dr hab. prof. UŚ Ewa Ogrodzka-Mazur dr Aleksandra Minczanowska Uniwersytet Śląski Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

dr hab. prof. UŚ Ewa Ogrodzka-Mazur dr Aleksandra Minczanowska Uniwersytet Śląski Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Kompetencje kulturowe, językowe i komunikacyjne badanych z pogranicza polsko-czeskiego w euroregionach: Śląsk Cieszyński, Silesia, Pradziad, Nysa, Beskidy, Glacensis Wprowadzenie Umiejętność komunikowania się jest istotną sprawnością współczesnego człowieka. Coraz więcej indywidualnych doświadczeń zdobywamy przez przekaz werbalny, a właściwe funkcjonowanie w grupie jest wynikiem sprawnego, skutecznego komunikowania się z innymi. Poziom opanowania przez jednostkę orientacji jak komunikować się skutecznie stanowi ważne kryterium jej oceniania i podstawę do powierzania jej ról i funkcji społecznych. Środowiska rodzinne i szkolne odgrywają znaczącą rolę w opanowaniu sprawności komunikacyjnej przez jednostkę i tym samym stają się odpowiedzialne za jej skuteczne kontakty z otoczeniem. Docenianie roli czynnika pragmatycznego skierowało uwagę badaczy w ostatnich dziesięcioleciach na analizę rozwoju mowy w aspekcie procesów porozumiewania się społecznego. Na badania idące w kierunku określenia kompetencji komunikatywnej wpłynęła nowa dziedzina badań interdyscyplinarnych socjolingwistyka. Zajmuje się ona zarówno wzajemnymi stosunkami między mówiącym a słuchaczem, w różnych sytuacjach społecznych, jak i oddziaływaniem środowiska kulturowego na rozwój mowy. Pragmatyczne podejście do mowy i rozwój socjolingwistyki otworzyły nowe perspektywy dla badania procesu przyswajania języka, jak również dla analizy różnic indywidualnych i uwarunkowań socjokulturowych posługiwania się językiem jako narzędziem myślenia i porozumiewania się. Funkcjonowanie ucznia w środowisku zróżnicowanym umożliwia mu systematyczne kontakty językowe z rówieśnikami członkami innych wspólnot i społeczności, a zarazem stwarza bardzo często naturalne sytuacje sprzyjające równoczesnemu udziałowi w dwóch kulturach i dwóch systemach językowych. Nabywana w ten sposób dwujęzyczność może mieć charakter dodający umożliwiający osiąganie wysokich kompetencji w obydwu językach, lub odejmujący, w którym język o wyższym prestiżu (kultury większościowej lub dominującej) zastępuje pierwszy język (kultury mniejszościowej) i nie pozwala osiągnąć jednostce właściwej sprawności w żadnym z nich 1. Uwzględniając wielokulturowe uwarunkowania procesu komunikacji można wyróżnić odwołując się do propozycji Jerzego Nikitorowicza następujące jej typy: 1 J. Urban: Poznawcze aspekty dwujęzyczności młodzieży na Zaolziu. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.): Osobowość i społeczne funkcjonowanie młodzieży regionu Podbeskidzia. Katowice 1997, UŚ, s. 94-95; E. Ogrodzka-Mazur: Świadomość językowa i komunikacyjna jednostki w sytuacji pogranicza kulturowego. Ruch Pedagogiczny 2002, nr 1-2, s. 28-38. 1

komunikację separującą, odrzucającą nową kulturę lub drugą, mało znaną, w wyniku m.in. niezaspokojenia jego potrzeb bezpieczeństwa i samoakceptacji w początkowym okresie nabywania tożsamości, komunikację narzucającą kulturom mniejszościowym kulturę dominującą, odbywającą się głównie w kodzie językowym kultury większościowej, zmuszającą jednostkę do odrzucenia własnego dziedzictwa kulturowego, komunikację pomagającą utrzymać jedność własnego Ja, charakteryzującą się postawą egocentryczną jednostki, która będąc członkiem grupy mniejszościowej, nie stapia się z nową kulturą, komunikację zabezpieczającą przed ewentualnym niezaakceptowaniem w nowym otoczeniu kulturowym, w której jednostka, nie łącząc składników kulturowych z obu systemów językowych, zapożycza z nowej kultury wybrane przez siebie elementy, umożliwiające jej unikanie konfliktu wewnętrznego (sytuacji napięć i stresu), komunikację integrującą, łączącą wartości odmiennych kultur i pozwalającą utrzymywać wzajemne kontakty na zasadzie współpracy i współdziałania, eliminując zarazem sytuacje konfliktowe 2. Wyróżnione rodzaje komunikowania się jednostki w środowiskach wielokulturowych ułatwiają lub utrudniają jej nabywanie poczucia własnej tożsamości, jak również bezpośrednio warunkują kontakty z innymi osobami funkcjonującymi na pograniczu kultur. 1. Kompetencje językowe w sferze czytania, rozumienia ze słuchu, mówienia i pisania Na wykresie 12 zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące oceny kompetencji językowych w sferze czytania, rozumienia ze słuchu, mówienia i pisania, udzielone przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach czeskich, jak i polskich. 2 J. Nikitorowicz: Edukacja regionalna i międzykulturowa. Warszawa 2009, WAiP. 2

Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem (po stronie czeskiej po polsku, a po stronie polskiej po czesku) najwięcej osób badanych ocenia jako bardzo słaby (52 osoby), jako słaby 37 osób, dostateczny 28 badanych, dobry -17 badanych, a jedynie 4 osoby jako bardzo dobry. Rozumienie ze słuchu języka sąsiadów najliczniejsza grupa respondentów ocenia jako słabe (45 osób), następna grupa 39 osób dostateczne, 24 badanych jako bardzo słabe, 23 osoby - dobre, a tylko siedem osób jako bardzo dobre. Umiejętności posługiwania się językiem polskim/czeskim najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (66 osoby), 36 osób - słabe, 21 - dostateczne, 9 dobre, a najmniej liczna grupa (6 osób) jako bardzo dobre. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 98 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo,18 osób- słabo, 12-dostatecznie, 7-bardzo dobrze, a tylko 3 respondentów jako dobre. Dane na kolejnym wykresie dotyczą odpowiedzi respondentów z wszystkich euroregionów po stronie polskiej. Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem w języku czeskim najwięcej osób badanych ocenia jako bardzo słaby (41 osoby), jako słaby 23 osoby, dostateczny 13 badanych, dobry-9 badanych, niestety brak osób, które oceniłyby się bardzo dobrze. 3

Rozumienie ze słuchu języka sąsiadów najliczniejsza grupa respondentów ocenia jako słabe (31 osób), następna grupa 21 osób dostateczne, 18 badanych jako bardzo słabe, 15 osób - dobre, a tylko jedna osoba jako bardzo dobre. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (45 osób), 27 osób-słabe, 10-dostateczne, 3 dobre, a jedynie jedna osoba jako bardzo dobre. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 67 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 12 osób- słabo, 5-dostatecznie i po jednej osobie jako dobre lub bardzo dobre. Na kolejnych sześciu wykresach zostaną zaprezentowane odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie polskie. Śląsk Cieszyński Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem w języku czeskim najwięcej osób badanych ocenia jako słaby (6 osób), jako bardzo słaby lub dostateczny 3 osoby, jedna osoba jako dobry, niestety brak osób, które oceniłyby się bardzo dobrze. Rozumienie ze słuchu języka sąsiadów najliczniejsza grupa respondentów ocenia jako słabe (6 osób), następna grupy po 3 osoby bardzo słabo lub dostatecznie, tylko jedna osoba dobrze. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (7 osób), 4 osoby-słabe, 2-dostateczne, brak osób z dobry i bardzo dobrym poziomem opanowania tej kompetencji. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 11 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 4 osoby- słabo, 2-dostatecznie i jedynie jedna osoba jako dobre. 4

Silesia Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem na terenie euroregionu Silesia najwięcej osób badanych ocenia jako bardzo słaby (6 osób), jako słaby 2 osoby. Rozumienie ze słuchu języka czeskiego po trzech respondentów ocenia jako bardzo słabe lub słabe i dwie osoby dostateczne. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (5 osób), a następnie trzy osoby jako słabe. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności, gdyż wszyscy badanie ocenili ich opanowanie bardzo słabym poziomie. Pradziad 5

Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem tekstów w języku czeskim najwięcej osób badanych ocenia jako bardzo słaby (9 osób), jako dobry 5 osób, dostateczny 4 badanych, słaby -3 badanych, niestety brak osób, które oceniłyby się bardzo dobrze. Rozumienie ze słuchu języka czeskiego najliczniejsza grupa respondentów z euroregionu Pradziad ocenia jako dobre (9 osób), następna grupa - 5 osób słabe, po trzech badanych jako bardzo słabe lub dostateczne i tylko jedna osoba jako bardzo dobre. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (8 osób), 6 osób-słabe, po trzech badanych dostateczne lub dobre, a jedynie jedna osoba jako bardzo dobre. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 14 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, po trzy osoby jako słabe lub dostateczne, a jedynie jedna osoba - dobre. Nysa Poziom opanowania kompetencji językowych związanych z czytaniem tekstów w języku czeskim na terenie euroregionu Nysa najwięcej osób badanych ocenia jako bardzo słaby (15 osób), jako słaby 6 osób, dostateczny 2 badanych, niestety brak osób, które oceniłyby się dobrze lub bardzo dobrze. Rozumienie ze słuchu języka czeskiego najliczniejsza grupa respondentów z euroregionu Nysa ocenia jako słabe (10 osób), następna grupa 9 osób bardzo słabe, po dwóch badanych jako dostateczne lub dobre. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim w mowie najwięcej respondentów ocenia jako bardzo słabe (17 osób), 5 osób-słabe oraz jedna osoba dostatecznie. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 18 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 3 osoby słabo oraz po jednej osobie dostatecznie lub bardzo dobrze. 6

Beskidy Żadna osoba w tym euroregionie nie ocenia opanowania kompetencji językowych w stopniu bardzo dobrym. Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku czeskim najwięcej osób badanych z terenu Beskidów ocenia bardzo słabo (2 osoby), słabo, dostatecznie i dobrze po jednej osobie. Rozumienie ze słuchu języka czeskiego po dwóch respondentów ocenia jako słabe lub dostateczne, a jedna osoba - dobre. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim w mowie respondenci oceniają na poziomie bardzo słabym lub dostatecznym (po 2 osoby) i jedna osoba słabym. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 14 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, jedynie jedna osoba - dobrze. Glacensis 7

Żadna osoba w euroregionie Glacensis nie ocenia opanowania kompetencji językowych w stopniu bardzo dobrym. Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku czeskim najwięcej osób badanych ocenia bardzo słabo (6 osób), 5 osób - słabo, dostatecznie 3 osoby oraz dobrze 2 osoby. Rozumienie ze słuchu języka czeskiego po 6 respondentów ocenia jako słabe lub dostateczne, a po dwie osoby dobre lub bardzo słabe. Umiejętności posługiwania się językiem czeskim w mowie respondenci oceniają na poziomie słabym 8 badanych, bardzo słabym 6 osób oraz dostatecznym dwie osoby. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 12 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 3 osoby słabo i jedna osoba -dostatecznie. Poniższy wykres prezentuje dane otrzymane ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku polskim najwięcej osób badanych ocenia dostatecznie (15 osób), słabo 14 osób, bardzo słabo 11, dobrze 8 i 4 respondentów bardzo dobrze. Rozumienie ze słuchu języka polskiego 18 respondentów ocenia dostatecznie, 14 słabo, 8 dobrze oraz po 6 badanych bardzo słabo lub bardzo dobrze. Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie najliczniejsza grupa respondentów (21) ocenia na poziomie bardzo słabym, 11 osób dostatecznym, 9 osób słabym, 6- dobrym i 5 osób bardzo dobrym. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności aż 31 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 7 badanych dostateczni, po 6 osób słabo lub bardzo dobrze oraz dwie osoby - dobrze. 8

Na kolejnych sześciu wykresach zostaną zaprezentowane odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej. Śląsk Cieszyński Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku polskim najwięcej osób badanych ocenia dostatecznie (8 osób), następnie bardzo słabo 4 osoby, bardzo dobrze 3 oraz dwóch badanych - słabo. Rozumienie ze słuchu języka polskiego 7 respondentów ocenia dostatecznie, po trzech słabo lub bardzo dobrze oraz po dwie dobrze lub bardzo słabo. Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie po 4 respondentów ocenia na poziomie bardzo słabym, słabym lub dostatecznym, natomiast trzech bardzo dobrze oraz dwóch dobrze. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności 6 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 4 badanych bardzo dobrze, trzy osoby dostatecznie, a po dwie dobrze lub dostatecznie. Silesia 9

Poziom kompetencji związanych z czytaniem tekstów w języku polskim najwięcej osób badanych ocenia dostatecznie (3 osoby), następnie bardzo słabo lub dobrze po 2 osoby oraz jedna sobą - dobrze. Rozumienie ze słuchu języka polskiego po 3 respondentów ocenia dostatecznie lub słabo oraz dwóch - dobrze. Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie - na terenie euroregionu Silesia 3 respondentów ocenia na poziomie dobrym, bardzo słabym dwóch respondentów oraz po jednej bardzo słabym, dostatecznym lub bardzo dobrym. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności 4 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, po 2 badanych dostatecznie lub dobrze i po jednej osobie słabo lub bardzo dobrze. Pradziad Poziom kompetencji komunikacyjnych związane z czytaniem tekstów w języku polskim najwięcej osób badanych ocenia słabo (5 osób), następnie dostatecznie 3 osoby, dwie dobrze, a jedna osoba - bardzo słabo. Rozumienie ze słuchu języka polskiego po 4 respondentów ocenia słabo lub dostatecznie, dwóch bardzo słabo, a jeden - dobrze. Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie 6 respondentów ocenia na poziomie bardzo słabym, dostatecznym - trzech, natomiast dwóch słabym. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności 8 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, 2 badanych słabo, a jedna dostatecznie. 10

Nysa Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku polskim najwięcej osób badanych na terenie euroregionu Nysa ocenia bardzo słabo (3 osoby), następnie dwie osoby - słabo i jedna - dostatecznie. Rozumienie ze słuchu języka polskiego po dwie osoby oceniły jako bardzo słabe, słabe lub dostateczne. Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie wszyscy badani na tym terenie ocenili bardzo słabo, podobnie jak pisanie w tym języku. Beskidy Kompetencje związane z czytaniem tekstów w języku polskim po dwóch respondentów ocenia jako słabe lub dobre, a jedna bardzo dobre. Rozumienie ze słuchu języka polskiego 3 respondentów ocenia bardzo dobrze, a po jednym słabo lub dobrze. 11

Swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie 2 respondentów ocenia na poziomie słabym, po jednym - dostatecznym, dobrym lub bardzo dobrym. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności 3 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, również 3 badanych dobrze, a jedna osoba bardzo dobrze. Glacensis Swoje kompetencje językowe związane z czytaniem tekstów w języku polskim po dwóch badanych ocenia dostatecznie lub dobrze, a jeden bardzo słabo. Rozumienie ze słuchu języka polskiego po dwóch respondentów ocenia dostatecznie lub dobrze, jeden słabo. Umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie 3 respondentów ocenia na poziomie bardzo słabym, a dostatecznie dwóch. Pisanie to kompetencja językowa, która sprawia trudności 4 osobom badanym, gdyż jej opanowanie ocenili bardzo słabo, natomiast jeden respondent słabo. 2. Motywy uczenia się języka polskiego/czeskiego Poniższe wykresy przedstawiają dane dotyczące opinii respondentów na temat korzyści płynących z nauki języka sąsiada. Pierwszy z nich to odpowiedzi wszystkich badanych bez względu na narodowość. 12

Najwięcej wskazań wśród badanych otrzymały odpowiedzi, że warto uczyć się języka polskiego/czeskiego, gdyż ma się pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdu do sąsiada, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie oraz można dzięki temu poznać różne aspekty kultury, lepiej zrozumieć ich mentalność (88 osób). Dla 75 osób ważna jest również swoboda w nawiązywaniu znajomości i przyjaźni, a dla 74 - większa możliwość świadomej komunikacji. Niewiele mniej respondentów (67) wskazało zwiększoną możliwość znalezienia pracy za granicą. Istotną korzyścią dla 55 badanych stał się dostęp do kultury w oryginalnej wersji, dla 53 - możliwość swobodnego korzystania z mediów, dla 41- możliwość pracy w firmie czeskiej/ polskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce/ Czechach, a najmniej liczna grupa (33 osoby) dopatruje się korzyści związanych z szansą na bycie tolerancyjnym. Kolejny wykres prezentuje odpowiedzi respondentów ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej. 13

