A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 8, H enryk Baran * M IĘDZYNARODOW E UMOWY HANDLOW E PO LSK I Z ZAGRANICĄ

Transkrypt

1 A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 8, 1981 H enryk Baran * M IĘDZYNARODOW E UMOWY HANDLOW E PO LSK I Z ZAGRANICĄ Organizacja ekonomicznego procesu w ym iany dóbr i usług w obrocie P olski z zagranicą odbyw a się na trzech płaszczyznach: stosunków m iędzy państw em polskim a innym państw em (państw am i) stosunek państwo : państwo, stosunków pom iędzy organam i w ładzy państw ow ej a przedsiębiorstw am i upraw iającym i działalność eksportową (lub importową) stosunek państw o : kupiec 1, stosunków m iędzy przedsiębiorstw am i stosunek k u p ie c : kupiec. Na płaszczyźnie stosunków gospodarczych między Polską a innym i państw am i m am y do czynienia z działalnością traktatow ą powołanych do tego organów państwowych. W zaw ieranych porozum ieniach organy te, w im ieniu reprezentow anych przez siebie państw, uzgadniają rodzaj dostaw, ilość (rozm iar), term in, try b i w a ru n k i (w skali m iędzynarodow ej) realizacji postanow ień um ow nych. Tę grupę um ów re p rez e n tu ją roczne i w ieloletnie układy handlow e określające rozm iary w y- m iany w zakresie poszczególnych g ru p tow arow ych lub tow arów, zobowiązania um aw iających się państw do popierania tej w ym iany przez udzielenie odpowiednich zezwoleń i ulg celnych itp. Do tej sfery należą także wszelkiego rodzaju um ow y m iędzynarodow e (dw ustronne i w ielostronne), przez które Polska oraz dane państw o (państwa) zobowiązują się do przestrzegania określonych reguł zarówno przez własne organy, jak i podległe jednostki uczestniczące w obrocie. Można tu wymienić przykładowo konwencje związane z przewozem m orskim lub lotniczym, konw encje dotyczące arb itrażu itp. * Mgr, st. asystent w Zakładzie Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Instytutu Obrotu Towarowego UŁ. 1 Słowo kupiec jest tu użyte dla oznaczenia wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw, niezależnie od postaci prawnej, pod jaką to przedsiębiorstwo występuje.

2 M i ę d z y n a r o d o w ą u m o w ą g o s p o d a r c z ą nazywam y każde porozum ienie n a tu ry form alnej, zaw arte m iędzy dwom a lub w ięcej państw am i w spraw ach gospodarczych2. M iędzypaństwowe umowy handlow e są jed n y m z rodzajów m iędzypaństw ow ych umów gospodarczych. U m o w y h a n d l o w e są to m iędzypaństwow e porozumienia, zaw ierane pom iędzy suw erennym i państw am i, k tóre m ają na celu zagw a- rantow anie w zajem nych interesów w sferze obrotu tow arow ego, odpowiednio do założeń i celów prowadzonej przez każdą ze stron polityki h an d lo w ej3. Umowy handlow e można traktow ać w pewnym sensie jako instrum ent polityki handlow ej; pozwalają bowiem na odpowiednie jej realizowanie, a równocześnie stw arzają podstaw y i ram y form alnopraw ne do stosowania różnych środków polityki handlow ej. W stosunku do państw kapitalistycznych Polska rozw ija aktyw ną politykę traktatow ą, w zależności od tego, w jakim stopniu obroty m iędzynarodow e są o g raniczane lub krępow ane przez jednostronne zarządzenia polityczno-handlowe poszczególnych państw. Natom iast w stosunkach gospodarczych m iędzy Polską a k rajam i socjalistycznym i um ow y handlow e są środkiem, który zapewnia planow y rozwój obrotów i zaspokaja potrzeby uczestniczących w nich gospodarstw narodow ych. Umowy handlow e