Metodyka Webinarów wersja 1.0 Video conference use for adult learning konsorcjum projektu:
Niniejszy dokument Metodyka Webinarów wer. 1.0 został przygotowany w ramach projektu Webinar 2 Learn video conference use for adult learning, współfinansowanego w ramach Programu Uczenie się przez całe życie Leonardo da Vinci. Bazuje on na projekcie How to webcast new media use in the efficient learning processes oraz na wynikach uzyskanych w trakcie jego wdrażania. Konsorcjum projektu składa się z następujących członków: Fundacja Obserwatorium Zarządzania (FOZ) HIC Slovakia s.r.o. (HIC) EUROPROJECT (EP) Nowoczesna Firma S.A. (NF) Analysis, consulting, interdisciplinary research (abif) Autorzy: Krzysztof Zieliński (FOZ) Anna Jaruga (FOZ) Reinhold Hofmann (HIC) Teodora Marinova (EP) Michal Plewczynski (NF) Monira Kerler (abif) We współpracy z: Marta Eichstaedt Agnieszka Świątecka ISBN: 978-83-63481-02-5 Warszawa 2012 Webinar 2 Learn video conference use for adult learning Webinar2learn.eu 3
Spis treści 1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru 9 1.1 Czym jest webinar 10 1.2 Pojęcia pokrewne 11 1.3 Webinary w szkoleniach 12 1.4 Cechy charakterystyczne webinarów 13 1.5 Zalety webinarów i związane z nimi wyzwania 14 1.5.1 Zalety 14 1.5.2 Wyzwania 15 2. Technologia 17 2.1 Oprogramowanie do webinarów 17 2.1.1 Funkcjonalności 17 2.1.2 Zasoby 18 2.2 Wymogi sprzętowe 19 2.3 Wymogi w zakresie przepustowości łącza internetowego/sieci 21 2.4 Zagadnienia techniczne związane z webinarami 21 2.4.1 Miejsce 21 2.4.2 Kąt ustawienia kamery 22 2.4.3 Oświetlenie 23 2.4.4 Audio 23 3. Organizacja webinaru 25 3.1 Cel webinaru 26 3.2 Informacja o webinarze i rejestracja uczestników 27 3.3 Role 29 3.3.1 Rola trenera w webinarze 29 3.3.2 Moderator 35 3.3.3 Ekspert 38 3.3.4 Wsparcie techniczne 38 3.3.5 Typy uczestników 39 4. Planowanie i przygotowanie webinaru 43 4.1 Planowanie sesji 46 4.2 Przygotowanie materiałów 49 4.3 Kontakt z uczestnikami 51 5
4.4 Harmonogram ogólny 54 4.5 Prezentacja 55 5. Przeprowadzenie webinaru 59 5.1 Budowanie interakcji społecznych 60 5.2 Głos trenera 62 5.3 Zadania wymagające aktywności 63 6. Zamknięcie webinaru 69 6.1 Ewaluacja procesu kształcenia i realizacji szkolenia 69 6.1.1 Ewaluacja efektu kształcenia 70 6.1.2 Metody i narzędzia ewaluacji 71 6.2 Ewaluacja szkolenia 72 6.3 Materiały uzupełniające i poszkoleniowe 75 7. Nagrania z webinarów 77 8. Słowniczek 79 9. Literatura 81 6
1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru Etymologia Pojęcie webinar to skrót od angielskiego zwrotu Web-based Seminar (seminarium prowadzone za pośrednictwem sieci Web), oznaczający prezentację, wykład, warsztaty lub seminarium, transmitowane przy pomocy sieci Web połączenia słów Web (od sieci Web) i seminarium, opisującej specyficzny rodzaj konferencji internetowej (Wikipedia 1 ). Słownik online Merriam-Webster podaje podobną, choć węższą definicję: prezentacja edukacyjna na żywo, transmitowana online, w trakcie której oglądający mogą zadawać pytania i przekazywać komentarze. Niektórzy są zdania, że webinary mogą mieć charakter jednokierunkowy, trener- -odbiorca, z ograniczeniem interakcji z odbiorcami; w takim wypadku bardziej precyzyjnym określeniem jednokierunkowego przekazu jest angielski termin webcast (Web sieć; broadcast transmisja). Webinary mogą być natomiast bardziej ukierunkowane na współpracę i uwzględniać możliwość przeprowadzania ankiet, zadawania pytań i udzielania odpowiedzi, co pozwala odbiorcom na pełne uczestnictwo w sesji. W niektórych przypadkach, prezentujący