A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 8, K azim ierz Zabielski *

Transkrypt

1 A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 8, 1981 K azim ierz Zabielski * WPŁYW INFLA CJI I ZMIAN KURSÓW WALUT W KAPITALIZM IE NA M IĘDZYNARODOW Y OBRÓT GOSPODARCZY 1. GŁÓWNE ź r ó d ł a i n f l a c j i W spółczesna inflacja ma charakter m iędzynarodowy. W ystępuje rów - nocześnie w gospodarkach w ielu krajów kapitalistycznych. C h a ra k te rystyczną jej cechą jest to, że w ystępuje równolegle z rew olucją naukowo- -techniczną. Jest ona niejako w budow ana w społeczno-ekonomiczny system Zachodu. Źródła jej tkw ią jednak w gospodarkach narodowych poszczególnych krajów. W tym sensie noszą one charakter endogeniczny. In flacja przenosi się jed n ak z k ra ju do k raju, poprzez jej im port i eksport, o czym będzie dalej mowa. Można więc powiedzieć, że jej źródła m ają również charakter egzogeniczny. Istnieje wiele przyczyn w yw ołujących inflację w gospodarce krajów kapitalistycznych. N ajw ażniejsze z nich tkw ią po stronie popytu i podaży głów nych sektorów gospodarki, państw a i gospodarstw domowych. P rzyjm uje się zazwyczaj, że brak równowagi między nadm iernym pq,- pytem a zdolnościami w ytw órczym i aparatu gospodarczego danego kraju ma cztery podstawowe źródła: a) popyt konsum pcyjny gospodarstw domowych w szerokim tego słowa znaczeniu, b) popyt p rodukcyjny przedsiębiorstw w zakresie inw estycji i z a tru d- nienia, c) popyt zagraniczny na dobra eksportow e, d) w ydatki państw a na konsum pcję i inw estycje oraz działalność m i- litarn ą i kosmiczną. Te cztery rodzaje stale rosnącego popytu są głów nym i źródłam i inflacji. Są one przede w szystkim zjaw iskam i rzeczowym i. Z jaw iska pieniężne są tu w dużym stopniu zjaw iskam i pochodnym i. Tw orzenie pie- * Prof. d r habil., kierow nik Z akładu M iędzynarodow ych Stosunków G ospodarczych w Instytucie O brotu Towarowego UL.

2 niądza staje się autonom icznym źródłem inflacji dopiero wówczas, gdy strum ieniow i pieniądza nie tow arzyszą procesy produ kcyjne 1. Przejaw em inflacji jest wzrost cen i kosztów, spadek siły nabywczej pieniądza oraz red y stry b u c ja dochodu narodow ego. Na tle tej re d y strybucji dochodzi do zaburzeń społecznych i konfliktów między kapitałem a pracą. D ziałalność związków zawodowych nakierow an a jest tu na red y stry b u cję dochodu narodow ego od zysków do płac. W spółczesna inflacja ma również charakter strukturalny. W ynika ona ze sztyw ności zachow ania się podm iotów gospodarczych, b rak u elastyczności cen i płac do dołu oraz konsekw encji rew olucji naukow o-technicznej i stosowanej w praktyce koncepcji rozwoju społeczno-gospodarczego w kapitalizm ie. Ze w zględu na tem atykę niniejszego a rty k u łu w arto szerzej p rzeanalizować jeden z głównych czynników w yw ołujących inflację, tj. popyt zagraniczny na tow ary i usługi w ytw arzane w danym k ra ju oraz następny czynnik, nie zaliczony w tej pracy do głównych źródeł inflacji, a mianowicie działalność korporacji wielonarodowych, które odgryw ają w ażną rolę w m iędzynarodow ym obrocie gospodarczym. Zagraniczny popyt na tow ary i usługi danego kraju jest zaspokajany poprzez eksport tego kraju, eksport ten jest natom iast im portem kraju zgłaszającego ów popyt. Jak wiadomo, popyt zagraniczny stym uluje w zrost eksportu. Pobudza wzrost produkcji w sektorze eksportowym. Ożywia to dżiałalność gospodarczą. K raj zaspokajający popyt zagraniczny bierze szerszy udział w m iędzynarodow ym podziale pracy. Z p u n k tu wiedzenia rów now agi gospodarczej i in flacji pow oduje to zm niejszenie k ra - jow ej podaży dóbr i usług oraz przypływ zagranicznych środków p łatn i- czych, którym i można opłacać im port. N atom iast z punktu widzenia polityki gospodarczej wzrost eksportu powoduje w zrost zatrudnienia. Zm niejszenie podaży m asy towarowej na rynku w ew nętrznym w w yniku eksportu zakłócać może jednak równowagę rynkow ą. Z kolei przypływ środków finansowych z zagranicy w w yniku zrealizow anego eksp ortu zw iększa płynność na ry n k u w ewnętrznym i wzmaga popyt globalny w gospodarce, m. in. na skutek w zrostu z atru d n ien ia w sektorze eksportow ym. P op yt ten może być zaspokajany w zrostem podaży krajow ej i im portem. M ożna więc pow iedzieć, że eksport w skali m akroekonomicznej w yw ołuje efekty inflacyjne, im port zaś deflacyjne. U w idaczniają się one w ujęciu globalnym w saldzie bilansu handlowego. U jem ne saldo bilansu handlowego daje efekty deflacyjne, natom iast dodatnie saldo tego bilansu efekty inflacyjne. i J. Z a j d a, Inflacja, kryzy sy w alutow e i gasnący m it złota m onetarnego, Poznańskie Roczniki Ekonomiczne 1972, t. 25, s