między krajam i socjalistycznym i są instrum entem pomocniczym do realizowania ich narodow ych planów gospodarczych. W zależności od ilości p a rtn eró w zaw ierających um owę, można mówić o um ow ach dw ustronnych lub um ow ach w ielostronnych. H andlow e um o- wy dw ustronne dzielą się na: a) tra k tat handlow y, stanowiący podstawową umowę gospodarczą m iędzy dwom a państw am i; b) konw encja handlow a, stanow iąca analogicznie do tra k ta tu podstawową umowę między dwoma państw am i, jednakże o nieco mniej uroczystym charakterze 4; c) układ handlow y, stanowiący zazwyczaj większą umowę handlow ą m iędzy dwom a państw am i, k tóra nie o b ejm u je jednakże całości podstawow ych zagadnień ekonom icznych następujących m iędzy dwom a państwami, lecz tylko jeden lub kilka jej wycinków; d) porozum ienie handlow e, stanaw iące jeszcze m niej form alną i zazwyczaj jeszcze bardziej ograniczoną co do zakresu um owę na zupełnie 2 T. Ł y c h o w s k i, M iędzypaństw ow e um ow y gospodarcze, Warszawa * S. S z c z y p i o r s k i, Organizacja i technika handlu zagranicznego, Warszawa Treść traktatu handlowego i konwencji jest w zasadzie ta sama. Podział determinują przesłanki historyczne.

3 konkretny tem at, czy kilka tem atów, przenegocjowanych między dwoma stronam i; e) protokół handlow y, stanow iący już zupełnie p rakty czny i zazwyczaj krótki dokum ent, który zawiera uzgodnione w yniki rokowań w jakiejś spraw ie lub kilku związanych z sobą spraw ach, często protokół stanowi załącznik do umowy szerszego typu 5. Jednakże trzeba zaznaczyć, że monopol handlu zagranicznego jest nieodłączną częścią gospodarki polskiej i w skutek tego Polska zawsze układa swoje um ow y z innym i państw am i na podstaw ie m onopolu h andlu zagranicznego i tylko w ram ach tego monopolu mogą umowy takie dochodzić do skutku. 1. UMOWY HANDLOWE Z K RA JA M I SOCJALISTYCZNYMI Umowy międzynarodowe krajów socjalistycznych zdeterm inow ane są następ ującym i okolicznościami: podm iotam i międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy. Są państw a, które opierają wzajem ne stosunki na zasadzie równości suw erennej; państw a socjalistyczne w ystęp ują we w zajem nych stosunkach ja - ko właściciele środków produkcji i rezultatów produkcji; państw a socjalistyczne prow adzą gospodarkę planową. Umowy m iędzynarodowe zajm ują węzłowe miejsce w całym procesie w spółpracy i integracji socjalistycznej, stw arzając planowe ram y dla ogółu w zajem nych stosunków w k raja ch RW PG. Z trzech podstaw o- wych sfer procesu integracji socjalistycznej (organizacja współpracy m iędzynarodow ej, polityka gospodarcza i planow anie, p rodukcja i w y- miana) G interesują nas umowy dotyczące sfery wymiany. W ieloletnie umowy handlow e między krajam i socjalistycznym i są zawierane w w yniku koordynacji narodow ych planów gospodarczych i m ają na celu stworzenie stabilnych w arunków rozwoju gospodarczego tych krajów. Są one ważnym elem entem system u powiązań planowych, a jednocześnie p unktem w yjścia w procesie w ym iany na m iędzynarodow ym ry n k u socjalistycznym 7. Um owy handlow e obejm ują całokształt w zajem nych dostaw tow a- row ych na dany okres 5-letni, a więc wchodzą w nie dostaw y, które s Ł y c h o w s k i, op. cit. " A. W a s i l k o w s k i, Socjalistyczna integracja gospodarcza, W arszawa 1974, s S. G ó r a, Z. K n y z i a k, Współpraca kra jó w R W P G a rachunek ekonomiczny, W arszawa 1966, s. 66.