korzysta ze zwykłej linii telefonicznej, komentując treść widoczną na ekranie, a odbiorcy mogą zgłaszać uwagi, używając własnych telefonów głośniki telefoniczne są w takim przypadku najwygodniejszym narzędziem. Na rynku dostępne jest wyposażenie do organizacji konferencji internetowych z wykorzystaniem VoIP (voice over Internet protocol) technologii transmisji dźwięku, które umożliwia pełną komunikację internetową. W zależności od dostawcy Internetu, webinary mogą zapewniać możliwość dostępu użytkownikom ukrytym lub anonimowym, którzy biorą udział w webinarze bez wiedzy pozostałych uczestników. Krótka historia Usługi typu czat, realizowane w czasie rzeczywistym, w rodzaju IRC, pojawiły się pod koniec lat 80. XX wieku. Czat internetowy i komunikatory internetowe 1 Wikipedia jest uznawana za jedno z najlepszych źródeł wiedzy w dziedzinie nowoczesnych, szybko zmieniających się technologii. 1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru 9
weszły w użycie w połowie lat 90. Pod koniec tej dekady uruchomiono pierwszą prawdziwą aplikację do konferencji internetowych firmy Starlight Networks ( Online broadcasting ) produkt StarLive ( aplikacje dla usług strumieniowych ), co zaowocowało powstaniem dziesiątków kolejnych aplikacji konferencyjnych, wśród których na wyróżnienie zasługuje WebEx. Znak handlowy dla terminu webinar został zarejestrowany w roku 1998 jego właścicielem stał się Eric R. Korb, który napotkał jednak na duże trudności, próbując bronić swojego prawa do znaku; obecnie należy on do InterCall. Początek konferencjom internetowym dał Plato, niewielki, niezależny system obsługujący pojedynczą klasę terminali, podłączonych do komputera centralnego. 1.1 Czym jest webinar Dla potrzeb opisanej tu metodyki, webinar to: Seminarium sieciowe umożliwiające transmisję online treści wideo oraz audio (przy pomocy Internetu) z jednego źródła do ograniczonej liczby odbiorców w celach szkoleniowych Webinar może być realizowany na żywo lub też może zostać zarejestrowany i transmitowany na życzenie, co daje oglądającemu możliwość zapoznania się z treścią webinaru w dowolnie wybranym momencie. W przeciwieństwie do plików typu podcast, nie wymaga pobierania danych webinar korzysta ze strumienia wideo w trybie progresywnym, odtwarzanego na komputerze użytkownika, dzięki czemu nie jest konieczne zapewnienie odpowiedniej wolnej przestrzeni na dysku twardym; nie ma też problemu z pozostałymi na komputerze plikami multimedialnymi. Dostępność prezentacji na życzenie, możliwość ich współdzielenia i dystrybucji przy pomocy portalu czy bazy danych odgrywa kluczową rolę dla osoby biorącej udział w webinarze. Oznacza to, że uczestnicy mają swobodny dostęp do transmitowanych treści i mogą odtwarzać je dowolną ilość razy. Kluczową cechą dobrego webinaru są jego elementy interaktywne możliwość przekazywania, odbierania i omawiania informacji. Funkcja interaktywna może być realizowana za pomocą forów dyskusyjnych i czatów online, dostępnych na tej samej stronie internetowej, co webinar. Dzięki temu uczestnicy szkolenia mogą omawiać jego treść, tworząc społeczność internetową, lub w niektórych przypadkach generować własny wkład w treść prezentacji, zadając pytania lub 10
