnych); nieudostępnianie operatorom alternatywnym krytycznych informacji dotyczących np. parametrów technicznych usług, ich dostępności; bezpośredni wpływ jednostki sprzedaży detalicznej na harmonogramy rozwoju oraz parametry techniczne usług hurtowych. Problemy te były lub mogą być konsekwencją dyskryminacyjnych praktyk i antykonkurencyjnej postawy TP, wynikającej z możliwości faworyzowania sprzedaży własnych usług detalicznych i podmiotów z Grupy Kapitałowej TP kosztem świadczenia usług hurtowych operatorom alternatywnym. Skłonność do dyskryminacji jest skutkiem pionowej integracji operatora zasiedziałego, natomiast możliwość dyskryminacji powstaje w rezultacie posiadania trudnej do powielenia infrastruktury i innych czynników skutkujących znaczącą pozycją TP na rynku właściwym. Sygnalizowane we wskazanym okresie przez operatorów alternatywnych problemy z negocjowaniem i podpisywaniem umów hurtowych, jak i z ich realizacją, były istotnym hamulcem rozwoju konkurencji na rynku. Praktycznie bowiem problemy te purposes of sector-specific regulation will always be assessed on a forward looking basis, as the NRA will include in its assessment an appreciation of the future development of the market. However, NRAs' market analyses should not ignore, where relevant, past evidence when assessing the future prospects of the relevant market ( ). 95

96 często uniemożliwiały realizację dostępu do usług typu BSA. Aby zapobiec takim zjawiskom w przyszłości, niezbędne jest wprowadzenie w życie niniejszą decyzją dodatkowych środków zapobiegających dyskryminacji na obszarach gminnych Grupy 1 i Grupy 2, na których stwierdzona pozycja TP na poziomie hurtowym oraz detalicznym rynku 5 jest wystarczająco silna, aby utrudniać w opisany sposób konkurencję na rynku. Umożliwi to operatorom alternatywnym korzystającym z usług typu BSA, świadczenie konkurencyjnych usług użytkownikom końcowym, na obszarach, gdzie produkty dostępowe rynku 4 mogą okazać się niewystarczające. Zidentyfikowane w ramach obecnej rundy analiz rynkowych potencjalne problemy we współpracy międzyoperatorskiej na rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego Pomimo stosowania przez Prezesa UKE od 2007 r. środków regulacyjnych w zakresie usług typu BSA, będących podstawowymi usługami tworzącymi zakres produktowy rynku 5 w postaci obowiązków przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne oraz pomimo szeregu kar 70 za ich niewdrożenie, do października 2009 r. miała miejsce sytuacja trwałych, powtarzających się problemów w rozwoju konkurencji na tym rynku. Wiedza Prezesa UKE o zaistniałych problemach, wymienionych poniżej, opiera się nade wszystko na przeprowadzonych kontrolach. Ponadto wiedza ta bazuje na badaniach eksperckich, takich jak Raport Audytel S.A., Raport Konsorcjum KPMG Advisory, Kancelaria Grynhoff, Woźny, Maliński, Instytut Łączności, Analiza funkcjonalnej separacji Telekomunikacji Polskiej S.A. z listopada 2008 r. oraz Raport KIGEiT Bariery rozwoju konkurencji na rynku telekomunikacyjnym w Polsce praktyki dyskryminacji przedsiębiorców telekomunikacyjnych przez TP S.A. z listopada 2008 r. Analiza powyższych źródeł wskazuje na podobieństwo i zbieżność stwierdzonych problemów w rozwoju konkurencji, szczególnie tam, gdzie opierają się one na informacjach i sygnałach od operatorów alternatywnych, z tego względu w dalszej części rezultaty badań będą przedstawiane w sposób reprezentatywny bez względu na źródło ich pochodzenia. Oznacza to, że te same problemy w rozwoju konkurencji zostały identyfikowane w ramach różnych postępowań administracyjnych (kontrole przeprowadzone przez Prezesa UKE) oraz wewnętrznych i zewnętrznych analiz rynku. Operatorzy alternatywni wskazali głównie na: szereg utrudnień w dostępie do informacji ogólnych o sieci TP, podkreślając ich niską jakość (zawieranie błędów, niedokładność) i w wielu przypadkach bezużyteczność; przeciągające się i bezowocne negocjacje umów o dostępie telekomunikacyjnym, które, co istotne, w propozycjach TP nie są zgodne z decyzjami Prezesa UKE, gdyż nie stanowią propozycji korzystnych dla OA, zgodnych z zapisami w ofertach ramowych; nieinformowanie, w przypadku stwierdzenia negatywnych warunków technicznych, o innych alternatywnych sposobach uzyskania dostępu do sieci TP w celu korzystania z usług typu BSA; po stronie TP S.A. istnieją także ograniczenia możliwości kolokowania różnych urządzeń w salach TP, co wpływa na ograniczenia rozwoju świadczonych usług przy wykorzystaniu infrastruktury operatora zasiedziałego; 70 Kary nałożone przez Prezesa UKE: 96

97 dyskryminację oraz naruszenie obowiązków przez TP S.A. poprzez odmowę dostępu do systemów i interfejsu wykorzystywanego przez pion detaliczny TP w celu określenia warunków technicznych i dostępności usług. Jak wskazują ww. badania eksperckie, TP dyskryminowała również operatorów alternatywnych objętych powyższymi badaniami poprzez uciążliwe formalności, nierzetelną i niewydajną realizację procesów związanych z zamawianiem i świadczeniem usług, świadczenie usług hurtowych niższej jakości (błędna realizacja zamówień, realizacja z opóźnieniem), skomplikowany i niepozwalający na dokładną weryfikację proces rozliczeń. Istotnym problemem dla OA była również duża liczba odrzuconych zamówień z powodu braków formalnych, wynikających z błędnych informacji przekazywanych przez TP i obecnych w jej systemach. Kontrole przeprowadzone przez Prezesa UKE: Ustalenia kontrolne Prezesa UKE w zakresie problemów rynkowych, związanych z naruszaniem obowiązków nałożonych na TP na podstawie decyzji Prezesa UKE z dnia 14 lutego 2007 r., nr DRT-SMP /05(33), stanowią wynik następujących postępowań kontrolnych, przeprowadzonych w okresie od marca 2007 r. do marca 2009 r.: nr DKE-WKT /07 kontrola w TP S.A. w zakresie wykonywania decyzji Prezesa UKE nr DRT-WWM /04(226) z dnia 10 maja 2006 r., wprowadzającej Ofertę ramową określającą warunki dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych, zmienionej decyzją nr DRT-WWM /04(262) z dnia 4 października 2006 r.; nr DKE-WKT /07 kontrola w TP S.A. w zakresie wykonywania decyzji Prezesa UKE nr DRT-WWM /04(226) z dnia 10 maja 2006 r., wprowadzającej Ofertę ramową określającą warunki dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych, zmienionej decyzją nr DRT-WWM /04(262) z dnia 4 października 2006 r.; nr DKE-WKT /08 kontrola dotycząca wykonywania przez TP S.A. decyzji Prezesa UKE z dnia 31 lipca 2007 r., nr DRTH-WWM /07(21), zmieniającej umowę nr POK-1146/06 o dostępie do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych zawartą w dniu 15 września 2006 r. pomiędzy TP i Netią S.A.; nr DKE-WKT /08 kontrola przestrzegania przez TP S.A. zasady równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych. Kontrola obejmowała w szczególności przestrzeganie przez TP S.A. obowiązku oferowania i stosowania wobec Polskiej Telefonii Komórkowej Centertel Sp. z o.o. oraz innych operatorów jednakowych warunków dostępu telekomunikacyjnego ustalonych Ofertą Ramową określającą ramowe warunki dostępu telekomunikacyjnego w zakresie usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, wprowadzoną decyzją Prezesa UKE z dnia 6 maja 2008 r., znak: DHRT-WOR /07(100); nr DKE-WKT /09 kontrola przestrzegania przez TP S.A. zasady równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych. Kontrola ta miała również na celu 97

98 sprawdzenie wykonania przez TP S.A. zaleceń pokontrolnych wydanych po kontroli opisanej wyżej (DKE-WKT /08). Na podstawie wyników powyższych kontroli Prezes UKE dokonał następujących głównych ustaleń dotyczących faktycznych problemów rynkowych związanych z nadużywaniem pozycji znaczącej i działaniami antykonkurencyjnymi TP na rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego: 1)Warunki dostępu w ramach sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych określone w umowach odbiegały od warunków określonych w ofercie ramowej, między innymi w zakresie terminów realizacji zamówień na łącza abonenckie i limitów transferu danych. W efekcie TP nie realizowała usług w zakresie BSA w terminie. W szczególności ustalono, że: na dzień 12 marca 2007 r. TP zrealizowała w terminie zamówienia, tj. 57%, wszystkich zrealizowanych zamówień na łącza abonenckie; na dzień 15 marca 2007 r. TP zrealizowała w terminie zamówienia, tj. 60% wszystkich zrealizowanych zamówień na łącza abonenckie; projekty umowy o dostępie przedstawiane przez TP S.A. operatorom różnił się na niekorzyść tych operatorów od rozwiązań zawartych w Ofercie ramowej określającej warunki dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych. 2) TP S.A. w znacznej liczbie przypadków usuwała awarie po terminie określonym w umowach z operatorami korzystającymi z usług hurtowych oraz nie przestrzega terminów dotyczących przekazywania informacji o negatywnej weryfikacji formalnoprawnej zamówień BSA oraz negatywnym wywiadzie technicznym. Kontrola wykazała między innymi, że usunięcie ok. 40% zgłoszonych do TP S.A. awarii nastąpiło po terminie określonym w umowach. 3) TP S.A. nie udostępniała systemu informatycznego, który umożliwiałby prawidłowe i efektywne składanie wniosków i zamówień dotyczących usługi BSA. TP S.A. nie udostępniała na rzecz Tele2 Polska Sp. z o.o. oraz Telefonii Dialog S.A., które podpisały z TP S.A. umowy w zakresie świadczenia usługi BSA, jednolitego interfejsu do systemu informatycznego, który umożliwiałby prawidłowe i efektywne składanie wniosków i zamówień dotyczących usługi BSA, naliczanie opłat oraz określenie możliwości świadczenia usługi abonenckiej w danym lokalu. 4) TP S.A. utrudniała korzystanie z usług BSA na łączach WLR. W szczególności TP S.A. nie realizowała usługi BSA także na łączach, na których TP S.A. świadczyła usługę WLR, utrudniając użytkownikom korzystającym z usług telekomunikacyjnych dostawców WLR korzystanie również z usługi dostępu do Internetu świadczonej przez tych dostawców w oparciu o BSA. 5) TP S.A. na szeroką skalę naruszała obowiązek niedyskryminacji polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet, przez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowaniu usług oraz udostępnianiu informacji na warunkach nie gorszych od 98

99 stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi. W szczególności ustalono, że: miało miejsce wspólne planowanie kierunków strategii na rynku dostępu szerokopasmowego przez TP S.A. i PTK Centertel, zmierzające do ograniczenia konkurencji ze strony pozostałych operatorów, działających na rynku dostępu szerokopasmowego; PTK Centertel posiadała dostęp do danych i aplikacji informatycznych TP S.A. (m.in. CHECK), zawierających dane dotyczące warunków technicznych linii abonenckich i świadczonych usług szerokopasmowych oraz ich użytkowników, do których pozostali operatorzy działający na rynku dostępu szerokopasmowego nie posiadali możliwości dostępu, co w istotny sposób pogarszało ich możliwości konkurowania na rynku dostępu szerokopasmowego; dochodziło do przepływu, niedostępnych innym operatorom działającym na rynku dostępu szerokopasmowego, informacji pomiędzy komórkami organizacyjnymi TP S.A. i PTK Centertel, odpowiedzialnymi za sprzedaż hurtową i detaliczną na rynku usług szerokopasmowych, powodując tym samym ograniczenie konkurencji ze strony pozostałych operatorów działających na rynku dostępu szerokopasmowego; TP stosowała rozwiązania dotyczące dostępu przez PTK Centertel do pomieszczeń i sieci telekomunikacyjnej, należących do TP S.A., na warunkach lepszych i niedostępnych innym operatorom działającym na rynku dostępu szerokopasmowego, co w istotny sposób pogarszało ich możliwości konkurowania na rynku dostępu szerokopasmowego; struktura organizacyjna TP S.A. wskazywała na przenikanie się zadań praktycznie we wszystkich sferach działalności Grupy Kapitałowej TP pomiędzy TP S.A. i PTK Centertel. Ze względu na zakres integracji struktur w ramach grupy kapitałowej, w tym jednostek uczestniczących w procesie zarządzania ofertą szerokopasmowego dostępu do Internetu, PTK Centertel uzyskiwał szczególną pozycję względem pozostałych operatorów korzystających z BSA; przy prowadzeniu sprzedaży usługi szerokopasmowego dostępu do sieci Internet pracownicy TP S.A. w salonach TP S.A. i salonach hybrydowych (TP S.A. i PTK Centertel mieli dostęp do aplikacji informatycznych, za pomocą których można on-line dokonać weryfikacji technicznej i formalnej składanego zamówienia na usługę, którego to dostępu nie posiadali inni przedsiębiorcy telekomunikacyjni; TP S.A. i PTK Centertel posiadały Umowę Ramową z dnia 30 lipca 2007 r. oraz umowy wykonawcze do tej umowy, które dotyczyły współpracy i wzajemnego świadczenia usług m.in. w zakresie sprzedaży, wymiany danych i informacji o klientach, niedostępnych dla innych przedsiębiorców telekomunikacyjnych; pracownicy TP S.A. i PTK Centertel wykorzystywali wspólną platformę informatyczną korporacyjnej poczty elektronicznej. W jej ramach pracownikom PTK Centertel nadano domeny z zakresu zarówno TP S.A., jak i PTK Centertel; PTK Centertel posiadał dostęp do informacji pozwalających na większą skuteczność sprzedaży i realizacji zamówień w stosunku do innych operatorów korzystających z sieci TP S.A. 99

100 Podsumowując, wszystkie wyżej wymienione działania obstrukcyjne TP, polegające między innymi na wykorzystywaniu przewagi negocjacyjnej na poziomie zawierania umów na warunkach niezgodnych i bardziej niekorzystnych od zapisanych w ofertach ramowych, opóźnianiu i blokowaniu uruchomienia świadczenia usług detalicznych przez OA oraz faworyzowaniu własnego pionu detalicznego kosztem OA, spowodowały powstanie i utrwalenie się szeregu barier i powtarzających się problemów dla operatorów korzystających z infrastruktury i usług hurtowych TP w celu dalszej ich odsprzedaży. Zadaniem regulacji rynku 5 powinno być więc m.in. przeciwdziałanie powstaniu podobnych problemów w przyszłości. Powyżej opisane problemy i praktyki rynkowe były także przedmiotem postępowania Komisji Europejskiej z art. 102 TFUE, która decyzją nr COMP/ z dnia 22 czerwca 2011 r. nałożyła na TP karę finansową w wysokości ponad 127 mln Euro. Świadczy to o szczególnej szkodliwości opisanych praktyk dla rozwoju konkurencji oraz konieczności zapobiegania ich zaistnieniu w przyszłości. Podsumowanie Zidentyfikowane zostały następujące główne bariery w rozwoju konkurencji, wynikające przede wszystkim z pionowej integracji operatora zasiedziałego oraz możliwego braku realizacji przez TP nałożonych na nią obowiązków regulacyjnych: kontrolowanie przez TP trudnej do powielenia infrastruktury, co stanowi trwałą barierę w rozwoju konkurencji; długotrwałe i przewlekłe procedury formalnoprawne, stosowane przez TP w celu utrudnienia OA negocjacji warunków umów i uzyskania dostępu do usług hurtowych; wymuszanie przez TP zawierania umów na warunkach niezgodnych z ofertami ramowymi, mniej korzystnych dla operatorów alternatywnych; niechęć TP do rozwijania sprzedaży usług hurtowych w zakresie dostępu do strumienia bitów, w tym dostępu do punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej, przejawiająca się w stosowaniu wszelkich możliwych utrudnień i opóźnień w świadczeniu tych usług, spowodowana konfliktem interesów w postaci zagrożenia utratą zysków z działalności na rynkach detalicznych; przepływ informacji w Grupie Kapitałowej TP utrudniający konkurowanie z TP na rynku detalicznym oraz dyskryminujące operatorów alternatywnych faworyzowanie w dostępie telekomunikacyjnym oddziałów własnego przedsiębiorstwa i podmiotów z grupy kapitałowej TP; przeciąganie procedur i nieterminowość zarówno w przypadku uruchamiania usług, jak i wywiadu, obsługi technicznej oraz dalszej realizacji usług; utrudnianie przez TP dostępu do informacji niezbędnych do zamówienia usług; niska jakość informacji technicznych dotyczących infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej oraz brak dostępu do informacji w sytuacjach nietypowych związanych z realizacją zamówień, jak również przekazywanie nieprawdziwych informacji technicznych; utrudnienia związane z zamawianiem usługi kolokacji i powierzchni dedykowanej. 100

101 Biorąc pod uwagę istniejącą sytuację na rynku telekomunikacyjnym w Polsce, analizując zastosowane dotychczas działania regulacyjne oraz stwierdzone w okresie historycznym styczeń 2007 październik 2009 r. problemy w rozwoju konkurencji, których zaistnieniu w przyszłości powinna zapobiegać regulacja ex ante, pomimo zmniejszenia się skali problemów po podpisaniu Porozumienia, należy uznać, iż istnieje potrzeba nałożenia na TP obowiązków regulacyjnych na rynku 5. Szczegółowo zakres tych obowiązków oraz cel, w jakim zostały one nałożone na przedmiotowym rynku, został omówiony w dalszej części decyzji Zidentyfikowane problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 2 W ocenie Prezesa UKE problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 2 stanowią wszystkie możliwe praktyki związane z nadużywaniem znaczącej pozycji rynkowej TP, wymienione i opisane w pkt 6.3 powyżej. Wynika to z ustaleń analizy rynku 5, a w szczególności kryteriów oceny znaczącej pozycji rynkowej, które wykazały, że na obszarach Grupy 2 TP posiada bardzo silną pozycję ekonomiczną, umożliwiającą TP działanie w znacznym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów. W związku z tym TP ma duże możliwości swobodnego antykonkurencyjnego działania na obszarach Grupy 2 rynku 5, przez co jest w stanie podnosić ceny usług (zarówno hurtowych, jak i detalicznych) bez ponoszenia znaczących strat z tytułu sprzedaży lub przychodów, nawet przy założeniu ograniczenia tej sprzedaży. W ślad za tym TP może stosować praktyki dyskryminacji cenowej 71, subsydiowania skrośnego 72 oraz zawężenia marży 73, które zakłócają i utrudniają powstanie i funkcjonowanie warunków równoprawnej i skutecznej konkurencji na rynku telekomunikacyjnym. Zarazem brak jest istnienia potencjalnej konkurencji, która mogłaby ograniczyć TP w stosowaniu praktyk szkodliwych dla zaistnienia skutecznej i efektywnej konkurencji oraz osiągania przez użytkowników maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, w szczególności usług związanych ze stacjonarnym szerokopasmowym dostępem do Internetu. Ponadto, w związku z migracją z infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii miedzianej do infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii światłowodowej, w najbliższej przyszłości na rynku 5 obejmującym obszary Grupy 2 mogą pojawić się problemy związane z likwidacją punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej bazujących na technologii miedzianej, spowodowaną powszechnością zastosowań FTTx, jak również prawdopodobna jest sytuacja, w której istniejąca miedziana 71 Dyskryminacja cenowa (różnicowanie cen) jest to praktyka sprzedawania tego samego produktu po różnych cenach, których poziom ustalany jest w zależności od sytuacji, w jakiej przeprowadzana jest sprzedaż. Źródło: Czarny E., Nojszewska E., Mikroekonomia, PWE, Warszawa W odniesieniu do rynku właściwego regulowanego niniejszą decyzją praktyka dyskryminacji cenowej oznacza szczególnie przypadki nierównego traktowania poprzez różnicowanie opłat za usługi hurtowe pobieranych przez TP od innych przedsiębiorców telekomunikacyjnych względem opłat pobieranych za jednakowe usługi od własnych jednostek TP oraz podmiotów zależnych lub należących do tej samej grupy kapitałowej. 72 Subsydiowanie skrośne oznacza pokrywanie części kosztów ponoszonych z tytułu jednego rodzaju działalności gospodarczej (lub w związku z wytwarzaniem energii albo realizacją usługi na rzecz jednej grupy odbiorców) z przychodów pochodzących z innego rodzaju działalności gospodarczej (lub w związku z działalnością na rzecz innych grup odbiorców). Źródło: 73 Zawężenie marży (lub nożyce cenowe ) oznacza praktykę cenową polegającą na tym, że różnica między cenami stosowanymi na hurtowym rynku usług pośrednich (tu: rynku 5) i cenami stosowanymi na detalicznym rynku usług połączeń szerokopasmowych świadczonych na rzecz użytkowników końcowych (tu: poziomie detalicznym rynku 5) nie jest wystarczająca, aby pokryć szczególne koszty, które musi ponieść sam przedsiębiorca, aby uzyskać dostęp do tego rynku. Źródło: Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 17 lutego 2011 r. (Sprawa C-52/09, Dz. U. 2011/C 103/03 z r.) 101

