Zarządzanie zapasami prof. PŁ dr hab. inż. Andrzej Szymonik www.gen-prof.pl Łódź 2017/2018 1
2
Def. zapas: Jest to rzeczowa, niespieniężona część środków obrotowych przedsiębiorstwa zgromadzona z myślą o przyszłości. 3
Przyczyny powstawania zapasów w przedsiębiorstwie: 4
Zarządzanie zapasami 5
Zarządzanie zapasami: ile jednostek należy zamówić (lub wyprodukować) w danym czasie? kiedy należy złożyć zamówienie? 6
cd. Zarządzanie zapasami: które składniki zapasów wymagają szczególnej uwagi? czy można zabezpieczyć się przed wzrostem kosztów zapasów? 7
Cel zarządzania zapasami: zapewnienie odpowiedniego poziomu obsługi; obserwacja bieżącego i przyszłego zapotrzebowania; minimalizowanie kosztów. 8
Koszty 9
Koszty zapasów: tworzenia zapasów; utrzymywania zapasów; wyczerpania się zapasów; 10
Koszty tworzenia zapasów: wstępne; złożenia zamówienia: ponoszone po złożeniu zamówienia (koszty przyjęcia dostawy, koszty kontroli, koszty związane z fakturowaniem); koszty związane z planowaniem i prognozowaniem zapasów. 11
Koszty utrzymania zapasów: Koszty zapasów: kapitału (utraconych możliwości); ubezpieczenia; ubytków i kradzieży; Koszt magazynowe: koszty przestrzeni magazynowej, energii, wody itp., inne koszty magazynowe; koszty prac magazynowych; biurowe koszty magazynowe. 12
Koszty wyczerpania zapasów: przestojów lub zmniejszenia wolumenu produkcji; awaryjnego zwiększania zapasów; utraconej reputacji, w tym kary umowne. 13
Czynniki warunkujące i wpływające na wielkość zapasów 14
Czynniki warunkujące wielkość rodzaj popytu: zapasów: popyt niezależny lub popyt zależny; polityka zapasów w przedsiębiorstwie strategia pchania lub strategia ciągnienia. 15
16
17
cd. Czynniki warunkujące wielkość zapasów: wymagany stopień dostępności produktu z zapasu kategoria zapasu, poziom obsługi klienta; metody odnawiania zapasów; stopień wykorzystania TI; stosowane metody produkcji (ESP, tradycyjna, małoseryjna itd.). 18
Czynniki wpływające na planowanie zaopatrzenia materiałowego: rynek (wahania koniunktury, ostrzejsza konkurencja - globalna, dostosowanie się do potrzeb odbiorców, skracanie cykli życia produktu); procesy produkcyjne (zmniejszenie zamrożenia robót w toku, wzrost wykorzystania maszyn i urządzeń, skracanie cykli produkcyjnych, skracanie czasów przezbrojeń); 19
cd. Czynniki wpływające na planowanie zaopatrzenia materiałowego: przedsiębiorstwo (przemysł wysokiej techniki, nowe technologie, malejąca stopa zysku, konieczność poszerzania asortymentu, krótsze terminy dostaw, utrzymywanie minimalnych zapasów, mniejsze serie produkcyjne, rosnące koszty robocizny, rozwój systemów transportowych); 20
cd. Czynniki wpływające na planowanie zaopatrzenia materiałowego: nowoczesne systemy zarządzania oparte o nowoczesne technologie informatyczne; nowe techniki komunikacji oparte o nowoczesne technologie informatyczne (Internet) sprzyjające zaopatrywaniu np. w systemie JiT (dokładnie na czas). 21
Gdzie powstają zapasy? 22
Zapasy w łańcuchu dostaw 23
Miejsce powstawania zapasów: wejściowe są to zapasy powstające w efekcie funkcjonowania działu zaopatrzenia przedsiębiorstwa lub w górnym biegu strumienia materiałowego w łańcuchu dostaw; 24