3 R ozpatrując ten problem z punktu widzenia pieniężnego i abstrahując w tym m iejscu od term s of trade m ożna powiedzieć, że w ynikła z przew agi eksportu nad im portem nadw yżka bilansu handlow ego może pogłębiać presję inflacyjną zarówno w ujęciu rzeczowym, jak i pieniężnym. Im port bowiem nie kom pensuje ograniczonej w w yniku eksportu podaży dóbr i usług na ry n k u w ew nętrznym, natom iast dodatkow y p rzypływ środków finansowych z zagranicy w w yniku nadwyżki bilansu handlowego zwiększa płynność sektora bankowego w kraju. Uzyskane bowiem przez eksporterów zagraniczne środki płatnicze są zamieniane na pieniądz krajow y i lokow ane w krajow ych bankach w form ie w kładów, które z kolei stanowią podstawę do rozszerzania akcji kredytow ej banków handlowych. Zwiększa to płynność na rynku w ew nętrznym. Tanieje wówczas z reguły kredyt, co pobudza działalność inwestycyjną. Ta ostatnia kreuje znów popyt (m. in. przez wzrost zatrudnienia i płac) odraczając w czasie w zrost podaży rynkow ej dóbr i usług. Ja k już zaznaczono, eksport jednego k ra ju je st rów nocześnie im portem innych krajów. Sam im port, chociaż zwiększa podaż krajow ą od strony realnej, może stać się źródłem inflacji. Ma to m iejsce wówczas, gdy silny wzrost cen im portow anych surowców i m ateriałów poprzez mechanizm w aluty wym ienialnej przenosi się na szczebel przedsiębiorstw i podraża koszty produkcji w yrobów w ytw arzanych w oparciu o im portowane surowce i m ateriały. Zwyżka cen im portow anych surowców i m ateriałów staje się ważnym źródłem inflacji kosztowej. Zjawisko to w ystąpiło pow szechnie w latach w zw iązku z dużym i zwyżkam i cen surow ców i paliw, w szczególności ropy naftow ej. W edług szacunków ekspertów OECD czterokrotna zw yżka cen ropy naftow ej dokonana przez kraje OPEC w końcu 1973 r. spowodowała wzrost inflacji w rozw iniętych krajach kapitalistycznych o ok. 2%. Znalazła już ona odbicie w kosztach produkcji w k raja ch ją im p ortujących oraz w ogólnym poziomie cen. Nie należy również zapominać o tym, że wzrost cen dewizowych w imporcie przew yższający wzrost cen dewizowych uzyskiwanych w eksporcie pogarsza również terms of trade danego kraju, w wyniku czego dla sfinansowania danego wolum enu im portu trzeba zwiększyć wolum en eksportu. Efekt inflacyjny eksportu może się tu zatem nakładać z efektem inflacyjnym a nie deflacyjnym im - portu, wywoływać perturbacje w gospodarce, prowadzić do uszczuplenia rezerw w alutow ych danego k ra ju oraz powodować konieczność zaciągania kredytów zagranicznych. Tak więc czynniki leżące po stronie eksportu i im portu stanowić mogą niebłahe źródła inflacji. Oczywiście nie trzeba tu tracić z pola w idzenia faktu, że przenoszenie ten d en cji in flacyjnych przez kanały w ym iany handlow ej osłabia aprecjacja w aluty, pobudza natom iast jej deprecjacja. Zjaw isko ap recjacji w alut w ystęp uje

4 z reguły w k raju posiadającym duże nadwyżki bilansu handlowego i płatniczego. Natom iast zjawisko deprecjacji w alut ma m iejsce z reguły w k raju posiadającym duży deficyt bilansu handlowego. W w yniku ap recjacji w a lu ty tan ieje im port I drożeje eksport (w jednostkach w a- luty krajow ej). Przy deprecjacji w alut występuj ^ zjaw isk a odwrotne. Typow ym przykładem rozbieżnych tendencji w kształtow aniu się ry n k o- wych kursów w alut jest m arka zachodnioniemiecka i funt szterling. Pierw sza z tych w alut była już pięć razy rew aluow ana po II wojnie św iatow ej, druga n atom iast-od g rudnia 1971 r. do końca 1976 r. zdeprecjonowała się o ok. 46%. Co się tyczy korporacji wielonarodowych to ich polityka i strategia okazała się rów nież jed n ą z przyczyn in flacji w k rajach kap italistycznych. K orporacje te są w w ielu przypadkach superm ocarstw am i gospodarczym i. S kup iają one w sw oich rękach 2/з han d lu k rajó w kap italistycznych 2. Rozrosły się one ponad granice narodowe, uniezależniły się od ingerencji władz narodow ych i ustaliły własne p ra w a 3. Prowadzą one swoją strategię działania w skali całego św iata kapitalistycznego. Władze centralne tych korporacji m aksym alizują zyski w ujęciu długofalowym. O m ijają krajow e bariery celne, przepisy dewizowe i lim ity w handlu zagranicznym poprzez budow ę w łasnych przedsiębiorstw w w ielu k rajach. K orporacje te posługują się w szerokim zakresie tzw. cenam i tra n - sferowym i. Pozwala to im przenosić w ten sposób zyski z kraju do kraju, głównie zaś z kraju, w którym przepisy narodowe przew idują ich wyższe opodatkowanie do kraju, w którym przepisy w tym względzie są bardziej łagodne, a podatki od zysków niższe. K orporacje te prow adzą rów nież politykę kredytow ą w ujęciu globalnym. Zaciągają z reguły kredyty tam, gdzie są one tańsze. Ich m iędzynarodowe kierownictw o finansowe w yrów nuje skutki wahań kursów w alut narodow ych również w ujęciu globalnym. Sprzedają one rocznie ok. V6 światowej produkcji przem ysłowej. Nagrom adziły za granicą m ienie w wysokości 400 mld doi. Są one zdolne adm inistrow ać swym i cenam i w sposób monopolistyczny lub oligopolistyczny dla zapew nienia sobie zysków i środków fin ansowych (tych ostatnich nie tylko w form ie rezerw i nie rozdzielanych zysków, ale rów nież w form ie kredytów z lokalnych rynków kapitałowych i eurorynku), niezbędnych dla podtrzym ania wzrostu stanowiącego jeden z ważnych celów ich działalności. Ustalone przez nie ceny nie są elastyczne do dołu. Środki finansowe tych korporacji, przerzucane z k ra ju do k raju, u tru d n ia ją prow adzenie narodow ej polityki gospodars D yskusja redakcyjna: EWG a kraje trzecie, Rynki Zagraniczne 1976, n r 153, s. 5. * Por. Silniejsze niż państw a, Zycie G ospodarcze 1974, n r 25, s. 12.