Najliczniejsza grupa Polaków (63 osoby) uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż mają dzięki temu lepsze samopoczucie podczas wyjazdów do Republiki Czeskiej. Dla 61 badanych umiejętność ta może im pozwolić na swobodne nawiązywanie znajomości i kontaktów, a dla 57 poznanie różnych aspektów kultury czeskiej, lepsze zrozumienie mentalności Czechów. 43 respondentów dopatruje się większej możliwości świadomej komunikacji, 41 znalezienia pracy u sąsiadów, 35 dostępu do kultury w oryginalnej wersji językowej, 34 korzystania z mediów i po 17 respondentów pracy w firmie czeskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce lub szansy na bycie tolerancyjnym. Na kolejnych sześciu wykresach zostaną zaprezentowane odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie polskiej. Śląsk Cieszyński Najwięcej Polaków (10 osób) na Śląsku Cieszyńskim uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż mają dzięki temu mogą swobodnie nawiązywać znajomości i przyjaźnie, 9 osób uważa, że moją większe możliwości świadomej komunikacji. Dla 8 respondentów istotne są korzyści związane z dostępem do kultury w oryginalnej wersji językowej lub pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie, z kolei dla 5 osób możliwość swobodnego korzystania z mediów lub poznanie różnych aspektów kultury Czech, lepsze rozumienie mentalności Czechów. 4 badanym znajomość języka czeskiego zwiększa możliwości znalezienia pracy za granicą, a dla 3 jest szansą na bycia tolerancyjnym, tylko jedna osoba uważa, że da jej to możliwość pracy w firmie czeskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce. 14

Silesia 7 respondentów na terenie euroregionu Silesia uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż zwiększa to ich możliwości znalezienia pracy za granicą, pięciu, że zwiększa to możliwości świadomej komunikacji, a grupy czteroosobowe, że mogą mieć dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej lub pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie lub poznanie różnych aspektów kultury czeskiej, lepsze zrozumienie mentalności Czechów. Po 3 respondentów dostrzega korzyści związane z możliwością swobodnego korzystania z mediów lub z szansą na bycie tolerancyjnym lub ze swobodą nawiązywania znajomości i przyjaźni. Dla dwóch osób ważnym aspektem jest możliwość pracy w firmie czeskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce. Pradziad 15

Najwięcej Polaków na terenie euroregionu Pradziad (17) uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż mają dzięki temu mogą swobodnie nawiązywać znajomości i przyjaźni, po 15 osób uważa, że moją pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie lub poznanie różnych aspektów kultury Czech, lepsze rozumienie mentalności Czechów. Dla 12 respondentów istotne są korzyści związane ze zwiększeniem możliwości znalezienia pracy za granicą, dla 10 możliwość swobodnego korzystania z mediów, dla 9 dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej. Z kolei 8 badanych zwraca uwagę na większe możliwości świadomej komunikacji, 7 możliwość pracy w firmie czeskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce, a dwie osoby na szansę bycia tolerancyjnym. Nysa 21 respondentów na terenie euroregionu Nysa uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż daje im to pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie, siedemnastu, że mogą dzięki temu swobodnie nawiązywać znajomości i przyjaźnie, piętnastu, że mogą poznawać różne aspekty kultury czeskiej, lepiej zrozumieć mentalność Czechów. Po 12 respondentów dostrzega korzyści związane z możliwością swobodnego korzystania z mediów lub z możliwością świadomej komunikacji, 10 ze zwiększeniem możliwości znalezienia pracy za granicą, 8 ze swobodą dostępu do kultury w oryginalnej wersji językowej. 6 badanych uważa, że nauka języka sąsiadów zwiększa ich szanse na bycie tolerancyjnym, a 4 daje możliwość pracy w firmie czeskiej mającej siedzibę w Polsce. 16

Beskidy Na terenie Beskidów wyniki badań rozkładają się bardzo równomiernie. I tak po trzy wskazania otrzymały następujące korzyści wynikające z nauki języka czeskiego: - pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie; - poznanie różnych aspektów kultury Czech, lepsze zrozumienie mentalności Czechów; - dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej; - większe możliwości świadomej komunikacji; - swobodne nawiązywanie znajomości i przyjaźni; Dwóch respondentów dostrzega zwiększenie możliwości znalezienia pracy w Republice Czeskiej, a jeden możliwość swobodnego korzystania z mediów. Glacensis 17

15 respondentów na terenie euroregionu Glacensis uważa, że warto uczyć się języka czeskiego, gdyż mogą poznać różne aspekty kultury czeskiej, lepiej zrozumieć mentalności Czechów, 12 uważa, że pozwoli im to na pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Czech i dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie, 11 będzie mogło dzięki temu swobodnie nawiązywać znajomości i przyjaźnie. Po 6 respondentów dostrzega korzyści związane ze zwiększeniem możliwości znalezienia pracy za granicą lub świadomej komunikacji. Z kolei po 3 wskazania otrzymały odpowiedzi: możliwość swobodnego korzystania z mediów; możliwość pracy w firmie czeskiej mającej przedstawicielstwo w Polsce; dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej; szansa na bycie tolerancyjnym. Poniższy wykres prezentuje dane otrzymane ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. Najliczniejsze grupy respondentów (po 31 osób) w nauce języka polskiego dostrzegają korzyści związane z możliwością poznawania różnych aspektów kultury polskiej, rozumienia mentalności Polaków lub większą możliwością swobodnej komunikacji. 26 osobom daje to większą możliwość znalezienia pracy za granicą, 25 pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Polski, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie, 24 możliwość pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach. Dla 20 osób znajomość języka sąsiadów stwarza dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej, dla 19 możliwość swobodnego korzystania z mediów, dla 16 szansę na bycia tolerancyjnym i dla 14 swobodę w nawiązywaniu znajomości i przyjaźni. Kolejnych sześć wykresów prezentuje odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej. 18

Śląsk Cieszyński Najliczniejsza grupa respondentów (13 osób) w nauce języka polskiego dostrzega korzyści związane ze zwiększoną możliwością znalezienia pracy w Polsce, następnych 10 osób uważa, że dzięki temu będzie miało możliwość pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach, 9 osób, że większe możliwości świadomej komunikacji. Ośmiokrotnie wskazano korzyść związaną z poznawaniem różnych aspektów kultury polskiej, lepszym rozumienie mentalności Polaków, po 7 wskazań otrzymały: możliwość swobodnego korzystania z mediów oraz pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Polski, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie, sześć dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej, cztery - szansa na bycie tolerancyjnym i trzy otwartość na ludzi. Silesia 19

Sześcioosobowa grupa respondentów w nauce języka polskiego dostrzega korzyści związane z możliwością pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach, 5 osób zauważyło korzyści związane z: możliwość swobodnego korzystania z mediów; pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Polski, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie; szansa na bycia tolerancyjnym; -większe możliwości świadomej komunikacji. Z kolei 4 osoby: zwiększenie możliwości znalezienia pracy w Polsce; poznanie różnych aspektów kultury polskiej, rozumienia mentalności Polaków; dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej; swobodne nawiązywanie znajomości i przyjaźni. Pradziad Najliczniejsza grupa respondentów (8 osób) w nauce języka polskiego dostrzega korzyści związane z możliwością poznania różnych aspektów kultury w Polsce, lepszym zrozumieniem mentalności Polaków. Dla kolejnej grupy siedmioosobowej umiejętność ta stwarza korzyści związane z pewniejszym samopoczuciem podczas wyjazdów do Polski, dobrym samopoczucie na ulicy, w sklepie. 6 respondentów uważa, że będzie miało możliwość swobodnego korzystania z mediów, 5 większe możliwości świadomej komunikacji, 4 zwiększy to ich możliwości znalezienia pracy w Polsce, po 3 dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej lub swobodę w nawiązywaniu znajomości i przyjaźni, 2 możliwość pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach, a jeden - szansę na bycie tolerancyjnym. 20

Nysa Najliczniejsza grupa respondentów (5 osób) w nauce języka polskiego dostrzega korzyści związane z możliwością poznawania różnych aspektów kultury polskiej, lepszym rozumieniem mentalności Polaków, po 3 wskazania otrzymały korzyści: zwiększenie możliwości znalezienia pracy w Polsce; możliwość pracy firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach; większe możliwości świadomej komunikacji. Po dwa: dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej; szansa na bycie tolerancyjnym. Pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Polski, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie oraz otwartość na ludzi istotna jest dla pojedynczych respondentów. Beskidy 21

