1.1 Wykorzystanie programu Microsoft Excel w rekonstrukcji wypadków drogowych - wprowadzenie. Microsoft Excel jest arkuszem kalkulacyjnym. Program słuŝy do głównie obliczeń: finansowych, technicznych, matematycznych itp.. MoŜna go równieŝ wykorzystywać do wykonywania wykresów oraz do tworzenia baz danych. Program Microsoft Excel moŝna i naleŝy wykorzystywać do wspomagania rekonstrukcji wypadków drogowych. Nie oznacza to, ze program ten posiada jakieś szczególne zalety. Istnieje wiele innych programów np.: Mathcad, Grapher, które w szerszym zakresie pozwalają wspomagać rekonstrukcję wypadków. Za wykorzystaniem Microsoft Excel przemawiają jednak: prostota obsługi oraz powszechność dostępu tego programu. Środowisko pracy programu Excel. Po uruchomieniu programu Excel na ekranie pojawia pusty arkusz z naniesioną siatką złoŝoną z małych prostokątów. Typowy wygląd programu Excel w czasie pracy przedstawiono na rys. 1. Rys. 1 Standardowy ekran pracy programu Microsoft Excel. 1
Na samej górze okna znajduje się linia tytułowa, na której znajduje się nazwa programu Microsoft Excel oraz nazwa edytowanego pliku (np. Zeszyt 1). TuŜ pod linią tytułową znajduje się lista opcji czyli Menu. Korzystając z poleceń znajdujących w Menu moŝemy wydawać wszystkie dostępne w programie polecenia. Kolejne elementy interfejsu Microsoft Excel to paski narzędzi. Są to paski z przyciskami za pomocą których moŝna szybciej zlecać wykonanie wybranych poleceń. Liczba pasków narzędzi nie jest stała i moŝna ją zmieniać w zaleŝności od potrzeb <Widok paski narzędzi wybrany pasek>. Pod paskami narzędzi znajduje się pasek formuły. KaŜdy arkusz podzielony jest na wiersze i kolumny. Wierszy oznaczone są cyframi i liczbami od 1 do 65536. Kolumny mają oznaczenia literowe od A do Z potem AA do AZ, od BA do BZ itd. Kolumn jest 256. Najmniejsza kratka arkusza nazywana jest komórką. Komórki mają swoje adresy np.: A5, B10, itp. Jedna z komórek (na rys. 1 - komórka C3) jest wyróŝniona grubszymi krawędziami. Jest to komórka aktywna. Wpisanie jakichkolwiek danych spowoduje ich wprowadzenie do komórki aktywnej. Na ekranie widoczny jest równieŝ wskaźnik myszy. Przyjmuje on róŝne kształty w zaleŝności od połoŝenia na ekranie. Po arkuszu poruszamy się zmieniając połoŝenie komórki aktywnej. MoŜemy to robić przy pomocy klawiatury uŝywając kursorów, klawiszy <PgUp>, <PgDn>, <Home> początek wiersza, <Ctrl +Home> - początek arkusza, <Ctrl +End> do ostatniej komórki zawierającej dane w arkuszu. Komórkę aktywną moŝemy teŝ wybierać przy pomocy myszy klikając lewym przyciskiem myszy nad wybraną komórką. Cały arkusz moŝna przewinąć przy pomocy pasków przewijania. Nowy dokument składa się standardowo z kilku arkuszy (liczbę arkuszy ustawiamy wykorzystując Menu <Narzędzia Opcje Ogólne>). U dołu skoroszytu widoczne są karty arkuszy. Na kartach tych widoczne są nazwy arkuszy. Arkusz 1, Arkusz 2, itd. Aby przejść na inny arkusz naleŝy kliknąć myszą w kartę z nazwą wybranego arkusza lub uŝywając klawiszy <Ctrl + PgDn>, <Ctrl PdUp>. Praca z arkuszem polega właściwie na zapełnianiu wybranych komórek odpowiedniki tekstami, liczbami lub wzorami. Wprowadzanie danych do komórek następuje po wybraniu komórki aktywnej, wpisaniu zadanego tekstu i zatwierdzeniu klawiszem <Enter>. Klawisz <Esc> anuluje zapisany tekst. Aby wprowadzić do komórki nowe dane naleŝy uaktywnić daną komórkę, wpisać nowe dane i zatwierdzić klawiszem <Enter>. Usuniecie zawartości komórki uzyskujemy uŝywając klawisza <Delete> po uprzednim uaktywnieniu komórki. 2