5 czej oraz w yw ołują efekt zakłócający zarówno na narodow ych rynkach pieniężnych, ja k i na ry n k u euro w alut, będącym ogrom nym rezerw u a- rem gorącego pieniądza i zw iększającym w olum enem podaży k ró tk o te r- m inowych kapitałów pieniężnych. Potencjał rynku eurow alut szacowany pod koniec 1976 r. na ponad 300 m ld doi. zwiększa płynność w skali m iędzynarodow ej. Istnienie ry n k u eu ro w alu t zwiększa w praw dzie mobilność kapitałów w skali m iędzynarodow ej, prow adzi jed n a k do ograniczenia skuteczności narodowych polityk pieniężno-kredytow ych państw kapitalistycznych oraz stanow i czynnik utrudniający walkę z inflacją w k raja ch kapitalistycznych wysoko rozw iniętych. Przytoczone powyżej główne źródła inflacji, jeśli się spojrzy na nie z m onetarnego punktu widzenia, prowadzą w konsekwencji do tego, że popyt globalny przew yższa podaż dóbr i usług, w w yniku czego u trz y- m uje się zjawisko wzrostu cen na rynku krajow ym. Z kolei wzrost cen na rynkach krajow ych głównych krajów kapitalistycznych rzutuje na ceny św iatow e. Poprzez kanały w ym iany m iędzynarodow ej inflacja przenosi się z kraju do kraju. Mamy zatem do czynienia z istniejącym obecnie zjaw iskiem nakładania się inflacji własnego chowu z inflacją im portow aną. Tem po i rozm iary obu rodzajów inflacji są zróżnicow ane w poszczególnych k raja ch kapitalistycznych. Zależą one od w ielu czynników ekonom icznych, w tym rów nież od stopnia udziału danego k ra ju w m iędzynarodow ym podziale pracy. 2. EKSPORT I IMPORT IN FLA CJI W K APITALIZM IE Inflacja jest obecnie problem em światowym. Jednak jej główne źródła tkw ią w gospodarkach narodow ych. W obecnych w arunkach intensyfikacji międzynarodowego obrotu gospodarczego, funkcjonow ania wym ienialności w alut i pogłębiania międzynarodowego podziału pracy poprzez w zrost w spółpracy przem ysłow ej oraz rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji w ystępuje zjawisko przenoszenia inflacji z k raju do k raju. P rzy b iera ono postać im p ortu i eksportu inflacji. Eksport i im port inflacji dokonuje się tu w osobliwy sposób. Otóż w ydaje się, że dany kraj nie eksportuje bezpośrednio inflacji własnej ani też nie im portuje inflacji cudzej w ścisłym tego słowa znaczeniu. N atom iast jego działalność w sferze zagranicznych stosunków ekonom icznych może w yw oływ ać zjaw iska in flacy jn e w innych k rajach. Odnosi się to w szczególności do krajów, któ ry ch ciężar gatunkow y w eksporcie i im porcie św iatow ym jest poważny. N atom iast k ra je o m niejszym ciężarze gatunkow ym w m iędzynarodow ym obrocie gospodarczym

6 tych krajów nad dostarczaną przez nie podażą dóbr i usług na rynki światowe. W niek tó ry ch p rzypadkach kanałem im p o rtu inflacji może być n a d- wyżka bilansu płatniczego. Skalę jej im portu ogranicza jednak wzrost k u rsu w a lu ty k ra ju posiadającego tę nadw yżkę (przykład RFN i J a - ponii). W k raju m ającym aktyw ny bilans handlow y w ystępuje z jednej strony relatyw ne zm niejszenie krajow ej podaży dóbr i usług na rynku, z drugiej zaś przypływ netto zagranicznych środków płatniczych. Oba te czynniki mogą (ale nie muszą) wywoływać tendencje inflacyjne na rynku w ew nętrznym. Jednakże dany kraj p o trafi z reguły neutralizow ać in flacy jn y w pływ nadw yżek bilansu płatniczego na jego gospodarkę w ewnętrzną poprzez politykę pieniężno-kredytow ą i eksport kapitału. Dopom aga m u w tym m echanizm rynkow y pow odujący aprecjację jego w a- luty. Co się tyczy terms of trade, to w ydaje się, że nie są one sam oistnym mechanizm em przenoszenia inflacji bądź deflacji, mogą natom iast przy dużym odchyleniu w górę i w dół od 100 w yw oływ ać ten dencje inflacyjne lub deflacyjne, których w pływ w gospodarce daje- się odczuć korzystnie lub mniej korzystnie. Dotyczy to zwłaszcza okresu po 1973 r., kiedy to ceny św iatow e uległy poważnej zwyżce w w yniku kryzysu surowcowego, energetycznego i inflacji. Niekorzystne terms of trade (poniżej 100) oznaczają, że dany kraj m usi zwiększyć dodatkow o swój eksport dla pokrycia określonego quantum im portu. Zm niejsza to podaż dóbr i usług na rynku wew nętrznym. Przy korzystnych terms of trade dany kraj może dokonać większego im portu, co zwiększa m u podaż dóbr i usług na rynku wew nętrznym. Końcow y efekt w yw oływ anych przez term s of trade tendencji in flacy j- nych bądź d eflacyjnych w danej gospodarce zależy od wielkości i s tru k - tury towarow ej oraz geograficznej obrotów handlow ych danego kraju, a także od zajm owanej przez niego pozycji w m iędzynarodowym obrocie gospodarczym i w m iędzynarodow ym podziale pracy. Drugim ważnym kanałem przenoszenia inflacji jest m iędzynarodowy m echanizm płynności. W iąże się on z funkcjonow aniem m iędzynarodowego system u walutowego, rynku eurow alut, występow aniem dolarą w ch arak terze w a lu ty kluczow ej i m echanizm em funkcjonow ania w ym ienialności głównych w alut, w w arunkach stopniowego odejścia ich od kursów stałych i przejścia do kursów płynnych. P a n u je pogląd, że w ysokie tempo inflacji w pierwszej połowie lat siedem dziesiątych miało swe źródło w silnej ekspansji m iędzynarodowej płynności, spowodowanej m. in. deficytem am erykańskiego bilansu płatniczego i dynam icznym rozw ojem ry n k u eurow alut, któ ry to ry n e k zasilił po stronie podaży potężny stru m ień petrodolarów, w łączony potem do tzw. recyclingu i w y-