Dwie grupy czteroosobowe z euroregionu Beskidy w nauce języka polskiego dostrzegają korzyści związane z poznaniem różnych aspektów kultury polskiej, rozumieniem mentalności Polaków lub większą możliwością świadomej komunikacji. Dla 3 badanych ważny jest dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej. Po 2 osoby zauważyły korzyści związane z: zwiększeniem możliwości znalezienia pracy w Polsce; możliwością pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach, szansą na bycia tolerancyjnym. Z kolei pojedyncze osoby wskazały na: możliwość swobodnego korzystania z mediów; pewniejsze samopoczucie podczas wyjazdów do Polski, dobre samopoczucie na ulicy, w sklepie; swobodne nawiązywanie znajomości i przyjaźni. Glacensis Pięciu respondentów z regionu Glacensis uważa, że nauka języka sąsiadów zwiększa ich możliwości świadomej komunikacji, po dwie osoby zaznaczyły następujące korzyści: poznanie różnych aspektów kultury Polski, lepsze rozumienie mentalności Polaków; dostęp do kultury w oryginalnej wersji językowej; szansa na bycie tolerancyjnym; otwartość na ludzi. Dla jednej osoby ważna jest możliwość pracy w firmie polskiej mającej przedstawicielstwo w Czechach. 22

3. Poziom trudności nauki języka polskiego/czeskiego Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące udzielone przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach czeskich, jak i polskich. 62 respondentów ocenia poziom trudności języka sąsiadów jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 45 jako ani łatwy, ani trudny. Zdecydowanie mniej badanych (19) uważa, że jest trudny w nauce, tak jak każdy inny język obcy. 11 osób, że jest bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich, a tylko jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Kolejny wykres prezentuje dane otrzymane we wszystkich euroregionach po stronie polskiej. 38 respondentów z terenów euroregionów po stronie polskiej ocenia poziom trudności języka czeskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 29 jako ani łatwy, ani trudny. Zdecydowanie mniej badanych (12) uważa, że jest trudny w nauce, tak każdy inny język obcy. 6 osób, że jest bardzo łatwy ze względu na 23

przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich, a tylko jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Na kolejnych sześciu wykresach zostaną zaprezentowane odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie polskie. Śląsk Cieszyński 8 respondentów z terenu Śląska Cieszyńskiego ocenia poziom trudności języka czeskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 4 jako ani łatwy, ani trudny. A tylko jedna osoba wybrała odpowiedź, że jest trudny w opanowaniu, tak jak nauka każdego innego języka obcego. Silesia 24

4 respondentów ocenia poziom trudności nauki języka czeskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 3 jako ani łatwy, ani trudny. Tylko jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Pradziad 10 respondentów na terenie euroregionu Pradziad po stronie polskiej ocenia poziom trudności języka czeskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 7 jako ani łatwy, ani trudny. Dwie pary badanych uważają, że jest trudny w nauce, tak każdy inny język obcy lub jest bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich. Nysa 10 respondentów ocenia poziom trudności języka czeskiego jako ani łatwy, ani trudny w opanowaniu, 7 jako bardzo łatwy, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 5 - jako trudny w nauce, tak jak nauka każdego innego języka obce- 25

go, a tylko jedna osoba wybrała odpowiedź, że jest bardzo łatwy w opanowaniu ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich. Beskidy Dwie osoby z terenu Beskidów oceniają trudność języka czeskiego jako trudny, tak jak nauka każdego innego języka obcego, natomiast pojedyncze osoby oceniły ją jako: - łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, - ani łatwy, ani trudny, - trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego. Glacensis 26

8 respondentów ocenia poziom trudności języka czeskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 4 jako ani łatwy, ani trudny oraz po dwie osoby oceniły go jako trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego lub bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich, a tylko jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Poniższy wykres zawiera odpowiedzi otrzymane od respondentów ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. 24 respondentów z euroregionów po stronie czeskiej ocenia poziom trudności języka polskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 16 jako ani łatwy, ani trudny. Zdecydowanie mniej badanych (7) uważa, że jest trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego, 5 osób, że jest bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich. Następnych sześć wykresów prezentuje dane otrzymane w poszczególnych euroregionach po czeskiej stronie. Śląsk Cieszyński 27

8 respondentów z terenu Śląska Cieszyńskiego po stronie czeskiej ocenia poziom trudności języka polskiego jako łatwy w opanowaniu, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 4 jako ani łatwy, ani trudny, 3 - jako trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego i dwie osoby, jako bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich. Silesia 4 respondentów ocenia poziom trudności języka polskiego jako łatwy, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, 2 jako ani łatwy, ani trudny, po jednej osobie - jako trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego lub bardzo łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich. Pradziad 28

7 respondentów euroregionu Pradziad uważa, że język polski jest łatwy, ale posiada wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu, a czterech, że nie jest ani łatwy, ani trudny. Nysa 4 respondentów ocenia poziom trudności języka polskiego jako ani łatwy, ani trudny, a pojedyncze osoby oceniły go jako łatwy, ale posiadający wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu lub jako trudny w nauce, tak nauka każdego innego języka obcego. Beskidy 29

Po dwóch respondentów z euroregionu Beskidy uważa, że język polski jest łatwy, ale posiada wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu lub, że nie jest ani łatwy, ani trudny, a jedna osoba, że trudny, tak jak nauka każdego innego języka obcego. Glacensis Po dwóch respondentów uważa, że język polski jest bardzo łatwy, ale posiada wiele pułapek językowych, które mogą utrudniać właściwe zrozumienie przekazu lub łatwy ze względu na przynależność obu języków do grupy języków słowiańskich, a jeden, że nie jest ani łatwy, ani trudny. 4. Bariery ograniczające rozwój kompetencji językowych w obrębie języka polskiego/czeskiego Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące barier ograniczających rozwój kompetencji językowych w obrębie języka polskiego/czeskiego udzielonych przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach czeskich, jak i polskich. 30

Dla najliczniejszej grupy respondentów (70 osób) barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak motywacji lub chęci do doskonalenia się w języku sąsiadów, tuż za nią (68 osób) jest brak kursów językowych. 47 osób ze względu na duże podobieństwo między językami, nie dostrzega konieczności uczestnictwa w kursach, a zdecydowanie mniej osób (19) ma niechęć do nauki języka lub (18 osób) uważa, że kursy językowe są za drogie. Tylko jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Odpowiedzi zebrane od badanych ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej zostały przedstawione na wykresie poniżej. Najliczniejsza grupa respondentów (58 osób) w polskich euroregionach uważa, że barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak kursów języka czeskiego, 41 osób uważa, że 31

nie ma potrzeby lub motywacji do doskonalenia się w języku sąsiadów, 33 osoby, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie dostrzega konieczności uczestnictwa w kursach, a zdecydowanie mniej (10 osób) jest zdania, że kursy językowe są za drogie, a 8 badanych ma niechęć do nauki języka. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie polskiej. Śląsk Cieszyński 8 respondentów uważa, że barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do doskonalenia języka czeskiego, tuż za nią (7 osób) jest przekonanie, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie czują konieczności uczestnictwa w kursach, 4 badanych uważa, że brak jest kursów językowych, a dwóch ma niechęć do uczestnictwa w nich. Silesia 32

5 osób uważa, że barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak kursów języka czeskiego, trzy, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie dostrzegają konieczności uczestnictwa w kursach, po dwie osoby wskazały bariery związane z brakiem potrzeby lub motywacji do doskonalenia się w języku czeskim lub ze zbyt drogimi kursami, a jedna ma niechęć do nauki czeskiego. Pradziad Dla najliczniejszej grupy respondentów (18 osób) z euroregionu Pradziad, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak kursów języka czeskiego, 9 osób nie ma potrzeby lub motywacji do nauki języka, pięć - uważa, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie mają konieczności uczestnictwa w kursach, trzy, że kursy są za drogie, a dwie mają niechęć do nauki czeskiego. Nysa Dla najliczniejszej grupy respondentów (16 osób) z euroregionu Nysa, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak kursów języka czeskiego, po 10 osób nie ma potrzeby lub 33

motywacji do nauki języka, albo uważa, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie ma konieczności uczestnictwa w takich kursach, trzy, że nie mają chęci do nauki, a dwie, że kursy są za drogie. Beskidy Dla 3 respondentów z euroregionu Beskidy, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych w obrębie języka czeskiego jest brak potrzeby lub motywacji do doskonalenia się w tym języku, po dwa wskazania otrzymały następujące bariery: języki te są bardzo podobne i nie dostrzegają konieczności uczestnictwa w kursach, kursy są za drogie, brak kursów języka czeskiego. Glacensis Dla najliczniejszej grupy respondentów (15 osób) z euroregionu Glacensis, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak kursów języka czeskiego, 9 osób nie ma potrzeby lub 34

motywacji do nauki języka, sześć - uważa, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie ma konieczności uczestnictwa w kursach, a jedna, że kursy są za drogie. Kolejny wykres prezentuje odpowiedzi badanych ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. Dla zdecydowanej większości badanych mieszkańców euroregionów po stronie czeskiej (29 osób), barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych w obrębie języka polskiego jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego, dla 17 respondentów - brak kursów języka polskiego, 14 osób uważa, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie mają konieczności uczestnictwa w kursach, 11 ma niechęć do nauki języka sąsiadów, a 8, że kursy są za drogie. Jedna osoba wybrała odpowiedź inne. Odpowiedzi respondentów z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej zostały umieszczone na sześciu poniższych wykresach. Śląsk Cieszyński 35