Wprowadzenie poprawki do tekstu w komórce polega na dokonaniu edycji wybranej komórki. MoŜna zrobić to (po wcześniejszym uaktywnieniu komórki) kilkoma sposobami: nacisnąć klawisz <F2>, przesunąć mysz tak aby wskaźnik myszy znalazł się nad paskiem formuły (wskaźnik zmieni kształt na pionową kreskę ) i kliknąć lewym przyciskiem myszy, dwukrotnie kliknąć w daną komórkę. Bardzo często zdarza się, ze w komórce wpisywany jest tekst znacznie dłuŝszy niŝ szerokość komórki. W takim przypadku naleŝy zmienić szerokość kolumny, w której znajduje się zapisana komórka. W tym celu naleŝy ustawić wskaźnik myszy nad nagłówkiem kolumny na krawędzi między sąsiednimi kolumnami (wskaźnik myszy zmieni swój kształt w czarny krzyŝyk) i po naciśnięciu lewego przycisku myszy, przeciągnąć myszą w prawo do Ŝądanej szerokości. Dwukrotne kliknięcie lewego przycisku myszy spowoduje, Ŝe szerokość kolumny sama dopasuje się do najdłuŝszego tekstu w kolumnie. Format wszystkich komórek jest jednakowy. MoŜna to zmienić (zwiększyć rozmiar czcionki, pogrubić czcionki, wybrać odpowiedni format zapisu liczby, liczbę miejsc po przecinku). NaleŜy jednak najpierw zaznaczyć wybrane komórki a następnie z Menu wybrać polecenie <Format- komórki - poŝądana opcja formatu komórki np. liczby liczbowe>. Zaznaczanie komórek wygodnie jest wykonywać za pomocą myszy (naleŝy wcisnąć lewy przycisk myszy i przeciągnąć myszą w poŝądanym kierunku). Obwiązuje zasada, ze przed dokonaniem dowolnej operacji na grupie komórek naleŝy je najpierw zaznaczyć. Zaznaczone komórki wraz z ich zawartością moŝemy skopiować lub przenieść w inne miejsce. Do kopiowania i przenoszenia wykorzystujemy Schowek. Schowek jest w środowisku Windows miejscem, do którego moŝna schować dowolną informację i w razie potrzeby tę informację wydobyć. Kopiowanie przy uŝyciu schowka: zaznaczamy obiekt wybrany do kopiowania, kopiujemy zaznaczony obiekt do schowka: z Menu wybieramy polecenie <Edycja Kopiuj> lub naciskamy klawisze <Ctrl+C>, ustawiamy komórkę aktywną w miejscu arkusza, w którym chcemy umieścić kopię obiektu i z Menu wybieramy <Edycja Wklej> lub naciskamy klawisze <Ctrl+V>. 3
Przenoszenie przy uŝyciu schowka następuje bardzo podobnie. RóŜnica polega na tym, Ŝe po zaznaczeniu obiektu wybieramy z Menu polecenie <Edycja Wytnij> lub naciskamy klawisze <Ctrl+X>. Obliczenia w programie Microsoft Excel Obliczenia są najwaŝniejszą funkcją Excela. Do kaŝdej z komórek moŝemy wpisać tekst, liczbę (moŝemy nadać jej dowolny format), lub formułę czyli wyraŝenie pozwalające na wyznaczenie wartości komórki. KaŜda formuła musi zaczynać się od znaku =, za którym naleŝy podać wzór na obliczanie wartości. Aby zapobiec częstym zmianom formuł często zamiast konkretnych liczb wpisuje się adresy (nazwy) komórek. Adresy we wzorach moŝna wprowadzać na dwa sposoby: wpisując je klawiaturą lub