zgłaszając uwagi, które mogą być przekazywane bezpośrednio do prezentującego. Podwyższony poziom interaktywności, który umożliwia uczestnikom udział w dyskusji (w formie tekstowej, graficznej, audio czy wideo) sprawia, że szkolenie staje się bardziej zajmujące, a jego efektywność wzrasta. 1.2 Pojęcia pokrewne o Webkonferencje Webconferencje umożliwiają organizację konferencji, w których uczestniczyć mogą osoby znajdujące się w odległych lokalizacjach. Poprzednikiem webkonferencji jest wideokonferencja. Mówiąc najprościej, wideokonferencja to dwu- (lub wielo-) kierunkowa wymiana danych wideo pomiędzy uczestnikami webinaru dzięki temu osoby komunikujące się ze sobą na odległość mogą nie tylko słyszeć, ale i widzieć się nawzajem. Przed udostępnieniem szerokopasmowych łączy internetowych, sygnały transmitowano przy pomocy połączeń typu point- -to-point, tworzonych za pomocą linii ISDN. Webkonferencje natomiast polegają na ustanowieniu połączeń pomiędzy wieloma odbiorcami w ramach wirtualnego pokoju lub przestrzeni, umożliwiającej wymianę lub współdzielenie plików. W przypadku webkonferencji, element transmisji wideo nie jest wymagany. Istnieje możliwość zapewnienia zarówno prezentującemu, jak i odbiorcom/uczestnikom różnych poziomów udziału w konferencji. Dla potrzeb niniejszej metodyki uznaliśmy, że pojęcie webkonferencja jest najbliższe koncepcji webinaru. Wiele elementów webinarów nie różni się niczym od webkonferencji. Webkonferencje przeprowadzane są w świecie biznesowym umożliwiają organizowanie spotkań z udziałem określonych osób przy pomocy takich sieci, jak Internet. Podczas spotkań tego rodzaju wykorzystywane jest oprogramowanie o funkcjonalności zbliżonej do oprogramowania, z którego korzysta się podczas webinarów. Jednakże, w przypadku webkonferencji, tryb komunikacji charakteryzuje się strukturą wielu do wielu, co oznacza, że nawet, jeśli konferencja jest prowadzona przez jedną osobę, wszyscy jej uczestnicy mogą brać udział w konferencji w takim samym stopniu. Oznacza to, że webkonferencja może przybrać formę zebrania o ustalonym, ale elastycznym porządku. Webinar charakteryzuje się nieco inną strukturą. Osoba prowadząca może decy- 1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru 11
dować, który z uczestników otrzyma prawo głosu i w jakim momencie. Webinar, zgodnie ze stosowaną przez nas definicją, wyklucza zdarzenia charakterystyczne dla takiego zebrania. To raczej forma szkolenia, z elementami edukacyjnymi, bardziej zbliżona do seminariów i warsztatów, które wymagają podporządkowania się bardziej rygorystycznemu planowi zajęć. o Broadcasting a Multicasting Koncepcja transmisji (broadcast) online służy określeniu formy webinaru. Z reguły, transmisja polega na przekazaniu treści z pojedynczego miejsca do szerokiej rzeszy słuchaczy/odbiorców, znajdujących się w różnych lokalizacjach geograficznych. Cechą wyróżniającą transmisję jest ograniczenie interakcji pomiędzy uczestnikami (z reguły nie mogą oni uczestniczyć aktywnie w zdarzeniu, zadawać pytań czy prowadzić dyskusji). Przykładem tego typu transmisji są konferencje, koncerty, zebrania grupowe czy mecze piłki nożnej. Multicasting natomiast to forma transmisji danych multimedialnych za pomocą sieci, bazującej na następujących zasadach: w pierwszej kolejności treść przesyła się do serwera sieci dystrybucyjnej, który następnie odpowiada za transmisję danych do różnych odbiorców. Rozwiązanie to ma zastosowanie w przypadku webinarów i zapewnia możliwość transmisji do wielu użytkowników nawet, jeśli dysponują oni łączem internetowym o stosunkowo niewielkiej prędkości. 