Dla większości badanych mieszkańców euroregionu Śląsk Cieszyński po stronie czeskiej (8 osób), barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego, dla 6 respondentów względy związane z dużym podobieństwem między językami, a zatem brak konieczności uczestnictwa w kursach języka polskiego, 4 osoby uważają, że brakuje kursów językowych. Po 3 wskazania otrzymały bariery związane ze zbyt wysoką ceną kursów lub niechęć do nauki języka sąsiadów. Silesia Dla trzech respondentów barierami ograniczającymi rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego lub też brak kursów języka polskiego. Dwie osoby są zdania, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie mają konieczności uczestnictwa w kursach lub mają niechęć do nauki języka sąsiadów, jedna osoba uważa, że kursy są za drogie. Pradziad 36

Dla 7 badanych mieszkańców euroregionu Pradziad po stronie czeskiej, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego, dla 6 respondentów - brak kursów języka polskiego, 4 osoby uważają, że kursy są za drogie, a 3, że ze względu na duże podobieństwo między językami, nie mają konieczności uczestnictwa w kursach. Pojedyncze osoby uważają, że ma niechęć do nauki języka sąsiadów lub wybrała odpowiedź inne. Nysa Dla 4 osób badanych w euroregionie Nysa, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego, a dla 3 -brak kursów języka polskiego. Beskidy 37

Dla 3 badanych mieszkańców euroregionu Beskidy po stronie czeskiej, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest niechęć do nauki języka polskiego, dla 2 brak potrzeby lub motywacji do nauki tego języka, a dla pojedynczych badanych brak kursów języka polskiego lub ze względu na duże podobieństwo między językami, nie ma konieczności uczestnictwa w kursach. Glacensis Dla 5 badanych mieszkańców euroregionu Glacensis po stronie czeskiej, barierą ograniczającą rozwój kompetencji językowych jest brak potrzeby lub motywacji do nauki języka polskiego, dla dwóch respondentów względy związane z dużym podobieństwo między językami, a więc brakiem konieczności uczestnictwa w takich kursach lub niechęć do nauki języka sąsiadów, a dla jednej brak kursów języka polskiego. 5. Czynniki zachęcające badanych do poznania języka polskiego/czeskiego Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące czynników zachęcających młodych ludzi do poznania języka polskiego/czeskiego udzielonych przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach polskich, jak i czeskich. 38

Dla najliczniejszych dwóch grup respondentów (109 i 107 osób) takimi czynnikami są: widoczne korzyści wynikające ze znajomości języka zwiększające m.in. szanse na znalezienie w przyszłości dobrej pracy oraz możliwość wymiany uczniów między szkołami. 98 ankietowanych deklaruje organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań, a 71 odpowiednią motywację do nauki języka polskiego/czeskiego. Natomiast tylko 34 respondentów postrzega taką możliwość w formie wprowadzenia języka do szkół na terenach przygranicznych. Odpowiedzi zebrane od badanych ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej zostały przedstawione na wykresie poniżej. Najliczniejsza grupa osób (72 osoby) w polskich euroregionach uważa, że czynnikiem zachęcającym młodych ludzi do uczenia się języka czeskiego powinna być wymiana uczniów między szkołami, widoczne korzyści wynikające ze znajomości języka zwiększające m.in. szanse na znalezienie w przyszłości dobrej pracy (68 osób), organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań (61 osób) oraz odpowiednia motywacja do nauki. Tylko 28 badanych opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie polskiej. 39

Śląsk Cieszyński Po polskiej stronie Śląska Cieszyńskiego w opinii badanych z racji pogranicznych kontaktów społecznych i kulturowych, jak również podobnej infrastruktury gospodarczej i przemysłowej do nauki języka czeskiego mogą zachęcić korzyści wynikające ze znalezienia przyszłej pracy (12 osób) oraz jak wskazało także 10 badanych wymiana uczniów między szkołami i organizowanie wspólnych wyjazdów. Tylko 5 badanych opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych. Silesia Po polskiej stronie Euroregionu Silesia zdaniem największej liczby respondentów (7 osób) do nauki języka czeskiego może zachęcić wymiana uczniów między szkołami oraz motywacja do 40

nauki języka czeskiego, korzyści wynikające ze znalezienia przyszłej pracy i organizowanie wspólnych wyjazdów (po 5 wyborów w każdej kategorii). Tylko 1 badany opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych. Pradziad W polskiej części euroregionu Pradziad deklaracje badanych nie rozłożyły się tak równomiernie, jak w przypadku osób z pozostałych terenów. Najwięciej respondentów (19 osób) zadeklarowało korzyści wynikające ze znalezienia przyszłej pracy, 17 i 16 osób wskazało na wymianę między szkołami i organizowanie wspólnych wyjazdów. Więcej badanych wybiera z kolei motywację do nauki języka czeskiego (10 osób) oraz opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych (8 osób). Nysa 41

W euroregionie Nysa najwięciej respondentów (21 osób) zadeklarowało korzyści wynikające z wymiany między szkołami. W takiej samej liczbie (po 17 osób) zostały wskazane: odpowiednia motywacji do nauki języka czeskiego, korzyści ze znalezienia przyszłej pracy i organizowanie wspólnych wyjazdów. 5 respondentów opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych. Beskidy W Euroregionie Beskidy najbardziej popularną formą mogącą zachęcić do poznawania języka czeskiego jest w opinii 5 badanych wymiana uczniów między szkołami. Zainteresowaniem kolejnych trzech grup (po 3 osoby) cieszą się: odpowiednia motywacji do nauki języka czeskiego, korzyści ze znalezienia przyszłej pracy oraz organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań. Tylko 2 respondentów opowiada się za wprowadzeniem języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych. Glacensis 42

W polskiej częsci euroregionu Glacensis deklaracje badanych dotyczą w największym zakresie (po 12 osób) korzyści wynikających ze znalezienia przyszłej pracy, organizowania wspólnych wyjazdów i spotkań (10 osób) oraz wprowadzenia języka czeskiego do szkół na terenach przygranicznych (7 osób). Tylko 6 spośród wszystkich badanych wybiera motywację do nauki języka czeskiego jako czynnik zachęcający do poznania kultury sąsiadów. Kolejny wykres prezentuje odpowiedzi badanych ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. Najliczniejsza grupa (39 osoby) w czeskich euroregionach uważa, że czynnikiem zachęcającym młodych ludzi do uczenia się języka polskiego powinny być widoczne korzyści wynikające ze znajomości języka zwiększające m.in. szanse na znalezienie w przyszłości dobrej pracy oraz (po 37 wyborów) wymiana uczniów między szkołami, jak również organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań. Odpowiednia motywacja do nauki jest istotna zadaniem 23 respondentów, a tylko 6 badanych opowiada się za wprowadzeniem języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej. 43

Śląsk Cieszyński Po czeskiej stronie Śląska Cieszyńskiego w opinii badanych z racji pogranicznych kontaktów społecznych i kulturowych, jak również podobnej infrastruktury gospodarczej i przemysłowej do nauki języka polskiego mogą zachęcić korzyści wynikające ze znalezienia przyszłej pracy (12 osób) oraz jak wskazało także 11 badanych organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań oraz wymiana uczniów między szkołami (10 badanych). Tylko 6 badanych opowiada się za odpowiednią motywacją do nauki języka oraz jego wprowadzeniem do szkół na terenach przygranicznych (2 osoby). Silesia Po czeskiej stronie Euroregionu Silesia zdaniem największej liczby respondentów (7 osób) do nauki języka polskiego mogą zachęcić korzyści wynikające ze znalezienia przyszłej pracy, wymia- 44

na uczniów między szkołami i organizowanie wspólnych wyjazdów (po 6 wyborów w każdej kategorii) oraz motywacja do nauki języka czeskiego (2 osoby). Żadna z badanych osób nie opowiedziała się za wprowadzeniem języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. Pradziad W czeskiej części euroregionu Pradziad deklaracje badanych nie rozłożyły się tak równomiernie, jak w przypadku osób z pozostałych terenów. Najwięciej respondentów (po 9 osób) zadeklarowało korzyści wynikające z wymiany między szkołami oraz organizowania wspólnych wyjazdów i spotkań. 7 badanych wybiera z kolei motywację do nauki języka polskiego, a 6 postrzega korzyści wynikające ze znalezienia w przyszłości dobrze płatnej pracy. Tylko 2 respondentów opowiada się za wprowadzeniem języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. Nysa 45