102 sieć dostępowa nie będzie spełniać wymagań dla świadczenia usług szerokopasmowych. Problemy te mogą utrudnić działania konkurującym z TP przedsiębiorcom w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych użytkownikom w oparciu o infrastrukturę i sieć telekomunikacyjną TP. Kluczowym problemem rynkowym w Grupie 2 z punktu widzenia rozwoju sieci NGA i zapewnienia użytkownikom końcowym usług bardzo szybkiego dostępu do Internetu, jest bardzo niski wskaźnik rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP. Sytuacja ta wymaga zastosowania silnych zachęt regulacyjnych w postaci złagodzenia regulacji hurtowego szerokopasmowego dostępu do infrastruktury FTTH. Z uwagi na bardzo wysokie koszty budowy sieci FTTH, zasadne jest ograniczenie interwencji regulacyjnej w zakresie dostępu do tej infrastruktury jednie do niezbędnych środków zaradczych. Jednym z podstawowych środków wsparcia inwestycji operatora zasiedziałego może być zwolnienie go spod określonych obciążeń regulacyjnych, szczególnie dotyczących nie świadczonych dotąd usług bądź zasobów sieciowych, które muszą podlegać modernizacji i inwestycjom, aby zapewniały nowsze i bardziej korzystne dla użytkownika końcowego usługi. Dzięki takim zachętom TP podejmując decyzje inwestycyjne dotyczące łączy w pełni światłowodowych FTTH nie będzie musiała uwzględniać niekorzystnych dla niej warunków regulacyjnych, co powinno przyspieszyć i ułatwić wdrożenie procesu inwestycyjnego. Podkreślenia wymaga, że w tym przypadku korzyści, jakie może odnieść rynek, a w szczególności użytkownicy końcowi, z inwestycji operatora zasiedziałego, uzasadniają złagodzenie regulacji Zidentyfikowane problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 1 W ocenie Prezesa UKE problemy rynkowe na obszarach gminnych Grupy 1 stanowi duża część możliwych praktyk związanych z nadużywaniem znaczącej pozycji rynkowej TP, wymienionych i opisanych w pkt 6.3 powyżej. Jednakże z ustaleń dokonanych na skutek analizy rynku 5, a w szczególności kryteriów oceny konkurencyjności rynku, wynika, że na obszarach Grupy 1 TP posiada słabszą pozycję ekonomiczną, która umożliwia TP działanie w mniejszym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów niż zostało to ustalone w odniesieniu do obszarów gminnych Grupy 2. Nie stanowi to jednak przesłanki do odstąpienia od nakładania obowiązków dostępu i niedyskryminacji, ponieważ pozycja TP na omawianych obszarach gminnych Grupy 1 jest wciąż na tyle silna, aby móc utrudniać innym przedsiębiorcom zamawianie i korzystanie z usług hurtowych w celu świadczenia na ich bazie użytkownikom usług detalicznych. Warunki konkurencyjne panujące na obszarach gminnych Grupy 1 (m.in. niższe udziały TP na poziomie detalicznym) sprawiają, że możliwości swobodnego antykonkurencyjnego działania na obszarach Grupy 1 przez TP są ograniczone. W efekcie możliwość podnoszenia ceny usług (zarówno hurtowych, jak i detalicznych) bez ponoszenia znaczących strat z tytułu sprzedaży lub przychodów, nawet przy założeniu ograniczenia tej sprzedaży, jest mało prawdopodobna. Jednakże TP nadal może wykorzystywać swoją pozycję na tych obszarach poprzez praktyki dyskryminacji, w celu utrudniania konkurentom korzystającym z usług hurtowych TP dalszego świadczenia usług detalicznych użytkownikom podłączonym do sieci TP. Środki zaradcze w tej Grupie powinny zatem przede wszystkim zapobiec możliwym problemom konkurencyjnym związanym z utratą możliwości korzystania przez użytkowników końcowych z usług alternatywnego dostawcy. Zapewnienie jak najlepszych warunków konkurencji wymaga, aby operatorzy którzy już uzyskali dostęp do sieci TP, konkurując z operatorem zasiedziałym na bazie usługi BSA, mieli gwarancję dalszego korzystania z tego środka konkurencji usługowej. W tym celu adekwatna i proporcjonalna 102

103 regulacja do stwierdzonych problemów rynkowych powinna być nakierowana na zapewnienie hurtowego dostępu szerokopasmowego na zasadach równego traktowania. Ponadto, w związku z migracją z infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii miedzianej do infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii światłowodowej, w najbliższej przyszłości na rynku 5 obejmującym obszary Grupy 1 mogą pojawić się problemy związane z likwidacją punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej bazujących na technologii miedzianej, spowodowaną powszechnością zastosowań FTTx, jak również prawdopodobna jest sytuacja, w której istniejąca miedziana sieć dostępowa nie będzie spełniać wymagań dla świadczenia usług szerokopasmowych. Problemy te mogą utrudnić działania konkurującym z TP przedsiębiorcom w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych użytkownikom w oparciu o infrastrukturę i sieć telekomunikacyjną TP. Podobnie jak na obszarach Grupy 2, kluczowym problemem rynkowym w Grupie 1 z punktu widzenia rozwoju sieci NGA i zapewnienia użytkownikom końcowym usług bardzo szybkiego dostępu do Internetu, jest bardzo niski wskaźnik rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP. Sytuacja ta wymaga również i w tej grupie zastosowania silnych zachęt regulacyjnych w postaci złagodzenia regulacji hurtowego szerokopasmowego dostępu do infrastruktury FTTH. Z uwagi na bardzo wysokie koszty budowy sieci FTTH, zasadne jest ograniczenie interwencji regulacyjnej w zakresie dostępu do tej infrastruktury jednie do niezbędnych środków zaradczych. W związku z powyższym właściwe i zasadne jest zastosowanie odpowiednich i zróżnicowanych środków naprawczych (obowiązków regulacyjnych) na rynku 5, wymienionych w sentencji niniejszej decyzji, które będą odpowiadały warunkom konkurencji i stwierdzonym powyżej problemom rynkowym dotyczącym obszarów gminnych Grupy 1 i 2, a przez to mogą przyczynić się do stworzenia skutecznej konkurencji na rynku Obowiązki regulacyjne zastosowane wobec TP S.A. jako operatora o znaczącej pozycji rynkowej na obszarach gminnych określonych w pkt 2 Załącznika nr 1 niniejszej decyzji jako Grupa Obowiązek dostępu, o którym mowa w pkt IV ppkt 1 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP obowiązek dostępu, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku dostępu Stosownie do art. 34 ust. 1 w związku z art. 24 pkt 2 lit. a ustawy Prawo telekomunikacyjne, Prezes UKE może w drodze decyzji nałożyć na operatora o znaczącej pozycji rynkowej obowiązek uwzględnienia uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego, w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, w szczególności biorąc pod uwagę poziom konkurencyjności rynku detalicznego i interes użytkowników końcowych. Mając na uwadze siłę rynkową TP i wynikającą z niej przewagę negocjacyjną oraz stwierdzone na przedmiotowym rynku problemy, polegające na odmowie lub utrudnianiu przez tego operatora zawierania umów o dostępie telekomunikacyjnym (pomimo wprowadzonej i stosowanej od lutego 2007 r. regulacji Prezesa UKE, dotyczącej rynku usług BSA) oraz problemy związane z zastępowaniem infrastruktury i usług świadczonych w oparciu o technologie miedzianą przez infrastrukturę i usługi świadczone w oparciu o technologię światłowodową, konieczne jest w ocenie Prezesa UKE nałożenie na TP S.A. obowiązku, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo 103

104 telekomunikacyjne, w sposób, o którym mowa w pkt IV ppkt 1 sentencji niniejszej decyzji. Ww. obowiązek regulacyjny będzie stanowił dla innych przedsiębiorców telekomunikacyjnych podstawę do zawierania z TP S.A. umów o dostępie telekomunikacyjnym, uwzględniających warunki konkurencyjne panujące na rynku właściwym w odniesieniu do obszarów Grupy 2. W połączeniu ze nałożonymi obowiązkami niedyskryminacji i przejrzystości (które zostaną omówione poniżej), obowiązek ten zapewni każdemu operatorowi telekomunikacyjnemu skuteczny i szeroki dostęp telekomunikacyjny, w tym do sieci i urządzeń TP S.A., a poprzez to możliwość świadczenia nie gorszych co do jakości i ceny w stosunku do oferty TP S.A. usług telekomunikacyjnych użytkownikom końcowym (w tym klientom TP S.A.) i skuteczną konkurencję na rynku telekomunikacyjnym. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni (należy w tym miejscu doprecyzować, że chodzi tu o przedsiębiorców telekomunikacyjnych innych niż TP) mają otrzymywać taki dostęp telekomunikacyjny do miedzianej i światłowodowej infrastruktury sieciowej TP S.A. (biorąc pod uwagę m.in. jego właściwości, parametry i inne warunki stosowane przez TP), który umożliwi im stworzenie konkurencyjnej oferty dla klientów detalicznych. Zakres obowiązku dostępu adekwatny do stwierdzonych problemów rynkowych Wypełnianie obowiązku z art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT, o którym mowa w pkt IV ppkt 1 sentencji decyzji, ma służyć rozwiązaniu problemów rynkowych opisanych w pkt 6.3 decyzji, polegających na uniemożliwianiu i utrudnianiu OA dostępu do sieci TP, skutkujących uniemożliwianiem lub utrudnianiem świadczenia usług detalicznych użytkownikom (w tym abonentom TP) w oparciu o hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego świadczone przez TP. Problemy te są szczególnie prawdopodobne i możliwe do zaistnienia w przyszłości z uwagi na bardzo silną pozycję ekonomiczną TP na obszarach gminnych Grupy 2, co umożliwia TP działanie w znacznym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów. Ponadto w odniesieniu do Grupy 2 obszarów istnieje, zdaniem Prezesa UKE, konieczność zapobiegania problemom związanym z migracją z infrastruktury telekomunikacyjnej i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii miedzianej do infrastruktury telekomunikacyjnej i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii światłowodowej, co rodzi konieczność zapewnienia nowych produktów dostępu telekomunikacyjnego dla podmiotów konkurujących z TP. Zakres obowiązku określonego w art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT wynika więc ze stwierdzenia problemów konkurencyjnych, które wymagają adekwatnej i proporcjonalnej interwencji regulacyjnej ex ante. Obowiązek dostępu w ww. szerokim zakresie ma zapewnić przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) korzystanie z połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Oznacza to m.in. zapewnienie dostępu do strumienia bitów (BSA) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, dostępu do punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej, dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków; dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji; dostępu do zasilania potrzebnego do funkcjonowanie urządzeń telekomunikacyjnych, niezbędnych do świadczenia usług detalicznych na bazie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową. Uzasadnienie i omówienie postanowień niniejszej decyzji, określających zakres i treść obowiązku dostępu 104

105 Obowiązek zapewnienia dostępu do strumienia bitów (BSA) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, który realizowany jest przy wykorzystaniu zasobów fizycznych, na wszystkich poziomach dostępu określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7. niniejszej decyzji, stanowi podstawową usługę dostępową na rynku 5, która ma zapewnić konkurentom możliwość korzystania z dostępu do sieci TP w celu świadczenia korzystnych cenowo i jakościowo usług detalicznych użytkownikom. Do głównych poziomów dostępu typu BSA należą obecnie w szczególności: 1. dostęp na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek bezpośrednio na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT. W tej opcji nowy operator na rynku jest fizycznie obecny na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT, sam dostarcza produkt backhaul (ATM, szkielet IP) lub korzysta z usług typu backhaul świadczonych przez TP i może w pełni wykorzystać swoją sieć rdzeniową. Umożliwia to mu określanie jakości usługi poprzez sieci szkieletowe (ATM i/lub IP) oraz oferowanie wyższej jakości produktu backhaul (niższy czynnik overbooking 74 ) i tym samym oferowanie użytkownikowi końcowemu usługi xdsl lub FTTx o różnych charakterystykach technicznych. Należy zwrócić uwagę, że opcja ta wymaga inwestycji wstępnych od operatora wchodzącego na rynek, aby mógł on być obecny na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT; 2. dostęp na poziomie ATM lub Ethernet - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek w punkcie obecności (węźle) ATM lub Ethernet. Operator wchodzący na rynek może oferować użytkownikowi końcowemu produkt o różnych charakterystykach technicznych, ponieważ może zmienić parametry jakości usługi (QoS), jak np. overbooking, dostarczane przez przedsiębiorcę zajmującego znaczącą pozycję rynkową; 3. dostęp na poziomie IP (zarządzany) - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek na poziomie IP. Rozróżnienie usług jest możliwe w stopniu, w jakim operator wchodzący na rynek może negocjować różne parametry overbooking z przedsiębiorcą zajmującym znaczącą pozycję rynkową (jeżeli są one oferowane) lub ma inne możliwości wpływania na połączenie z użytkownikiem końcowym, kiedy kompletuje połączenie detaliczne dostęp na poziomie IP (niezarządzany) - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul, a także dostarcza zdolność przyłączeniową do publicznej sieci internetowej opartej na protokole IP (sieć www). Na tym poziomie produkt, jaki przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową sprzedaje operatorowi wchodzącemu na rynek, jest technicznie taki sam, jak ten, który sprzedaje on swoim własnym klientom. Operator wchodzący na rynek nie musi posiadać własnej infrastruktury, jedyne, co musi zrobić 74 Overbooking - czyli sprzedawanie większej przepustowości sieci niż ma się samemu do dyspozycji. 75 Poziom kontroli operatora wchodzącego na rynek nad całą usługą dostępu (poprzez posiadanie kontroli nad tunelem) jest ograniczony w zakresie jakości i brakuje mu elastyczności w dostosowywaniu parametrów jakości usługi dla użytkowników końcowych. Jest on niższy niż w opcji

106 to wprowadzić produkt na rynek (pod własną marką), zapewnić dystrybucję i ustanowić własne opłaty. Z powyższego wynika, że niezbędnym obowiązkiem dostępowym na rynku 5 w odniesieniu do obszarów Grupy 2 jest również dostępu do usługi typu backhaul do sieci telekomunikacyjnej TP S.A., w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomach dostępu wymagających połączenia sieci rdzeniowej operatora korzystającego z usług TP z własnym urządzeniem dostępowym tego operatora w punkcie dostępu do usługi typu BSA. Jednocześnie w związku ze stwierdzonymi problemami na obszarach Grupy 2 rynku 5 wynikającymi z migracji z infrastruktury telekomunikacyjnej i sieci telekomunikacyjnej TP, opartej na technologii miedzianej do infrastruktury telekomunikacyjnej i sieci telekomunikacyjnej, opartej na technologii światłowodowej, konieczne jest również zapewnienie, aby TP świadczyła usługi typu BSA także na innych równoważnych poziomach dostępu w przypadku usług świadczonych w oparciu o infrastrukturę i technologię światłowodową. Obowiązek zapewnienia dostępu do systemu informatycznego stosowanego przez część hurtową 76 działającą w ramach TP, do infrastruktury telekomunikacyjnej: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na wszystkich poziomach dostępu, jak również obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu do hurtowych usług dostępu telekomunikacyjnego świadczonych w oparciu o technologię miedzianą, wynika ze stwierdzonych w analizie rynku właściwego problemów w rozwoju konkurencji, polegających na utrudnianiu operatorom alternatywnym dostępu do sieci TP oraz zastępowaniu infrastruktury miedzianej przez światłowodową, a także z potrzeby zastosowania zharmonizowanego podejścia do stosowanych środków zaradczych na rynku 5, poprzez zastosowanie środków rekomendowanych przez Komisję w Zaleceniu NGA. Obowiązek zapewnienia dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji, co najmniej na 6 (sześć) miesięcy przed wprowadzeniem przez Telekomunikację Polską S.A. nowych produktów stanowiących detaliczny odpowiednik nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w sieci dostępu nowej generacji, jest środkiem rekomendowanym przez Komisję w Zaleceniu NGA jako adekwatny i proporcjonalny środek zapobiegania problemów związanych z wykorzystywaniem silnej pozycji ekonomicznej operatora SMP na rynku 5 w celu uzyskiwania lub utrzymywania swojej przewagi nad konkurentami. Zgodnie z pkt 32 Zalecenia NGA krajowe organy regulacyjne powinny zobowiązać operatora o znaczącej pozycji rynkowej do udostępnienia nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w zasadzie co najmniej sześć miesięcy zanim taki operator lub jego podmiot zależny zajmujący się sprzedażą detaliczną wprowadzi do obrotu własne odpowiednie usługi detaliczne dostępu nowej generacji. Obowiązek ten ma na celu zapewnienie równoprawnej i skutecznej konkurencji poprzez możliwość zaoferowania przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego konkurencyjnych usług detalicznych związanych z usługami stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu świadczonymi w sieci NGA TP, na 76 Część hurtowa TP oznacza działalność TP polegającą na obsłudze przedsiębiorców telekomunikacyjnych innych niż TP i części detalicznej TP (działalności TP polegającej na świadczeniu usług telekomunikacyjnych abonentom TP). 106

107 bazie odpowiedniej usługi hurtowej świadczonej przez TP na rynku 5. Oferta hurtowa TP na obszarach Grupy 2 rynku 5 powinna umożliwiać innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym świadczenie użytkownikom końcowym konkurencyjnych usług detalicznych względem każdej nowej usługi detalicznej dostępu szerokopasmowego do Internetu świadczonej przez TP w sieci NGA. Zapewnienie dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej Z uwagi na fakt, że rynek 5 obejmuje niefizyczny lub wirtualny dostęp sieciowy, w tym dostęp do strumienia bitów w stałej lokalizacji, który może być realizowany przy wykorzystaniu zasobów stacjonarnej infrastruktury sieciowej w połączeniu z innymi elementami, a więc zasobów rynku 4, niezbędne jest także zapewnienie usług dostępowych związanych z infrastrukturą telekomunikacyjną. W związku z powyższym konieczne było nałożenie obowiązku zapewnienia dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, na każdym poziomie dostępu określonym w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 niniejszej decyzji, w tym w szczególności: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na wszystkich poziomach dostępu określonych w ofercie ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 sentencji niniejszej decyzji. W przypadku rozwiązań FTTx, przedsiębiorca, który chce korzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego może być zainteresowany korzystaniem z dostępu typu BSA na poziomie pierwszego punktu dystrybucji, w którym możliwe jest uzyskanie dostępu przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp, a do którego to punktu podłączone są lokale użytkowników końcowych, konieczne jest więc zapewnienie dostępu do segmentu zakończeń sieci dostępowej 77 takiego operatora, włącznie z przewodami wewnątrz budynków, jako jednego z zasobów rynku 4. Należy podkreślić, że w przypadkach, kiedy zapewnienie dostępu do segmentu zakończenia sieci dostępowej nie jest możliwe ze względu na przeszkody własnościowe wynikające z nieposiadania przez Telekomunikację Polską S.A. prawnych możliwości udostępnienia nieruchomości (np. TP nie ma uprawnień do zarządzania nieruchomością lub udostępniania infrastruktury osobom trzecim), zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. Nr 106, poz. 675). Zastosowanie ww. ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych znajduje swoje miejsce w przypadkach, kiedy TP z przyczyn od niej niezależnych nie będzie w stanie zapewnić innym niż TP przedsiębiorcom telekomunikacyjnym dostępu do infrastruktury sieciowej w zakresie segmentu zakończenia sieci dostępowej. W takich przypadkach przedsiębiorcy mają możliwość skorzystania z regulacji zawartej w ustawie o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. Zapewnienie dostępu do systemu informatycznego 77 Jest to segment sieci łączący lokale użytkowników końcowych z pierwszym punktem dystrybucji. Obejmuje zatem przewody pionowe wewnątrz budynków i ewentualne przewody poziome prowadzące do splitera światłowodowego znajdującego się z piwnicy budynku lub w niedalekiej studzience. 107

108 Zapewnienie dostępu do systemu informatycznego stosowanego przez część hurtową działającą w ramach TP S.A. w celu zamawiania za jego pośrednictwem dostępu telekomunikacyjnego oraz stosowanie w ramach tego systemu informatycznego narzędzi informatycznych, cechujących się prostotą i otwartością dla ich użytkowników, krótkim czasem wdrożenia oraz bazujących na powszechnie przyjętych standardach informatycznych (pkt IV ppkt 1 lit. i oraz lit. j decyzji), ma na celu zapewnienie konkurentom TP łatwego dostępu do sprawdzonych, rzetelnych i kompletnych informacji dotyczących parametrów technicznych usług i ich dostępności. Dostęp do informacji o parametrach łączy abonenckich jest kluczowym czynnikiem oceny możliwości świadczenia usług. Pozwoli to na uniknięcie wyższych kosztów po stronie OA oraz wspieranie równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych. Zapewnienie połączenia sieci oraz dostępu do protokołów i interfejsów Z kolei obowiązek zapewnienia połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego (pkt IV ppkt 1. lit. d decyzji), jak również przyznawania dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług, zapewnienia funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług (pkt IV ppkt 1. lit. k i lit. l decyzji), mają zagwarantować, że techniczne rozwiązania na potrzeby usług regulowanych stosowane przez TP i przedsiębiorców telekomunikacyjnych (innych niż TP) nie będą naruszać integralności ich sieci ani zakłócać realizacji innych usług telekomunikacyjnych. Integralność sieci oznacza możliwość łączenia sieci telekomunikacyjnych zainteresowanych przedsiębiorców poprzez ściśle określone interfejsy, przy zagwarantowaniu właściwego poziomu wykonywanych usług telekomunikacyjnych. Ponadto połączenie sieci stanowi konieczny warunek świadczenia usług użytkownikom końcowym z wykorzystaniem hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomach równoważnych IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT. Zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego (innego niż TP) i podejmowanie rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz (pkt IV ppkt 1 lit. m decyzji) jest istotne, zważywszy na cel regulacji rynku hurtowych usług dostępu szerokopasmowego w postaci konkurencji na rynku detalicznym, poprzez świadczenie usług detalicznych w oparciu o usługi hurtowe TP. W przypadku usług typu BSA mamy do czynienia z obsługą użytkownika końcowego i podejmowaniem rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz. Migracja technologiczna oraz prowadzenie negocjacji w dobrej wierze Zobowiązanie TP do prowadzenia negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, na warunkach uszczegółowionych w pkt IV ppkt 1 lit. o, stanowi środek zaradczy na stwierdzone problemy rynkowe w postaci utrudnień TP w zawieraniu i negocjacji umów, jak również problemy związane z zapewnieniem dostępu w przypadku migracji technologicznej sieci oraz jej modernizacji. Poprzez realizację obowiązku utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego na warunkach nie gorszych od dotychczasowych TP nie może utrudniać konkurencji i działać na szkodę klientów, którym inni przedsiębiorcy świadczą usługi detaliczne w oparciu o wykupioną w TP usługę BSA, pogarszając tym przedsiębiorcom warunki świadczenia usług hurtowych bez ich zgody, w tym w szczególności warunki 108