1.3 Webinary w szkoleniach Uważa się, że stosowanie tej technologii do celów edukacyjnych jest nadal w powijakach; jednakże, tak, jak w przypadku serwisów informacyjnych i rozrywkowych, dziedzina ta rozwija się niezwykle szybko, podobnie, jak umiejętności zarówno szkoleniowców, jak i uczących się, w dziedzinie obsługi aplikacji. Potencjał webinarów, szczególnie w dziedzinie kształcenia ustawicznego i rozwoju profesjonalnego dla małych i średnich firm, otwiera ogromny rynek szkoleń personelu, który tradycyjnie musiałby spędzić na sesji szkoleniowej kilka dni, co generuje dla firm ogromne koszty. Możliwość organizowania webinarów w wersji na żywo, z uwzględnieniem interakcji pozwalającej symulować warunki sali szkoleniowej, lub też na życzenie w takim przypadku uczestnicy mogą oglądać webinar w dowolnym czasie (dowolną ilość razy) sprawia, że szkolenia tego rodzaju charakteryzują się ogromną elastycznością, a co za tym idzie także efektywnością, szczególnie z punktu widzenia małych firm. 12
W miarę rozwoju zastosowania tej technologii w kształceniu ponadpodstawowym, szkoleniowcy zaczęli wykorzystywać ją jako narzędzie dodatkowe w bardziej tradycyjnych obszarach kształcenia, jak również w dziedzinach pokrewnych samej koncepcji, w rodzaju nauk informatycznych. Pozwoliło to na zwiększenie akceptacji dla tak zwanego kształcenia komplementarnego (blended learning), polegającego na zastosowaniu przez szkoleniowców nowych, innowacyjnych technologii w połączeniu z bardziej tradycyjnymi metodami nauczania. W przypadku webinarów dla dużej liczby uczestników, odpowiednia strukturyzacja przekazywanych treści i kontrola stopnia interaktywności umożliwia stworzenie środowiska bliższego typowej transmisji, w ramach której jedna osoba (trener) przekazuje treść szkolenia całej grupie. Z drugiej strony, webinar z kategorii e-learningu z niewielką liczbą uczestników (poniżej dziesięciu uczestników szkolenia) może charakteryzować się wysokim stopniem interaktywności i mieszaną strukturą edukacyjną, gdzie wykładowca sprawuje kontrolę nad całym procesem. Gdy liczba biorących udział w webinarze rośnie, proces powinien charakteryzować się mniejszą interaktywnością. Dlatego też w przypadku większych grup, webinar przypomina tradycyjną formę transmisji. Jakkolwiek nowe technologie pełnią funkcję pomocniczą w kształceniu, w wielu przypadkach są wykorzystywane w połączeniu z tradycyjnymi stylami kształcenia. Podczas, gdy wiele podstawowych metodyk wspólnych dla wszystkich technik edukacyjnych można łączyć z zastosowaniem nowych technologii w formie webinarów, ich efekt można zmaksymalizować jedynie poprzez opracowanie nowych procesów i stylów kształcenia, właściwych dla nowych technologii; w niniejszym dokumencie opisano, w jaki sposób dzięki webinarom można najskuteczniej zrealizować proces nauczania i kształcenia. 1.4 Cechy charakterystyczne webinarów Najbardziej typowe cechy webinarów można podsumować następująco 2 : o Środowisko online; o Wykorzystanie oprogramowania: t Organizator webinaru musi korzystać ze stosownego oprogramowania; t Uczestnik musi mieć dostęp do Internetu; 2 Szczegółowe informacje o cechach oprogramowania webinarium można znaleźć w rozdziale 2.1.1. 1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru 13
o Zdarzenie realizowane w zaplanowanym przedziale czasowym; o Uczestnictwo wyłącznie na zaproszenie; o Ograniczony czas trwania 1 do maksymalnie 2 godzin; o Prezentacja treści (przy pomocy aplikacji audio, wideo, współdzielenia ekranu, prezentacji Power Point itd.); o Interakcje z uczestnikami (audio, czat, quizy, ankiety, tablica, przycisk zgłoszeń itd.); o Częściowa anonimowość uczestników; o Udzielanie uprawnień: osoba prowadząca może przydzielać różne uprawnienia uczestnikom (np. umożliwiając im prezentowanie treści). Dzięki temu uczestnicy mają do dyspozycji więcej opcji (np. współdzielenie ekranu, plików itd.). 