W euroregionie Nysa znaczenie wszystkich czterech czynników, a mianowicie: odpowiedniej motywacji do nauki języka polskiego, widocznej korzyści wynikającej z jego znajomości, np. korzystan propozycja pracy, wymiany uczniów między szkołami, organizowania wspólnych wyjazdów i spotkań zostało zadeklarowane w takim samym stopniu i zakresie przez 16 badanych. Żaden z respondentów nie opowiedział się za potrzebą wprowadzenia języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. Beskidy 46

W Euroregionie Beskidy najbardziej popularną formą mogącą zachęcić do poznawania języka polskiego są w opinii 5 badanych korzyści ze znalezienia przyszłej pracy oraz wymiana uczniów między szkołami. Mniejszym zainteresowaniem cieszą się: organizowanie wspólnych wyjazdów i spotkań (3 osoby) oraz odpowiednia motywacji do nauki języka polskiego (2 osoby). Tylko 1 respondent opowiada się za wprowadzeniem języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. Glacensis W czeskiej częsci euroregionu Glacensis deklaracje badanych dotyczą w największym zakresie (5 osób) korzyści wynikających ze znalezienia przyszłej, dobrze płatnej pracy warunkowanej m.in. znajomością języka polskiego, organizowania wspólnych wyjazdów i spotkań (4 osoby) oraz wymiany między szkołami (3 osoby). Tylko 2 spośród wszystkich badanych wybiera motywację do nauki języka czeskiego jako czynnik zachęcający do poznania kultury sąsiadów oraz 1 respondent deklaruje potrzebę wprowadzenia języka polskiego do szkół na terenach przygranicznych. 6. Podejmowane przez badanych działania w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego/czeskiego 47

Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące działań podejmowanych w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego/czeskiego udzielonych przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach polskich, jak i czeskich. Dla najliczniejszej grupy respondentów (60 osób) takim działaniem jest oglądanie telewizji w języku polskim/czeskim, a druga najbardziej liczna grupa (46 osób) nie poszerza w ogóle znajomości języka sąsiadów. 37 respondentów zarówno w polskiej, jak i czeskiej części badanych euroregionów współpracuje lub poszukuje współpracy z polskimi/czeskimi partnerami, a 31 - korzysta w tym celu z Internetu. Nieznacznie mniej liczna grupa (27 osób) rozmawia ze znajomymi w języku polskim/czeskim. Tylko 8 ankietowanych czyta polskie/czeskie gazety, 4 podejmuje inne działania, natomiast żaden badany nie uczestniczył dotychczas w kursie językowym. Odpowiedzi zebrane od badanych ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej zostały przedstawione na wykresie poniżej. 48

Najliczniejsza grupa (32 osoby) w polskich euroregionach uważa, że z jednej strony najbardziej przydatnym działaniem w zakresie poszerzenia znajomości języka czeskiego jest oglądanie czeskiej telewizji, a z drugiej nie podejmowanie żadnych działań (31 osób). 48 respondentów w równym zakresie deklaruje współpracę z czeskimi partnerami oraz korzystanie z Internetu. Najmniejszą popularnością cieszy się wśród badanych rozmawianie ze znajomymi w języku czeskim (9 osób), czytanie czeskich czasopism (4 osoby) oraz inne działania (3 osoby). Badani nie korzystają z żadnych kursów językowych. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie polskiej. Śląsk Cieszyński Najliczniejsza grupa (4 osoby) w polskiej części euroregionu Śląsk Cieszyński uważa, że z jednej strony najbardziej przydatnym działaniem w zakresie poszerzenia znajomości języka czeskiego jest oglądanie czeskiej telewizji, a z drugiej nie podejmowanie żadnych działań (4 osoby). 3 respondentów deklaruje korzystanie z Internetu, a 2 współpracę z czeskimi partnerami. Najmniejszą popularnością cieszy się wśród badanych (po 1 osobie) rozmawianie ze znajomymi w języku czeskim oraz inne działania. Badani nie korzystają z żadnych kursów językowych oraz nie czytają czeskich czasopism. 49

Silesia Po polskiej stronie Euroregionu Silesia największa liczba respondentów (4 osoby) nie podejmuje żadnych działań, aby poszerzyć znajomość języka czeskiego. Oglądanie czeskiej telewizji oraz współpracę z czeskimi partnerami deklarują po 3 osoby, a tylko 1 korzysta w tym celu z Internetu. Respondenci nie są w ogóle zainteresowani uczestniczeniem w kursach językowych, czytaniem czeskich czasopism, ani rozmawianiem ze znajomymi w języku czeskim czy podejmowaniem inne działań w tym zakresie. Pradziad 50

W polskiej częsci euroregionu Pradziad deklaracje badanych nie rozłożyły się tak równomiernie i zarazem niekorzystnie, jak w przypadku respondentów z pozostałych terenów. Najwięciej osób (12) zadeklarowało oglądanie czeskiej telewizji oraz współpracę z czeskimi partnerami (10 osób). 5 badanych korzysta systematycznie w tym celu z Internetu oraz rozmawia ze znajomymi w języku czeskim, jak również nie podejmuje żadnych działań, aby poszerzyć znajomość języka czeskiego (4 osoby). Tylko 1 badany czyta czeskie czasopisma, a żaden nie uczęszcza na kursy języka czeskiego. Nysa W euroregionie Nysa najwięciej osób (11) nie podejmuje żadnych działań, aby poszerzyć znajomość języka czeskiego. Oglądanie czeskiej telewizji oraz korzystanie z Internetu deklaruje po 8 osób, a tylko 4 podejmują współpracę z czeskimi partnerami. Respondenci w niewielkim zakresie są zainteresowani czytaniem czeskich czasopism oraz rozmawianiem ze znajomymi w języku czeskim (po 1 osobie). W ogóle nie uczestniczą w kursach językowych i nie podejmują żadnych innych działań w tym zakresie. Beskidy 51

W Euroregionie Beskidy najbardziej popularną formą mogącą zachęcić do poszerzania znajomości języka czeskiego jest w opinii 3 badanych oglądanie czeskiej telewizji. Zainteresowaniem kolejnych dwóch grup (po 2 osoby) cieszy się z jednej strony czytanie czeskich czasopism, natomiast z drugiej nie podejmowanie żadnych innych działań w tym zakresie. Trzy kolejne osoby zadeklarowały z kolei: współpracę z czeskimi partnerami, korzystanie z Internetu i rozmawianie ze znajomymi w języku czeskim. Respondenci nie są zainteresowani uczestniczeniem w kursach językowych oraz innymi działaniami. Glacensis W polskiej częsci euroregionu Glacensis deklaracje badanych dotyczą w największym zakresie (po 6 osób) zarówno korzystania z Internetu, jak i nie podejmowania żadnych działań. Tylko 4 spośród wszystkich badanych wybiera współpracę z czeskimi partnerami, a 2 respondentów ogląda czeską telewizję i rozmawia ze znajomymi w tym języku. Pozostałe z zaproponowanych do wyboru form poszerzania znajomości języka czeskiego, a mianowicie: uczestniczenie w kursach językowych, inne działania oraz czytanie czeskich czasopism nie zyskały żadnej aprobaty wśród badanych. Kolejny wykres prezentuje odpowiedzi badanych ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. 52

Najliczniejsza grupa (28 osób) w czeskich euroregionach uważa, że najlepszą formą zachęcającą młodych ludzi do poszerzania znajomości języka polskiego jest oglądanie programów telewizyjnych oraz rozmawianie ze znajomymi w tym języku (18 osób). Żadnych działań w tym zakresie nie podejmuje z kolej 15 respondentów, a 13 współpracuje lub szuka współpracy z polskimi partnerami. Rozmawianie ze znajomymi w tym języku jest istotne zadaniem 7 ankietowanych, a tylko 4 lubi czytać polskie czasopisma. Najmniej badanych (1 osoba) podejmuje inne działania, i podobnie jak w pozostałych euroregionach nikt nie uczestniczy w kursach języka polskiego. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej. Śląsk Cieszyński Najliczniejsza grupa osób w czeskiej części euroregionu Śląsk Cieszyński (12) uważa, że z jednej strony najbardziej przydatnym działaniem w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego jest oglądanie polskiej telewizji oraz rozmawianie ze znajomymi w języku polskim (7 osób). 5 respondentów deklaruje współpracę z polskimi partnerami, a 9 - w równolicznych trzech skupieniach po 3 osoby wskazują na czytanie polskich czasopism, korzystanie z Internetu oraz nie podejmowanie żadnych działań w tym zakresie. Badani nie korzystają z żadnych kursów językowych oraz nie podejmują innych działań w celu poszerzania znajomości języka polskiego. 53