109 cenowe, techniczne, jakościowe i ilościowe (np. na skutek podniesienia opłat za utrzymywany dostęp telekomunikacyjny, niekorzystnych dla innego przedsiębiorcy zmian w zawartej wcześniej umowie, na które nie wyraża on zgody itp.). Pogarszanie warunków może odbywać się także w wyniku uniemożliwiania innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (dostawcom) polepszenia ich oferty detalicznej, w sytuacji gdy sama TP polepszy własną ofertę detaliczną. W efekcie TP mogłaby zaoferować użytkownikom korzystającym z usług dostawców na bazie sieci TP lepszą ofertę w stosunku do oferty dostawcy, któremu utrzymywałaby dostęp w ramach ww. obowiązku, nie polepszając warunków tego dostępu (np. przepływności). Prezes UKE uznał, że na obszarach Grupy 2 zasadne będzie zobowiązanie TP do utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu, w szczególności poprzez zapewnienie możliwości zmiany dotychczasowych warunków dostępu na uzasadniony wniosek przedsiębiorcy telekomunikacyjnego korzystającego z dostępu, o ile istnieją odpowiednie możliwości techniczne; zapewnienie możliwości migracji z hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię miedzianą do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową; zapewnienie możliwości migracji ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej. Zgodnie z motywem 19 dyrektywy o dostępie sam fakt, że krajowe organy regulacyjne nałożyły obowiązek zapewnienia dostępu do infrastruktury, co pociąga za sobą zwiększenie konkurencji w krótkiej perspektywie czasowej, nie powinien zniechęcać konkurentów do inwestowania w alternatywne rozwiązania, co pociągnie za sobą zwiększoną konkurencyjność w dłuższej perspektywie czasowej. Obowiązek ten ma zapewnić możliwość migracji technologicznej do usług hurtowych znajdujących się na wyższym szczeblu drabiny inwestycyjnej, związanych z dostępem do lokalnej pętli i podpętli abonenckiej lub też do usług BSA świadczonych w oparciu o technologię światłowodową. Zapewni to większe i trwalsze korzyści z punktu widzenia konkurencji oraz maksymalizacji korzyści dla użytkowników końcowych, gdyż operatorzy korzystający z dostępu będą mogli poprawić warunki jakościowe i cenowe świadczonych usług detalicznych, oferując je na bazie nowszych lub bardziej zaawansowanych produktów hurtowych. W przypadku ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego TP ma obowiązek utrzymywać uprzednio ustanowiony dostęp telekomunikacyjny bezterminowo, tj. dokąd inny przedsiębiorca telekomunikacyjny będzie zainteresowany dalszym korzystaniem z tego dostępu. Zapewni to odpowiednią ochronę zarówno dla operatorów korzystających z dostępu, jak i użytkowników końcowych, którzy są zainteresowani korzystaniem z usług dostawców innych niż TP. Wynika to z faktu silnej pozycji ekonomicznej TP na obszarach Grupy 2 oraz braku wystarczającej konkurencji na poziomie detalicznymi rynku na tych obszarach, co z skutkuje koniecznością zapewnienia maksymalnej ochrony uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego. Zgodnie z brzmieniem obowiązku utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu, jeżeli operator korzystający złoży uzasadniony wniosek o dostęp najpóźniej w dniu wydania niniejszej decyzji i nie zrezygnuje z jego realizacji, to TP będzie miała obowiązek utrzymywania dostępu stanowiącego przedmiot tego wniosku, zgodnie z zasadami wskazanymi w odnośnym obowiązku. Przez prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego na warunkach nie gorszych od dotychczasowych należy też rozumieć umożliwienie innym przedsiębiorcom prowadzenie działalności konkurencyjnej względem TP w oparciu o dostęp do sieci TP, zapewniając im uzyskiwanie godziwej marży. Obowiązek ten nie ogranicza uprawnień 109

110 Prezesa UKE do zmian opłat i umów dotyczących utrzymywanego dostępu, poprzez rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 15 pkt 3 i 4 PT. Tym samym środki te są niezbędne dla realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 i pkt 5 PT. Istnienie przez pewien czas w konkretnych lokalizacjach równolegle infrastruktury dostępowej wykorzystującej technologię miedzianą i światłowodową może mieć miejsce właśnie z uwagi na modernizację przez operatora zasiedziałego sieci dostępowych. W tym celu niezwykle ważne jest zapewnienie przedsiębiorcom telekomunikacyjnym korzystającym z usług typu BSA możliwości wyboru, do której technologii sieci dostępowej TP oraz na jakim poziomie, chcą uzyskać dostęp, w celu zaoferowania przez nich konkurencyjnych ofert detalicznych dla użytkowników końcowych. Modernizacja sieci dostępowych przez operatora zasiedziałego, a co za tym idzie często zmiana architektury, urządzeń i protokołów jego sieci stawia przez przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi chcącymi korzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, nowe wyzwania i trudności. Konieczne jest zatem również, aby operatorzy ci mieli zapewniony dostęp do wszelkiego rodzaju urządzeń telekomunikacyjnych oraz udogodnień z nimi związanych (np. do zasilania w energię elektryczną, nieruchomości, w tym budynków), niezbędnych dla nich do uzyskania dostępu do punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP, aby zaoferować użytkownikom końcowych konkurencyjne wobec TP warunki świadczenia usług detalicznych. W przypadku, gdy przedsiębiorca telekomunikacyjny, korzystający z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię miedzianą (przez co należy rozumieć usługi świadczone w technologii xdsl) złoży uzasadniony wniosek o dostęp do hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię światłowodową (rozumianych jako migracja lub przejście do usług świadczonych w oparciu o rozwiązania FTTx, w tym również migracja z rozwiązań DSL do VDSL na odcinku równoważnym lokalnej podpętli abonenckiej), TP zobowiązana będzie do zakończenia procedury związanej z migracją technologiczną najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku przez zainteresowanego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego (pkt IV ppkt 1 lit. h decyzji). Okres ten jest, w ocenie Prezesa UKE, wystarczający dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP, aby otrzymali oni we właściwym czasie wszystkie niezbędne informacje umożliwiające im odpowiednie dostosowanie własnych sieci i planów rozbudowy sieci (w szczególności termin ten powinien być na tyle długi, aby dany przedsiębiorca mógł złożyć zamówienie na punkt dostępu do usługi i go w danej lokalizacji wybudować/zmodernizować lub dokonać wymiany elementów własnej infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej, żeby świadczyć usługi na nowej infrastrukturze). Podkreślić przy tym należy, że obowiązek ten dotyczy zarówno migracji z rozwiązań xdsl do FTTx, jak i rozwiązań w obrębie FTTx, np. z FTTB do FTTH (a więc obejmuje też przejście do technologii światłowodowej na całym odcinku lokalnej pętli abonenckiej). Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek dostępu Nałożenie na TP S.A. obowiązku dostępu w zakresie wszystkich form niezbędnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego jest, w ocenie Prezesa UKE, proporcjonalne i adekwatne do zidentyfikowanych problemów i warunków rynkowych na obszarach gminnych Grupy 2, ponieważ ogranicza się do niezbędnych środków w celu realizacji świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Ponadto stanowi to odpowiedź na stwierdzone w toku analizy problemy, o których mowa w pkt 6.3 uzasadnienia niniejszej decyzji, takie, jak brak dostępu do sprawdzonych i kompletnych informacji 110

111 technicznych dotyczących usług i ich dostępności, utrudnianie operatorom alternatywnym dostępu do sieci TP oraz zastępowanie infrastruktury i sieci miedzianej przez światłowodową. Biorąc pod uwagę cele określone w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 i pkt 5 PT w ocenie Prezesa UKE, powyższy środek zaradczy jest uzasadniony i konieczny. Będzie on wspierał równoprawną i skuteczną konkurencję w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, zapewniając przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) możliwość konkurowania z TP w oparciu o jej infrastrukturę, sieć i usługi telekomunikacyjne. Umożliwi wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej poprzez dostęp do modernizowanej sieci TP i świadczonych na jej bazie usług dostępowych. Zapewni to użytkownikom osiąganie maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, poprzez wzmocnienie mechanizmów konkurencji na rynku właściwym i umożliwienie świadczenia usług detalicznych na bazie zasobów infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. Ponadto zapewni możliwość wykorzystywania różnych rozwiązań technologicznych do świadczenia i korzystania z dostępu telekomunikacyjnego w sieci TP Obowiązek niedyskryminacji, o którym mowa w pkt IV ppkt 2 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP S.A obowiązek niedyskryminacji, o którym mowa w art. 36 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku niedyskryminacji Zgodnie z art. 10 dyrektywy o dostępie, krajowe organy regulacyjne mogą nałożyć na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej obowiązek niedyskryminacji. Dyrektywa określa ten obowiązek jako wymóg, aby przedsiębiorcy posiadający znaczącą pozycję rynkową stosowali podobne wymogi w podobnych okolicznościach w stosunku do innych przedsiębiorstw świadczących podobne usługi oraz żeby świadczyły tym innym przedsiębiorstwom usługi i udostępniały informacje na takich samych warunkach i o tej samej jakości jak te, które zapewniają ich własnym oddziałom, podmiotom zależnym lub wspólnikom. Wspomniane powyżej przepisy dyrektywy o dostępie zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego i ich odpowiednikiem jest art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Zgodnie z ww. przepisem, Prezes UKE może zgodnie z przesłankami, o których mowa w art. 24 pkt 2 lit. a PT, w drodze decyzji, nałożyć na operatora o znaczącej pozycji rynkowej obowiązek równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, w szczególności poprzez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie usług oraz udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi. Obowiązek niedyskryminacji jest obowiązkiem, który może zostać nałożony sam, lecz aby był środkiem bardziej efektywnym może zostać on powiązany z szeregiem innych obowiązków. Podstawowym uzupełnieniem dla tego obowiązku jest obowiązek przejrzystości, nałożenie którego na TP S.A. (z wyłączeniem dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH) zostało uzasadnione w pkt poniżej. Obowiązek niedyskryminacji ma na celu zapobieżenie tym zachowaniom Telekomunikacji Polskiej S.A., które mogłyby wywierać szkodliwy wpływ na konkurencję. Działania takie uwidaczniają się zwłaszcza na tle szeroko opisanych w pkt 6.3. uzasadnienia niniejszej decyzji, utrudnień stwarzanych operatorom alternatywnym w dostępie do infrastruktury sieciowej TP i możliwości świadczenia na jej bazie usług detalicznych związanych z szerokopasmową transmisją danych, przy jednoczesnym faworyzowaniu spółek zależnych działających w jednej grupie kapitałowej TP. 111

112 Zakres obowiązku niedyskryminacji adekwatny do stwierdzonych problemów rynkowych Do świadczenia usług szerokopasmowych w technologii stacjonarnej użytkownikom końcowym nie podłączonym bezpośrednio do sieci telekomunikacyjnej operatorów alternatywnych, konieczne jest umożliwienie OA dostępu do sieci TP S.A. oraz umożliwienie korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Potrzebny jest więc element usługi hurtowej, którego stawka nie może być zbyt wysoka, a dostęp do niego zbyt utrudniony. Obowiązek niedyskryminacji wymaga, aby strony trzecie były traktowane nie mniej korzystnie niż oddziały wewnętrzne operatora. W celu zrównania szans walki o klienta detalicznego koniecznym jest, aby TP S.A. świadczyła hurtowe usługi po takich stawkach i na takich warunkach, jakie uznaje za słuszne i prawidłowe do wyliczenia własnych cen detalicznych i ustalenia warunków korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Analiza rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, przeprowadzona m.in. w celu ustalenia, jakie problemy występują na danym rynku właściwym oraz ustalenia poczynione w toku postępowań kontrolnych, o których mowa była wyżej, wykazały, że TP S.A. w szerokim zakresie nie przestrzegała obowiązku niedyskryminacji, utrudniając konkurencję na tym rynku. Praktyki dyskryminacyjne TP S.A. związane z: utrudnianiem dostępu do informacji niezbędnych do uruchamiania usług, niską jakością informacji technicznych, lepszym traktowaniem podmiotów zależnych działających w tej samej grupie kapitałowej w świadczeniu usług hurtowych, przede wszystkim BSA, spowodowały konieczność odpowiedniego doprecyzowania zakresu obowiązku, którego ogólna treść wynika z art. 36 PT, tak, aby lepiej służył on wspieraniu równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych przez TP S.A. oraz zapewnieniu użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. W związku z tym Prezes UKE postanowił nadać obowiązkowi z art. 36 PT brzmienie zgodne z pkt IV ppkt 2 sentencji decyzji. Uzasadnienie i omówienie postanowień niniejszej decyzji, określających zakres i treść obowiązku niedyskryminacji Obowiązek regulacyjny w zakresie, o którym mowa w pkt IV ppkt 2 lit. a niniejszej decyzji, ma na celu zapobieganie lepszemu traktowaniu własnych jednostek TP oraz podmiotów zależnych działających w tej samej grupie kapitałowej TP podczas świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Wszyscy przedsiębiorcy telekomunikacyjni w ramach tego obowiązku, mają być traktowani przez TP w równy sposób, poprzez oferowanie im usług na takich samych warunkach w porównywalnych okolicznościach, co zapewni równoprawną konkurencję na rynku. Zapewnienie obsługi w zakresie realizacji usług na nie gorszych warunkach niż części detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi oraz zapewnianie usług dodatkowych i innych udogodnień w zakresie świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych na nie gorszych warunkach, niż części detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi będzie zapobiegało przepływowi informacji w Grupie Kapitałowej TP, utrudniającemu konkurowanie z TP na rynku detalicznym między innymi poprzez działania typu winback oraz dyskryminujące operatorów alternatywnych faworyzowanie w dostępie telekomunikacyjnym oddziałów własnego przedsiębiorstwa i spółek zależnych. 112

113 Opracowanie i wdrożenie, a więc stosowanie kodeksu praktyk, skierowanego do pracowników TP S.A., określającego zasady zapewnienia niedyskryminującego dostępu do sieci Telekomunikacji Polskiej S.A. ma na celu zapobiegać sytuacjom, w których działania dyskryminacyjne wynikają z zaniedbań lub niewiedzy pracowników TP S.A. dotyczących równego traktowania wszystkich podmiotów korzystających z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP. Postanowienia, o których mowa w pkt IV ppkt 2. lit. e, lit. f i lit. g sentencji niniejszej decyzji, mają zapobiegać szkodzącemu równoprawnej i skutecznej konkurencji przepływowi informacji w Grupie Kapitałowej TP oraz preferencyjnemu traktowaniu jednostki sprzedaży detalicznej TP (w porównaniu do operatorów alternatywnych). Informacje, o których tu mowa, obejmują m.in. informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa operatorów alternatywnych, w tym informacje o usługach świadczonych przez komórki hurtowe TP na rzecz OA, informacje o wolumenie świadczonych usług hurtowych na rzecz OA, umożliwiających identyfikację poszczególnych OA, informacje o organizacyjnych i technicznych warunkach świadczenia usług dla OA, informacje o usługach świadczonych dla użytkowników końcowych, dla których OA świadczy usługi z wykorzystaniem infrastruktury TP z wyłączeniem zakresu usług zamówionych przez klientów końcowych bezpośrednio w części detalicznej TP, jak również informacje o składanych przez OA zamówieniach, zmianach opcji świadczonych usług. Zważywszy, że wskazane w pkt IV ppkt 2 lit. e informacje mają stanowić podstawę zasad niedyskryminującego dostępu do sieci i usług hurtowych TP, określenie tych informacji powinno nastąpić w formie ogólnodostępnej zarówno pracownikom TP (np. jako załącznik kodeksu praktyk), jak i podmiotom zainteresowanym korzystaniem z dostępu telekomunikacyjnego do sieci TP (np. publikacja niniejszych informacji oraz zasad przyznawania dostępu do nich poprzez system informatyczny służący do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego lub na oficjalnej stronie internetowej TP). Udostępnienie i stosowanie systemu informatycznego służącego do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego, w sposób zapewniający równy dostęp do informacji dla wszystkich podmiotów oraz uniemożliwiający dyskryminujący przepływ niedozwolonych informacji w częściach hurtowej i detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi zapewni konkurentom TP równy i ułatwiony dostęp do rzetelnych informacji o infrastrukturze sieciowej TP S.A. w celu świadczenia w oparciu o nią usług detalicznych i zapobiegnie uprzywilejowaniu pozycji części detalicznej TP S.A. Podobnie obowiązek realizacji procesów świadczenia usług i produktów hurtowych przez część hurtową działającą w ramach TP S.A. w oparciu o odseparowane systemy informatyczne, do których nie mają dostępu inne działy działające w ramach TP S.A. lub podmioty zależne oraz zapewnienia dostępu do systemów informatycznych w taki sposób, aby część detaliczna 78 działająca w ramach TP S.A. lub podmioty zależne nie dysponowały informacjami oraz sposobami pozyskiwania informacji dotyczącymi hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, które nie są dostępne podmiotom wnioskującym o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego, ma na celu zagwarantowanie równego dostępu do informacji niezbędnych do korzystania z infrastruktury i usług hurtowych TP, na nie gorszych zasadach niż część detaliczna TP S.A. i podmioty zależne oraz zapobieganie szkodliwemu dla równoprawnej konkurencji na rynku przepływowi informacji w ramach TP S.A. i pomiędzy jej podmiotami zależnymi. 78 Część detaliczna TP oznacza działalność TP polegającą na świadczeniu usług telekomunikacyjnych abonentom TP. 113

114 Z kolei obowiązek stosowania przez TP S.A., w zakresie realizacji usług na rzecz innych niż TP przedsiębiorców telekomunikacyjnych, kluczowych wskaźników efektywności (KPI) wraz z odpowiednim obowiązkiem przejrzystości, związanym z ogłaszaniem i udostępnianiem wskaźników KPI, ułatwi przeciwdziałanie praktykom dyskryminacyjnym poprzez ujawnianie nieprawidłowości i naruszeń obowiązków ze strony operatora zasiedziałego w stosunku do poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających z usług TP. W szczególności zestawienia wskaźników KPI powinny zawierać wartości indywidualnych KPI dla danego przedsiębiorcy oraz zestawienia KPI dla wszystkich zdarzeń, dzięki czemu przedsiębiorca ten będzie obiektywnie w stanie zweryfikować swój indywidualny wskaźnik KPI i ocenić, czy TP świadczy mu usługi w sposób rzetelny. KPI (ang. Key Performance Indicators) są to kluczowe wskaźniki efektywności wykorzystywane w różnych obszarach działalności firm i instytucji. Głównym celem stosowania wskaźników KPI jest przedstawienie poziomu obsługi usług hurtowych na rzecz operatorów alternatywnych w porównaniu z poziomem obsługi usług detalicznych świadczonych bezpośrednio przez TP na rzecz klientów detalicznych. TP, stosując wskaźniki KPI, powinna uwzględnić wskaźniki zatwierdzone przez Prezesa UKE (listę KPI, ich definicje, procedury oraz częstotliwość pomiaru i raportowania przez TP) na podstawie Porozumienia TP-UKE. Obowiązek stosowania wskaźników KPI polega na ich liczeniu, mierzeniu, monitorowaniu, raportowaniu oraz weryfikacji, w celu równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego. Wskaźniki KPI, powinny być tak zdefiniowane i obejmować taki zakres świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją, aby pozawalały one ocenić czy występuje dyskryminacja w świadczeniu tych usług oraz czy obowiązki nałożone na TP niniejszą decyzją są wykonywane w sposób należyty, ze szczególnym uwzględnieniem równego traktowania wszystkich przedsiębiorców. Wskaźniki KPI powinny mierzyć m.in. następujące aspekty i parametry świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją: Terminowość udzielania odpowiedzi na zamówienia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (terminowość podpisywania umów); Terminowość realizacji i dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (zmian parametrów świadczonej usługi/modyfikacje/zmiany opcji); Terminowość dokonywania napraw wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją; Terminowość rozpatrywania reklamacji; Jakość dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek niedyskryminacji Uwzględniając powyższe, Prezes UKE nałożył na TP S.A obowiązek, o którym mowa w art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego, zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową. Jednocześnie stwierdzić należy, że powyższy obowiązek niedyskryminacji jest proporcjonalny i adekwatny do zidentyfikowanych problemów i warunków rynkowych, gdyż, jak to zostało przedstawione w rozważaniach powyżej, stanowi konieczny środek w celu zapobiegnięcia stwierdzonym na rynku problemom w zakresie nierównego i dyskryminującego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych, którym TP świadczy lub będzie świadczyć usługi dostępu telekomunikacyjnego. Obowiązek ten stanowi też ważny 114

115 element środków zaradczych, mających wpłynąć na warunki świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Obowiązek ten powinien zapewnić przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) możliwość świadczenia konkurencyjnych usług detalicznych klientom Telekomunikacji Polskiej S.A. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni mają otrzymywać taki dostęp telekomunikacyjny do infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP S.A. (biorąc pod uwagę m.in. jego właściwości, parametry i inne warunki), który umożliwi im stworzenie konkurencyjnej wobec TP S.A. oferty dla klientów detalicznych. W związku z powyższym obowiązek ten, zapobiegając stwierdzonym na rynku problemom, będzie służył realizacji celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 i pkt 4 PT, poprzez wspieranie równoprawnej i skutecznej konkurencji oraz zapewnienie użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych Obowiązki przejrzystości, o których mowa w pkt IV ppkt 3 i pkt IV ppkt 7 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE nałożył także na TP obowiązki przejrzystości, o których mowa w art. 37 ust. 1 i ust. 2 oraz w art. 42 ust. 1 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku przejrzystości Artykuł 9 dyrektywy o dostępie umożliwia krajowym organom regulacyjnym nakładanie obowiązków przejrzystości. Przejrzystość na rynku hurtowym może zostać wdrożona poprzez nałożenie obowiązku ogłaszania lub udostępniania informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego (art. 37 ust. 1 PT) lub poprzez obowiązek opracowania i przedstawienia oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym (art. 42 ust. 1 PT). Utrudnianie przez TP S.A. innym operatorom dostępu telekomunikacyjnego, w ramach korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, stanowi ważne zagrożenie w rozwoju równoprawnej konkurencji na rynku. Utrudnianie dostępu może negatywnie wpływać m.in. na jakość świadczonych usług detalicznych lub na możliwość pozyskania nowych klientów, co może doprowadzić w efekcie nawet do zakończenia działalności przez operatorów alternatywnych. Zakres i dostęp do niezbędnych informacji związanych z korzystaniem z infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP S.A. w zakresie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego jest zatem na tyle istotny, iż brak precyzyjnych wskazówek odnośnie formy i zakresu przedstawiania danych i informacji, mógłby uniemożliwić skuteczne negocjacje w zakresie zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego. Z kolei zmiany warunków na rynku 5 związane z migracją do rozwiązań FTTx stwarzają konieczność odpowiedniego dostosowania obowiązku przejrzystości, tak, aby obejmował on rozwój technologiczny, w tym migrację z sieci opartej na technologii miedzianej do sieci opartej na technologii światłowodowej. Jednocześnie z uwagi na stwierdzony problem rynkowy w postaci bardzo niskiego wskaźnika rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP, Prezes UKE uznał, że nie ma potrzeby ani zasadności nakładania ww. obowiązku w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. Przyczyną stwierdzonych problemów rynkowych nie są bowiem jakiekolwiek antykonkurencyjne praktyki TP utrudniające dostęp do informacji o sieci FTTH, lecz brak inwestycji TP skutkujących rozpowszechnieniem takich sieci. Mając powyższe na uwadze, Prezes UKE nałożył na TP S.A. obowiązek, o którym mowa w art. 37 ust. 1 i ust. 2 PT (pkt IV ppkt 3 sentencji decyzji), opisany szczegółowo poniżej. Jednocześnie, w odniesieniu do infrastruktury miedzianej oraz w części światłowodowej Prezes UKE nałożył też obowiązek, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne (pkt IV ppkt 7 sentencji decyzji), polegający na przygotowaniu 115