7 korzystyw any do finansowania deficytów bilansów płatniczych krajów im porterów ropy naftowej. Deficyty am erykańskiego bilansu płatniczego były finansow ane głównie poprzez wzrost krótkoterm inow ych należności krajów Europy Zachodniej wobec Stanów Zjednoczonych. Osiadały one częściowo w rezerw ach w alutow ych banków centralnych (powodując ich wzrost), w rezerw ach transakcyjnych banków handlow ych oraz na rynku eur odo lar owym. Umożliwiały one również władzom rządowym krajów Europy Zachodniej stosowanie liberalnej polityki m onetarnej i fiskalnej dla pobudzania wzrostu gospodarczego. Rynek eurodolarow y stw arzał k rajow ym podm iotom gospodarczym k rajó w E uropy Zachodniej m ożliwości obchodzenia restry k cy jn ej narodow ej polityki pieniężno-kredytowej. Deficyt am erykańskiego bilansu płatniczego zwiększył w dużym stopniu potencjał rynku eurodolarowego. Rynek ten, zasilany od 1974 r. stru m ien iem petrodolarów, zwiększa płynność w skali św iata k ap italistycznego, u tru d n ia bankom cen traln y m spraw ow anie kontroli nad podażą pieniądza, a tym samym sprzyja przenoszeniu inflacji z k raju do k raju, poprzez ruchy kapitałów zw iększające w olum en środków p ły n- nych na ry n k ach w ew nętrznych i łatw y dostęp krajow ego system u b ankowego do drugiego (po narodowym i przez nikogo nie kontrolowanego) źródła podaży pieniądza. W zrost rezerw dolarowych banków centralnych krajów k ap italisty cznych (poza Stanam i Zjednoczonymi) w ynikał zarówno ze wzrostu ich krótkoterm inow ych należności wobec USA, jak i z przesuw ania przez krajow e banki handlow e i wielkie przedsiębiorstwa przemysłowe swych aktyw ów dolarowych do innych w alut w związku ze spadkiem pozycji dolara. Powodowało to wzrost m iędzynarodowego składnika krajow ej podstawy m onetarnej i w konsekwencji prowadziło do silnej ekspansji podaży pieniądza krajow ego. In teresu jące rozw ażania na ten tem at zaw arte są w artykule H. R. H ellera 4. Jego zdaniem obfita podaż rezerw m iędzynarodow ych podsycała św iatow y boom im portow y. D alszym czynnikiem inflacyjnego w zrostu cen tow arów, będących przedm iotem w y- m iany m iędzynarodowej, było to, że wiele z nich notowano w dolarach. W sytuacji spadku w artości dolara duża ilość towarów m iała atrakcyjne ceny dolarowe dla zagranicznych nabywców, w w yniku czego w zrastał popyt na te tow ary. W konkluzji swych rozważań H. R. H eller dochodzi do wniosku, że ekspansja rezerw m iędzynarodowych odegrała kluczową rolę w ostatniej inflacji światowej. Jakkolw iek jego zdaniem istniejący w olum en rezerw m iędzynarodow ych nie ma bezpośredniego w pływ u na 4 H. R. H e l l e r, International reserves, m oney and global inflation, Finance and D evelopm ent 1976, m arzec, s , 39 (przekład Instytutu Finansów w Przeglądzie Zagranicznej L iteratu ry F inansow ej 1976, n r 4, s ).

8 poziomy cen, to jednak zmiany krajow ych agregatów m onetarnych towarzyszące zmianom rezerw m iędzynarodowych w yw ierają znaczny, choć opóźniony wpływ na rozwój cen krajow ych i m iędzynarodowych, jeśli krajow e władze pieniężne nie podejm ą w łaściw ych działań zm ierzających do neutralizacji tych indukow anych zmian m onetarnych s.. W ynika zatem potrzeba lepszej kontroli-nad kreacją międzynarodowej płynności po to, aby rezerw y m iędzynarodowe mogły w zrastać zarówno bez powodowania nadm iernego popytu i inflacji, jak i bez wywoływania św iatow ej stagnacji gospodarczej i deflacji. Zakres im portu i eksportu inflacji zależy w dużej m ierze od ciężaru gatunkow ego danego k ra ju w gospodarce św iatow ej i w m iędzynarodowym system ie w alutow ym oraz od stopnia dom inacji tego kraju nad resztą św iata kapitalistycznego. Taką gospodarką dom inującą w święcie kapitalistycznym są obecnie Stany Zjednoczone. Zakres przenoszenia inflacji w skali św iata kapitalistycznego poprzez m iędzynarodow y m e- chanizm płynności (a częściowo i poprzez m iędzynarodowy m echanizm cenowy) zależał w dużej m ierze od polityki ekonomicznej i w alutow ej tego kraju. M iędzynarodowy system w alutow y św iata kapitalistycznego, faw oryzujący po II wojnie światowej nadm iernie Am erykanów, ułatw iał Stanom Zjednoczonym eksport inflacji (w sposób powyżej zreferow any) poprzez duże deficyty ich bilansu płatniczego, powodujące nadm ierny wzrost płynności m iędzynarodowej i rozwój ry nku eurodolarowego oraz sty m u lu jące w zrost podaży pieniądza krajow ego w państw ach k a p ita listycznych. W iększa sym etria bilansów płatniczych (tzn. ograniczenie nadm iernych ich deficytów i nadw yżek) m ogłaby złagodzić zjaw isko przenoszenia inflacji poprzez m iędzynarodowy m echanizm płynności. Natom iast m iędzynarodowy m echanizm cenowy będzie nadal głównym kanałem przenoszenia inflacji (lub rzadziej deflacji) zarówno w system ie stałych, ja k i p łynnych kursów w alut. O dgryw a on bow iem głów ną rolę w m iędzynarodowym obrocie gospodarczym, w stosunkach ekonomicznych W schód Zachód, a także w form ie zm odyfikow anej w e w zajem nych stosunkach ekonom icznych krajów RW PG. 3. PRZYCZYNY ZMIAN KURSÓW WALUT WYMIENIALNYCH W LATACH K urs w alu ty je st w gruncie rzeczy w yrazem całej dynam iki gospodarczej danego k ra ju wobec św iata'zew n ętrzn eg o. Zm iany tej dynam iki