cd. Miejsce powstawania zapasów: wewnętrzne powstają w trakcie procesu produkcyjnego i obejmują materiały, które zostały już wydane do produkcji i nie są jeszcze przetworzone, produkcję w toku i wytworzone produkty, które pozostają jeszcze na stanie działu produkcji (w łańcuchu logistycznym dotyczą tylko wybranego ogniwa i określa się je najprościej mianem zapasów w przedsiębiorstwie). 25
cd. Miejsce powstawania zapasów: wyjściowe najczęściej są to już wyroby gotowe, którymi dysponuje dział dystrybucji lub sprzedaży, a także zapasy w dolnym biegu strumienia materiałowego funkcjonującego w ramach łańcucha dostaw. 26
Klasyfikacja i rodzaje zapasów 27
28
29
30
31
Typy zapasów: 1. Zapasy międzykomórkowe wynikają z nierównomiernej pracy poszczególnych komórek przy produkcji i montażu wyrobów. Elementy wyrobów w różnych komórkach produkcyjnych wytwarzane są ze względów ekonomicznych lub organizacyjnych partiami o różnej liczebności. 32
cd. Typy zapasów: 2. Zapasy wewnątrzkomórkowe dzielimy na: pozacykliczne; cykliczne. 33
cd. Typy zapasów: 3. Część zapasów w toku jest na stanowiskach a część poza nimi. Na stanowiskach znajdują się zapasy operacyjne Z cop (należy do zapasów cyklicznych) a poza nimi zapasy międzyoperacyjne. Zapasy międzyoperacyjne obejmują zapasy oczekujące na dalszą obróbkę. 34
Wielkość zapasów operacyjnych cykliczny Z cop L mj Z d cop ij j 1 d ij liczba i-tych części obrabianych jednocześnie na stanowisku roboczym w przypadku j-tej operacji; L mj liczba stanowisk roboczych wykonujących j tą operacje na danym rodzaju części. 35
cd. Typy zapasów: 4. Zapasy obrotowe Z o wynikają z braku synchronizacji między czasami wykonania poszczególnych kolejnych operacji i ze sposobu organizacji stanowisk oraz czasu pracy. Ich określenie jest konieczne do określenia wielkości powierzchni. 36
Wielkość zapasu obrotowego Zo: T- okres w którym nie zachodzą zmiany w obciążeniu stanowiska i liczba stanowisk na których wykonuje się operacje w czasie T t j - czas jednostkowy wykonania operacji; k numer operacji 37
cd. Typy zapasów: 5. Zapasy transportowe Z t wynikają z warunków przekazania, przemieszczania elementów na linii produkcyjnej. 38
Wielkość zapasu transportowego Z t Z t T dost ł T dost czas między dwoma dostawami pakietu transportowego lub partii części z jednej operacji na drugą; ł takt spływu produkcji. 39
cd. Typy zapasów: 6. Zapasy kompensacyjne Z k tworzy się dla wyrównania różnic wydajności robotników w stosunku do wydajności normatywnej. 40
cd. Typy zapasów: 7. Zapasy awaryjne Z a niezbędne są do zachowania ciągłości produkcji w przypadku wystąpienia sytuacji losowych, nieplanowych. 41
Wielkość zapasów awaryjnych Z a : Z a t a ł T a przewidywany czas usuwania awarii; ł takt spływu produkcji. 42
Metody zarządzania zapasami 43
Metody zarządzania zapasami: ABC, XYZ; system min-max ze stałym okresem dostawy, zwany także modelem zamawiania (1); system min-max ze stała wielkością dostawy, zwany także modelem poziomu (punktu) zamawiania (2); 44
cd. Model stałego okresu dostawy (1): Punkt zamówienia R. Zamówienie składane w stałych odstępach. Z max Z x Ilość D 1 Q D 2 Z x Czas CP CP TD D 1 zapas Z x na koniec ustalonego okresu CP D 2 przewidywane zużycie zapasu w czasie TD Z max zapas maksymalny Z x zapas na koniec ustalonego okresu CP R punkt zamówienia TD czas dostawy CP okres odnawiania zamówień 45