116 i przedstawieniu w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia niniejszej decyzji oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym w zakresie zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej, określonym w Załączniku nr 2, stanowiącym integralną część niniejszej decyzji. Przy czym wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 42 ust. 1 PT, w uzasadnionym przypadku, o którym mowa w pkt IV ppkt 7 sentencji niniejszej decyzji, może polegać również na zmianie obowiązującej oferty ramowej. Obowiązek, o którym mowa w art. 42 ust. 1 PT, został również szczegółowo omówiony poniżej Obowiązek ogłaszania lub udostępniania informacji, o którym mowa w pkt IV ppkt 3 sentencji decyzji. Zakres obowiązku ogłaszania lub udostępniania informacji adekwatny do stwierdzonych problemów rynkowych Zgodnie z treścią obowiązku nałożonego na TP na podstawie art. 37 ust. 1 i ust. 2 PT, TP została zobowiązana do stosowania systemu informatycznego, służącego udostępnianiu niezbędnych informacji podmiotom wnioskującym o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego. Obowiązek ten wraz z obowiązkiem dostępu oraz niedyskryminacji ma zapewnić operatorom wnioskującym o dostęp możliwość uzyskania wszystkich niezbędnych informacji do ubiegania się i uzyskania dostępu do sieci TP. Jak bowiem wspomniano już wcześniej w pkt 6.3. uzasadnienia niniejszej decyzji, TP utrudniała i może utrudniać w przyszłości operatorom alternatywnym uzyskanie właściwych i poprawnych informacji lub podawała tylko ich część, co utrudniało i może w przyszłości znacznie utrudniać świadczenie im usług w oparciu o technologię miedzianą i w części światłowodową. Obowiązek stosowania systemu informatycznego, służącego udostępnianiu niezbędnych informacji wszystkim innym niż TP przedsiębiorcom telekomunikacyjnym na niedyskryminujących zasadach, ma na celu zapewnienie dostępu do sprawdzonych, rzetelnych i kompletnych informacji, dotyczących parametrów technicznych usług i ich dostępności. Ma to zapobiec utrudnianiu przez TP S.A. dostępu konkurentów do informacji niezbędnych do zamówienia i świadczenia usług w oparciu o miedzianą i w części światłowodową infrastrukturę i sieć telekomunikacyjną TP S.A. Oznacza to realizację celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 PT, gdyż ułatwia równoprawną i skuteczną konkurencję oraz umożliwia wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury TP. Realizacja ww. celów nie byłaby bowiem możliwa bez łatwego dostępu do informacji niezbędnych do zamówienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego i w rezultacie świadczenia konkurencyjnych usług detalicznych w oparciu o infrastrukturę i sieć telekomunikacyjną TP S.A. Uzasadnienie i omówienie postanowień niniejszej decyzji stanowiących zakres i treść obowiązku ogłaszania lub udostępniania informacji Zidentyfikowane przez Prezesa UKE utrudnianie przez TP S.A. innym operatorom dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o technologię miedzianą i w części światłowodową jest na tyle znaczące i wszechstronne, że nałożenie ogólnego obowiązku publikowania na stronach internetowych ogólnych danych dotyczących zapewnienia dostępu nie będzie wystarczającym środkiem regulacyjnym. Koniecznym jest zatem doprecyzowanie, polegające na zobowiązaniu TP S.A. do publikowania co najmniej raz na kwartał na oficjalnej stronie internetowej TP wskaźników efektywności (KPI), liczonych odrębnie dla części detalicznej Telekomunikacji Polskiej S.A. oraz odrębnie dla poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Ponadto TP ma udostępniać zestawienia wskaźników KPI każdemu przedsiębiorcy telekomunikacyjnemu, któremu TP świadczy usługi hurtowe, Zestawienia te powinny zawierać wartości indywidualnych KPI dla danego przedsiębiorcy oraz zestawienia 116

117 KPI dla wszystkich zdarzeń, dzięki czemu przedsiębiorca ten będzie obiektywnie w stanie zweryfikować swój indywidualny wskaźnik KPI. Głównym celem ogłaszania i udostępniania wskaźników KPI jest przedstawienie poziomu obsługi usług hurtowych świadczonych na rzecz przedsiębiorców telekomunikacyjnych w porównaniu z poziomem obsługi usług detalicznych świadczonych bezpośrednio przez TP na rzecz klientów detalicznych. Raporty, porównujące wskaźniki KPI różnych przedsiębiorców, będą przygotowywane przez TP co najmniej raz na kwartał. Każdy z przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających z usług hurtowych TP otrzyma raport, w którym jego wskaźniki zostaną skonfrontowane ze średnią wartością wskaźników wszystkich przedsiębiorców, a także częścią detaliczną TP. TP ma przekazywać do każdego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego, któremu świadczy usługi hurtowe, następujące dane: wartość indywidualnych wskaźników przedsiębiorcy telekomunikacyjnego; zestawienie wszystkich zdarzeń, na podstawie którego przedsiębiorca telekomunikacyjny będzie obiektywnie w stanie zweryfikować swój indywidualny wskaźnik. Wskaźniki powinny dotyczyć poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych (wyliczane odrębnie dla każdego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego). TP, ogłaszając lub udostępniając wskaźniki KPI, powinna uwzględnić wskaźniki zatwierdzone przez Prezesa UKE (listę KPI, ich definicje, procedury oraz częstotliwość pomiaru i raportowania przez TP) na podstawie Porozumienia TP-UKE. Wskaźniki KPI, powinny być tak zdefiniowane i obejmować taki zakres świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją, aby pozawalały one ocenić czy występuje dyskryminacja w świadczeniu tych usług oraz czy obowiązki nałożone na TP niniejszą decyzją są wykonywane w sposób należyty, ze szczególnym uwzględnieniem równego traktowania wszystkich przedsiębiorców. Wskaźniki KPI powinny mierzyć m.in. następujące aspekty i parametry świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją: Terminowość udzielania odpowiedzi na zamówienia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (terminowość podpisywania umów); Terminowość realizacji i dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (zmian parametrów świadczonej usługi/modyfikacje/zmiany opcji); Terminowość dokonywania napraw wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją; Terminowość rozpatrywania reklamacji; Jakość dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją. Ogłaszanie planów uruchomienia nowych punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej opartych na technologii światłowodowej oraz modernizacji lub likwidacji punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej opartych na technologii miedzianej, z których nie korzysta żaden przedsiębiorca telekomunikacyjny, w terminie trzech miesięcy przed ich planowanym uruchomieniem, modernizacją lub likwidacją, umożliwi innym (niż TP) przedsiębiorcom telekomunikacyjnym przygotowanie się do zmian technologicznych w sieci TP, tak, aby mogli oni skutecznie konkurować z TP, co oznacza realizację celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4 PT. W szczególności pozwoli to innym niż TP przedsiębiorcom telekomunikacyjnym złożyć na czas zamówienie dostępu do sieci TP w danej lokalizacji oraz zmodernizować lub wymienić ich własną infrastrukturę telekomunikacyjną, niezbędną do uzyskania tego dostępu, aby świadczyć konkurencyjne i nowoczesne usługi na nowej infrastrukturze TP, zapewniając użytkownikom więcej korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Okres ten jest w ocenie 117

118 Prezesa UKE wystarczający dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających lub zamierzających korzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP w oparciu o infrastrukturę miedzianą i w części światłowodową, aby otrzymali oni we właściwym czasie wszystkie niezbędne informacje umożliwiające im odpowiednie dostosowanie własnych sieci i planów rozbudowy sieci (w szczególności termin ten powinien być na tyle długi, aby dany przedsiębiorca mógł złożyć zamówienie na punkt dostępu do usługi i go w danej lokalizacji wybudować/zmodernizować lub dokonać wymiany elementów własnej infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej, żeby świadczyć usługi na nowej infrastrukturze). Modernizacja istniejącej sieci miedzianej i migracja do infrastruktury w części światłowodowej może powodować, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni zainteresowani korzystaniem z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP S.A. nie będą posiadali aktualnej wiedzy o warunkach technicznych i możliwościach uzyskania dostępu hurtowych usług szerokopasmowych i niezbędnych elementów infrastruktury sieciowej, co będzie utrudniać skuteczną konkurencję z TP S.A. na przedmiotowym rynku właściwym. W związku z powyższym istnieje konieczność nałożenia na TP S.A. obowiązku publikowania poprzez system informatyczny TP S.A., służący udostępnianiu informacji przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, aktualnych informacji dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki i architektury sieci, lokalizacji i przebiegu elementów infrastruktury oraz ich przepustowości i zajętości, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, dotyczących infrastruktury telekomunikacyjnej, w tym punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej TP S.A., niezbędnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP S.A. Powyższe informacje powinny zapewniać zainteresowanym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym ocenę możliwości świadczenia usług detalicznych w oparciu o dostęp typu BSA i opłacalności wykorzystania poszczególnych poziomów dostępu do hurtowych usług szerokopasmowych w sieci TP S.A. oraz potencjalnego popytu, jaki może być zaspokojony przy wykorzystaniu danej usługi dostępowej w zakresie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Informacje, o których mowa powyżej oraz wskaźniki KPI należy udostępnić na wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie jednego tygodnia od dnia jego wpływu do Telekomunikacji Polskiej S.A. Obowiązek ten ma na celu zapewnienie równoprawnej i skutecznej konkurencji, istotne jest bowiem, aby działania przedsiębiorców konkurujących z TP nie były opóźniane z powodu braku niezwłocznego dostępu do niezbędnych informacji. Z kolei możliwość monitorowania na bieżąco wskaźników KPI pozwoli przedsiębiorcy kontrolować jakość świadczonych mu usług i reagować na czas na wszelkie przejawy dyskryminacji lub ograniczania i zniekształcania konkurencji. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek ogłaszania lub udostępniania informacji Obowiązek powyższy stanowi adekwatny i proporcjonalny środek, mający zapewnić realizację celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4 PT. Stanowi on bowiem jedynie niezbędny i konieczny wymóg, jaki TP musi spełnić, aby nie dochodziło do nadużywania jej znaczącej pozycji na obszarach Grupy 2 rynku 5 oraz aby zagwarantować na określonych obszarach tego rynku równoprawną konkurencję w obliczu stwierdzonych na nich problemów. Jak wykazała analiza rynku istnieje na nim szereg potencjalnych problemów związanych z brakiem dostępu do informacji o zamawianych usługach. Informacje te mogą 118

119 być zarówno niewystarczające, niekompletne, jak i nie udzielane w odpowiednio krótkim terminie. Aby konkurencja rozwijała się na obszarach Grupy 2 rynku 5 w sposób niezakłócony, a operatorzy mogli wykorzystywać w celach dostępowych również nowoczesną infrastrukturę, co w efekcie powinno przynieść maksymalizację korzyści użytkowników, niezbędne jest nałożenie ww. obowiązku uwzględniając jego brzmienie oraz zakres Obowiązek przygotowania i przedstawienia oferty ramowej, o którym mowa w pkt IV ppkt 7 sentencji decyzji. Zakres obowiązku przygotowania i przedstawienia oferty ramowej adekwatny i proporcjonalny do stwierdzonych problemów rynkowych Mając na uwadze stwierdzone w niniejszej decyzji w pkt 6.3. problemy i warunki rynkowe, w szczególności znaczne udziały TP na poziomie detalicznym oraz zachodzące na rynku zmiany technologiczne i rozwój usług szerokopasmowych, Prezes UKE uznał za zasadne nałożenie na TP obowiązku, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegającego na przygotowaniu i przedstawieniu w terminie 3 (trzech) miesięcy od dnia doręczenia niniejszej decyzji oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w zakresie zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej, określonym w Załączniku nr 2, stanowiącym integralną część niniejszej decyzji. Oferta ta będzie obejmować elementy infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP wykorzystywane do świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową oraz warunki świadczenia niefizycznego lub wirtualnego dostępu sieciowego, w szczególności usług typu BSA. Zgodnie z art. 2 pkt 8 PT infrastruktura telekomunikacyjna oznacza urządzenia telekomunikacyjne, oprócz telekomunikacyjnych urządzeń końcowych, oraz w szczególności linie, kanalizacje kablowe, słupy, wieże, maszty, kable, przewody oraz osprzęt, wykorzystywane do zapewnienia telekomunikacji. Z kolei zgodnie z art. 2 pkt 35 PT sieć telekomunikacyjna to systemy transmisyjne oraz urządzenia komutacyjne lub przekierowujące, a także inne zasoby, które umożliwiają nadawanie, odbiór lub transmisję sygnałów za pomocą przewodów, fal radiowych, optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną, niezależnie od ich rodzaju. W opinii Prezesa UKE, do infrastruktury telekomunikacyjnej zaliczają się ponadto włókna światłowodowe (również niewykorzystywane włókna tzw. ciemne włókna światłowodowe), powierzchnia dachowa 79 oraz elementy sieci związane ze świadczeniem dostępu do lokalnej pętli abonenckiej, ponieważ dostęp szerokopasmowy można zrealizować przy wykorzystaniu tych zasobów w połączeniu z innymi elementami. Z uwagi na cele regulacyjne Prezesa UKE w postaci stworzenia warunków dla rozwoju i wykorzystania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej oraz wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji (art. 1 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 PT), wprowadzenie oferty ramowej dostępu do elementów infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej oraz niezbędnych usług w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez 79 W Załączniku Nr 3 pkt 4 lit. a Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 21 lipca 2008 r. w sprawie zakresu oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym (Dz. U. z 2008 r. Nr 138 poz. 866) powierzchnia dachowa została określona jako jeden z elementów infrastruktury niezbędnych do dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej. W związku z powyższym zasadne jest wskazanie powierzchni dachowej jako elementu stanowiącego zakres oferty ramowej, o której mowa w pkt IV ppkt 7 sentencji decyzji. 119

120 TP S.A. powinno spowodować stabilny rozwój konkurencji w sferze usług opartych na infrastrukturze dostępowej w technologii opartej częściowo o światłowód (obecnie VDSL2), a w szczególności w zakresie usług szerokopasmowych na obszarach Grupy 2, gdzie niski poziom konkurencji zarówno na poziomie hurtowym, jak i detalicznym, uzasadnia taki środek regulacyjny ex ante mimo odpowiedniej regulacji na rynku 4. Regulacja rynku 5 w zakresie zapewnienia przez TP hurtowych usług dostępu szerokopasmowego oraz przygotowania i publikacji odpowiedniej dla tego rynku oferty ramowej ma na celu umożliwienie konkurentom świadczenie użytkownikom usług detalicznych dostępu do Internetu w sytuacji, gdy środki zapewnione w ramach regulacji krajowego rynku świadczenia usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji rynku usług LLU okażą się niewystarczające i nieskuteczne. Ułatwi to dotarcie operatorów alternatywnych z ich ofertą do użytkowników końcowych, co przełoży się na większą dostępność konkurencyjnych usług szerokopasmowych. Oznacza to zatem również realizację celu, o którym mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 PT, ponieważ stworzy warunki dla zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Szczegółowy zakres oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w zakresie zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej, został określony w Załączniku nr 2 stanowiącym integralną część niniejszej decyzji. Zastosowanie tego obowiązku, w ocenie Prezesa UKE, jest środkiem najbardziej proporcjonalnym i adekwatnym do zaistniałych problemów rynkowych wskazanych w pkt i warunków konkurencji. Stworzenie alternatywnym operatorom możliwości skonstruowania pakietu usług funkcjonalnie zbliżonego do pakietu oferowanego przez operatora o znaczącej pozycji rynkowej poprzez zapewnienie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego w sieci TP i tym samym dostępu do użytkownika końcowego będącego w zasięgu tej sieci, pomoże bowiem poprawić warunki konkurencyjne, co z kolei zapewni najlepszą cenę, wybór i jakość dla użytkowników końcowych. Zapewnienie konkurencji usługowej poprzez możliwość zamawiania dostępu w oparciu o ofertę ramową jest szczególnie ważne w przypadku infrastruktury dostępowej, której duplikacja przez innego dostawcę może okazać się nieopłacalna i utrudniona poprzez różne bariery techniczne, prawne lub finansowe. Natomiast w przypadku infrastruktury, sieci i usług telekomunikacyjnych niezbędnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego opublikowana oferta ramowa może w istotny sposób pobudzić także konkurencję na poziomie detalicznym w zakresie sieci nowej generacji, które dopiero będą budowane. Jednocześnie z powodów wskazanych w pkt niniejszej decyzji Prezes UKE uznał, że nie ma potrzeby ani zasadności nakładania ww. obowiązku w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. Przyczyną stwierdzonych problemów rynkowych nie są bowiem jakiekolwiek antykonkurencyjne praktyki TP utrudniające zawieranie umów o dostęp do sieci FTTH, lecz brak inwestycji TP skutkujących budową i rozpowszechnieniem takich sieci. Korzyści dla rynku wynikające z jednoliconej oferty ramowej i jej aktualizacji Mocą niniejszej decyzji Prezes UKE określił, że TP, wykonując obowiązek, o którym mowa w art. 42 ust. 1 PT, nałożony niniejszą decyzją, wykona go poprzez przygotowanie i przedstawienie projektu nowej oferty ramowej, zgodnie z zakresem wskazanym w Załączniku 120

121 nr 2 do niniejszej decyzji lub, jeżeli istnieje obowiązująca oferta ramowa, wykona go poprzez przygotowanie i przedstawienie zmiany oferty ramowej zgodnie z zakresem wskazanym w Załączniku nr 2 do niniejszej decyzji. Dzięki temu inni (niż TP) przedsiębiorcy telekomunikacyjni otrzymają narzędzie, ułatwiające im kompleksowe korzystanie z hurtowych usług TP. W przypadku konieczności dostosowania obowiązującej ujednoliconej oferty ramowej, do niniejszej decyzji TP, na skutek odmiennego zakresu i geograficznego zróżnicowania obowiązków regulacyjnych nałożonych niniejszą decyzją, TP powinna przygotować odpowiednią zmianę tej oferty. Prezes UKE wskazuje, że dzięki temu będzie istnieć jedna aktualna oferta ramowa, obejmująca wszystkie usługi regulowane, w tym także w zakresie wskazanym w Załączniku nr 2 do niniejszej decyzji. W ocenie Prezesa UKE ujednolici to i tym samym uprości oraz uczyni przejrzystymi procedury obowiązujące na rynku telekomunikacyjnym, przez co przyczyni się do jego dalszego, szybkiego i wszechstronnego rozwoju. Termin trzech miesięcy na przygotowanie i przedstawienie powyższej oferty wynika z konieczności jak najszybszego zapewnienia dostępu do urządzeń dostępu szerokopasmowego oraz dostępu do węzłów sieci telekomunikacyjnej używanych na potrzeby szerokopasmowej transmisji danych kierowanej do lokalnej pętli abonenckiej TP, tak, aby regulacja świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego była skuteczna i realizowana w praktyce, zapobiegając stwierdzonym problemom na rynku oraz spełniając cele określone w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 i pkt 5 PT. Z drugiej strony okres ten jest na tyle długi, aby TP miała możliwość rzetelnego przygotowania oferty, która będzie w sposób kompleksowy określać warunki korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatne i proporcjonalne obowiązki przejrzystości Dzięki nałożonemu obowiązkowi w zakresie przejrzystości, przedsiębiorcy chcący skorzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) w sieci TP S.A. w tym usług typu BSA, będą lepiej poinformowani o możliwościach funkcjonowania na rynku właściwym. Wprowadzenie tego obowiązku przyczyni się też do dodatkowego ograniczenia zachowań dyskryminacyjnych. Sam obowiązek przejrzystości nie może w sposób wystarczający ograniczyć dużej przewagi ekonomicznej i negocjacyjnej TP S.A. na obszarach Grupy 2 rynku 5, może być jednak użyteczny i skuteczny w połączeniu z innymi obowiązkami Obowiązek rachunkowości regulacyjnej, o którym mowa w pkt IV ppkt 4 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP S.A obowiązek prowadzenia rachunkowości regulacyjnej, o którym mowa w art. 38 ust. 1 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku prowadzenia rachunkowości regulacyjnej Obowiązek ten określony został w art. 11 dyrektywy o dostępie. Celem nałożenia tego obowiązku jest uczynienie przejrzystymi cen stosowanych w ramach transferu wewnętrznego, w szczególności w celu zapewnienia wykonania obowiązku niedyskryminacji w zakresie ustalania i stosowania opłat oraz dla zapobieżenia subsydiowaniu skrośnemu. W ustawie Prawo telekomunikacyjne odpowiednikiem określającym ten obowiązek jest art. 38 ust. 1 PT, zgodnie z którym Prezes UKE może, zgodnie z przesłankami, o których mowa w art. 24 pkt 2 lit. a PT, w drodze decyzji, nałożyć na operatora o znaczącej pozycji rynkowej obowiązek prowadzenia rachunkowości regulacyjnej w sposób umożliwiający identyfikację przepływów 121