4 są w ynikiem negocjacji, jak i wcześniejsze porozum ienia, np. dotyczące specjalizacji. W dotychczasowej praktyce zaw ierania umów handlow ych między krajam i socjalistycznym i przew ażają umowy dw ustronne, czego przyczyną jest bilansowanie wzajem nych obrotów stron podpisujących umowę. W zakres um ow y handlow ej wchodzą następ ujące elem enty: w zajem ne dostaw y w ciągu pięciu lat uzgadniane w form ie protokołów rocznych, procedura dotycząca płatności za w ym ianę tow arow ą, procedura likw idacji zadłużenia. Tow ary dostarczane na podstawie w ieloletnich umów dzielą się na trzy grupy: a) głów na grup a tow arów, na k tó re ustala się w um owie i p rotokołach rocznych sztyw ne kontyngenty ilościowe oraz inne w arunki dostaw; b) grupy towarowe łub poszczególne towary, na które ustala się w umowie i protokołach rocznych kontyngenty wartościowe; c) tow ary, na k tóre nie ustala się kontyngentów. Istn ieje możliwość stosow ania dwóch kontyngentów w jednej um o- wie, np. ustala się kontyngent ilościowy na dwa pierwsze lata umowy, a na następne lata dostaw ę określa się w artościow o. Dopiero w p rotokole rocznym w trzecim roku trw ania umowy określa się ilość i inne w arunki dostaw. Protokoły roczne są więc ważnym elem entem umowy handlow ej. Z aw ierane są przez m inistrów handlu zagranicznego pod koniec roku poprzedzającego w ejście protokołu w życie. D rugą w ażną cechą p rotokołu rocznego są negocjacje, kiedy ustala się często w arunki dostaw, które w pływ ają na oddzielną transakcję, np. cenę lub bazę cenową. Protokoły roczne są w łączone do Narodowego P lan u Społeczno-Gospodarczego, do planu eksportu i im portu krajów, które zaw arły umowę, co gw arantuje w ykonanie w zajem nych d o staw 8. W w yniku podpisania um ow y m iędzy Polską a krajem socjalistyczn ym pow stają zobowiązania, k tó re realizują przedsiębiorstw a upraw nione do prow adzenia działalności w zakresie han d lu zagranicznego. Podstawowe decyzje dotyczące w yboru rynku geograficznego kontrahenta oraz w arunków dostawy 9 są więc podejm owane poza jednostką handlu zagranicznego. 8 Wykonanie umowy gwarantuje m. in. fakt, że zobowiązania umowne zawie- -rają państwa, które dzięki monopolowi handlu zagranicznego dysponują pełnią środków do wykonania umowy. W obrocie między krajami członkami RWPG obowiązuje prawo jednolite <Ć)WD RWPG 1968, OWM RWPG 1962, OWOT RWPG 1967.