1.5 Zalety webinarów i związane z nimi wyzwania 1.5.1 Zalety o Ograniczenie kosztów Szybki rozwój infrastruktury i oprogramowania, wykorzystywanego do komunikacji zdalnej sprawia, że oprogramowanie do webinarów staje się coraz tańsze i bardziej dostępne. Ceny oprogramowania spadają z miesiąca na miesiąc, a dostępność różnorodnych funkcji stale się poszerza. Szybkie łącze internetowe stało się standardem dla wszystkich instytucji edukacyjnych i przedsiębiorstw. W rezultacie, kształcenie zdalne staje się dużo tańszą alternatywą w stosunku do tradycyjnych szkoleń. Cena jest jedną z niewątpliwych zalet webinarów (w szczególności w przypadkach, gdy koszty podróży i zakwaterowania są wysokie). Oszczędności, generowane przez szkolenia w formie webinarów mogą obejmować następujące obszary: t Czas poświęcony na szkolenie przez uczestników; t Podróż i zakwaterowanie; t Materiały szkoleniowe; t Ocena szkolenia; t Przygotowanie materiałów po szkoleniu. 14
o Wygoda Webinary to oszczędność czasu. Uczestnicy mogą wybrać najdogodniejszy dla siebie czas szkolenia, w którym mogą uczestniczyć także te osoby, które nie miałyby możliwości wziąć udziału w tradycyjnym szkoleniu. Webinary są dostępne z dowolnego miejsca jedynym warunkiem jest dostęp do komputera i Internetu. Zwiększa to dostępność uczestników. o Dostępność materiałów po zakończeniu szkolenia Webinary dają trenerowi możliwość zarejestrowania sesji na potrzeby innych uczestników (oraz ich udostępnienia na życzenie ). o Funkcja orientacji Webinary umożliwiają osobom, które chcą podnieść swoje kwalifikacje lub udoskonalić umiejętności w określonym obszarze, zapoznać się wstępne z różnymi tematami, jeśli osoby te nie są pewne, jaki obszar wiedzy chciałyby zgłębić dokładniej. Dzięki webinarom, trenerzy mogą uczestniczyć w różnych szkoleniach, zapoznając się z ich tematami, by ostatecznie dokonać właściwego wyboru, zanim podejmą decyzję co do udziału w niejednokrotnie kosztownych szkoleniach tradycyjnych czy w określonej formie kształcenia podyplomowego. o Większa otwartość i zniesienie barier komunikacyjnych Osoby, które obawiają się krytyki czy też negatywnej oceny, mają mniejsze opory w uczestnictwie czy zadawaniu pytań podczas webinarów, gdzie kluczowym elementem jest częściowa anonimowość, a komunikacja nie ma charakteru całkowicie bezpośredniego. 1.5.2 Wyzwania o Skupienie uwagi Ten styl nauczania wiąże się również z określonymi wyzwaniami. Uczestnicy tradycyjnego szkolenia są na ogół bardziej skupieni na nauce niż ci, którzy uczestniczą w webinarze. Podczas webinaru, uczestnicy mogą w tym samym czasie surfować po Internecie, czytać, pracować i wykonywać wiele innych czynności, które mogą 1. Wprowadzenie do koncepcji webinaru 15
rozpraszać ich uwagę, odrywając ich od szkolenia. Zlecanie im określonych zadań przez prowadzącego może pozwolić wyeliminować ten problem. o Kwestie techniczne Aby przeprowadzić webinar, trener musi mieć dostęp do odpowiedniego oprogramowania. Musi także zapoznać się z jego funkcjami, aby zapewnić techniczną sprawność organizacji. Wymaga to określonych nakładów czasowych, by zapewnić odpowiednie przygotowanie techniczne. Wysiłek ze strony uczestników jest natomiast zminimalizowany. Plusem jest fakt, że najnowocześniejsze komputery mają zainstalowane niezbędne oprogramowanie, z wyjątkiem oferowanego przez serwisy oprogramowania specjalistycznego. Większość programów automatycznie instruuje użytkownika o konieczności uruchomienia niezbędnych