122 transferów wewnętrznych związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, zgodnie z przepisami art ustawy Prawo telekomunikacyjne. Cele rachunkowości regulacyjnej, m.in. przeciwdziałanie praktykom dyskryminacji (w tym również dyskryminacji cenowej), zgodnie z art. 49 ust. 1 PT, realizowane są bezpośrednio poprzez wyodrębnienie i przypisanie aktywów, pasywów, przychodów i kosztów przedsiębiorcy telekomunikacyjnego do działalności w zakresie dostępu telekomunikacyjnego lub działalności w zakresie usług na rynku detalicznym, tak jakby każdy rodzaj działalności był świadczony przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, a także ustalenie przychodów i związanych z nimi kosztów odrębnie dla każdej z usług objętych kalkulacją kosztów. Ponadto zgodnie z sekcją 1 Załącznika I Zalecenia NGA w celu wyegzekwowania obowiązków związanych z ustalaniem cen w zależności od ponoszonych kosztów, krajowe organy regulacyjne powinny wprowadzić rozdzielność księgową zgodnie z art. 11 dyrektywy 2002/19/WE. Oddzielne rachunki dla sieci dostępu nowej generacji i/lub elementów usług, w przypadku których wprowadzono obowiązek udzielenia dostępu, powinny zostać ustanowione w sposób umożliwiający krajowemu organowi regulacyjnemu (i) identyfikację kosztów wszystkich odnośnych zasobów do celów określenia cen dostępu (włącznie z amortyzacją i zmianami wyceny) oraz (ii) skuteczne monitorowanie, czy operator o znaczącej pozycji rynkowej udziela dostępu innym uczestnikom rynku i własnym jednostkom działającym na rynku niższego szczebla na tych samych warunkach i po tych samych cenach. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek prowadzenia rachunkowości regulacyjnej Wyniki rachunkowości regulacyjnej są więc istotne z punktu widzenia prawidłowości ustalenia wysokości opłat za usługi telekomunikacyjne. Rachunkowość regulacyjna umożliwia ustalenie opłat za transfery wewnętrzne usług pomiędzy odrębnymi rodzajami (obszarami) działalności przedsiębiorstwa. Opłaty za wewnętrzną sprzedaż usług w ramach przedsiębiorstwa operatora powinny odzwierciedlać opłaty naliczane za takie same usługi innym operatorom. Ta zasada umożliwia Regulatorowi dokładne przeprowadzenie oceny wyników finansowych każdej wyodrębnionej działalności przedsiębiorstwa oraz ma umożliwić identyfikację przepływów transferów wewnętrznych związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego. W efekcie umożliwi to stwierdzenie, czy opłaty za dostęp są oferowane innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym na niegorszych warunkach i niedyskryminujących zasadach od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa TP, a w szczególności części detalicznej TP. Kolejnym spośród celów rachunkowości regulacyjnej zapobiegającym nadużywaniu dominującej pozycji na obszarach Grupy 2 jest ujawnienie subsydiowania skrośnego w celu stosowania antykonkurencyjnego zawężania marży. Bezpośredni cel rachunkowości regulacyjnej, polegający na rozdzieleniu kosztów operatora pomiędzy poszczególne oferowane usługi, a następnie porównanie tych kosztów z przychodami generowanymi w wyniku świadczenia tych usług pozwala w rezultacie na ustalenie subsydiowania skrośnego, które może ułatwiać TP stosowanie wyższych opłat hurtowych dla innych przedsiębiorców, skutkujących zawężaniem marży. Uwzględniając fakt, że istotnymi problemami, które ujawniają się na obszarach gminnych Grupy 2 na rynku 5, jest możliwość podnoszenia ceny usług (zarówno hurtowych, jak i detalicznych) bez ponoszenia znaczących strat z tytułu sprzedaży lub przychodów, nawet przy założeniu ograniczenia tej sprzedaży oraz wynikająca z silnej pozycji ekonomicznej możliwość subsydiowania skrośnego, Prezes UKE uznał za konieczne nałożenie na TP S.A. obowiązku prowadzenia rachunkowości regulacyjnej, o którym mowa jest w art. 38 ust

123 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Obowiązek ten ma zapewnić, aby TP S.A. ujawniała swoje stawki hurtowe oraz transfery wewnętrzne. Przyczyni się to do wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji na rynku właściwym określonym w niniejszej decyzji, zapewniając stosowanie opłat, które będą umożliwiały innym (niż TP) przedsiębiorcom telekomunikacyjnym skuteczne konkurowanie z TP. Z kolei dzięki skutecznej konkurencji użytkownicy odniosą więcej korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Obowiązek ten stanowi zatem adekwatny i proporcjonalny środek wobec stwierdzonych problemów i warunków rynkowych na obszarach gminnych I Grupy, ponadto ma on zapewnić realizację celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 i pkt 4 PT. Stanowi on bowiem jedynie niezbędny i konieczny wymóg, jaki TP musi spełnić, aby nie dochodziło do nadużywania jej znaczącej pozycji na obszarach gminnych Grupy 2 rynku 5. Jednocześnie z uwagi na stwierdzony problem rynkowy w postaci bardzo niskiego wskaźnika rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP, Prezes UKE uznał, że nie ma potrzeby ani zasadności nakładania ww. obowiązku w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. Przyczyną stwierdzonych problemów rynkowych w Grupie 2 nie są bowiem jakiekolwiek antykonkurencyjne praktyki TP związane z dyskryminacją cenową w odniesieniu do dostępu do sieci FTTH, lecz brak inwestycji TP skutkujących budową i rozpowszechnieniem takich sieci Obowiązek kontroli cen, o którym mowa w pkt IV ppkt 5 i 6 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP S.A. obowiązki kontroli cen, o którym mowa w art. 39 ust. 1 oraz art. 40 ust. 1 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku kontroli cen Krajowy organ regulacyjny może, zgodnie z postanowieniami artykułu 13 dyrektywy o dostępie, nałożyć obowiązki kontroli cen i kalkulacji kosztów, jeżeli analiza rynku wskazuje, że brak skutecznej konkurencji oznacza, że dany operator może utrzymywać ceny na nadmiernie wysokim poziomie lub stosować zaniżanie cen ze szkodą dla użytkowników końcowych. Obowiązek taki powinien promować skuteczną i zrównoważoną konkurencję oraz maksymalizować korzyści konsumentów. W ustawie Prawo telekomunikacyjne, ustawodawca określił następujące obowiązki kosztowe: obowiązki, o których mowa w art. 39 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegające na kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego oraz na stosowaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora; obowiązek, o którym mowa w art. 40 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na ustalaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty operatora. W odniesieniu do obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE zadecydował się w niniejszej decyzji nałożyć na TP S.A docelowo obowiązek, o którym mowa w art. 39 ust. 1 PT, zaś tymczasowo (do momentu przekazania wyników kalkulacji kosztów z opinią biegłego rewidenta z badania, stwierdzającą prawidłowość wyników tej kalkulacji) obowiązek z art. 40 ust. 1 PT. Głównymi przesłankami przemawiającymi za powyższą decyzją i tymczasowym stosowaniem art. 40 ust. 1 PT zamiast art. 39 ust. 1 PT jest fakt, iż proces zatwierdzania instrukcji oraz opisu kalkulacji kosztów, a także badanie wyników kalkulacji kosztów operatora, na którego został nałożony odpowiedni obowiązek regulacji wysokości opłat jest bardzo czasochłonny oraz, że może nastąpić sytuacja, kiedy brak będzie możliwości uznania sprawozdań z prowadzonej rachunkowości regulacyjnej oraz kosztów otrzymanych z kalkulacji za wiarygodne i możliwe do zastosowania do celów regulacyjnych. Dlatego też 123

124 Prezes UKE uznał, że do momentu przekazania wyników kalkulacji kosztów z opinią biegłego rewidenta z badania, stwierdzającą prawidłowość wyników tej kalkulacji, stosownie do przepisów odpowiednich aktów wykonawczych zastosowanie powinien mieć obowiązek ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Jednocześnie z uwagi na stwierdzony problem rynkowy w postaci bardzo niskiego wskaźnika rozwoju i zasięgu infrastruktury FTTH, szczególnie w sieci TP, Prezes UKE uznał, że nie ma potrzeby ani zasadności nakładania ww. obowiązków w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. Przyczyną stwierdzonych problemów rynkowych nie są bowiem jakiekolwiek antykonkurencyjne praktyki TP polegające na zawyżaniu cen dostępu do sieci FTTH, lecz brak inwestycji TP skutkujących budową i rozpowszechnieniem takich sieci. Proporcjonalność i adekwatność nakładanego obowiązku do stwierdzonych problemów rynkowych wymaga więc w tym przypadku odstąpienia od regulacji cen dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. Zgodnie z ust. 36 Zalecenia NGA Krajowe organy regulacyjne powinny przeanalizować, czy obowiązek stosowania zasady orientacji kosztowej w przypadku produktów hurtowych dostępu szerokopasmowego, których udostępnienie nakazały, jest konieczny w celu osiągnięcia skutecznej konkurencji w przypadku, gdy okazało się, że rozdział funkcjonalny lub inne formy rozdziału efektywnie gwarantują równoważność dostępu. W razie braku orientacji kosztowej krajowe organy regulacyjne powinny monitorować postępowanie operatora o znaczącej pozycji rynkowej w zakresie ustalania cen, stosując odpowiednio określony test zawężenia marży. Z przyczyn wskazanych w akapicie powyżej Prezes UKE ocenił, że istnieje podstawa do odstąpienia od obowiązku orientacji kosztowej na rynku 5 jedynie w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH. W ocenie Prezesa UKE wdrożone obecnie mechanizmy niedyskryminacji, poprzez implementację postanowień Porozumienia TP-UKE do obowiązującej ujednoliconej oferty ramowej oraz do obowiązków nałożonych niniejszą decyzją, będą gwarantowały równoważność dostępu również do budowanej w najbliższym czasie sieci FTTH. Poprzez takie mechanizmy jak publikowane wskaźniki KPI oraz opracowany i stosowany test zawężania marży, Prezes UKE będzie mógł skutecznie monitorować sytuację w zakresie ustalania cen dostępu do sieci NGA opartych na technologii w pełni światłowodowej FTTH. Ciężar dowodu i metody weryfikacji opłat stosowanych z tytułu realizacji obowiązku kontroli cen z art. 39 ust. 1 PT Zgodnie z art. 13 ust. 3 dyrektywy o dostępie, jeżeli dany operator ma obowiązek określania cen w zależności od kosztów, to na nim spoczywa ciężar dowodu, że należności są określone w zależności od kosztów. Krajowe organy regulacyjne mogą zażądać od danego operatora całościowego uzasadnienia stosowanych cen, a w razie potrzeby odpowiedniego dostosowania tych cen. W tym miejscu należy wskazać, iż w dniu 2 czerwca 2011 r. weszła w życie zmiana PT, dodająca do art. 39 ust. 1a. Nowelizacja ta zobowiązuje Prezesa UKE do wskazania w decyzji nakładającej obowiązki kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego oraz stosowania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora, sposobów weryfikacji i ustalania tych opłat. Sposoby te muszą być określone w katalogu zamkniętym, tj. Prezes UKE nie może posłużyć się metodą inną niż wskazane w decyzji. 124

125 Z kolei zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt. 1 PT, Prezes UKE wskaże sposoby kalkulacji kosztów, jakie operator powinien stosować na podstawie przepisów rozporządzenia, o którym mowa w art. 51, zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów. Obecnie obowiązujące rozporządzenie 80 pozwala Prezesowi UKE na wybór spośród metod opartych na zorientowanym przyszłościowo w pełni alokowanym koszcie (FL-FDC) lub zorientowanym przyszłościowo długookresowym koszcie przyrostowym (FL-LRIC). Przy zastosowaniu metody FL-FDC, dokonuje się analizy kosztów w celu kalkulacji całkowitego kosztu świadczenia danej usługi poprzez ustalenie związku pomiędzy poszczególnymi rodzajami kosztów a świadczonymi usługami. W rezultacie koszt każdej usługi zawiera w sobie proporcję kosztów wspólnych, ogólnych oraz koszty bezpośrednie. Zgodnie z rozporządzeniem kosztowym, LRIC stanowi koszt świadczenia określonego wolumenu usługi, przy uwzględnieniu przyszłych warunków jej świadczenia, przez efektywnie działającego operatora, którego uniknąłby w przyszłości w sytuacji całkowitego zaprzestania świadczenia usługi, obejmujący również odpisy amortyzacyjne od wartości bieżącej środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych związanych z usługą. Wysokość LRIC ustala się przy założeniu, że zakres pozostałych usług operatora nie ulega zmianie. Metoda LRIC umożliwia określenie minimum wyznaczanego przez poziom kosztów przyrostowych ( incremental cost, IC). Innymi słowy metoda LRIC oparta jest na kosztach przyrostowych, które obliczane są zgodnie z zasadą kosztów możliwych do uniknięcia poprzez usuniecie przyrostów z sieci wyodrębnionej. Zgodnie z zasadą stosowaną podczas ustalania struktury wyodrębnionej sieci, metoda LRIC uwzględnia jedynie elementy konieczne do świadczenia usług, do których liczony jest koszt LRIC. Należy zauważyć, iż model LRIC pozwala na zwiększenie dezagregacji przyrostów, co skutkuje tym, iż koszt będzie mniejszy. Zgodnie z powyższym im mniejsza jest wartość przyrostu tym bardziej koszt będzie zbliżony do wartości kosztu krańcowego. Mniejsza wartość przyrostu jaki zapewnia metoda LRIC w stosunku do FDC jest decydującym elementem wpływającym na konkurencyjność rynku, równocześnie dostarczającym bodźców do efektywnego działania. Przy dokonywaniu wyboru konkretnego sposobu kalkulacji kosztów spośród przewidzianych w rozporządzeniu. Zatem w ocenie Prezesa UKE właściwą metodą kalkulacji kosztów usług dostępu szerokopasmowego będzie metoda LRIC. Za nadrzędną i najważniejszą zasadę ustanawiania kalkulacji kosztów metodą LRIC należy uznać nakaz zapewnienia uczciwych, obiektywnych oraz przejrzystych kryteriów postępowania przez operatora. Zasada ta jest powiązana z celem przyświecającym nakładaniu obowiązku kalkulacji kosztów, jakim jest zapewnienie aby usługi regulowane były zorientowane kosztowo. Z zasady tej wynika przede wszystkim obowiązek opierania kalkulacji kosztów na wiarygodnej metodzie zbierania danych wykorzystywanych do tej kalkulacji. W związku z tym, aby uznać stosowanie określonego systemu kalkulacji kosztów za prowadzące do wypełniania przez operatora obowiązków wynikających z przepisów o rachunkowości regulacyjnej, należy poddać ocenie jego odpowiedniość, rzetelność, porównywalność oraz merytoryczność. Istnieje pewien minimalny zakres wymagań dla systemu kalkulacji kosztów; mianowicie, powinien on umożliwiać odróżnienie kosztów bezpośrednich i pośrednich lub umożliwiać sporządzenie 80 Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie prowadzenia przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego rachunkowości regulacyjnej i kalkulacji kosztów usług, Dz.U z późn. zm. 125

126 informacji finansowej w zgodzie z przyjętą metodą długookresowych kosztów przyrostowych. W przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 39 ust. 4 PT, Prezes UKE ustala wysokość opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego lub ich maksymalny albo minimalny poziom. W tym celu Prezes UKE zastosuje następujące metody weryfikacji i ustalania wysokości opłat (katalog zamknięty metod): Test Zawężania Marży, Price Cap (pułap cenowy), Retail Minus (cena detaliczna minus), Benchmarking (analiza/badania porównawcze), Cost orientation/cost accounting (orientacja kosztowa/rachunkowość regulacyjna), Bottom - up LRIC. Powyższy katalog metod weryfikacji i ustalania wysokości opłat, scharakteryzowanych poniżej, umożliwi Prezesowi UKE ustalenie wysokości opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego stosowanych przez TP za pomocą porównań ze stawkami stosowanymi na konkurencyjnych rynkach oraz zastosowanie pozostałych metod weryfikacji i ustalania wysokości opłat takich jak: cena detaliczna minus (ang. Retail minus), model bottom-up lub metoda najlepszej bieżącej praktyki. Z kolei, przy porównaniu z innymi konkurencyjnymi rynkami Prezes UKE weźmie pod uwagę strukturę rynku i odniesie się do państw bardziej zaawansowanych we wprowadzaniu pro konkurencyjnych rozwiązań lub do tych państw, które osiągnęły najlepsze efekty w zapewnieniu dostępu do danej usługi. Oznacza to, że różne państwa mogą zostać wybrane dla porównania opłat za różne formy dostępu telekomunikacyjnego. Ciężar dowodu i metody weryfikacji opłat stosowanych z tytułu realizacji obowiązku kontroli cen z art. 40 ust. 1 PT Niniejsza decyzja określa, że TP (do momentu przekazania wyników kalkulacji kosztów z opinią biegłego rewidenta z badania, stwierdzającą prawidłowość wyników tej kalkulacji) powinna ustalać opłaty z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o koszty ponoszone przez TP. Następnie, stosując obowiązek nałożony w niniejszej decyzji, TP powinna przedstawić Prezesowi UKE uzasadnienie wysokości opłat ustalonych w oparciu o ponoszone koszty. Na TP bowiem ciąży obowiązek udowodnienia, że opłaty i stawki są ustalone zgodnie z ciążącym na TP obowiązkiem regulacyjnym. W celu oceny prawidłowości wysokości opłat ustalonych przez TP Prezes UKE może zastosować sposoby weryfikacji opłat wskazane poniżej. W przypadku gdy według przeprowadzonej oceny wysokość opłat ustalonych przez TP okaże się nieprawidłowa wówczas Prezes UKE ustala wysokość opłat stosując metody, o których mowa poniżej. W tym miejscu należy też wskazać, iż w dniu 2 czerwca 2011 r. weszła w życie zmiana PT, dodająca do art. 40 ust. 1a. Nowelizacja ta zobowiązuje Prezesa UKE do wskazania w decyzji nakładającej obowiązek ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty, sposobów weryfikacji i ustalania tych opłat. Sposoby te muszą być określone w katalogu zamkniętym, tj. Prezes UKE nie może posłużyć się metodą inną niż wskazane w decyzji. 126

127 W związku z tym faktem Prezes UKE określił w niniejszej decyzji następujące sposoby, które mogą być wykorzystane do weryfikacji i ustalania wysokości opłat za usługi dostępu szerokopasmowego TP (katalog zamknięty metod): Test Zawężania Marży, Price Cap (pułap cenowy), Retail Minus (cena detaliczna minus), Cost orientation/cost accounting (orientacja kosztowa/rachunkowość regulacyjna), Benchmarking (uwzględnienie wysokości opłat stosowanych na porównywalnych rynkach konkurencyjnych). Stosowanie powyższych metod umożliwi dostosowanie w dłuższej perspektywie opłat za hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) do poziomu konkurencyjnego. Umożliwi to utrzymanie kontroli opłat ustalonych przez TP za pomocą porównań ze stawkami stosowanymi na konkurencyjnych rynkach oraz stosowanie innych metod weryfikacji i ustalania opłat, w szczególności metod wskazanych w aktualizowanym corocznie dokumencie ERG pt.: Regulatory Accounting in Practice 81. Z kolei przy porównaniu z innymi konkurencyjnymi rynkami Prezes UKE odniesie się do państw bardziej zaawansowanych we wprowadzaniu prokonkurencyjnych rozwiązań. Należy zauważyć, że Prezes UKE może odnieść się np. do państw obecnych w Unii Europejskiej przed dniem 1 maja 2004 r. lub do tych państw, które osiągnęły najlepsze efekty w zapewnieniu dostępu do danej usługi. Test zawężania marży będzie przeprowadzany przy zastosowaniu danych przekazanych przez OA i TP. Dane będą pozyskiwane przez Prezesa UKE raz w roku, od operatorów, którzy przeprowadzają audyt finansowy. Test zawężania marży powinien bazować na najbardziej aktualnych, zaudytowanych danych, za rok poprzedni. Testy zawężania marży przeprowadzone są na podstawie danych zebranych przez Prezesa UKE zgodnie ze stanowiskiem Prezesa UKE w sprawie szczegółowych metod przeprowadzania testu MS/PS. Celem testu zawężania marży jest sprawdzenie, czy przedsiębiorcy telekomunikacyjni korzystający z usług hurtowych TP będą mogli stworzyć konkurencyjną ofertę detaliczną w stosunku do oferty TP. Test będzie przeprowadzany według metodologii, zgodnie z którą suma opłat za nową usługę detaliczną TP, po odjęciu: - sumy kosztów jakie ponosi OA w związku z korzystaniem z usług hurtowych świadczonych przez TP, w przeliczeniu na okres rozliczeniowy; - sumy kosztów związanych z dostarczeniem własnej infrastruktury przez OA w tym koszty jakie ponosi OA w celu skorzystania z usług hurtowych świadczonych przez TP, w przeliczeniu na okres rozliczeniowy; - sumy kosztów jakie ponosi OA w celu świadczenia usługi użytkownikom końcowym (koszty detaliczne), w przeliczeniu na okres rozliczeniowy; - rozsądnej marży 81 TACHED_FILE 127

128 będzie wyższa lub równa zeru, aby wynik testu uznać za pozytywny. W przypadku negatywnego wyniku testu Prezes UKE może zastosować inne metody weryfikacji i ustalania opłat za usługi dostępu szerokopasmowego TP z zakresu metod z ww. katalogu metod. Jednocześnie należy podkreślić, że test zawężania marży nie służy do ustalania ani kontroli cen detalicznych, a jego przeprowadzanie nie nakłada na TP obowiązków regulacyjnych na rynku detalicznym. Metoda pułapu cenowego odchodzi od zasady trwałego powiązania cen regulowanych z kosztami i zyskami przedsiębiorstwa regulowanego. W najprostszym wariancie metoda ta uzależnia, w tzw. okresie regulacji zawierającym się zwykle w przedziale od 3 do 6 lat, dopuszczalny poziom cen w poszczególnych przedsiębiorstwach regulowanych od stopy inflacji skorygowanej o tzw. parametr X zwany parametrem efektywności. Powszechnie metoda ta określana jest jako RPI-X, gdzie RPI jest angielskim skrótem wyrażającym wskaźnik inflacji. Metoda Cena detaliczna minus ustala cenę usługi hurtowej w stosunku do ceny detalicznej danej usługi, a nie poprzez obliczanie kosztów poniesionych przy powstawaniu usługi hurtowej. Przy stosowaniu tej metody od ceny detalicznej danej usługi odejmuje się wszystkie koszty niezwiązane ze świadczeniem usługi hurtowej (tj. koszty związane ze świadczeniem usługi detalicznej oraz zysk przedsiębiorcy). Metoda orientacji kosztowej polega na weryfikacji stawek operatora w odniesieniu do prowadzonej przez niego rachunkowości regulacyjnej. W przypadku wyboru metody polegającej na uwzględnieniu danych dotyczących poziomu cen na rynkach porównywalnych (benchmarking), do analizy brane są tylko te kraje, które spełniają kryterium konkurencyjności, rozumiane jako rywalizacja o klientów pomiędzy przedsiębiorcami obecnymi na rynku. Przy porównaniu z innymi konkurencyjnymi rynkami Prezes UKE odniesie się do państw bardziej zaawansowanych we wprowadzaniu prokonkurencyjnych rozwiązań. Prezes UKE może odnieść się do państw obecnych w Unii Europejskiej przed dniem 1 maja 2004 r. lub do tych państw, które osiągnęły najlepsze efekty w zapewnieniu dostępu do danej usługi. Zgodnie z art. 40 ust. 3 PT wybór metody weryfikacji i ustalania wysokości opłat stosowanych przez TP pozostaje w kompetencji Prezesa UKE dokonującego ceny prawidłowości wysokości opłat ustalonych przez operatora. Prezes UKE, podejmując decyzję o wyborze konkretnej metody weryfikacji i ustalania opłat, kieruje się m.in. ustawowym obowiązkiem stworzenia warunków dla wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych (art. 1 ust. 2 pkt 1 Pt). Rynek telekomunikacyjny jest jednym z najbardziej dynamicznie zmieniających się rynków zarówno pod względem warunków funkcjonowania na nim operatorów, jak również cen świadczonych przez nich usług. W takim więc środowisku stworzenie przez Prezesa UKE jednej uniwersalnej metody wykonywania analiz porównawczych i wykorzystywanie jej w każdym przypadku należy uznać za bezzasadne. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek kontroli cen Obowiązek powyższy jest, zdaniem Prezesa UKE, adekwatny i proporcjonalny do zidentyfikowanych problemów rynkowych, ponadto, jak zostało ukazane w powyższych akapitach, ma on zapewnić realizację celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4 PT. 128