5 W iększy zakres swobody decyzji m ają jednostki handlu zagranicznego w w arunkach w ym iany niekontyngentow ej. Ten rodzaj w ym iany rostał w prow adzony w 1971 r., przy następ ujących założeniach: nom enklaturę i udział k ra je ustalają w try b ie dw ustronnym, do sfery w ym iany włącza się tow ary nie objęte kontyngentam i ilościowymi i wartościowymi, ceny na te to w ary ustalone są w try b ie dw ustronny m przez je d- nostki handlu zagranicznego, rozliczenia dokonywane są za pośrednictw em M iędzynarodowego B anku W spółpracy Gospodarczej, dostaw y realizow ane są na podstaw ie O gólnych W arunków Dostaw RW PG 1968, w ym iana niekontyngentow a może nie podlegać bilansowaniu w trybie dw ustronnym. W prowadzenie w ym iany niekontyngentow ej jest wypośrodkowaniem między tendencją do ścisłego planowania obrotów handlu zagranicznego a tendencją do otw arcia now ych możliwości rozw oju w ym iany w zajem - nej m iędzy k rajam i RWPG. Mimo że w założeniach w ym iany niekontyngentow ej stw ierdzono m ożliwości przejścia do w ym iany w ielostronnej, to jednak w praktyce w arunki jeszcze nie dojrzały do szerszego w ykorzystania om aw ianego in strum entu. 2. UMOWY HANDLOWE POLSKI Z KRAJAMI KAPITALISTYCZNYMI C h arak ter um ów gospodarczych m iędzy Polską a k rajam i k ap italistycznym i jest diam etralnie różny od umów zaw ieranych z krajam i socjalistycznym i. W ynika to z różnic ustrojow ych, a także ze stosow a- nia przez k ra je kapitalistyczne określonej p olityki handlow ej w stosunku do krajów socjalistycznych. Czynniki ograniczające dostęp do rynku k raju kapitalistycznego są rozważane w tym punkcie od strony podm iotu, k tó ry je stw arza bądź k ontroluje, tzn. państw a k ap italistycznego. Podstaw ow ym i elem entam i tych czynników są: propaganda w ew - nętrzna, b a rie ry taryfow e, p aratary fo w a oraz pozataryfow a (w szczególności ograniczenia adm inistracyjne). Te ostatnie należą obecnie do najbardziej efektyw nych narzędzi protekcjonistycznej polityki państw kapitalistycznych, gdyż ich w ykrycie, a tym bardziej udowodnienie sprzeczności z istniejącym i um ow am i jest bardzo trudne. Nie bez znaczenia jest fakt, że sposoby stosowania wym ienionych barier nie zostały jeszcze dostatecznie poznane (m. in. z powodu dużej ilości rozwiązań, trudności w ykrycia). Z drugiej zaś strony, b rak jest m iędzynarodow ych

6 umów, które w sposób szczegółowy ograniczałyby lub regulow ały ich stosow anie. S tąd też celem um ów handlow ych zaw ieranych przez Polskę z k ra jam i kapitalistycznym i je st stw orzenie polskim jednostkom han d lu zagranicznego takich w arunków dostępu do rynku, z jakich korzystają k onkurenci zagraniczni (zasada najw iększego uprzyw ilejow ania) i konk u ren ci lokalni (zasada trak to w an ia narodowego). Istotne znaczenie dla rozw oju w spółpracy m iędzy W schodem i Zachodem miał proces odprężenia i KBWE. Końcowy dokum ent KBWE 10 uznać należałoby za coś w rodzaju podstawowej k arty europejskich stosunków ekonomicznych tworzącej konstruktyw ny klim at współpracy oraz w ytyczającej konkretne kierunki, m etody i form y działania w zakresie handlu, kooperacji przem ysłow ej, w spółpracy naukow o-technicznej, transportu, turystyki, m igracji siły roboczej, szkolenia kadr i ochrony środowiska. Dokum ent ten jest jak dotąd najpełniejszym i najdalej idącym kodeksem zasad współpracy ekonomicznej między k raja m i różnych system ów, akceptow anym przez ogół p aństw Europy i A m eryki Północnej. W dziedzinie stosunków Polski z rozw iniętym i k rajam i kapitalistycznym i można wskazać przykłady rozwiązań, które w yraźnie wyprzedzały postanow ienia sform ułow ane w Akcie Końcow ym KBW E. Są to: umowa o rozw ijaniu kooperacji przem ysłowej z Republiką Włoską z 14 VII 1965 r. W um owie tej po raz pierw szy wprowadzono pojęcie kooperacji przem ysłow ej do stosunków dw ustronnych, tw orząc tym sam ym sprzyjający klim at dla tego rodzaju obrotów; polsko-francuska umowa o w spółpracy gospodarczej i wym ianie handlow ej, podpisana w Paryżu 23 XII 1969 r. Umowa wprowadziła obok określenia przedsięw zięć kooperacji zasadę pełnej liberalizacji w zajem - nych obrotów w ynikających z tych przedsięw zięć; dek laracja z 2 X 1974 r. o zniesieniu wszelkiego rodzaju o g ran i- czeń o charakterze dyskrym inacyjnym Stosunki gospodarcze między krajam i socjalistycznym i a krajam i gospodarki rynkow ej reg u lu ją głów nie dw ustronne um ow y m iędzypaństwowe. Mówiąc o dw ustronnych związkach um ownych, nie należy pomijać istniejących m iędzynarodow ych układów lub porozum ień w ielostronnych, w k tórych stronam i mogą być k ra je kapitalisty czne i k ra je socjalistyczne. N iektóre z układów w ielostronnych w yw ierają bezpośredni ' --ix'** w A k t K o ń co w y K onferencji B ezpieczeństw a i W spółpracy w Europie, Helsinki 1 sierpnia 1975 r., Spraw y M iędzynarodow e 1976, n r S. D ł u g o s z, Polska a w spółpraca gospodarcza, Spraw y M iędzynarodowe * 1977, n r 11, s. 34.