9 rzutow ały w decydującym stopniu na wysokość oraz skalę i am plitudę w ahań rynkow ych kursów głów nych w alu t w ym ienialnych. Dośw iadczenie wykazuje, że kursy w alut krajów prowadzących zdrową politykę gospodarczą i m ających ustabilizowaną sytuację społeczną były bardziej stabilne niż k u rsy w a lu t krajów, w których były duże niepokoje społeczne i w ysoka stopa inflacji. W ażny wpływ na kształtow anie kursu w aluty w yw iera cała sfera zagranicznych stosunków ekonomicznych danego kraju, w szczególności handel zagraniczny. W w arunkach w ystępującej w k rajach kapitalistycznych inflacji i dużej rozpiętości jej tem pa wzrostu kraje o m niejszym stopniu inflacji były bardziej k o n kurencyjne w eksporcie niż k raje o relatyw nie wyższym stopniu inflacji. W w arunkach równoczesnego wejścia wysoko uprzem ysłowionych krajów kapitalistycznych w fazę zwyżkowej koniunktury w latach zmiany kursów w alut i w ahania tych kursów uzależnione były przede wszystkim od stanu bilansu płatniczego tych krajów, gry popytu i podaży, m echanizm u funkcjonowania rynków dewizowych, przepływ ów kapitałów oraz optym istycznych bądź pesym i- stycznych przew idyw ań ewolucji koniunktury i bilansu płatniczego przez sfery m iędzynarodowego businessu. K ryzys kapitalistycznego system u walutowego przejaw iał się m. in. w naciskach na zmiany kursów w alut w kierunku ich dew aluacji (częściej) bądź rew aluacji (rzadziej), przy czym przed dokonyw aniem tych zabiegów (tj. dew aluacji bądź rew a lu a- cji) przez narodow e władze w alutow e m iały m iejsce w sytuacji istnienia m echanizm u w alut w ym ienialnych, ry n k u eurodolarow ego i znacznej liberalizacji obrotów kapitałow ych duże przepływ y kapitałów, u których podstaw tkw iły nie tylko m otyw y ekonomiczne (np. zjawisko leads and lags, tj. w yprzedzeń i opóźnień w regulow aniu należności za eksport i zobowiązań za im port), ale rów nież psychologiczne i sp ekulacyjne. Te przepływ y kapitałów w yw oływ ały duże p e rtu rb ac je w gospodarkach w ielu k rajó w kapitalistycznych i pow odow ały w w ielu przypadkach za głęboki spadek kursu danej w aluty, w w yniku czego w aluta ta staw ała się często w alutą niedoszacowaną (tak było np. z funtem szterlingiem w październiku 1976 r.). W ywoływały one również wzrost ryzyka kursowego, które trzeba było brać poważnie w rachubę przy tran sak cjach eksportow ych i im portow ych na w arunkach średnio i d ługoterm inowego kredytu, w sytuacji istnienia stałych kursów walut. Można się było oczywiście zabezpieczać częściowo przed tym ryzykiem poprzez zaw ieranie operacji dewizowych na term in, jednak ryzyko to rzutow ało na operacje banków handlow ych oraz eksporterów i im porterów. Porozum ienie waszyngtońskie z grudnia 1971 r. ustaliło pewną siatkę w zajem nych relacji kursow ych głów nych w alut w ym ienialnych, sub tel-

10 nie potem tkaną przez narodowe polityki walutowe, interw encje banków centralnych na rynkach dewizowych i koordynacyjne porozum ienia w skali m iędzynarodow ej czy to n a forum okresow ych spotkań g u b ern atorów banków centralnych w Banku Rozrachunków M iędzynarodowych w "Bazylei, czy też w rodzaju spotkań na szczycie głów nych uprzem y- słowionych krajów Zachodu. Jednakże niepokoje i napięcia walutowe, związane z nierów nom iernym rozwojem gospodarczym, zróżnicowanym przebiegiem k o n iunktury, zróżnicow anym i stopam i procentow ym i i rozbieżnym i w w ielu przypadkach celam i polityki gospodarczej zaczęły stopniowo rozryw ać siatkę kursów w alu t ustaloną w porozum ieniu w aszyngtońskim w 1971 r. G łów nym jed n ak czynnikiem, k tó ry spowodow ał rozerw anie tej siatki, okazała się inflacja i zróżnicowane tem po jej wzrostu w poszczególnych krajach kapitalistycznych. To głównie pod wpływem inflacji wprowadzono w 1973 r. dość powszechnie płynne kursy w alut głów nych k rajó w kapitalistycznych. N ie je st to w praw dzie floating czysty, w którym o poziomie kursu w aluty decyduje wyłącznie gra popytu i podaży na rynkach dewizowych, ale z reguły floating brudny, w k tórym na poziom k u rsu w alu ty duży w pływ poza grą popytu i podaży w yw ierają interw encje banków centralnych na rynkach dewizowych. Z apobiegają one w dużym stopniu n adm iernym ry nkow ym w ahaniom kursów w alut i są nakierow ane na utrzym anie ich wokół poziomu uznawanego w danym okresie przez banki centralne za pożądany czy optym alny. System p łynnych kursów w alu t w ytw orzył bardziej adekw atną s tru k - tu rę kursów w alut głównych krajów kapitalistycznych, w porównaniu ze stru k tu rą kursów wynegocjowaną w "porozum ieniu waszyngtońskim z grudnia 1971 r. W okresie przejścia od starej (z grudnia 1971 r.) do obecnej siatki kursów w alut w ym ienialnych dokonały się jednak duże przeobrażenia, stanow iące w istocie odbicie zm ian pozycji k o n k u ren cy j- nej i dynam iki gospodarczej głównych krajów kapitalistycznych. Otóż w edług stanu na dzień 19 VIII 1976 r. (podajemy to przykładowo) kurs franka szwajcarskiego wzrósł w porów naniu z jego kursem do dolara z grudnia 1971 r. o 55,37%, a m arki zachodnioniemieckiej o 28,21%, natom iast kurs funta szterlinga obniżył się w tym okresie o 31,63%, a lira włoskiego o 30,55%. Bank Anglii podał w październiku 1976 r. inform ację, z k tórej w ynika, że w edług stan u na dzień 26 X 1976 r. dep recjacja fu n ta szterlinga w stosunku do jego k u rsu centralnego ustalonego w porozum ieniu w aszyngtońskim z grudnia 1971 r. wyniosła 47,8%. Stano*vi to odbicie stanu gospodarki brytyjskiej i pesym istycznej oceny jej rozw oju przez sfery m iędzynarodow ego businessu. Powyższe stany silnej deprecjacji funta szterlinga i lira włoskiego, craz dużej ap recjacji fran k a szw ajcarskiego i m arki RFN, a b stra h u ją c