129 Oceniając zasadność nałożenia określonych środków z zakresu kontroli kosztów, Prezes UKE uznał, że obowiązki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 40 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego są najbardziej proporcjonalne. Pozycja TP S.A. na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i w części światłowodową (z wyłączeniem technologii w pełni światłowodowej FTTH światłowód do domu, ang. Fibre To The Home) daje temu operatorowi znaczną swobodę działania w zakresie ustalenia stawek powyżej konkurencyjnego poziomu, czyli takiego, który zostałby ustalony, gdyby rynek ten był faktycznie konkurencyjny. Opłaty przekraczające poziom konkurencyjny powodują nieefektywny rozdział dóbr i kapitału. W związku z powyższym nie leżą one w interesie użytkowników końcowych, a więc nie są zgodne z celami nowych ram regulacyjnych. W najbliższej przyszłości nie jest prawdopodobnym, by pozycja TP S.A. na obszarach Grupy 2 rynku 5 istotnie osłabła. Nie można wobec tego spodziewać się pojawienia bodźców motywujących tego operatora do ustalania konkurencyjnych cen. Nałożenie obowiązku zorientowania kosztowego (docelowo w oparciu o uzasadnione koszty) w zakresie opłat za usługi hurtowego dostępu szerokopasmowego może w sposób skuteczny obniżyć te opłaty, a związku z tym ograniczyć zniekształcające wpływy na rynki detaliczne. Na skutecznie konkurencyjnym rynku nadmiernie wysokie marże nie mają szansy istnienia, a ceny zostają obniżone do skutecznego poziomu kosztów oraz zrównoważonej marży. Jednakże na rynkach, na których konkurencja jest ograniczona, może być konieczne zastosowanie regulacji ex ante w postaci nałożenia obowiązku orientacji kosztowej, co pozwoli zapewnić, że marże nie są nadmiernie wysokie. Odpowiedni system kontroli cen będzie stanowić proporcjonalny środek w przypadkach, gdy naciski konkurencji oraz stosowana polityka regulacja nie zapewniają odpowiednio niskich marż operatora. Podkreślenia wymaga również fakt, iż zgodnie z ust. 35 Zalecenia NGA Krajowe organy regulacyjne powinny w zasadzie stosować zasadę orientacji kosztowej w odniesieniu do produktów hurtowych dostępu szerokopasmowego, których udostępnienie nakazały, zgodnie z załącznikiem I, biorąc pod uwagę różnice w szerokości pasma i jakości różnych ofert hurtowych. W odniesieniu do obszarów Grupy 2 rynku 5 Prezes UKE, z uwagi na zbyt silną pozycję ekonomiczną TP, nie widzi podstaw do odstąpienia od powyższej zasady, nawet w obliczu nałożonych obowiązków niedyskryminacji oraz rachunkowości regulacyjnej. Podsumowując powyższe, w ocenie Prezesa UKE środkiem adekwatnym do wskazanych problemów w Grupie 2 na rynku 5 jest nałożenie na TP S.A. obowiązku kalkulacji kosztów, o którym mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 i 2 PT oraz przejściowo art. 40 ust. 1 PT Obowiązki regulacyjne zastosowane wobec TP S.A. jako operatora o znaczącej pozycji rynkowej na obszarach gminnych określonych w pkt 1 Załącznika nr 1 niniejszej decyzji jako Grupa Obowiązek dostępu, o którym mowa w pkt V ppkt 1 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 1 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP S.A. obowiązek dostępu, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku dostępu Mając na uwadze pozycję znaczącą TP na hurtowym rynku właściwym i wynikającą z niej przewagę negocjacyjną oraz stwierdzone na przedmiotowym rynku problemy, polegające m.in. na możliwości utrudniania innym przedsiębiorcom zamawiania i korzystania z usług hurtowych w celu świadczenia na ich bazie użytkownikom usług detalicznych oraz problemy związane z zastępowaniem infrastruktury i usług świadczonych w oparciu o technologię miedzianą przez infrastrukturę i usługi świadczone w oparciu o technologię światłowodową, 129

130 konieczne jest w ocenie Prezesa UKE nałożenie na TP S.A. na obszarach Grupy 1 rynku 5 obowiązku, o którym mowa w art. 34 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne w zakresie, o którym mowa w pkt V ppkt 1 sentencji decyzji. Ww. obowiązek regulacyjny będzie stanowił podstawę do zawierania z TP S.A. umów o dostępie telekomunikacyjnym, uwzględniających warunki konkurencyjne panujące na rynku właściwym w odniesieniu do obszarów Grupy 1. W połączeniu z nałożonym obowiązkiem niedyskryminacji, obowiązek ten zapewni każdemu operatorowi telekomunikacyjnemu łatwiejszy dostęp do sieci i urządzeń TP S.A., a poprzez to możliwość świadczenia nie gorszych co do jakości i ceny w stosunku do oferty TP S.A. usług telekomunikacyjnych użytkownikom końcowym (w tym klientom TP S.A.) i skuteczną konkurencję na rynku telekomunikacyjnym, który na obszarach Grupy 1 wykazuje wyższy poziom konkurencyjności w zakresie usług detalicznych, niż na obszarach Grupy 2. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni (należy w tym miejscu doprecyzować, że chodzi tu o przedsiębiorców telekomunikacyjnych innych niż TP) mają otrzymywać taki dostęp telekomunikacyjny do infrastruktury sieciowej TP S.A. (biorąc pod uwagę m.in. jego właściwości, parametry i inne warunki stosowane przez TP), który umożliwi im stworzenie konkurencyjnej oferty dla klientów detalicznych. W ocenie Prezesa UKE cele regulacyjne związane z zapobieganiem istnienia potencjalnych problemów rynkowych polegających na utrudnianiu dostępu oraz konkurencji poprzez nierówne traktowanie, będą wystarczająco osiągane przez szczegółowe i doprecyzowane obowiązki niedyskryminacji. W ocenie Prezesa UKE obowiązki te będą wystarczająco ograniczały TP w możliwości kształtowania niekorzystnych dla innych operatorów telekomunikacyjnych warunków cenowych dostępu telekomunikacyjnego do sieci TP na obszarach Grupy 1 rynku 5, ponieważ na tych obszarach istnieje obecnie wystarczająca presja konkurencyjna na poziomie detalicznym rynku, która praktycznie uniemożliwia TP zawyżanie cen usług detalicznych i hurtowych, bez utraty klientów oraz przychodów. Zakres obowiązku dostępu adekwatny do stwierdzonych problemów rynkowych Zakres wypełniania obowiązku z art. 34 ust. 1 i ust. 2 Pt, o którym mowa w pkt V ppkt 1 sentencji niniejszej decyzji, ma służyć rozwiązaniu potencjalnych problemów rynkowych opisanych w pkt 6.3 decyzji, polegających na uniemożliwianiu i utrudnianiu OA dostępu do sieci TP, skutkujących uniemożliwianiem lub utrudnianiem świadczenia usług detalicznych użytkownikom (w tym abonentom TP) w oparciu o hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego świadczone przez TP. Problemy te są prawdopodobne i możliwe do zaistnienia w przyszłości z uwagi na wciąż silną pozycję ekonomiczną TP na obszarach gminnych Grupy 1 rynku 5, co umożliwia TP działanie w istotnym stopniu niezależnie od klientów, konkurentów i konsumentów, ponieważ pozycja TP jest wciąż na tyle silna, aby móc utrudniać innym przedsiębiorcom zamawianie i korzystanie z usług hurtowych w celu świadczenia na ich bazie użytkownikom usług detalicznych. Ponadto w odniesieniu do Grupy 1 obszarów istnieje konieczność zapobiegania problemom związanym z migracją z infrastruktury i sieci opartej na technologii miedzianej, do infrastruktury i sieci opartej na technologii światłowodowej, co rodzi potrzebę zapewnienia nowych produktów dostępu telekomunikacyjnego dla podmiotów konkurujących z TP oraz ochronę użytkowników i klientów, którzy korzystają ze świadczonego już dostępu telekomunikacyjnego. Obowiązek dostępu w ww. zakresie ma zapewnić przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) korzystanie z połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego m.in. dostępu do strumienia bitów (BSA) lub innego 130

131 niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, dostępu do punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej, dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków; dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji; dostępu do zasilania potrzebnego do funkcjonowanie urządzeń telekomunikacyjnych niezbędnych do świadczenia usług detalicznych na bazie hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową. Uzasadnienie i omówienie postanowień niniejszej decyzji, określających zakres i treść obowiązku dostępu Obowiązek zapewnienia dostępu do strumienia bitów (BSA) lub innego niefizycznego lub wirtualnego dostępu do usług szerokopasmowej transmisji danych, który realizowany jest przy wykorzystaniu zasobów fizycznych, na różnych poziomach dostępu, stanowi podstawową usługę dostępową na rynku 5, która ma zapewnić konkurentom możliwość korzystania z dostępu do sieci TP w celu świadczenia korzystnych cenowo i jakościowo usług detalicznych użytkownikom. Do głównych poziomów dostępu typu BSA należą obecnie w szczególności: 1. dostęp na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek bezpośrednio na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT. W tej opcji nowy operator na rynku jest fizycznie obecny na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT, sam dostarcza produkt backhaul (ATM, szkielet IP) lub korzysta z usług typu backhaul świadczonych przez TP i może w pełni wykorzystać swoją sieć rdzeniową. Umożliwia to mu określanie jakości usługi poprzez sieci szkieletowe (ATM i/lub IP) oraz oferowanie wyższej jakości produktu backhaul (niższy czynnik overbooking 82 ) i tym samym oferowanie użytkownikowi końcowemu usługi xdsl lub FTTx o różnych charakterystykach technicznych. Należy zwrócić uwagę, że opcja ta wymaga inwestycji wstępnych od operatora wchodzącego na rynek, aby mógł on być obecny na poziomie IP DSLAM/DSLAM/MSAN/OLT; 2. dostęp na poziomie ATM lub Ethernet - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek w punkcie obecności (węźle) ATM lub Ethernet. Operator wchodzący na rynek może oferować użytkownikowi końcowemu produkt o różnych charakterystykach technicznych, ponieważ może zmienić parametry jakości usługi (QoS), jak np. overbooking, dostarczane przez przedsiębiorcę zajmującego znaczącą pozycję rynkową; 3. dostęp na poziomie IP (zarządzany) - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek na poziomie IP. Rozróżnienie usług jest możliwe w stopniu, w jakim operator wchodzący na rynek może negocjować różne parametry overbooking z przedsiębiorcą zajmującym znaczącą pozycję rynkową (jeżeli są one oferowane) lub ma inne możliwości 82 Overbooking - czyli sprzedawanie większej przepustowości sieci niż ma się samemu do dyspozycji 131

132 wpływania na połączenie z użytkownikiem końcowym, kiedy kompletuje połączenie detaliczne dostęp na poziomie IP (niezarządzany) - przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe xdsl lub FTTx oraz usługę backhaul, a także dostarcza zdolność przyłączeniową do publicznej sieci internetowej opartej na protokole IP (sieć www). Na tym poziomie produkt, jaki przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową sprzedaje operatorowi wchodzącemu na rynek, jest technicznie taki sam, jak ten, który sprzedaje on swoim własnym klientom. Operator wchodzący na rynek nie musi posiadać własnej infrastruktury, jedyne, co musi zrobić to wprowadzić produkt na rynek (pod własną marką), zapewnić dystrybucję i ustanowić własne opłaty. Z powyższego wynika, że niezbędnym obowiązkiem dostępowym na rynku 5 w odniesieniu do obszarów Grupy 1 jest również dostępu do usługi typu backhaul do sieci telekomunikacyjnej TP S.A., w celu zapewnienia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomach dostępu wymagających połączenia sieci rdzeniowej operatora korzystającego z usług TP z własnym urządzeniem dostępowym tego operatora w punkcie dostępu do usługi typu BSA. Jednocześnie w związku ze stwierdzonymi problemami na obszarach Grupy 1 rynku 5, wynikającymi z migracji z infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP opartej na technologii miedzianej do infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej opartej na technologii światłowodowej, konieczne jest również zapewnienie, aby TP świadczyła usługi typu BSA także na innych równoważnych poziomach dostępu w przypadku usług świadczonych w oparciu o infrastrukturę i technologię światłowodową. Obowiązek zapewnienia dostępu do systemu informatycznego stosowanego przez część hurtową działającą w ramach TP, do infrastruktury telekomunikacyjnej: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na wszystkich poziomach dostępu, jak również obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu do hurtowych usług dostępu telekomunikacyjnego świadczonych w oparciu o technologie miedzianą, wynika ze stwierdzonych w analizie rynku właściwego problemów w rozwoju konkurencji, polegających na utrudnianiu operatorom alternatywnym dostępu do sieci TP oraz zastępowaniu infrastruktury miedzianej przez światłowodową, a także z potrzeby zastosowania zharmonizowanego podejścia do stosowanych środków zaradczych na rynku 5, poprzez zastosowanie środków rekomendowanych przez Komisję w Zaleceniu NGA. Obowiązek zapewnienia dostępu do nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego, opartych na sieci dostępu nowej generacji, co najmniej na 6 (sześć) miesięcy przed wprowadzeniem przez Telekomunikację Polską S.A. nowych produktów stanowiących detaliczny odpowiednik nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w sieci dostępu nowej generacji, jest środkiem rekomendowanym przez Komisję w Zaleceniu NGA jako adekwatny i proporcjonalny środek zapobiegania problemów związanych z wykorzystywaniem silnej pozycji ekonomicznej operatora SMP na rynku 5 w celu uzyskiwania lub utrzymywania swojej przewagi nad konkurentami. Zgodnie z pkt 32 Zalecenia NGA krajowe organy regulacyjne powinny zobowiązać operatora o znaczącej 83 Poziom kontroli operatora wchodzącego na rynek nad całą usługą dostępu (poprzez posiadanie kontroli nad tunelem) jest ograniczony w zakresie jakości i brakuje mu elastyczności w dostosowywaniu parametrów jakości usługi dla użytkowników końcowych. Jest on niższy niż w opcji

133 pozycji rynkowej do udostępnienia nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego w zasadzie co najmniej sześć miesięcy zanim taki operator lub jego podmiot zależny zajmujący się sprzedażą detaliczną wprowadzi do obrotu własne odpowiednie usługi detaliczne dostępu nowej generacji. Obowiązek ten ma na celu zapewnienie równoprawnej i skutecznej konkurencji poprzez możliwość zaoferowania przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego konkurencyjnych usług detalicznych związanych z usługami stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu świadczonymi w sieci NGA TP, na bazie odpowiedniej usługi hurtowej świadczonej przez TP na rynku 5. Oferta hurtowa TP na obszarach Grupy 1 rynku 5 powinna umożliwiać innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym świadczenie użytkownikom końcowym konkurencyjnych usług detalicznych względem każdej nowej usługi detalicznej dostępu szerokopasmowego do Internetu świadczonej przez TP w sieci NGA. Zapewnienie dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej Z uwagi na fakt, że rynek 5 obejmuje niefizyczny lub wirtualny dostęp sieciowy, w tym dostęp do strumienia bitów w stałej lokalizacji, który może być realizowany przy wykorzystaniu zasobów stacjonarnej infrastruktury sieciowej w połączeniu z innymi elementami, a więc zasobów rynku 4, niezbędne jest także zapewnienie usług dostępowych związanych z infrastrukturą telekomunikacyjną, stąd obowiązek zapewnienia dostępu (według wyboru przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp) do infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, na każdym oferowanym przez TP poziomie dostępu, w tym w szczególności: kabli, masztów lub powierzchni dachowej, drożnej kanalizacji kablowej, ciemnych włókien światłowodowych oraz innych usług hurtowego (fizycznego) dostępu do infrastruktury sieciowej (w tym dostępu dzielonego lub w pełni uwolnionego) w stałej lokalizacji, które są niezbędne w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na różnych poziomach dostępu. W przypadku rozwiązań FTTx, przedsiębiorca, który chce korzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego może być zainteresowany korzystaniem z dostępu typu BSA na poziomie pierwszego punktu dystrybucji, w którym możliwe jest uzyskanie dostępu przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego wnioskującego o dostęp, a do którego to punktu podłączone są lokale użytkowników końcowych, konieczne jest więc zapewnienie dostępu do segmentu zakończeń sieci dostępowej takiego operatora, włącznie z przewodami wewnątrz budynków, jako jednego z zasobów rynku 4. Należy podkreślić, że w przypadkach, kiedy zapewnienie dostępu do segmentu zakończenia sieci dostępowej nie jest możliwe ze względu na przeszkody własnościowe wynikające z nieposiadania przez Telekomunikację Polską S.A. prawnych możliwości udostępnienia nieruchomości (np. TP nie ma uprawnień do zarządzania nieruchomością lub udostępniania infrastruktury osobom trzecim), zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. Nr 106, poz. 675). Zastosowanie ww. ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych znajduje swoje miejsce w przypadkach, kiedy TP z przyczyn od niej niezależnych nie będzie w stanie zapewnić innym niż TP przedsiębiorcom telekomunikacyjnym dostępu do infrastruktury sieciowej w zakresie segmentu zakończenia sieci dostępowej. W takich przypadkach przedsiębiorcy mają możliwość skorzystania z regulacji zawartej w ustawie o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. Zapewnienie dostępu do systemu informatycznego Zapewnienie dostępu do systemu informatycznego stosowanego przez część hurtową działającą w ramach TP S.A. w celu zamawiania za jego pośrednictwem dostępu 133

134 telekomunikacyjnego oraz stosowanie w ramach tego systemu informatycznego narzędzi informatycznych, cechujących się prostotą i otwartością dla ich użytkowników, krótkim czasem wdrożenia oraz bazujących na powszechnie przyjętych standardach informatycznych (pkt V ppkt 1 lit. i oraz lit. j decyzji), ma na celu zapewnienie konkurentom TP łatwego dostępu do sprawdzonych, rzetelnych i kompletnych informacji dotyczących parametrów technicznych usług i ich dostępności. Dostęp do informacji o parametrach łączy abonenckich jest kluczowym czynnikiem oceny możliwości świadczenia usług. Pozwoli to na uniknięcie wyższych kosztów po stronie OA oraz wspieranie równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych. Zapewnienie połączenia sieci oraz dostępu do protokołów i interfejsów Z kolei obowiązek zapewnienia połączenia sieci, urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień z nimi związanych oraz wszelkich form korzystania z tych urządzeń i udogodnień, niezbędnych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego (pkt V ppkt 1 lit. d decyzji), jak również przyznawania dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług, zapewnienia funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług (pkt V ppkt 1 lit. k oraz lit. l decyzji), mają zagwarantować, że techniczne rozwiązania na potrzeby usług regulowanych stosowane przez TP i przedsiębiorców telekomunikacyjnych (innych niż TP) nie będą naruszać integralności ich sieci ani zakłócać realizacji innych usług telekomunikacyjnych. Integralność sieci oznacza możliwość łączenia sieci telekomunikacyjnych zainteresowanych przedsiębiorców poprzez ściśle określone interfejsy, przy zagwarantowaniu właściwego poziomu wykonywanych usług telekomunikacyjnych. Ponadto połączenie sieci stanowi konieczny warunek świadczenia usług użytkownikom końcowym z wykorzystaniem hurtowych usług dostępu szerokopasmowego na poziomach równoważnych IP DSLAM, DSLAM, MSAN, OLT. Zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego (innego niż TP) i podejmowanie rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz (pkt V ppkt 1 lit. m decyzji) jest istotne, zważywszy na cel regulacji rynku hurtowych usług dostępu szerokopasmowego w postaci konkurencji na rynku detalicznym, poprzez świadczenie usług detalicznych w oparciu o usługi hurtowe TP. W przypadku usług typu BSA mamy do czynienia z obsługą użytkownika końcowego i podejmowaniem rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz. Migracja technologiczna oraz prowadzenie negocjacji w dobrej wierze Zobowiązanie TP do prowadzenia negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową, na warunkach uszczegółowionych w pkt IV ppkt 1 lit. o, stanowi środek zaradczy na stwierdzone problemy rynkowe w postaci utrudnień TP w zawieraniu i negocjacji umów, jak również problemy związane z zapewnieniem dostępu w przypadku migracji technologicznej sieci oraz jej modernizacji. Poprzez realizację obowiązku utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego na warunkach nie gorszych od dotychczasowych TP nie może utrudniać konkurencji i działać na szkodę klientów, którym inni przedsiębiorcy świadczą usługi detaliczne w oparciu o wykupioną w TP usługę BSA, pogarszając tym przedsiębiorcom warunki świadczenia usług hurtowych bez ich zgody, w tym w szczególności warunki cenowe, techniczne, jakościowe i ilościowe (np. na skutek podniesienia opłat za utrzymywany dostęp telekomunikacyjny, niekorzystnych dla innego przedsiębiorcy zmian w zawartej 134