7 wpływ na treść umów dw ustronnych. Przykładem może być Układ O gólny w S praw ie Ceł i H andlu (GATT). Inny p rzykład stanow i w ieloletnie Porozum ienie W łókiennicze zaw arte pod auspicjam i GATT którego postanow ienia mogą być inkorpow ane do um ów dw ustro n- nych, np. do porozumienia pomiędzy EWG a Indiami. Można jeszcze wymienić porozum ienia surowcowe i inne, które w yw ierają poważny w pływ na zasady, a naw et rozm iary w ym iany w określonych branżach. Polska zaw arła szereg um ów gospodarczych z k rajam i kapitalistycznym i, których celem był rozwój w spółpracy gospodarczej poprzez n a- stęp ujące czynniki: a) sp rzyjające i aktyw izujące dw ustronną w spółpracę działania adm in istracji państw ow ej, w tym przede w szystkim najw yższych władz; b) rozw ijanie dw ustronnych, kom pleksow ych przedsięw zięć z dziedziny kooperacji przem ysłow ej; c) rozw ijanie dw ustronnych przedsięwzięć surowcowo-kredytowych, stabilizujących nieraz na długie lata rozwój dw ustronnej współpracy gospodarczej; d) aktyw na i prom ująca eksport, ale zarazem ułatw iająca w ieloletnie przedsięw zięcia polityka finansowa. D w ustronne um ow y gospodarcze obejm ują następującą tem atykę: w ym iana handlowa; system rozliczania w zajem nych płatności (układy lub porozum ienia płatnicze); w spółpraca naukow a, techniczna, itp.; kredytow a; statu s przedstaw icielstw handlow ych; transport i żegluga; indem nizacja; obrót kooperacyjny jako dziedzina od kilku lat szczególnie rozw ojow a w płaszczyźnie stosunków m iędzy k rajam i socjalistycznym i. Nie sposób w yczerpać, w powyższym w yliczeniu przykładow ym, p ełnego zakresu tem atycznego m iędzypaństw ow ych umów gospodarczych. Istn ieje w iele przykładów, w których całokształt problem ów w spółpracy gospodarczej byłby ujęty w jednej umowie dw ustronnej. Jest to oczyw isty w ynik procesu rozwojowego, jakiem u podlegają stosunki gospodarcze między krajam i kapitalistycznym i a socjalistycznym i. Od prostych form w ym iany clearingowej, czy naw et ściśle kompensowanej, przechodzono do form coraz bardziej wszechstronnych, odchodząc tym sam ym od prostych transakcji kupna sprzedaży. Stąd właśnie coraz częściej pojaw iają się w um ow ach m iędzynarodow ych zagadnienia kooperacji przem ysłow ej. Rozszerza się zakres m erytoryczny i czasowy um ów dw ustronnych.