Silesia W Euroregionie Silesia największa liczba respondentów (4 osoby) uważa, że najbardziej przydatnym działaniem w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego jest oglądanie polskiej telewizji, rozmawianie ze znajomymi w języku polskim (3 osoby), korzystanie z Internetu, jak również nie podejmowanie żadnych działań w tym zakresie (po 2 osoby) i współpraca z polskimi partnerami (1 osoba). Ankietowani nie są w ogóle zainteresowani korzystaniem z kursów językowych, czytaniem polskich czasopism oraz podejmowaniem innych działań w celu poszerzania znajomości języka polskiego. Pradziad W Euroregionie Pradziad największa liczba ankietowanych (7 osób) uważa, że najbardziej przydatnym działaniem w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego jest oglądanie polskiej telewizji, współpraca z polskimi partnerami (4 osoby) oraz rozmawianie ze znajomymi w języku polskim (3 osoby). 3 respondentów nie podejmuje żadnych działań w tym zakresie, a pozostali badani nie 54

są w ogóle zainteresowani korzystaniem z kursów językowych, korzystaniem z Internetu, czytaniem polskich czasopism czy podejmowaniem innych działań. Nysa Najmniej zainteresowaną grupą w zakresie poszerzenia znajomości języka polskiego są badani z Euroregionu Nysa. 5 osób nie podejmuje żadnych działań, a tylko 1 korzysta z Internetu. Beskidy Rozkład wyborów wśród badanych w Euroregionie Beskidy ułożył się jeszcze inaczej. 5 osób stanowiących zarazem najliczniejszą grupę jest przede wszystkim zainteresowanych oglądaniem polskiej telewizji, po 3 respondentów deklaruje współpracę z polskimi partnerami oraz rozmawianie ze znajomymi w języku polskim. Czytanie polskich czasopism i korzystanie z Internetu wybierają tylko 2 55

osoby, a pozostali badani w ogóle nie korzystają z kursów językowych i nie podejmują jakichkolwiek działań w tym zakresie. Glacensis W Euroregionie Glacensis 3 ankietowanych spośród całej badanej grupy deklaruje podejmowanie działań w celu poszerzania znajomości języka polskiego, w tym rozmawianie ze znajomymi w języku polskim (2 osoby) oraz inne działania (1 osoba). Pozostali badani nie przejawiają żadnej aktywności w tym zakresie. 7. Potrzeba poznawania kultury i tożsamości sąsiadów obywateli Polski i Republiki Czeskiej Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi na pytanie dotyczące potrzeby poznawania kultury i tożsamości sąsiadów obywateli Polski i Republiki Czeskiej udzielone przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach polskich, jak i czeskich. 56

Dla najliczniejszej grupy respondentów (137 i 130 osób) warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Polski i Republiki Czeskiej oraz mieć przekonania o wartości kultury polskiej/czeskiej. 121 osób deklaruje również uczenie się języka polskiego/czeskiego, a 119 - przyrządzanie i jedzenie potraw polskich/czeskich. Niemniej liczna grupa ma wiedzę na temat polskich/czeskich świąt narodowych i religijnych (112 osób), a 103 badanych słucha polskiej/czeskiej muzyki i ogląda polskie/czeskie programy telewizyjne. Zdaniem 35 osób nie warto słuchać polskiej/czeskiej muzyki i oglądać polskich/czeskich programów telewizyjnych. W opinii 26 osób nie warto także przejawiać świadomości polskich/czeskich świąt narodowych i religijnych, 19 przyrządzać i jeść potrawy polskie/czeskie, a 17 uczyć się języka polskiego/czeskiego. Natomiast 7 osób nie ma przekonania o wartości kultury polskiej/czeskiej, a zdaniem 1 badanego nie warto również utrzymywać stałych kontaktów z mieszkańcami Polski/Republiki Czeskiej. Odpowiedzi zebrane od badanych ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej zostały przedstawione na wykresie poniżej. Rozkład wyborów dokonanych przez badanych w polskich euroregionach jest bardzo zbliżony. Najliczniejsza grupa ankietowanych (86 osób) uważa, że warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Republiki Czeskiej oraz uczyć się języka czeskiego (82 osoby). 81 oraz 80 respondentów podkreśla znaczenie posiadania przekonań na temat wartości kultury czeskiej i przyrządzania i jedzenia potraw czeskich. Mniej liczna grupa ma wiedzę na temat czeskich świąt narodowych i religijnych (71 osób), a 64 badanych słucha czeskiej muzyki i ogląda czeskie programy telewizyjne. Zdaniem 22 osób nie warto z kolei słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskich programów telewizyjnych, nie warto także przejawiać świadomości czeskich świąt narodowych i religijnych (15 57

osób) oraz przyrządzać i jeść potraw czeskich (6 osób). W opinii 4 respondentów nie warto również uczyć się języka czeskiego i mieć przekonanie o wartości kultury czeskiej. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie polskiej. Śląsk Cieszyński Rozkład wyborów dokonanych przez badanych w Euroregionie Śląsk Cieszyński jest bardzo zbliżony. Najliczniejsze 2 grupy (po 13 osób) uważają, że warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Republiki Czeskiej oraz uczyć się języka czeskiego. 12 respondentów podkreśla znaczenie posiadania przekonań na temat wartości kultury czeskiej. Mniej liczna grupa słucha czeskiej muzyki, ogląda czeskie programy telewizyjne oraz przyrządza i je potrawy czeskie (po 11osób). Najmniej badanych ma wiedzę na temat czeskich świąt narodowych i religijnych (10 osób). Zdaniem tylko 3 osób nie warto przejawiać świadomości czeskich świąt narodowych i religijnych, a w opinii 2 nie warto również słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskich programów oraz przyrządzać i jeść potraw czeskich. Silesia 58

Po polskiej stronie Euroregionu Silesia opinie badanych respondentów są bardzo zbliżone i ułożyły się w równe sześć skupień obejmujących po 8 wyborów. Zdaniem badanych warto zatem poznawać kulturę i tożsamość sąsiadów obywateli Republiki Czeskiej we wszystkich wyróżnionych obszarach i tylko 1 badany uważa, że nie warto uczyć się języka czeskiego. Pradziad W polskiej częsci euroregionu Pradziad deklaracje badanych nie rozłożyły się tak równomiernie, jak w przypadku ich rówieśników z Euroregionu Silesia. Najwięciej respondentów (21 osób) uważa, że warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Republiki Czeskiej. 60 respondentów (trzy równe skupienia obejmujące wybory 20 ankietowanych) podkreśla znaczenie uczenia się języka czeskiego, przyrządzania i jedzenia potraw czeskich oraz posiadania przekonań na temat wartości kultury czeskiej. Mniej liczna grupa ma wiedzę na temat czeskich świąt narodowych i religijnych (18 osób) oraz słucha czeskiej muzyki i ogląda czeskie programy telewizyjne (15 osób). Zdaniem 6 osób nie warto z kolei słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskich programów telewizyjnych, a w opinii 3 respondentów przejawiać świadomości czeskich świąt narodowych i religijnych. 3 osoby uważają także, że nie warto uczyć się języka czeskiego, przyrządzać i jeść potrawy czeskie oraz posiadać przekonania na temat wartości kultury czeskiej. Nysa 59

W euroregionie Nysa, zdaniem największej liczby ankietowanych (dwa równe skupienia obejmujące wybory 23 osób) warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Republiki Czeskiej oraz przyrządzać i jeść potrawy czeskie (dwa równe skupienia obejmujące wybory 21 osób). W opinii 19 respondentów warto także mieć wiedzę na temat czeskich świąt narodowych i religijnych oraz słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskie programy telewizyjne (15 osób). 8 osób uważa z kolei, że nie warto słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskich programów telewizyjnych, a w opinii 4 respondentów przejawiać świadomości czeskich świąt narodowych i religijnych. 2 osoby są zdania, że nie warto uczyć się języka czeskiego oraz posiadać przekonań na temat wartości kultury czeskiej. Beskidy W Euroregionie Beskidy wybory badanych ułożyły się równomiernie w 2 skupienia. 20 osób jest zdania, że warto utrzymywać kontakty z mieszkańcami Republiki Czeskiej, uczyć się języka czeskiego, przyrządzać i jeść potrawy czeskie oraz mieć świadomość czeskich świąt narodowych i religijnych. 8 respondentów podkreśla znaczenie słuchania czeskiej muzyki i oglądania czeskich programów telewizyjnych oraz posiadania przekonań na temat czeskich świąt narodowych i religijnych. Tylko w opinii 2 osób nie warto słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskich programów telewizyjnych oraz mieć świadomości dotyczącej czeskich świąt narodowych i religijnych. Glacensis 60