wskazując konkretne komórki myszą. We wzorach dostępne są następujące operacje matematyczne: + dodawanie, - odejmowanie, * mnoŝenie / dzielenie, ^ potęgowanie. Bardzo często tych samych formuł uŝywamy w wielu kolejnych komórkach. W takim przypadku wpisujemy konkretną formułę w pierwszej komórce. Następnie klikamy tą komórkę. U dołu z prawej strony obwódki znajduje się czarny kwadracik tzw. uchwyt wypełniania. WjeŜdŜamy wskaźnikiem myszy na uchwyt wypełniania. Zmieni on wtedy swój kształt na czarny krzyŝyk. Klikamy lewy przycisk myszy i przeciągamy mysz w poŝądanym kierunku. We wszystkich przeciągniętych komórkach skopiowany zostanie wzór z pierwszej komórki. W kolejnych komórkach skopiowane zostało działanie z komórki pierwszej, ale adresy względne komórek zostały zmienione w inteligentny sposób. Czasami jednak chcemy aby adres komórki uŝyty we wzorze nie zmieniał się podczas kopiowania. W takim przypadku uŝywamy adresu bezwględnego. Adres bezwględny komórki tworzy się poprzez dodawanie znaków $ do zwykłych adresów (np. B3 adres względny, $B$3 adres bezwgledny). Adresów bezwględnych uŝywa się do komórek, które zawierają parametry obowiązujące w całym arkuszu. Bardzo często uŝywanym wzorem w Excelu jest autosuma. Korzystamy z niego zawsze, gdy mamy zsumować znaczną liczbę komórek. Po kliknięciu przycisku Autosuma na pasku standardowym Ecxel pokaŝe nam domyślny obszar, który chce zsumować (obszar ten jest 4
otoczony przerywaną linią). MoŜemy ten obszar zaakceptować lub zaznaczyć myszą obszar do podsumowania. Funkcje. Wszystkich funkcji dostępnych w Excelu jest kilkaset. Dzieli się je na kategorie. Oto najwaŝniejsze z nich: matematyczne, statystyczne, logiczne, finansowe daty i czasu, wyszukiwania i adresu, bazy danych, tekstowe. Dowolną funkcję wywołujemy albo za pomocą kreatora funkcji fx z paska narzędzi, albo z Menu poleceniem <Wstaw Funkcja>. MoŜna równieŝ w komórce aktywnej po wstawieniu znaku = napisać nazwę funkcji, w nawiasie podając jej parametry. Wykresy. Wprowadzając wartości liczbowe do poszczególnych komórek arkusza bądź wykonując kolejne obliczenia uzyskujemy szeregi liczb uporządkowanych w kolumnach lub wierszach. Ich analiza jest niejednokrotnie dość skomplikowana. O wiele łatwiej analizuje się wyniki obliczeń przedstawione w postaci graficznej, czyli w postaci wykresów. Do tworzenia wykresów w Excelu słuŝy Kreator Wykresów. Aby wykonać wykres naleŝy: zaznaczyć dane, które mają być przedstawione na wykresie, z menu wybrać polecenie <Wstaw Wykres> lub kliknąć przycisk kreatora wykresów na pasku narzędzi, wybierać z kolejno otwieranych okien dialogowych potrzebne opcje i klikać przycisk Dalej. W ostatnim oknie kliknąć przycisk Zakończ. 5
W wyniku otrzymamy wykres umieszczony obok danych lub teŝ w innym wskazanym arkuszu. PołoŜenie wykresu moŝemy dowolnie zmieniać przyciskając lewy klawisz myszy w chwili gdy kursor ustawi się na polu wykresu i przeciągając myszą w wybranym kierunku. KaŜdy otrzymany wykres moŝna dowolnie modyfikować podwójnie klikając lewym przyciskiem myszy na wybranym elemencie wykresu. MoŜna teŝ ustawić kursor na polu wykresu, kliknąć prawym przyciskiem myszy i wybrać potrzebną opcję. 6