8 D w ustronna um ow a gospodarcza je st czynnikiem stabilizującym w a ru n- ki w spółpracy gospodarczej. S tąd przejście do system u um ów w ieloletnich z reguły na okres 3 do 5 lat, z m echanizm em protokołów rocznych. Protokoły te stw arzają możliwość wprowadzenia, w toku ważności um ów, k o rek tú r czy m odyfikacji dla ułatw ienia w spółpracy gospodarczej. W protokołach zaw ieranych m iędzy Polską i k rajam i k ap italistycznym i u stala się listy eksportow e i im portow e. L ista eksportow a w y- szczególnia tow ary, których przywóz do danego kraju kapitalistycznego podlega ograniczeniom. Z reguły określa również przyznane kontyngenty m inimum. Lista polskiego im portu z określonego kraju ma charakter indykatyw ny, co znaczy, że przedm iotem dostaw do Polski mogą być towary,, których nie ujęto w liście 12. Wielkość kontyngentu może być wyrażona ilościowo lub wartościowo. Podstaw ow a k o nstrukcja um ów handlow ych opiera się na kilku węzłow ych przesłankach zaw artych w tekście um owy. P rzesłanki te są następujące: zasada najw iększego uprzyw ilejow ania, dopuszczalne p rzypadki ograniczenia zasady najw iększego u p rzywilejowania, szczególne ułatw ienia dla w spółpracy gospodarczej, postanow ienia rozliczeniow o-finansow e, postanowienia instytuoionalizujące nadzór nad wykonywaniem um owy. Um owy zaw ierane przez Polskę u jm u ją spraw ę najw iększego u p rzywilejow ania przedmiotowo-podmiotowo, kładąc najw iększy nacisk na przedm iot obrotu. Z w racają one m niejszą uw agę n a p raw a swoich podm iotów, tzn. uspołecznionych ogniw obrotu z zagranicą. Podejście przedmiotowe w ydaje się być zresztą zgodne z ujęciem problem u zasady największego uprzyw ilejow ania w art. I U kładu Ogólnego w Spraw ie Ceł i H andlu (GATT), choć ujęcie to m a ograniczone zastosow anie p rzede w szystkim do sfery w ym iany tow arow ej. W rzeczywistości zachodzą poważne rozbieżności między przyznaniem klau zu li najw iększego uprzyw ilejow ania, a jej p raktycznym zastosowaniem. Państw a kapitalistyczne dążą do bardzo wąskiego stosowania zasady największego uprzyw ilejow ania. Początkowo, ograniczyły ją do zakresu opłat celnych, następnie pod naciskiem państw socjalistycznych stopniowo rozszerzają na sferę form alności celnych i adm inistracyjnych oraz na sferę ograniczeń ilościowych. 12 Protokół podpisany między Polską a Szwecją 3 III 1978 r.

9 M iędzy W schodem i Zachodem istnieje obecnie doktry n aln y spór dotyczący in te rp re ta c ji i zakresu stosow ania zasady najw iększego u p rzywilejowania. K raje zachodnie wprowadzając swoją interpretację tej zasady według rzeczywistej w zajem ności, naruszają jej podstawowe atrybuty (bezwarunkowość, nieograniczoność, natychmiastowość), a w to m iejsce proponują w arunkow e stosow anie KNU, ograniczone do niektó ry ch tylko dziedzin z możliwością ustanow ienia m om entów w prow a- dzenia jej w życie i zaw ieszania stosow ania. Stąd podstaw ow ym zadaniem przy zaw ieraniu nowej um ow y gospodarczej z krajem kapitalistycznym staje się stopniowe rozszerzenie sfery zastosow ania zasady najw iększego uprzyw ilejow ania, a następnie b a r- dzo drobiazgow e áledzenié czy p a rtn e r nie dokonuje naruszeń potw ierdzonych um ow nie zasad. Obecnie w stosunkach traktatow ych Polski z rozw iniętym i krajam i kapitalistycznym i problem doprow adzenia naszych p artn eró w do respektow ania pełnego zakresu zasady największego uprzyw ilejow ania w dziedzinie obrotu towarowego i usług sprowadza się przede wszystkim