11 oczywiście od rynkow ych zmian kursów innych w alut wym ienialnych nie wykazujących tak dużej am plitudy zmian ich siły kupna, m ają głębokie podłoże ekonomiczne. M am y tu na m yśli tem po w zrostu gospodarczego, przebieg koniu n k tu ry, kształtow anie się bilansu p łatn i- czego, stanu zatrudnienia, w ydajności pracy i inne czynniki rzutujące na ogólną spraw ność i efektyw ność danej gospodarki wobec św iata zewnętrznego. W 1976 r. na kształtow anie się rynkow ych kursów głównych w alut w ym ienialnych w pływ ało w decydującym stopniu: a) zróżnicow ane tempo, w ychodzenia rozw iniętych k rajów k ap italistycznych z recesji gospodarczej, w w arunkach utrzym ujących się nadal różnic w stopach inflacji i rozbieżnych w wielu przypadkach celów polityki gospodarczej; b) zabiegi banków cen tralnych na ry n k ach dewizowych; c) spekulacja walutow a, powodowana czynnikam i ekonomicznymi, politycznym i i psychologicznym i. Funkcjonow anie floatingu brudnego, bo z takim obecnie m am y do czynienia w głów nych k raja ch kapitalistycznych, wykazało, że w p raw - dzie płynne kursy w alut łagodzą skalę przenoszenia inflacji, jednak m ają to do siebie, że osłabiają jeszcze bardziej kraje najsilniej dotknięte trudnościam i gospodarczymi, tj. W ielką B rytanię i Włochy, częściowo i Francję, a z kolei kłopoty tych krajów ciążą w dużym stopniu na całej k o n iunkturze zachodnioeuropej sk ie j. Napięcia walutow e, jakie się pojaw iły w 1976 r. wokół lira włoskiego, franka szwajcarskiego, funta szterlinga, franka francuskiego i system u węża walutow ego (złagodzone przez kosm etyczną rew aluację m arki RFN w październiku 1976 r.), stanow iły w gruncie rzeczy kolejny etap tworzenia się bardziej adekw atnych relacji kursow ych w istniejących w 1976 r. w arunkach znacznej rozbieżności dynam iki gospodarczej, cen w ew nętrznych i p rio ry tetó w w narodow ej polityce gospodarczej. System płynnych kursów w alut ma niew ątpliw ie tę zaletę, że am plituda wahań rynkow ych kursów w alut je s f tu m niejsza niż m iałoby to m iejsce w system ie stałych kursów w alut. M inim alizuje to ryzyko kursow e, chociaż go nie elim inuje. W system ie płynnych kursów w alut jednym z decydujących czynników w pływ ających na poziom kursu w aluty są siły rynkow e, łagodzone z jednej strony przez in terw en cje banków centra ln y ch na ry n k ach dewizowych, z drugiej zaś pobudzane przez spekulację w alutow ą w okresach pow ażnych napięć w alutow ych i politycznych. Doświadczenie wykazało, że płynne kursy walut, spraw iające co praw da pewne trudności rachm istrzom, nie stanow iły przeszkody w finansowaniu międzynarodowego obrotu gospodarczego. Związane jednak z nim i ryzyko trzeb a kalkulow ać, oceniać i uw zględniać w działalności

12 krajow ych podm iotów gospodarczych, działających w sferze zagranicznych stosunków ekonom icznych k rajów kapitalistycznych i socjalistycznych. 4. INFLACJA I ZMIANY KURSÓW WALUT W KAPITALIZM IE A MIĘDZYNARODOWY OBRÓT GOSPODARCZY W w arunkach inflacji w ystęp ują przeobrażenia w k ierunkach i s tru k - tu rz e m iędzynarodow ego obrotu gospodarczego. Dotyczy to zarów no s tru - m ieni handlu zagranicznego, ja k i w spółpracy przem ysłow ej oraz kooperacji produkcji. Inflacja w yw iera również swój wpływ na przepływy kapitałów, bilanse płatnicze, m iędzynarodow y system w alutow y i stosunki ekonom iczne W schód Zachód. W pływ ten jest zróżnicow any i w ielokierunkowy. Uwidocznia się on głównie w zakłóceniach w strukturze cen handlu zagranicznego i w ustalonych relacjach kursow ych w alut narodowych. N ierów nom ierny wzrost cen w poszczególnych krajach oraz zm iany siły nabywczej w alut narodow ych w yw ołują zjaw iska kryzysowe w m iędzynarodowym system ie w alutow ym. Towarzyszą im spekulacyjne przepływ y kapitałów m. in. w w yniku pojaw ienia się nadwartościowości i podwartościowości w alut oraz zaburzeń na rynkach złota. W w arunkach inflacji i kryzysu m iędzynarodowego system u walutowego w ystępuje zjaw isko ryzyka kursow ego i dużego stopnia niepew ności co do zagw a- rantow ania realnej siły kupna należności uzyskanych w w yniku eksportu. Inflacja stanow i czynnik utrudniający finansowanie m iędzynarodowego obrotu gospodarczego na w arunkach długoterm inowego kredytu. Odnosi się to głów nie do eksp ortu i im p ortu m aszyn i urządzeń oraz porozum ień o ch arak terze kooperacyjnym. W w yniku inflacji rosną ceny zarów no w eksporcie, jak i w im porcie (różnice tych cen znajdują końcowy swój wyraz m. in. w terms of trade). P ow oduje to sztuczne zaw yżanie w olum enu h a n d lu zagranicznego. W zrost cen w eksporcie i imporcie danego kraju nie jest z reguły jednakow y. N iejednakow y jest też w zrost cen w ew nętrznych w poszczególnych krajach. R zutuje to na zakres i skalę zmian krajowego poziomu cen w stosunku do poziom u cen w ew nętrznych w innych krajach. W rezultacie ulegają zm ianie relacje poziomów cen m iędzy poszczególnym i krajam i. Prowadzi to do zmiany relacji sił nabywczych w alut narodowych. Z kolei zmiany relacji sił nabywczych w alut narodow ych w p ływ ają na kształtow anie się kursów w alut, k tó re stanow ią ceny pieniądza narodow ego w yrażone w pieniądzu zagranicznym lub ceny pieniądza zagranicznego wyrażone w pieniądzu narodowym. Różne ruchy.cen w poszczególnych k rajach w y w ierają swój w pływ na kształtow anie