cd. Stała wielkość dostawy (2): Z max Ilość R Q R Czas TD CZ Z max zapas maksymalny R punkt zamówienia TD czas dostawy CZ cykl zamówienia Q wielkośc zamówienia 46
cd. Metody zarządzania zapasami: podejście inwestycyjne; systemy planowania potrzeb materiałowych MRP; system planowania dystrybucji DRP; dokładnie na czas JIT; 47
cd. Metody zarządzania zapasami: wspólne zarządzanie zapasami CMI (Co-managed Inventory) dostawca i odbiorca wspólnie prowadzą działania ukierunkowane na redukcję poziomu zapasów, wspólnie kształtują dostępność produktów w łańcuchu dostaw; 48
cd. Metody zarządzania zapasami: wspólne planowanie, prognozowanie i odnawianie zapasów CPFR (Collaborative Planning, Forecasting and Replenishment) to strategia, która wyrosła na bazie koncepcji ECR; 49
cd. Metody zarządzania zapasami: zarządzanie zapasami przez dostawcę VMI (Vendor Managed Inventory) tu dostawca jest odpowiedzialny za utrzymywanie właściwego poziomu zapasów u odbiorcy, często też (nie zawsze) dany zapas - aż do momentu jego pobrania - jest własnością dostawcy (zapas konsygnacyjny), wymaga pełnej wymiany i dostępu do kluczowych informacji. 50
Narzędzia zarządzania zapasami - wskaźniki: Produktywność zapasów stosunek efektów, czyli przychodów ze sprzedaży, do nakładów, czyli kosztów pozyskania i utrzymania zapasów. 51
cd. Narzędzia zarządzania zapasami - wskaźniki: Produktywność zapasów P Z, K p - koszty pozyskania zapasów K u - koszty uzyskania zapasów W wartość uzyskania zapasów W P z K K p u 52
cd. cd. Narzędzia zarządzania zapasami - wskaźniki: Lp. Wskaźniki Definicje 1. Produktywność wartość produkcji / koszty materiałów 2. Produktywność wyrobów gotowych 3. Udział zapasów w przychodach wartość produkcji / koszty wyrobów gotowych wartość zapasów / przychody ze sprzedaży 53
cd. Narzędzia zarządzania zapasami - wskaźniki: Lp. Wskaźniki Definicje 4 Udział kosztów w przychodach koszt wytworzenia wyrobów / przychody ze sprzedaży 5 Obrót zapasami koszty utrzymania zapasów / zapas średni 6 Dynamika zapasów zapas na koniec okresu / zapas na początku okresu 54
cd. cd. Narzędzia zarządzania zapasami - wskaźniki: Lp. Wskaźniki Definicje 7 Struktura zapasów 8 Udział surowców w zapasach 9 Udział produkcji w toku zapasów stan zapasu danego rodzaju / ogólny stan zapasów wartość surowców / wartość zapasu wartość produkcji w toku / wartość zapasu 55
cd. Metody zarządzania zapasami - Lp. Wskaźniki wskaźniki: Definicje 10 Udział gotowych wyrobów w zapasach 11 Udział zapasu w przychodach 12 Przyrost zapasu materiałów wartość wyrobów gotowych / wartość zapasu przychody ze sprzedaży / koszt sprzedanych zapasów zmiana zapasu materiału / zmiany produkcji 56
Sterowanie przepływem materiałów w systemie JiT - zasady: harmonogramowanie montażu końcowego dla produkcji dziennej i zmianowej; zdecentralizowany (poziomy) system zlecania zadań i kontroli realizacji; proces produkcyjny realizowany od ostatniej fazy w górę strumienia materiałowego wg zasady ssania od poprzedniej komórki produkcyjnej. 57
Dziękuję za uwagę 58