135 wcześniej umowie, na które nie wyraża on zgody itp.). Pogarszanie warunków może odbywać się także w wyniku uniemożliwiania innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (dostawcom) polepszenia ich oferty detalicznej, w sytuacji gdy sama TP polepszy własną ofertę detaliczną. W efekcie TP mogłaby zaoferować użytkownikom korzystającym z usług dostawców na bazie sieci TP lepszą ofertę w stosunku do oferty dostawcy, któremu utrzymywałaby dostęp w ramach ww. obowiązku, nie polepszając warunków tego dostępu (np. przepływności). Prezes UKE uznał, że na obszarach Grupy 1 zasadne będzie zobowiązanie TP do utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu, w szczególności poprzez zapewnienie możliwości zmiany dotychczasowych warunków dostępu na uzasadniony wniosek przedsiębiorcy telekomunikacyjnego korzystającego z dostępu, o ile istnieją odpowiednie możliwości techniczne, w okresie nie krótszym niż pięć lat od dnia wydania niniejszej decyzji; zapewnienie możliwości migracji z hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię miedzianą do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową; zapewnienie możliwości migracji ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej. Zgodnie z motywem 19 dyrektywy o dostępie sam fakt, że krajowe organy regulacyjne nałożyły obowiązek zapewnienia dostępu do infrastruktury, co pociąga za sobą zwiększenie konkurencji w krótkiej perspektywie czasowej, nie powinien zniechęcać konkurentów do inwestowania w alternatywne rozwiązania, co pociągnie za sobą zwiększoną konkurencyjność w dłuższej perspektywie czasowej. Obowiązek ten ma więc zapewnić możliwość i stanowić bodziec do migracji technologicznej w Grupie 1 (o zwiększonej konkurencji na poziomie detalicznym) do usług hurtowych znajdujących się na wyższym szczeblu drabiny inwestycyjnej, związanych z dostępem do lokalnej pętli i podpętli abonenckiej lub też do usług BSA świadczonych w oparciu o technologię światłowodową. Zapewni to większe i trwalsze korzyści z punktu widzenia konkurencji oraz maksymalizacji korzyści dla użytkowników końcowych, gdyż operatorzy korzystający z dostępu będą mogli poprawić warunki jakościowe i cenowe świadczonych usług detalicznych, oferując je na bazie nowszych lub bardziej zaawansowanych produktów hurtowych. W przypadku ustanowionego hurtowego dostępu szerokopasmowego na bardziej konkurencyjnych na poziomie detalicznym obszarach Grupy 1 TP ma obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu bez ograniczeń czasowych w przypadku braku zapewnienia możliwości migracji przyznanego dostępu do hurtowego dostępu szerokopasmowego w oparciu o technologię światłowodową lub do dostępu do uwolnionej lokalnej pętli lub podpętli abonenckiej. Zapewni to odpowiednią ochronę zarówno dla operatorów korzystających z dostępu, jak i użytkowników końcowych, którzy są zainteresowani korzystaniem z usług dostawców innych niż TP, w przypadku gdy TP nie zapewni możliwości migracji usług do usług NGA lub do usług hurtowych na wyższym szczeblu drabiny inwestycyjnej. Jeżeli zaś TP zapewni odpowiednie warunki migracji, to na obszarach Grupy 1 nie ma w ocenie Prezesa UKE konieczności zapewnienia utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu przez okres dłuższy niż pięć lat od dnia wydania niniejszej decyzji. Wynika to z faktu relatywnie słabszej ekonomicznej pozycji TP na obszarach Grupy 1 oraz większej aktywności konkurentów TP na poziomie detalicznym rynku, co nie wymaga aż tak daleko idących środków ochrony uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego, jak w Grupie 2 obszarów rynku 5. Zgodnie z brzmieniem obowiązku utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu, jeżeli operator korzystający złoży uzasadniony wniosek o dostęp najpóźniej w dniu wydania niniejszej decyzji i nie zrezygnuje z jego realizacji, to TP będzie miała obowiązek 135

136 utrzymywania dostępu stanowiącego przedmiot tego wniosku, zgodnie z zasadami wskazanymi w odnośnym obowiązku. Przez prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywanie uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego na warunkach nie gorszych od dotychczasowych należy też rozumieć umożliwienie innym przedsiębiorcom prowadzenie działalności konkurencyjnej względem TP w oparciu o dostęp do sieci TP, zapewniając im uzyskiwanie godziwej marży. Obowiązek ten nie ogranicza uprawnień Prezesa UKE do zmian opłat i umów dotyczących utrzymywanego dostępu, poprzez rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 15 PT. Tym samym środki te są niezbędne dla realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 i pkt 5 PT. Istnienie przez pewien czas w konkretnych lokalizacjach równolegle infrastruktury dostępowej wykorzystującej technologię miedzianą i światłowodową może mieć miejsce właśnie z uwagi na modernizację przez operatora zasiedziałego sieci dostępowych. W tym celu niezwykle ważne jest zapewnienie przedsiębiorcom telekomunikacyjnym korzystającym z usług typu BSA możliwości wyboru, do której technologii sieci dostępowej TP oraz na jakim poziomie, chcą uzyskać dostęp, w celu zaoferowania przez nich konkurencyjnych ofert detalicznych dla użytkowników końcowych. Modernizacja sieci dostępowych przez operatora zasiedziałego, a co za tym idzie często zmiana architektury, urządzeń i protokołów jego sieci stawia przez przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi chcącymi korzystać z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, nowe wyzwania i trudności. Konieczne jest zatem również, aby operatorzy ci mieli zapewnionymi dostęp do wszelkiego rodzaju urządzeń telekomunikacyjnych oraz udogodnień z nimi związanych (np. do zasilania w energię elektryczną, nieruchomości, w tym budynków), niezbędnych dla nich do uzyskania dostępu do punktów dostępowych i węzłów sieci telekomunikacyjnej w celu korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP, aby zaoferować użytkownikom końcowych konkurencyjne wobec TP warunki świadczenia usług detalicznych. W przypadku, gdy przedsiębiorca telekomunikacyjny, korzystający z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię miedzianą (przez co należy rozumieć usługi świadczone w technologii xdsl) złoży wniosek o dostęp do hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych w oparciu o technologię światłowodową (rozumianych jako migracja lub przejście do usług świadczonych w oparciu o rozwiązania FTTx, w tym również migracja z rozwiązań DSL do VDSL na odcinku równoważnym lokalnej podpętli abonenckiej), TP zobowiązana będzie do zakończenia procedury związanej z migracją technologiczną najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku przez zainteresowanego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego (pkt V ppkt 1 lit. h decyzji). Okres ten jest w ocenie Prezesa UKE wystarczający dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP, aby otrzymali oni we właściwym czasie wszystkie niezbędne informacje umożliwiające im odpowiednie dostosowanie własnych sieci i planów rozbudowy sieci (w szczególności termin ten powinien być na tyle długi, aby dany przedsiębiorca mógł złożyć zamówienie na punkt dostępu do usługi i go w danej lokalizacji wybudować/zmodernizować lub dokonać wymiany elementów własnej infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej, żeby świadczyć usługi na nowej infrastrukturze). Podkreślić przy tym należy, że obowiązek ten dotyczy zarówno migracji z rozwiązań xdsl do FTTx, jak i rozwiązań w obrębie FTTx, np. z FTTB do FTTH (a więc obejmuje też przejście do technologii światłowodowej na całym odcinku lokalnej pętli abonenckiej). Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek dostępu 136

137 Nałożenie na TP S.A. obowiązku dostępu w zakresie wszystkich form niezbędnych do korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego jest w ocenie Prezesa UKE proporcjonalne i adekwatne do zidentyfikowanych problemów i warunków rynkowych na obszarach gminnych Grupy 1, ponieważ ogranicza się do niezbędnych środków w celu realizacji świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Ponadto stanowi to odpowiedź na stwierdzone w toku analizy problemy, o których mowa w pkt 6.3 uzasadnienia niniejszej decyzji, takie, jak brak dostępu do sprawdzonych i kompletnych informacji technicznych dotyczących usług i ich dostępności, utrudnianie operatorom alternatywnym dostępu do sieci TP oraz zastępowanie infrastruktury i sieci miedzianej przez światłowodową. Biorąc pod uwagę cele określone w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 4 i pkt 5 PT w ocenie Prezesa UKE, powyższy środek zaradczy jest uzasadniony i konieczny. Będzie on wspierał równoprawną i skuteczną konkurencję w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, zapewniając przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) możliwość konkurowania z TP w oparciu o jej infrastrukturę, sieć i usługi telekomunikacyjne. Umożliwi wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej poprzez dostęp do modernizowanej sieci TP i świadczonych na jej bazie usług dostępowych. Zapewni to użytkownikom osiąganie maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, poprzez wzmocnienie mechanizmów konkurencji na rynku właściwym i umożliwienie świadczenia usług detalicznych na bazie zasobów infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. Ponadto zapewni możliwość wykorzystywania różnych rozwiązań technologicznych do świadczenia i korzystania z dostępu telekomunikacyjnego w sieci TP Obowiązek niedyskryminacji, o którym mowa w pkt V ppkt 2 sentencji decyzji W zakresie obszarów Grupy 1 rynku 5 Prezes UKE nałożył na TP S.A obowiązek niedyskryminacji, o którym mowa w art. 36 PT. Podstawy faktyczne i prawne nałożenia obowiązku niedyskryminacji Zgodnie z art. 36 PT Prezes UKE może, odpowiednio do przesłanek, o których mowa w art. 24 pkt 2 lit. a PT, w drodze decyzji, nałożyć na operatora o znaczącej pozycji rynkowej obowiązek równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, w szczególności poprzez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie usług oraz udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi. Obowiązek niedyskryminacji ma na celu zapobieżenie tym zachowaniom Telekomunikacji Polskiej S.A., które mogłyby wywierać szkodliwy wpływ na konkurencję. Działania takie uwidaczniają się zwłaszcza na tle szeroko opisanych w pkt 6.3. uzasadnienia niniejszej decyzji, możliwych utrudnień stwarzanych operatorom alternatywnym w dostępie do infrastruktury sieciowej TP i możliwości świadczenia na jej bazie usług detalicznych związanych z szerokopasmową transmisją danych, przy jednoczesnym faworyzowaniu własnej części detalicznej TP oraz spółek zależnych działających w jednej grupie kapitałowej TP. Zakres obowiązku niedyskryminacji adekwatny do stwierdzonych problemów rynkowych Do świadczenia usług szerokopasmowych w technologii stacjonarnej użytkownikom końcowym nie podłączonym bezpośrednio do sieci telekomunikacyjnej operatorów alternatywnych, konieczny jest dostęp do sieci TP S.A. i umożliwienie korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Potrzebny jest więc element usługi hurtowej, 137

138 którego stawka nie może być zbyt wysoka, a dostęp do niego utrudniony. Obowiązek niedyskryminacji wymaga, aby strony trzecie były traktowane nie mniej korzystnie niż oddziały wewnętrzne operatora. W celu zrównania szans walki o klienta detalicznego koniecznym jest, aby TP S.A. świadczyła hurtowe usługi po takich stawkach i na takich warunkach, jakie uznaje za słuszne i prawidłowe do wyliczenia własnych cen detalicznych i ustalenia warunków korzystania z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Analiza rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, przeprowadzona m.in. w celu ustalenia, jakie problemy występują na danym rynku właściwym oraz ustalenia poczynione w toku postępowań kontrolnych, o których mowa była wyżej, wykazały, że TP S.A. w szerokim zakresie nie przestrzegała obowiązku niedyskryminacji, utrudniając konkurencję na tym rynku. Praktyki dyskryminacyjne TP S.A. związane z: utrudnianiem dostępu do informacji niezbędnych do uruchamiania usług, niską jakością informacji technicznych, lepszym traktowaniem podmiotów zależnych działających w tej samej grupie kapitałowej w świadczeniu usług hurtowych, przede wszystkim BSA, spowodowały konieczność odpowiedniego doprecyzowania zakresu obowiązku, którego ogólna treść wynika z art. 36 PT, tak, aby lepiej służył on wspieraniu równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych przez TP S.A. oraz zapewnieniu użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. W związku z tym Prezes UKE postanowił nadać obowiązkowi z art. 36 PT brzmienie wskazane w pkt V ppkt 2 sentencji decyzji. Uzasadnienie i omówienie postanowień niniejszej decyzji, określających zakres i treść obowiązku niedyskryminacji Obowiązek regulacyjny, o którym mowa w pkt V ppkt 2 lit. a, niniejszej decyzji, ma na celu zapobieganie lepszemu traktowaniu własnych jednostek TP oraz podmiotów zależnych działających w tej samej grupie kapitałowej TP podczas świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Wszyscy przedsiębiorcy telekomunikacyjni w ramach tego obowiązku, mają być traktowani przez TP w równy sposób, poprzez oferowanie im usług na takich samych warunkach w porównywalnych okolicznościach, co zapewni równoprawną konkurencję na rynku. Zapewnienie obsługi w zakresie realizacji usług na nie gorszych warunkach niż części detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi oraz zapewnianie usług dodatkowych i innych udogodnień w zakresie świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych na nie gorszych warunkach, niż części detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi będzie zapobiegało przepływowi informacji w Grupie Kapitałowej TP, utrudniającemu konkurowanie z TP na rynku detalicznym oraz dyskryminujące operatorów alternatywnych faworyzowanie w dostępie telekomunikacyjnym oddziałów własnego przedsiębiorstwa i spółek zależnych. Opracowanie i wdrożenie, a więc stosowanie kodeksu praktyk, skierowanego do pracowników TP S.A., określającego zasady zapewnienia niedyskryminującego dostępu do sieci Telekomunikacji Polskiej S.A. ma na celu zapobiegać sytuacjom, w których działania dyskryminacyjne wynikają z zaniedbań lub niewiedzy pracowników TP S.A. dotyczących równego traktowania wszystkich podmiotów korzystających z hurtowych usług dostępu szerokopasmowego świadczonych przez TP. Postanowienia, o których mowa w pkt V ppkt 2 lit. e, lit. f i lit. g niniejszej decyzji, mają zapobiegać szkodzącemu równoprawnej i skutecznej konkurencji przepływowi informacji w Grupie Kapitałowej TP oraz preferencyjnemu traktowaniu jednostki sprzedaży detalicznej TP (w porównaniu do operatorów alternatywnych). Informacje, o których tu mowa, obejmują m.in. informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa operatorów alternatywnych, w tym 138

139 informacje o usługach świadczonych przez komórki hurtowe TP na rzecz OA, informacje o wolumenie świadczonych usług hurtowych na rzecz OA, umożliwiające identyfikację poszczególnych OA, informacje o organizacyjnych i technicznych warunkach świadczenia usług dla OA, informacje o usługach świadczonych dla użytkowników końcowych, dla których OA świadczy usługi z wykorzystaniem infrastruktury TP z wyłączeniem zakresu usług zamówionych przez klientów końcowych bezpośrednio w części detalicznej TP, jak również informacje o składanych przez OA zamówieniach, zmianach opcji świadczonych usług. Zważywszy, że wskazane w pkt V ppkt 2 lit. e informacje mają stanowić podstawę zasad niedyskryminującego dostępu do sieci i usług hurtowych TP, określenie tych informacji powinno nastąpić w formie ogólnodostępnej zarówno pracownikom TP (np. jako załącznik kodeksu praktyk), jak i podmiotom zainteresowanym korzystaniem z dostępu telekomunikacyjnego do sieci TP (np. publikacja niniejszych informacji oraz zasad przyznawania dostępu do nich poprzez system informatyczny służący do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego lub na oficjalnej stronie internetowej TP). Udostępnienie i stosowanie systemu informatycznego służącego do zamawiania dostępu telekomunikacyjnego, w sposób zapewniający równy dostęp do informacji dla wszystkich podmiotów oraz uniemożliwiający dyskryminujący przepływ niedozwolonych informacji w częściach hurtowej i detalicznej działającej w ramach TP S.A. lub w stosunkach z podmiotami zależnymi zapewni konkurentom TP równy i ułatwiony dostęp do rzetelnych informacji o infrastrukturze sieciowej TP S.A. w celu świadczenia w oparciu o nią usług detalicznych i zapobiegnie uprzywilejowaniu pozycji części detalicznej TP S.A. Podobnie obowiązek realizacji procesów świadczenia usług i produktów hurtowych przez część hurtową działającą w ramach TP S.A. w oparciu o odseparowane systemy informatyczne, do których nie mają dostępu inne działy działające w ramach TP S.A. lub podmioty zależne oraz zapewnienia dostępu do systemów informatycznych w taki sposób, aby część detaliczna działająca w ramach TP S.A. lub podmioty zależne nie dysponowały informacjami oraz sposobami pozyskiwania informacji dotyczącymi hurtowych usług dostępu szerokopasmowego, które nie są dostępne podmiotom wnioskującym o zapewnienie dostępu telekomunikacyjnego, ma na celu zagwarantowanie równego dostępu do informacji niezbędnych do korzystania z infrastruktury i usług hurtowych TP, na nie gorszych zasadach niż część detaliczna TP S.A. i podmioty zależne oraz zapobieganie szkodliwemu dla równoprawnej konkurencji na rynku przepływowi informacji w ramach TP S.A. i pomiędzy jej podmiotami zależnymi. Z kolei obowiązek stosowania przez TP S.A., w zakresie realizacji usług na rzecz innych niż TP przedsiębiorców telekomunikacyjnych, kluczowych wskaźników efektywności (KPI) wraz z odpowiednim obowiązkiem przejrzystości, związanym z ogłaszaniem i udostępnianiem wskaźników KPI, ułatwi przeciwdziałanie praktykom dyskryminacyjnym poprzez ujawnianie nieprawidłowości i naruszeń obowiązków ze strony operatora zasiedziałego w stosunku do poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych korzystających z usług TP. W szczególności zestawienia wskaźników KPI powinny zawierać wartości indywidualnych KPI dla danego przedsiębiorcy oraz zestawienia KPI dla wszystkich zdarzeń, dzięki czemu przedsiębiorca ten będzie obiektywnie w stanie zweryfikować swój indywidualny wskaźnik KPI i ocenić czy TP świadczy mu usługi w sposób rzetelny. KPI (ang. Key Performance Indicators) są to kluczowe wskaźniki efektywności wykorzystywane w różnych obszarach działalności firm i instytucji. Głównym celem stosowania wskaźników KPI jest przedstawienie poziomu obsługi usług hurtowych na rzecz operatorów alternatywnych w porównaniu z poziomem obsługi usług detalicznych świadczonych bezpośrednio przez TP na rzecz klientów detalicznych. TP, stosując wskaźniki 139

140 KPI, powinna uwzględnić wskaźniki zatwierdzone przez Prezesa UKE (listę KPI, ich definicje, procedury oraz częstotliwość pomiaru i raportowania przez TP) na podstawie Porozumienia TP-UKE. Obowiązek stosowania wskaźników KPI polega na ich liczeniu, mierzeniu, monitorowaniu, raportowaniu oraz weryfikacji, w celu równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego. Wskaźniki KPI, powinny być tak zdefiniowane i obejmować taki zakres świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją, aby pozawalały one ocenić czy występuje dyskryminacja w świadczeniu tych usług oraz czy obowiązki nałożone na TP niniejszą decyzją są wykonywane w sposób należyty, ze szczególnym uwzględnieniem równego traktowania wszystkich przedsiębiorców. Wskaźniki KPI powinny mierzyć m.in. następujące aspekty i parametry świadczenia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją: Terminowość udzielania odpowiedzi na zamówienia wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (terminowość podpisywania umów); Terminowość realizacji i dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją (zmian parametrów świadczonej usługi/modyfikacje/zmiany opcji); Terminowość dokonywania napraw wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją; Terminowość rozpatrywania reklamacji; Jakość dostarczania wszystkich usług regulowanych niniejszą decyzją. Realizacja celów regulacji poprzez adekwatny i proporcjonalny obowiązek niedyskryminacji Uwzględniając powyższe, Prezes UKE, na obszarach gminnych Grupy 1 rynku 5, nałożył na TP S.A obowiązek, o którym mowa w art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego, zarówno w oparciu o technologię miedzianą, jak i światłowodową. Jednocześnie stwierdzić należy, że powyższy obowiązek niedyskryminacji jest proporcjonalny i adekwatny do zidentyfikowanych problemów i warunków rynkowych opisanych w pkt niniejszej decyzji, gdyż, jak to zostało przedstawione w rozważaniach powyżej, stanowi konieczny środek w celu zapobiegnięcia stwierdzonym na rynku problemom w zakresie nierównego i dyskryminującego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych, którym TP świadczy lub będzie świadczyć usługi dostępu telekomunikacyjnego. Obowiązek ten stanowi też ważny element środków zaradczych, mających wpłynąć na warunki świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego. Obowiązek ten powinien zapewnić przedsiębiorcom telekomunikacyjnym (innym niż TP) możliwość świadczenia konkurencyjnych usług detalicznych klientom Telekomunikacji Polskiej S.A. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni mają otrzymywać taki dostęp telekomunikacyjny do infrastruktury i sieci telekomunikacyjnej TP S.A. (biorąc pod uwagę m.in. jego właściwości, parametry i inne warunki), który umożliwi im stworzenie konkurencyjnej wobec TP S.A. oferty dla klientów detalicznych. W związku z powyższym obowiązek ten, zapobiegając stwierdzonym na rynku problemom, będzie służył realizacji celów, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 i pkt 4 PT, poprzez wspieranie równoprawnej i skutecznej konkurencji oraz zapewnienie użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Prezes UKE odstąpił od nakładania innych obowiązków regulacyjnych na obszarach Grupy 1 rynku 5, poza wymienionymi powyżej na skutek nie wystąpienia przesłanek wskazanych w 140

141 art. 24 pkt 2 lit. a PT. Zidentyfikowane problemy rynkowe na obszarach Grupy 1, opisane w pkt powyżej, wymagają zastosowania jedynie środków koniecznych i niezbędnych do wyeliminowania tych problemów, uwzględniając ocenę konkurencyjności i pozycji ekonomicznej TP na obszarach tej grupy. Nałożone obowiązki dostępu i niedyskryminacji w Grupie 1, pozwolą więc efektywnie realizować Prezesowi UKE cele polityki regulacyjnej, stosując jednocześnie zachęty i bodźce dla TP do podejmowania przez nią decyzji inwestycyjnych, które zapewnią maksymalne korzyści dla użytkowników końcowych, a jednocześnie zwiększą dostępność nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej Obowiązki regulacyjne nałożone na TP S.A. w świetle Zalecenia NGA Zgodnie z art. 19 ust. 2 dyrektywy ramowej, krajowe organy regulacyjne powinny w jak największym stopniu uwzględniać wydane przez Komisję Europejską zalecenia. W przypadku, gdy krajowy organ regulacyjny postanowi nie stosować się do danego zalecenia, informuje o tym Komisję, uzasadniając swoje stanowisko. Z uwagi na to, że w Zaleceniu NGA Komisja zaleca wprowadzenie przez krajowy organ regulacyjny odpowiedniego pakietu środków naprawczych dotyczących rynku hurtowego dostępu szerokopasmowego, Prezes UKE uznał za zasadne przedstawienie poniżej, w jakim zakresie obowiązki nałożone niniejszą decyzją odzwierciedlają środki zaradcze rekomendowane przez Komisję. Zgodnie z Zaleceniem NGA, krajowe organy regulacyjne powinny zaprojektować skuteczne środki zgodnie z dyrektywą ramową i dyrektywą o dostępie oraz ze wspólnym podejściem przedstawionym w Zaleceniu NGA. Ramy regulacyjne dają krajowym organom regulacyjnym do dyspozycji szereg środków naprawczych, umożliwiając im opracowywanie stosownych środków mających na celu korektę mechanizmów rynkowych i osiąganie zamierzonych celów w zakresie regulacji w każdym państwie członkowskim. Z kolei zgodnie z art. 8 ust. 4 dyrektywy o dostępie obowiązki nałożone zgodnie z niniejszym artykułem muszą opierać się na charakterze stwierdzonego problemu oraz muszą być proporcjonalne i uzasadnione w świetle celów określonych w art. 8 dyrektywy ramowej. W związku z powyższym Prezes UKE nakładając na TP powyższe obowiązki regulacyjne brał również pod uwagę środki rekomendowane przez Komisję w Zaleceniu NGA. Celem powyższego zalecenia jest wspieranie rozwoju jednolitego rynku poprzez zwiększanie pewności prawnej oraz promowanie inwestycji, konkurencji i innowacji na rynku usług szerokopasmowych, w szczególności w kontekście przejścia do sieci dostępu nowej generacji (NGA). Przy uwzględnianiu środków zalecanych przez Komisję w zakresie regulacji sieci dostępu nowej generacji Prezes UKE miał na celu zastosowanie regulacji adekwatnej i proporcjonalnej do wyników przeprowadzonej analizy rynku świadczenia usług hurtowego dostępu szerokopasmowego oraz w szczególności stwierdzonych problemów na rynku 5 i prognozowanych kierunków jego rozwoju. Definicja rynku i ocena znaczącej pozycji rynkowej oraz nałożone na TP obowiązki regulacyjne w pełni odzwierciedlają zalecane przez Komisję środki w ramach regulacji rynku 5, o których mowa w Zaleceniu NGA. W szczególności są to następujące zalecane środki uwzględnione przez Prezesa UKE: 1) Definicja i zakres produktowy rynku uwzględnia produkty związane z dostępem do sieci NGA - ust. 5, ust. 11, ust. 31 Zalecenia NGA. 2) Analiza rynku 5 jest zróżnicowana geograficznie ust. 9 Zalecenia NGA. 3) Wprowadzenie zróżnicowanych środków naprawczych wynikających z różnic w warunkach i problemach rynkowych na określonych obszarach rynku 5 ust. 3 i ust. 9 Zalecenia NGA. 141