13 rynkow ych kursów w alut. K u rsy oficjalne sta ją się w takich okolicznościach bądź to nadwartościowe, bądź podwartościowe. Zjawisko to staje się przyczyną gry na zwyżkę lub zniżkę kursu danej w aluty na rynku dewizowym, połączonej zazwyczaj z przepływ am i kapitałów spekulacyjnych. Likwidowanie nadwartościowości i podwartościowości w alut następowało z reguły z opóźnieniem w postaci dew aluacji lub rew aluacji danej w aluty. Do tego czasu występowało poważne ryzyko kursowe. Nie znikało ono i po korekcie oficjalnego kursu walutowego, ponieważ siły rynkow e w w arunkach inflacji w yw ołują w dalszym ciągu tendencje do występowania nadwartościowości i podwartościowości walut. R zutuje to w sposób pośredni na k ieru n k i i wielkość h an d lu zagranicznego poszczególnych krajów. Bezpośredni natom iast wpływ na handel zagraniczny danego kraju w yw iera poziom i tem po inflacji w k raju eksportera i kraju im portera. Z najduje on w yraz w oferow anych cenach w eksporcie i płaconych w im porcie. R uchy tych cen, z reg u ły zwyżkowe, zn ajd u ją w dalszej konsekwencji w yraz w poziomie aktyw ności gospodarczej danego kraju, w szczególności w sektorach nastaw ionych na produkcję eksportową i uzależnionych silnie od im p ortu (np. im p ortu surow ców i paliw p łynnych dla przem ysłu przetwórczego oraz im portu żywności). Zwyżka cen w ew nętrznych w danym k ra ju pobudza im port, osłabia natom iast eksport. Tak dzieje się we w szystkich k rajach, w k tóry ch w y stęp u je in - flacja. Jednakże ogólny wpływ zwyżki cen w ew nętrznych na strum ienie handlu zagranicznego zależy w dużym stopniu od różnic w poziomie inflacji. K raje o m niejszym tem pie inflacji stają się bardziej konkurencyjne w eksporcie w porów naniu z k rajam i o w yższym tem pie inflacji. Konieczność wzrostu konkurencyjności екзрогц kraju o relatyw nie wyższym tem pie inflacji w ym aga w zrostu w ydajności pracy w sektorach eksportowych oraz w ytw arzaniu wyrobów na eksport o dużym stopniu jakości, nowoczesności i innowacyjności. Eksport bowiem takich wyrobów można realizow ać łatw iej, poniew aż względy cenowe nie odgryw ają tu decydującej roli. W w arunkach inflacji finansow anie m iędzynarodow ego obrotu gospodarczego staje się coraz bardziej złożone i narażone na ryzyko. Złożoność ta w ynika zarówno z konieczności brania pod uwagę przy zaciąganiu kredytów wysokich stóp procentowych, ryzyka kursowego, jak i przewidywanego stopnia deprecjacji pieniądza w chwili spłaty zaciągniętych kredytów. Oczekiwania inflacyjne sprzyjają zaciąganiu kredytów naw et po wysokiej stopie procentowej, ponieważ w kalkulacji dłużników realna w artość ich zobowiązań w chwili spłaty kredytów będzie pom niejszona o stopę deprecjacji pieniądza, natom iast efekt pro- 2 W y b ra n e p ro b le m y

14 dukcyjny zaim portow anych m aszyn i urządzeń na k red y t da im zw iększoną podaż dóbr na rynku, które to dobra w w arunkach inflacji można sprzedać po wyższej cenie zapew niającej spłatę kredytów i uzyskanie zysku. W sum ie można powiedzieć, że inflacja sprzyja wzrostowi im portu w szczególności na w arunkach kredytow ych. D aje ona bow iem m ożliwość obniżenia przez dłużnika realnej wielkości zadłużenia, oczywiście przy założeniu, że kredyty te nie są indeksowane. K rajow i eksportera pozwala natom iast zwiększać też eksport, który w yw iera stym ulujący w pływ na pobudzanie aktyw ności gospodarczej, utrzym anie dobrej koniunktu ry i relatyw nie wysokiego stanu zatrudnienia. Zróżnicowany wzrost cen w poszczególnych kategoriach eksportu i im portu krajów będących w zajem nym i partneram i w ym iany handlow ej rzutuje na zmianę s tru k tu ry cen krajow ych, w w arunkach w ym ienialności w alu t i w y- stępow ania kursu w alutow ego w jego cenotwórczej i inform acyjnej funkcji. W ew nętrzne stru k tu ry cen krajów kapitalistycznych wysoko rozw iniętych zaczynają się do siebie stopniowo upodabniać, m. in. pod w pływ em inflacji. Różnice w poziomach cen w ew nętrznych rzutują na poziom rynkowego kursu w aluty. K urs ten stanow i jeden z param etrów decyzyjnych dla przedsiębiorstw krajow ych i zagranicznych. Różne tem - pa inflacji korygują częściej czy rzadziej ten param etr, co w yw iera w pływ na decyzje eksportow e, im portow e i produkcyjne podm iotów gospodarczych. Podm ioty te oprócz w ym iany handlow ej rozw ijają coraz szerzej w spółpracę przem ysłow ą i kooperację produkcji z zagranicznym i podm iotam i ekonom icznym i. W sw ych decyzjach o charakterze p ro d u k cy j- nym i kooperacyjnym muszą uwzględniać zjawisko inflacji w swoim i w innym kraju. W ydaje się jednak, że inflacja nie jest przeszkodą w zaw ieraniu porozum ień o charakterze kooperacyjnym i specjalizacyjnym m. in. z tego względu, że dotyczą one sfery produkcyjnej, a więc w ytw arzania określonych typów czy rodzajów w yrobów, zespołów i podzespołów, któ ry ch ceny w w arunkach inflacji ulegają zwyżce, um ożliwiając pokrycie poniesionych nakładów i zrealizowanie określonej stopy, czy m asy zysku. W porozum ieniach dotyczących w spółpracy przem ysłow ej oraz kooperacji i specjalizacji produkcji w ystępuje również właśnie pod w pływem inflacji problem ryzyka kursowego i ryzyka transferu realnej siły nabywczej od wierzyciela do dłużnika. Zabezpieczeniem przed tego rodzaju zjaw iskam i niekorzystnym i w pierwszym przypadku dla obu stron, a w drugim dla wierzycieli, są różne form y klauzul w aloryzacyjnych i zabezpieczających. Inflacja w yw iera również swój w pływ na przepływ y kapitałów, a w ięc