do uzyskania najbardziej uprzyw ilejow anego traktow ania w dziedzinie w szelkich przepisów, form alności i opłat zw iązanych z przyw ozem, wywozem i tranzytem oraz w zakresie nie dyskrym inacyjnego stosowania re stry k c ji ilościow ych wobec polskich im porterów i eskporterów. Uzgodniony w um ow ie zakres stosow ania zasady najw iększego uprzyw ilejow ania ma bezpośredni wpływ na w arunki dostępu i działania na ry n k u. Tym sam ym zn ajduje swe odbicie w pojedynczej tran sak cji h a n- dlu zagranicznego, a w większości przypadków je st czynnikiem determ i- nującym opłacalność tran sak cji i (lub) możliwości jej realizacji. P rz y- kładowo można podać przyznanie Polsce KNU przez USA, niestosowanie d ysk ry m in acy jn y ch ceł, przyznanie Polsce praw a do korzystania z k redytów i gw arancji Im p ort E ksport Banku, a także liberalizacja przepisów o sprzedaży krajom socjalistycznym sprzętu inw estycyjnego i technologii. W um ow ach handlow ych zaw artych z krajem nie stosującym reg lam entacji dewizowej problem y rozliczeń ustala się poprzez określenie w aluty rozliczeniowej i ew entualnie postanowienia dotyczące gotowości stro n do stw arzania dogodnych w arunków kredytow ych. O ile je st zaw arta umowa m iędzypaństwowa dotycząca przyznania jednej ze stron kredytu na określone cele, to musi również być podpisane odpowiednie porozum ienie m iędzy Bankiem H andlow ym SA w W arszaw ie i k red y- todaw cą lub g ru p ą kredytodaw ców (banków k ra ju udzielającego kredyt). Przykładem m iędzypaństwowej um owy gospodarczej, która może być w zorcem dla w spółpracy krajów o odm iennych ustrojach, jest podpisany przez Polskę i F ran cję 5 X 1972 r. 10-letni układ o w spółpracy

10 gospodarczej i naukowo-technicznej. Obie strony zobowiązały się do popierania i stw orzenia możliwie najlepszych w arunków do realizacji porozum ień kooperacyjnych (z 10 arty k u łó w U kładu 4 dotyczyły kooperacji) 13. Ponadto powołano do życia M iędzynarodową Komisję do S praw W spółpracy Gospodarczej. W ram ach K om isji utw orzono branżow e g ru p y robocze dla tych gałęzi przem ysłu, w k tórych stw ierdzono najlepsze możliwości w spółpracy. W w yniku prac grup roboczych Polska i Francja zawarły 14 IX 1977 r. um owę o w spółpracy w dziedzinie chem ii i urządzeń dla przem ysłu chemicznego. Strony postanowiły, że... będą popierać m aksym alny rozwój w spółpracy naukow ej, przem ysłow ej i gospodarczej w dziedzinie chemii i urządzeń dla przem ysłu chemicznego zarówno w każdym z obu państw, jak i w krajach trzecich. U kład z roku 1972 doprow adził do uzyskania przez Polskę we F ra n- cji kredytów inw estycyjnych na sumę 1,5 mld franków, której wielkość podniesiono ostatecznie do 4,5 m ld franków u. Działalność tra k tato w a znalazła sw oje odbicie w w ym ianie handlowej: w zajem ne obroty Polski i Francji wzrosły 7,6 raza (w cenach bieżących) w latach , podpisano wiele kontraktów kooperacyjnych (Berliet, Nicolas, Estrel, JOY, Thompson, Lagobax С II). Siedzenie ewolucji umów gospodarczych zaw ieranych między Polską a krajem kapitalistycznym, np. z Francją, w skazuje na przechodzenie od porozum ień bardziej ogólnych (układ z 1972 r.) do bardziej szczegółowych (umowa dotycząca chemii z 1977 r.). Taka tendencja uwidacznia się również w porozum ieniach z innym i krajam i kapitalistycznym i. P rzykładem jest tró jstro n n a umowa Polski, A ustrii, Czechosłowacji o dostaw ach i tranzycie energii elektrycznej z Polski przez Czechosłow ację do A ustrii. Czas trw ania tej