aplikacji. W chwili otwarcia strony logowania w wyszukiwarce dochodzi do automatycznego uruchomienia apletu Java lub Flash. W trakcie ładowania webinaru, niezbędne programy instalują się w tle. o Ograniczenia komunikacji niewerbalnej Tradycyjne spotkania zapewniają uczestnikom większą elastyczność i większe możliwości interakcji w porównaniu z sesjami webinarów. Podczas webinarów, dialog jest w większym lub mniejszym stopniu ograniczony, a interaktywność staje się wyzwaniem. Dobry trener jest jednak w stanie opracować odpowiednie rozwiązania, by zminimalizować ten efekt. o Ograniczony czas Webinar może trwać maksymalnie 1 do 2 godzin, co sprawia, że jego treść należy bardzo starannie zaplanować i przygotować. Jak widać z powyższego opisu, webinary mają wiele zalet ten format szkolenia staje się więc obiecującą alternatywną dla tradycyjnych szkoleń, co jednocześnie uzasadnia jego rosnącą popularność. Trener może wykorzystywać różnorodne mechanizmy pokonywania barier, związanych z formatem webinaru, aby zapewnić maksymalną efektywność szkolenia. W ramach stosowanej metodyki, staramy się proponować metody i wskazówki w oparciu o dotychczasową praktykę, które przyczynią się do skutecznego przekazania treści szkoleń, zapewniając wysoki stopień zadowolenia klientów. 16
2. Technologia 2.1 Oprogramowanie do webinarów Wiele elementów oprogramowania do webinarów bazuje na aplikacjach internetowych, które nie wymagają instalacji. Wiele z nich działa na bazie platformy Adobe Flash, która jest darmowa i funkcjonuje na 99% komputerów. Kolejną korzyścią, poza brakiem konieczności instalacji, jest fakt, że oprogramowanie to współpracuje z różnymi platformami i systemami operacyjnymi. Niektóre programy dysponują także mobilnymi wersjami aplikacji. 2.1.1 Funkcjonalności W ramach niniejszego opracowania wyodrębniliśmy szereg funkcjonalności oprogramowania do webinarów. Niektóre z nich mają kluczowe znaczenie dla realizacji webinarów, inne natomiast przyczyniają się jedynie do poprawy jakości samego szkolenia. Tak, jak w przypadku każdego innego rodzaju oprogramowania, liczba dostępnych funkcjonalności jest uzależniona od stopnia rozwoju oprogramowania, co ma również odzwierciedlenie w jego cenie. Oceniliśmy szereg komponentów takiego oprogramowania, począwszy od aplikacji typu freeware/ shareware, aż po opcje płatne. W większości jeśli nie we wszystkich programach do przeprowadzania webinarów występują następujące funkcjonalności: o Transmisja wideo (dzięki czemu trener i uczestnicy widzą się nawzajem); o Czat (umożliwia komunikację pomiędzy uczestnikami w formie tekstowej. Nie przeszkadza więc osobie, która mówi przez mikrofon); o Biała tablica (możliwość pisania/rysowania na współdzielonej tablicy); o Współdzielenie plików; o Współdzielenie notatek; o Współdzielenie ekranu (możliwość podglądu ekranu monitora pre- 2. Technologia 17
zentującego/trener); o Możliwość przeprowadzania ankiet/quizów (kwestionariusze online). Inne opcje, które mogą okazać się przydatne, a są udostępnione w bardziej zaawansowanych aplikacjach oprogramowania, to: o Możliwość zmiany moderatora/ trenera w trakcie szkolenia co może okazać się przydatne w przypadku webinarów z udziałem mniejszych grup, ponieważ umożliwia uczestnikom i trenerom współpracę oraz przydzielanie uprawnień do podglądu ekranu itd.; o Możliwość podglądu pobranego pliku przy pomocy oprogramowania co przydaje się podczas dyskusji; o Możliwość nagrania webinaru przy pomocy oprogramowania co może być bardzo przydatne, jako, że pozwala uczestnikom, którzy