15 zarów no na ru ch y kapitałów o podłożu ekonom icznym, ja k i sp ekulacyjnym. M otywy tych przepływów tkw ią zarówno w zróżnicowanych poziomach inflacji i stóp procentow ych w poszczególnych krajach, skali podw artościow ości i nadw artościow ości w alut, stanie bilansów p łatn i- czych, stopniu reglam entacji dewizowej, jak i w poziomie aktywności gospodarczej oraz optym istycznych i pesym istycznych przew idyw aniach rozwoju koniunktury w danym k raju przez m iędzynarodowe koła gospodarcze i finansow e. Sam a inflacja nie je st z reg u ły głów nym czynnikiem ruchów kapitałów. Dopiero w połączeniu z innym i czynnikam i, o któ ry ch była mowa, stanow i elem ent b ra n y w rachubę przy podejm o- waniu decyzji o kierunkach i strukturze krajow ych, jak i zagranicznych lokat kapitałow ych. M otywy rentowności i bezpieczeństwa lokaty w w arunkach inflacji stanowią główny czynnik w arunkujący m iędzynarodowe przepływ y kapitałów. Wysoki poziom stóp procentowych w danym kraju ułatw ia im port do niego kapitału zagranicznego w przypadku, gdy eksporter tego kapitału kieruje się tylko kryterium zysku w skali krótkookresow ej. Jednakże należy pamiętać, że wysokie stopy procentowe w ystępują głównie w krajach o dużym nasileniu inflacji. W pływa to na zakres przepływów kapitału o charakterze lokacyjnym i produkcyjnym. Nie m ożna jed n ak jednoznacznie stw ierdzić czy sam a inflacja je st czynnikiem stym ulującym, czy ham ującym m iędzynarodow e p rzepływ y k ap i- tałów. Je j w pływ na przepływ y kapitałów uw idacznia się w sposób pośredni, poprzez zm iany relacji cen krajow ych do zagranicznych i zmianę kursów w alut. Bardziej widoczny jest w pływ inflacji na bilanse płatnicze krajów kapitalistycznych. Z najduje on przede w szystkim w y raz w bilansie h a n- dlowym, zarówno po stronie eksportu, jak i im portu. Ja k wspomniano, inflacja prowadzi do sztucznego zawyżania wartości obrotów handlu zagranicznego. R óżnokierunkow e ru ch y cen eksportow ych i im portowych znajdują końcowy w yraz w terms of trade danego kraju. Ogólnie można stwierdzić, że w krajach o wysokim tem pie inflacji w ystępują silne tendencje do deficytu bilansu płatniczego (głównie jednak bilansu handlowego). W ynika to m. in. z efektu relatyw nego podrożenia eksportu danego kraju i relatyw nego potanienia im portu przy danym poziomie k u rsu w alutow ego. Jednakże efek t potanienia im p ortu nie zawsze w y- stępuje, w szczególności przy imporcie surowców i paliw, których ceny w latach uległy poważnej zwyżce. Zwyżka cen im portow ych danego k raju, w połączeniu ze spadkiem konkurencyjności w łasnego eksportu w w yniku w zrostu krajow ego poziomu cen, pogłębia deficyt bilansu handlow ego. Zjaw isko takie w ystęp uje w w ielu k rajach kapitalistycznych w ysoko rozw iniętych, w szczególności we W łoszech i F rancji, po wo-

16 dując konieczność finansow ania deficytów bilansów handlow ych w d rodze uszczuplenia krajow ych rezerw w alutow ych i zaciągania kredytów zagranicznych, w tym również kredytów rządow ych (przykład kredytu RFN dla Włoch w wysokości 2 m ld doi. udzielonego w 1974 r.). In flacyjny wzrost cen w yw iera szczególnie niekorzystny wpływ na kraje im portujące duże ilości surowców, żywności i paliw, a także na kraje im portujące wyroby przemysłowe, ponieważ ich ceny również wzrosły. Pow oduje to zm iany w stanie rezerw w alutow ych oraz w yw iera swój wpływ na kursy w alut w ym ienialnych. Płynne kursy w alut neutralizują w jakim ś stopniu im port inflacji, dokonywany poprzez zwyżkę cen importowych. Nie mogą go jednak całkowicie wyeliminować. Inflacja osłabia dyscyplinę bilansu płatniczego i to tym bardziej, że problem rów now agi bilansu płatniczego zajm uje w hierarch ii celów polityki gospodarczej nie pierw sze, lecz dalsze m iejsce. Inflacja stała się jednym z najw ażniejszych czynników u tru d n ia jących reform ę międzynarodowego system u walutowego. Nierów nom ierne tem po inflacji światow ej stale bowiem podważa stru k tu rę kursów walut. To właśnie w w yniku inflacji wprowadzono dosyć powszechnie w latach płynne kursy w alut. W prawdzie w w ahaniach rynkow ych kursów w alut uwidoczniają się stosunkowo szybko różnice w krajow ych i zagranicznych poziomach cen, jednakże trudno jest powiedzieć, jakie będą kierunki tych zm ian w przyszłości. U trudnia to finansowanie m iędzynarodow ego obrotu gospodarczego i zwiększa ryzyko kursow e w szczególności w kontraktach zaw ieranych na w arunkach kredytu długoterm i- nowego. Z p u n k tu w idzenia m iędzynarodow ego system u w alutow ego inflacja ułatw ia wprow adzenia elastyczności narodowych systemów walutowych. Jednakże nie w płynęła ona dotąd na zmianę priorytetów w narodowej polityce gospodarczej. Stanow i ona nadal czynnik zakłócający funkcjonow anie m iędzynarodowego system u walutowego oraz w yw ołuje tendencje dezintegracyjne w świecie kapitalistycznym. Podważa nadal zaufanie do siły nabywczej w alut. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o tym, że sam m iędzynarodowy system w alutow y wzmagał presję inflacyjną w k raja ch kap italistycznych poprzez nad m iern y w zrost płynności m iędzynarodow ej, spow odow any głów nie deficytam i am erykańskiego b ilansu płatniczego. W zrost płynności międzynarodowej powiększał płynność w ielu krajow ych system ów gospodarczych, w w yniku czego w ew nętrzne źródła inflacji znalazły w sparcie w źródłach zew nętrznych. M iędzynarodow e obroty gospodarcze zarów no m iędzy k rajam i kap i- talistycznym i, jak i między W schodem a Zachodem, odbywają się nadal w w arunkach dużej niestabilności, spowodow anej inflacją, recesją w rozw iniętych krajach kapitalistycznych i znacznymi wahaniam i kursów głów nych w alu t w ym ienialnych. Ryzyko kursow e w system ie płynnych

17 kursów w alut, chociaż nieco m niejsze niż w system ie stałych kursów, w ystępuje tu nadal i trzeba je brać w rachubę w decyzjach podmiotów gospodarczych działających w sferze zagranicznych stosunków ekonom icznych k rajó w socjalistycznych i kapitalistycznych. K azim ierz Zabielski INFLUENCE OF INFLATION AND CHANGES IN CURRENCY EXCHANGE RATES IN CAPITALISM ON INTERNATIONAL TRADE The article sets forth to determ ine th e im pact of inflation and changes in currency exchange rates in capitalism on the international trade. Accordingly, in th e first p a rt of the article the author discusses m ain sources of inflation, w hich in his opinion include: 1) consum er dem and of households in The broad sense of the w ord, 2) production dem and of com panies in th e field of investm ents and em ployment, 3) foreign dem and for export commodities, 4) state expenditure on consum ption and investm ents as well as on m ilitary and outer space exploration purposes. T he second p a rt of the article deals w ith the problem of im port and export of inflation in capitalism. The author points out here th a t countries playing a sm aller role in th e international trad e are, as a rule, forced to im port inflation, as they cannot ex ert a bigger influence on the level of the w orld prices for goods exported by them. N ext, th ere are discussed causes of changes in currency exchange rates (convertible currencies) over the period of In the final p a rt of the article, w hich sum s up the m ain points, the author states th a t in conditions of inflation there occur changes in directions and structure of the international trade. This concerns both foreign trad e stream s and industrial co- -operation and co-production. The inflation exerts also an influence on capital flows, paym ents balances, international currency system and East-W est economic relations.