W polskiej częsci euroregionu Glacensis deklaracje badanych dotyczą w największym zakresie (po 16 osób) utrzymywania kontaktów z mieszkańcami Republiki Czeskiej oraz uczenia się języka czeskiego. 15 osób uważa, że warto również mieć przekonania na temat na wartości kultury czeskiej, przyrządzać i jeść potrawy czeskie (13 respondentów), mieć świadomość dotyczącą czeskich świąt narodowych i religijnych (12 osób) oraz najmniej wyborów słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskie programy telewizyjne (11osób). Badani podkreślają również, że nie warto słuchać czeskiej muzyki i oglądać czeskie programy telewizyjne (5 osób), nie warto także mieć świadomość czeskich świąt narodowych i religijnych (4 osoby), przyrządzać i jeść potrawy czeskie (3 osoby) oraz mieć przekonania na temat na wartości kultury czeskiej (1 osoba) Kolejny wykres prezentuje odpowiedzi badanych ze wszystkich euroregionów po stronie czeskiej. W opinii wszystkich badanych z czeskich euroregionów warto poznawać kulturę i tożsamość sąsiadów obywateli Polski, a tylko 3 osoby są odmiennego zdania. Na sześciu kolejnych wykresach zebrano odpowiedzi z poszczególnych euroregionów po stronie czeskiej. Śląsk Cieszyński 61

Rozkład wyborów dokonanych przez badanych w Euroregionie Śląsk Cieszyński jest bardzo zbliżony. Najliczniejsze 2 grupy (po 16 i 15 osób) uważają, że warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Polski oraz słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne. 14 respondentów podkreśla znaczenie posiadania przekonań na temat polskich świąt narodowych i religijnych, a dwie grupy liczące po 12 osób podkreślają znaczenie uczenia się języka polskiego oraz przyrządzania i spożywania polskich potraw. Najmniej liczna grupa (2 osoby) są zdania, że warto także mieć przekonania o wartości kultury polskiej. Zdaniem dużej grupy ankietowanych (15 osób) nie warto mieć z kolei przekonań o wartości kultury polskiej, uczyć się języka polskiego i przyrządzać i jeść potrawy polskie (po 5 osób), mieć świadomość polskich świąt narodowych i religijnych (3 osoby), a w opinii 2 nie warto również słuchać polskiej muzyki i oglądać polskich programów telewizyjnych. Silesia Po czeskiej stronie Euroregionu Silesia opinie badanych respondentów są bardzo zbliżone i ułożyły się w cztery skupienia obejmujących po 8, 7, 6 i 5 wyborów. Zdaniem badanych warto zatem poznawać kulturę i tożsamość sąsiadów obywateli Republiki Czeskiej we wszystkich wyróżnionych obszarach, ale najbardziej w formie utrzymywania kontaktów z mieszkańcami Polski. Przeciwnego zdania jest 3 ankietowanych, twierdzących że nie warto mieć przekonań na temat polskich świąt narodowych i religijnych, uczyć się języka polskiego oraz słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne (po 2 osoby). Nie warto także w opinii kolejnych 2 osób przyrządzać i jeść potrawy polskie oraz mieć przekonania o wartości kultury polskiej. 62

Pradziad W czeskiej częsci euroregionu Pradziad deklaracje badanych nie rozłożyły się tak równomiernie, jak w przypadku ich rówieśników z Euroregionu Silesia. Najwięciej respondentów (22 osoby) uważają, że warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Polski oraz mieć przekonania o wartości kultury polskiej. 28 respondentów (dwa skupienia obejmujące wybory 10 i 18 ankietowanych) podkreśla znaczenie uczenia się języka polskiego, słuchania polskiej muzyki i oglądania polskich programów telewizyjnych, jak również posiadania przekonań na temat polskich świąt narodowych i religijnych. Mniej liczna grupa (8 osób) jest zdania, że warto korzystać z polskiej kuchni narodowej. Zdaniem 3 osób nie warto z kolei przyrządzać i jeść potraw polskich, słuchać polskiej muzyki i oglądać polskich programów telewizyjnych oraz przejawiać świadomość polskich świąt narodowych i religijnych (po 2 osoby), a w opinii 1 respondenta nie warto uczyć się również języka polskiego. Nysa W euroregionie Nysa, zdaniem największej liczby ankietowanych (dwa równe skupienia obejmujące wybory 5 osób) warto przede wszystkim utrzymywać kontakty z mieszkańcami Polski oraz mieć przekonanie o wartości kultury polskiej. W opinii 8 respondentów warto także przyrządzać 63

i jeść potrawy polskie oraz mieć wiedzę na temat polskich świąt narodowych i religijnych (dwa równe skupienia obejmujące wybory 4 osób). 3 badanych uważa, że warto uczyć się języka polskiego, a zdaniem 2 warto słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne. 3 osoby uważają z kolei, że nie warto słuchać polskiej muzyki i oglądać polskich programów telewizyjnych, w opinii 2 respondentów uczyć się języka polskiego, a zdaniem 1 respondenta przejawiać świadomość polskich świąt narodowych i religijnych oraz przyrządzać i jeść potrawy polskie. Beskidy W Euroregionie Beskidy wybory badanych ułożyły się równomiernie w 2 skupienia. 20 osób jest zdania, że warto utrzymywać kontakty z mieszkańcami Polski, uczyć się języka polskiego, słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne oraz posiadać przekonania o wartości kultury polskiej. 8 respondentów podkreśla również znaczenie posiadania przekonań na temat polskich świąt narodowych i religijnych oraz przyrządzania i spożywania potraw polskich. Tylko w opinii 2 osób nie warto mieć świadomości dotyczącej polskich świąt narodowych i religijnych oraz przyrządzać lub jeść potrawy polskie. Glacensis 64

W czeskiej części euroregionu Glacensis deklaracje badanych dotyczą w największym zakresie (po 5 osób) utrzymywania kontaktów z mieszkańcami Polski oraz przekonania na temat wartości kultury polskiej. 8 respondentów wskazuje ponadto na znaczenie świadomości dotyczącej polskich świąt narodowych i religijnych oraz przyrządzania lub jedzenia polskich potraw. 3 osoby uważają, że warto uczyć się języka polskiego oraz najmniej wyborów słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne (2 osoby). Badani podkreślają również, że nie warto słuchać polskiej muzyki i oglądać polskie programy telewizyjne (3 osoby), nie warto także uczyć się języka polskiego (2 osoby) oraz mieć świadomość czeskich świąt narodowych i religijnych (1 osoba), a także przyrządzać i jeść potrawy polskie (1 osoba). 8. Wybór języka w kontaktach z sąsiadami na pograniczu Ostatnie z badanych zagadnień dotyczyło wyboru przez badanych języka polskiego, czeskiego, angielskiego lub innego umożliwiającego sprawne komunikowanie się w różnych sytuacjach społeczno-kulturowych na pograniczu. Na poniższym wykresie zostały zaprezentowane odpowiedzi udzielone przez wszystkie badane osoby zarówno w euroregionach polskich, jak i czeskich. 65

Zdecydowana większość badanych (97 osób) posługuje się w kontaktach z sąsiadami zza granicy swoim językiem ojczystym polskim lub czeskim, 57 ankietowanych deklaruje wybór języka angielskiego oraz innego języka, ułatwiającego sprawne porozumiewanie się. 7 respondentów nie podejmuje żadnego typu kontaktów. Odpowiedzi zebrane od badanych ze wszystkich euroregionów po stronie polskiej zostały przedstawione na wykresie poniżej. Ankietowani z Polski w zdecydowanej większości zadeklarowali w swych wyborach posługiwanie się w kontaktach przygranicznych językiem polskim (63 osoby), językiem angielskim (44 osoby), językiem czeskim (24 osoby) oraz inną formą komunikacji (11 osób). Z kolei badani z czeskich euroregionów (wykres poniżej) wykorzystują najczęściej w celach komunikacji język czeski (34 osoby), język polski (28 osób), język angielski (13 osób) oraz inną formę komunikacji (2 osoby). 66