142 4) Spójne środki naprawcze na rynkach 4 i 5 (uwzględniając zasadę drabiny inwestycyjnej oraz zróżnicowane środki odzwierciedlające poziom konkurencji detalicznej na obszarach rynku 5) ust. 5 Zalecenia NGA. 5) Środki naprawcze odzwierciedlają właściwe zastosowanie zasad drabiny inwestycyjnej (promowanie usług z wyższych szczebli drabiny, zapewniających lepsze warunki powstania skutecznej konkurencji) motyw 3 Zalecenia NGA. 6) Obowiązek udostępnienia nowych produktów hurtowego dostępu szerokopasmowego co najmniej 6 miesięcy przed wprowadzeniem odpowiednich produktów detalicznych w sieci NGA ust. 32 Zalecenia NGA. 7) Usługi BSA na różnych poziomach dostępu oraz niezbędne w tym celu usługi dostępowe w sieci NGA (określone w ofercie ramowej) ust. 33 Zalecenia NGA. 8) Obowiązki orientacji kosztowej ust. 35 Zalecenia NGA. 9) Odstąpienie od obowiązku orientacji kosztowej w Grupie 1 przy spełnieniu warunku zapewnienia równoważności dostępu ust. 36 Zalecenia NGA. 10) Obowiązek utrzymywania uprzednio ustanowionego dostępu na rynku BSA ust. 39 Zalecenia NGA. 11) Ogłaszanie, na zasadach zapewniających równoprawną i skuteczną konkurencję, planów modernizacji lub likwidacji punktów dostępowych opartych na technologii miedzianej, oraz uruchomienia nowych punktów dostępowych w technologii NGA ust. 40 i 41 Zalecenia NGA. 12) Obowiązek rachunkowości regulacyjnej w Grupie 2 Zał. 1 sekcja 1 Zalecenia NGA Odstąpienie od nakładania obowiązku orientacji kosztowej w odniesieniu do sieci FTTH W kwestii odstąpienia od nakładania obowiązków kontroli cen i kosztów na obszarach gminnych Grupy 1 oraz Grupy 2 (w zakresie infrastruktury FTTH) rynku 5, należy podkreślić, że zgodnie z ust. 36 Zalecenia NGA krajowe organy regulacyjne powinny przeanalizować, czy obowiązek stosowania zasady orientacji kosztowej w przypadku produktów hurtowych dostępu szerokopasmowego, których udostępnienie nakazały, jest konieczny w celu osiągnięcia skutecznej konkurencji w przypadku, gdy okazało się, że rozdział funkcjonalny lub inne formy rozdziału efektywnie gwarantują równoważność dostępu. W razie braku orientacji kosztowej krajowe organy regulacyjne powinny monitorować postępowanie operatora o znaczącej pozycji rynkowej w zakresie ustalania cen, stosując odpowiednio określony test zawężenia marży. Należy podkreślić, że przeprowadzona przez Prezesa UKE analiza rynku 5 wykazała, iż TP nie posiada obecnie infrastruktury FTTH niezbędnej do świadczenia usług detalicznych NGA, w związku z powyższym podstawowym problemem rynkowym w zakresie sieci NGA jest brak inwestycji. W tym świetle w ocenie Prezesa UKE pełna regulacja (w praktyce nieistniejącej) sieci FTTH, w tym w szczególności nałożenie obowiązków kosztowych, byłoby niezgodne z zasadą adekwatności i proporcjonalności nałożonych obowiązków regulacyjnych do stwierdzonych problemów rynkowych. Środki nałożone zgodnie z Zaleceniem NGA nie powinny tworzyć barier inwestycyjnych, co może mieć miejsce, kiedy obowiązki wykraczają poza konieczny zakres i stanowią zbędne obciążenie, które mogłoby dodatkowo utrudnić i zniechęcić operatora do podjęcia decyzji w zakresie inwestycji. Takim zbędnym obecnie w świetle dokonanej analizy rynku obciążeniem, jest obowiązek kosztowy w zakresie dostępu BSA do sieci FTTH. 142

143 W ocenie Prezesa UKE wdrożone obecnie mechanizmy niedyskryminacji, poprzez implementację postanowień Porozumienia TP-UKE do obowiązującej ujednoliconej oferty ramowej oraz do obowiązków nałożonych niniejszą decyzją, będą gwarantowały równoważność dostępu nie tylko do infrastruktury miedzianej i w części światłowodowej, lecz również do budowanej w najbliższym czasie sieci FTTH. Poprzez takie mechanizmy jak publikowane wskaźniki KPI oraz opracowany i stosowany test zawężania marży, Prezes UKE będzie mógł skutecznie monitorować sytuację w zakresie ustalania cen dostępu do sieci NGA na rynku 5 opartego zarówno na technologii miedzianej i w części światłowodowej, jak i w pełni światłowodowej FTTH. Podkreślenia wymaga również fakt, że na rynku 5 w Polsce warunki (cenowe, jakościowe, techniczne itp.) dostępu do infrastruktury światłowodowej FTTH nie stanowią problemu konkurencyjnego. Z powodu braku inwestycji w taką infrastrukturę przez TP, skutkujących bardzo niskimi wskaźnikami penetracji i zasięgu FTTH, głównym celem regulacyjnym w zakresie dostępu do światłowodowych sieci i usług NGA jest zastosowanie skutecznych i dalej idących zachęt i bodźców regulacyjnych, skutkujących podjęciem decyzji inwestycyjnych, które doprowadzą do szybszego i większego rozwoju sieci FTTH. Zgodnie z przeprowadzanymi cyklicznie audytami wykonywania Porozumienia TP-UKE, jak również raportami z publikacji wskaźników KPI, wdrożone narzędzia w zakresie niedyskryminacji oraz współpracy międzyoperatorskiej w ramach dostępu do sieci i niezbędnych informacji, przyniosły efekty w postaci wyeliminowania głównych problemów konkurencyjnych oraz szkodliwych praktyk operatora zasiedziałego. Odnośne audyty i raporty badały cyklicznie m.in. zaistniałe problemy w zakresie świadczenia usług regulowanych, ich przyczyny oraz podłoże. Ponadto zawierały one ocenę wypełniania zobowiązań TP. Zasadna jest więc dokonana na tej podstawie pozytywna ocena skuteczności wdrożonych narzędzi w zakresie ochrony przez praktykami dyskryminacyjnymi. Należy też przyjąć, że narzędzia te, zaimplementowane do obowiązków regulacyjnych, będą również spełniały swoją rolę w zakresie gwarancji w pełni równoważnego dostępu do sieci NGA. Prezes UKE dysponuje także wystarczającymi narzędziami monitorowania praktyk operatora zasiedziałego w zakresie kształtowania cen, w postaci gotowego i funkcjonującego na rynku testu zawężania marży. Ponadto, jak wykazała ocena konkurencyjności rynku, na obszarach Grupy 1 istnieją wystarczające ograniczenia konkurencyjne, które w praktyce czynią nieprawdopodobnym zaistnienie zjawisk szkodliwych dla konkurencji, związanych z kształtowaniem nierównych warunków cenowych. Należy więc przyjąć, że nie ma obecnie podstaw do twierdzenia, że nałożone w szerokim zakresie obowiązki niedyskryminacji, nie będą skutecznie zapobiegały potencjalnemu kształtowaniu nierównych warunków cenowych w zakresie dostępu FTTH. Szczegółowe obowiązki niedyskryminacji zobowiązują bowiem TP do oferowania warunków cenowych nie gorszych niż w stosunku do własnych jednostek oraz podmiotów zależnych. Wymaga także podkreślenia, iż jak wynika z przedstawionych w pkt niniejszej decyzji wskaźników migracji, środki regulacyjne zastosowane Przez Prezesa UKE w 2010 r. na rynku 4 zapewniają skutecznie możliwość migracji usług detalicznych świadczonych na bazie dostępu BSA, do usług detalicznych świadczonych na bazie dostępu do lokalnej pętli abonenckiej. Oznacza to przejście na wyższy, korzystniejszy dla rynku, szczebel drabiny inwestycyjnej i zapewnia, że środki zaradcze na rynku 4 umożliwiają konkurencję na rynku detalicznym w oparciu o dostęp do infrastruktury sieciowej TP. Zgodnie z powyższym uzasadnieniem w ocenie Prezesa UKE zachodzą wszystkie przesłanki 143

144 wskazane w ust. 36 Zalecenia NGA, uzasadniające odstąpienie od stosowania obowiązku orientacji kosztowej. Prezes UKE wychodzi z założenia, że środek przewidziany przez Komisję w niniejszym ustępie ma służyć realizacji celów w zakresie wspierania rozwoju sieci NGA poprzez rezygnowanie ze zbędnych obciążeń regulacyjnych, co jest istotne zwłaszcza na etapie podejmowania decyzji inwestycyjnych przez operatora zasiedziałego. Jednocześnie w razie stwierdzenia wykorzystania przez TP faktu nienałożenia innych obowiązków regulacyjnych w zakresie sieci FTTH, w tym szczególnie obowiązków kontroli cen, w sposób szkodliwy dla konkurencji, czyli przeciwny do zamierzonego celu regulacji, Prezes UKE podejmie decyzję o zastosowaniu na hurtowym rynku dostępu szerokopasmowego innych środków regulacyjnych, adekwatnych i proporcjonalnych do stwierdzonych problemów rynkowych Cele uwzględniane przy nakładaniu obowiązków regulacyjnych Cele przewidziane w ustawie Prawo telekomunikacyjne, zwłaszcza takie jak stworzenie warunków dla: wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, oraz zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, rozwoju i wykorzystania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, stanowiły podstawę do nałożenia wskazanych powyżej, zróżnicowanych geograficznie, obowiązków regulacyjnych. Ponadto Prezes UKE, nakładając obowiązki regulacyjne, brał także pod uwagę zawarte Porozumienie TP-UKE w celu jak najpełniejszej realizacji celów określonych w ustawie Prawo telekomunikacyjne. Przedmiotem Porozumienia pomiędzy TP i UKE jest w zamierzeniu rozstrzygnięcie kwestii spornych pomiędzy spółkami grupy TP i operatorami alternatywnymi. Uzgodnienia zawarte w Porozumieniu są wynikiem procesu negocjacji oraz ustępstw poczynionych przez każdą ze stron, przy założeniu, iż obie strony realizować będą przyjęte na siebie zobowiązania, jak również wynikiem żądań Prezesa UKE względem TP S.A. jako podmiotu posiadającego znaczącą pozycję rynkową na większości rynków właściwych. Implementacja postanowień Porozumienia do niniejszej decyzji stoi w zgodzie z adekwatnością i proporcjonalnością nałożonych na TP S.A. obowiązków regulacyjnych do stwierdzonych problemów rynkowych, ponieważ uzgodnione z Prezesem UKE zobowiązania TP stanowiły odpowiedź na zgłaszane problemy przez konkurentów oraz na wymagania Prezesa UKE kierowane koniecznością zapewnienia równoprawnej i skutecznej konkurencji oraz maksymalnych korzyści użytkownikom. Zasadniczym celem regulacji rynku 5, poza zachętami regulacyjnymi do inwestycji w sieci FTTH, jest umożliwienie innym (niż TP) przedsiębiorcom telekomunikacyjnym szczególne tam, gdzie niewystarczające mogą się okazać zastosowane środki regulacyjne na rynku 4 świadczenia nie gorszych co do jakości i ceny usług telekomunikacyjnych abonentom TP S.A. i użytkownikom końcowym będącym w zasięgu sieci TP S.A., niż te, które świadczy sama TP S.A., prowadząc do faktycznej i skutecznej konkurencji na rynku detalicznym. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni mają otrzymywać taki dostęp telekomunikacyjny do infrastruktury, sieci i urządzeń telekomunikacyjnych TP S.A. (biorąc pod uwagę m.in. jego właściwości, parametry i inne warunki), który umożliwi im stworzenie konkurencyjnej oferty dla klientów TP S.A. 144

145 Wymagało to zastosowania odpowiednich i zróżnicowanych środków zaradczych poprzez wybór obowiązków, które zostały nałożone na TP S.A. na wyodrębnionych grupach obszarów rynku 5 (co skutkowało tym, że nie wszystkie obowiązki nałożone na obszarach jednej grupy zostały także nałożone na obszarach drugiej grupy). Podkreślenia wymaga zarazem fakt, że niniejsza decyzja nie definiuje rynków lokalnych, traktując wyróżnione dwie grupy obszarów jako jeden i ten sam rynek właściwy. W związku z tym obowiązki o tym samym brzmieniu i zakresie w Grupie 1 i 2 rynku 5 powinny być traktowane jako te same obowiązki, tylko odnoszące się do innych, wskazanych obszarów kraju. Obowiązek uwzględniania przez Telekomunikację Polską S.A. uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych i zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego przyczyni się do zapewnienia pełnej komunikacji między wszystkimi zakończeniami sieci na rynku telekomunikacyjnym, a w konsekwencji do realizacji celów wskazanych w art. 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4. W celu realizacji powyższego obowiązku oraz mając na uwadze konieczność zapewnienia warunków skutecznej konkurencji, istotnym staje się równe traktowanie wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych, a prowadzone negocjacje w zakresie usługi rozpoczynania połączeń winny się odbywać w dobrej wierze. Ponadto tylko przez zapewnienie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach wobec wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych, a także poprzez oferowanie przez TP S.A. w porównywalnych okolicznościach usług oraz udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi realizuje zasadę równoprawnej i skutecznej konkurencji. Zapewnienie innym (niż TP) przedsiębiorcom dostępu telekomunikacyjnego na zasadach jawnych i niedyskryminujących, w sposób, który pozytywnie wpływa na konkurencję na rynku telekomunikacyjnym przyczynia się do zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Wzrost konkurencji przekłada się zarówno na wzrost liczby dostawców usług, jak również na uatrakcyjnienie oferowanej przez nich gamy usług telekomunikacyjnych oraz na wzrost jakości ich świadczenia. W efekcie tych zmian użytkownik może dokonać wyboru takiej oferty, która będzie dla niego najbardziej korzystna ze względu na dostosowany do preferencji zakres jak również cenę. Obowiązek ogłaszania informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego w zakresie specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat pobieranych przez Spółkę, zwiększa przejrzystość warunków dostępu i połączeń sieci, przez co będzie sprzyjać wzrostowi efektywnej konkurencji na rynku telekomunikacyjnym, a także wpłynie na rozwój nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Ponadto ułatwia przeciwdziałaniu praktykom dyskryminacyjnym poprzez ujawnianie nieprawidłowości i naruszeń obowiązków ze strony operatora zasiedziałego, jak również będzie stanowić środek zaradczy na stwierdzone problemy w związku z migracją z miedzianych sieci dostępowych do światłowodowych. Obowiązek polegający na przygotowaniu i przedstawieniu oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, zapewni właściwy poziom przejrzystości warunków dostępu i połączeń sieci operatorom alternatywnym. Obowiązek polegający na prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej umożliwi identyfikację przepływów transferów wewnętrznych związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, a tym samym kontroli występowania potencjalnych działań dyskryminujących ze strony TP (przede wszystkim dyskryminacji cenowej), co przyczyni się 145

146 wprowadzeniu zasad równoprawnej konkurencji na rynku telekomunikacyjnym. Obowiązek ustalania opłat w oparciu o ponoszone koszty umożliwi kontrolę stawek stosowanych przez TP za pomocą porównań ze stawkami stosowanymi na konkurencyjnych rynkach oraz innych metod weryfikacji. Lżejsze środki, takie jak przejrzystość czy niedyskryminacja same w sobie nie są bowiem w stanie przeciwdziałać zidentyfikowanym w decyzji problemom na przedmiotowym rynku. Nałożenie tego obowiązku przyczyni się zatem do urealnienia poziomu stawek oferowanych przez TP S.A., a zatem wpłynie korzystnie na działalność pozostałych operatorów na rynku i w efekcie doprowadzi do rozwoju efektywnej konkurencji. Odstąpienie od nakładania innych obowiązków w Grupie 1 i 2, niż wskazane w sentencji niniejszej decyzji, w odniesieniu do dostępu w oparciu o technologię w pełni światłowodową FTTH ma na celu wprowadzenie silniejszych zachęt regulacyjnych sprzyjających inwestycjom w sieci światłowodowe FTTH, które zapewnią bardzo szybki dostęp do Internetu. Jednym z podstawowych środków wsparcia inwestycji operatora zasiedziałego może być zwolnienie go spod określonych obciążeń regulacyjnych, szczególnie dotyczących nie świadczonych dotąd usług bądź zasobów sieciowych, które muszą podlegać modernizacji i inwestycjom, aby zapewniały nowsze i bardziej korzystne dla użytkownika końcowego usługi. Dzięki takim zachętom, TP, podejmując decyzje inwestycyjne dotyczące łączy w pełni światłowodowych FTTH, nie będzie musiała uwzględniać niekorzystnych dla niej warunków regulacyjnych, co powinno przyspieszyć i ułatwić wdrożenie procesu inwestycyjnego. Podkreślenia wymaga, że w tym przypadku korzyści jakie może odnieść rynek, a w szczególności użytkownicy końcowi, z inwestycji operatora zasiedziałego, uzasadniają złagodzenie regulacji. W ocenie Prezesa UKE dopiero zróżnicowany w oparciu o wyniki analizy rynku 5 zakres wyżej wymienionych obowiązków regulacyjnych nałożonych na TP S.A. na mocy niniejszej decyzji przyczyni się w największym stopniu do realizacji celów regulacyjnych przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne, a więc wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, a także zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Jednocześnie Prezes UKE, nakładając ww. obowiązki, miał na uwadze stworzenie warunków do zapewnienia neutralności technologicznej, uwzględniając jednakże cele regulacyjne wynikające z Europejskiej agendy cyfrowej oraz Zalecenia NGA w odniesieniu do szerokopasmowych sieci światłowodowych. Mając powyższe na uwadze, należy uznać, iż wskazane w pkt IV, V sentencji niniejszej decyzji obowiązki regulacyjne są adekwatne i proporcjonalne do zidentyfikowanych i omówionych szczegółowo w niniejszej decyzji problemów rynkowych w rozwoju konkurencji oraz spełniają cele określone w ustawie Prawo telekomunikacyjne. 7. Odniesienie do podań, wniosków i zarzutów wniesionych przez strony oraz uczestników postępowania konsultacyjnego Prezes UKE odniesie się do wszystkich zgłoszonych przez strony oraz uczestników postępowania konsultacyjnego i konsolidacyjnego twierdzeń, wniosków i żądań, a w szczególności do zarzutów zawartych w stanowiskach konsultacyjnych w komentarzu, który zostanie opublikowany na stronie internetowej UKE i który również zostanie dołączony do akt sprawy. 8. Odniesienie do Załączników stanowiących integralną część niniejszej decyzji 146

147 Poza omówionymi powyżej Załącznikami nr 1 oraz nr 2, integralną część niniejszej decyzji stanowi również Załącznik nr 3 Dane stanowiące tajemnice przedsiębiorstw, który to załącznik zawiera przekazane przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych na żądanie Prezesa UKE dane, wykorzystane dla celów niniejszego postępowania i zastrzeżone przez tych przedsiębiorców jako stanowiące tajemnicę ich przedsiębiorstw. 9. Natychmiastowe wykonanie decyzji Zgodnie z art. 206 ust. 2aa w związku z art. 206 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, decyzje w sprawie ustalenia znaczącej pozycji rynkowej i nałożenia, zniesienia lub zmiany obowiązków regulacyjnych podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Mając powyższe na uwadze, niniejsza decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu. POUCZENIE Stosownie do art. 206 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne w związku z art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) od niniejszej decyzji przysługuje odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie sądu ochrony konkurencji i konsumentów, wnoszone za pośrednictwem Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji. Otrzymuje: 1. Radomir Kolmas Pełnomocnik Telekomunikacji Polskiej S.A. ul. Twarda Warszawa 2. Rafał Duczek Pełnomocnik Krajowej Izby Gospodarczej Elektroniki i Telekomunikacji ul. Stępińska 22/ Warszawa 147

148 Załącznik nr 1 Wyróżnione grupy obszarów na rynku 5, na których nałożono różne obowiązki regulacyjne 1. Obszary gminne na krajowym rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego określone jako Grupa 1 Województwo Powiat Gmina DOLNOŚLĄSKIE WROCŁAW WROCŁAW KUJAWSKO-POMORSKIE TORUŃ TORUŃ LUBELSKIE LUBLIN LUBLIN MAZOWIECKIE WARSZAWA WARSZAWA 2. Obszary gminne na krajowym rynku świadczenia hurtowych usług dostępu szerokopasmowego określone jako Grupa 2 Obszary pozostałych gmin terytorium Polski, niewymienionych w pkt 1 niniejszego Załącznika. Poniżej zamieszczona została poglądowa mapa Polski z zaznaczonymi gminami, które należą do Grupy 2 obszarów gminnych na kolor niebieski. 148

149 149