umowy jest precedensowy, ponieważ jej term in ważności upływ a 31 VIII 1999 r. Poza wspom nianym i wyżej pozytyw nym i zjaw iskam i w stosunkach handlow ych Polski z k rajam i kapitalistycznym i w y stęp u je szereg zjawisk negatyw nych w ynikających głównie z różnic ustrojowych. Stąd też m iędzynarodowa umowa handlow a jest tworem kom prom isu dwóch stron. Bardzo często, zwłaszcza w w yniku recesji w k ra ju kapitalistycznym, mogą wystąpić zakłócenia w realizacji założeń umowy. Dlaiego też m iędzypaństw ow a um owa handlow a w ym aga zinstytucjonalizow ane- 18 J. M i c h a l a k, Ewolucja polsko-francuskich stosunków gospodarczych, Spraw y M iędzynarodow e 1977, n r 10, s. 32. u L objectif du commerce franco-pcumais: 8 m iliards de francs en 1980, M oniteur du Com m erce Intern atio nal 1975, n r 140, s. 25.

11 go nadzoru, którego form ą jest kom isja mieszana. Pow ołuje się ją dla oceny legalizacji um owy, ro zp atryw ania spraw zw iązanych ze stosunkam i gospodarczymi między dwoma krajam i i dla przedkładania swoim rządom wszelkich wniosków, zm ierzających do ułatw ienia i rozw ijania w ym iany handlow ej oraz w spółpracy gospodarczej i przemysłowej. Istotnym zadaniem kom isji m ieszanej jest ustalanie szczegółowych postanow ień dotyczących zwłaszcza tych wyrobów wobec których istnieją jeszcze ograniczenia ilościowe w im porcie. W odróżnieniu od stosunków um ow nych m iędzy k rajam i socjalistycznymi umowa zaw ierana przez Polskę z krajem kapitalistycznym ma charakter fakultatyw ny. W yznacza ona cele stron i stw arza podmiotom gospodarczym w arunki dla jej wykonania. Należy jednak podkreślić, że realizacja założeń umowy następuje w w yniku um ów zaw ieranych bezpośrednio m iędzy polskim i przedsiębiorstw am i han d lu zagranicznego a zainteresow anym i firm am i k ap italistycznymi, na k tó re państw o kapitalistyczne nie może oddziaływać bezpośrednio. D latego też oprócz aktyw nej działalności trak tato w ej prow a- dzonej przez państwo, przedsiębiorstwa handlu zagranicznego muszą prow adzić ak ty w n ą politykę przystosow ania się do ry n k u kapitalistycznego i zm ieniających się na nim warunków. Tylko w takim przypadku zostaną zdyskontow ane stw arzane przez polskie ograny tra k tato w e coraz korzystniejsze w aru n k i w ym iany dw ustronnej dla polskich jednostek han d lu zagranicznego i ich zagranicznych kontrahentów. H enryk Baran INTERNATIONAL TRADE AGREEMENTS OF POLAND WITH ABROAD The article sets forth to discuss the importance of trade agreements in foreign trade of Poland. The character and contents of the agreements are determined by the socio-political system of the country with which Poland enters into such agreements. The article consists of two parts. In the first part the analysis is focussed on trade agreements concluded between Poland and socialist states, and especially on their importance, procedure of concluding these agreements, their contents and consequences for Polish foreign trade organizations. The second part of the article presents trade agreements, as a basic element of the treaty policy of the state, which creates suitable conditions for foreign trade organizations to conduct trade exchange in the markets of developed capitalist countries. The analysis of contents and scope of the agreements reveals the evolution in economic relations between countries of different socio-political systems in line with provision of the Conference on Security and Coperation in Europe. 8 W y b ra n e p ro b le m y