nie mogli wziąć udziału w webinarze, zapoznanie się z jego treścią, a także pełni rolę cyfrowego notatnika dzięki temu uczestnicy mogą poświęcić się w całości śledzeniu treści webinaru podczas transmisji na żywo. Treść nagrania publikuje trener; o Możliwość tworzenia kwestionariuszy znakomita metoda przeprowadzania ocen; o Możliwość publikacji kwestionariuszy znakomita metoda dostarczania informacji zwrotnych uczestnikom w sposób łatwy i szybki. Aby określić skuteczność oprogramowania do webinarów, możemy zadawać następujące pytania: o Czy bazuje ono na narzędziach internetowych, czy też wymaga instalacji oprogramowania? o Jaka jest maksymalna liczba użytkowników, uczestniczących jednocześnie w webinarze? o Stosunek funkcjonalności do ceny oprogramowania? 2.1.2 Zasoby Istnieje szereg pakietów oprogramowania, zarówno bezpłatnych, jak i komercyjnych, które można wykorzystywać w celach edukacyjnych. Przykłady programów do webinarów: 18
o Adobe Connect 8, o ClickWebinar, o FastViewer confered, o Mikogo, o TeamViewer 7, o Saba Webinar, o RHUB GoMeetNow 4.3. 2.2 Wymogi sprzętowe Podobnie, jak tradycyjne narzędzia edukacyjne, webinary powinny być dostępne dla wszystkich, a co za tym idzie, oprogramowanie powinno być kompatybilne także z komputerami o stosunkowo słabej specyfikacji. Wymagania sprzętowe uzależnione są od poziomu zaangażowania ze strony uczestników, jakie chce osiągnąć trener. Aby obejrzeć webinar, wystarczy komputer typu PC z szerokopasmowym łączem internetowym. Umożliwia ono minimalny poziom interakcji. W przypadku jednak, gdy poziom ten wzrasta, uczestnik bardziej angażuje się w webinar. Na przykład, dodanie głośników komputerowych sprawia, że użytkownik jest w stanie uczestniczyć w webinarze w sposób bardziej pełny. Sprzęt zapewnia użytkownikowi możliwość interakcji z webinarem na poziomie podstawowym, oglądać i słuchać transmitowanych treści, wpisywać notatki, a także niekiedy umieszczać na forach lub czatach własne komentarze na ich temat. Dodanie mikrofonu i/lub kamery internetowej zwiększa interaktywność, umożliwiając oglądającemu aktywny udział w webinarze. Dodanie narzędzi audio/wideo sprawia również, że interakcja z webinarem staje się bardziej płynna, a użytkownik może bardziej wyraźnie zaznaczyć swoją obecność podczas sesji. 2. Technologia 19
Trener/ Moderator Uczestnik Komputer Komputer średniej klasy Dowolny komputer do użytku domowego/ biurowego (niskiej klasy) Łącze internetowe Stabilne łącze internetowe: 1024/512kb/s Stabilne łącze internetowe: 512/256kb/s Narzędzia dodatkowe (prędkość pobierania/ładowania danych) Kamera internetowa lub inna kamera, słuchawki i mikrofon (zalecany zestaw słuchawkowy) Co najmniej słuchawki lub głośniki i mikrofon. Zaleca się zainstalowanie kamery internetowej dowolnego typu Otoczenie Ciche otoczenie, dobra akustyka. Jasne oświetlenie, możliwość skorzystania z dodatkowych źródeł oświetlenia Dowolna lokalizacja. Oczywiście, zaleca się korzystanie z cichego pomieszczenia Tabela 1. Wymogi technologii webcast Niniejsza tabela przedstawia jedynie wzór faktyczne wymagania należy uzależnić od narzędzi, wykorzystywanych w ramach webinaru. Wymagania takie zmieniają się wraz ze wzrostem przepustowości sieci i stopnia zaawansowania technologicznego komputerów. Można jednakże wyróżnić tu dwie tendencje: Po pierwsze, trener powinien dysponować dobrym komputerem, dostosowanym do wymaganej specyfikacji oprogramowania do webinarów. Niezbędny jest także duży monitor lub jeśli to możliwe dwa monitory, w obszarze prezentacji i w obszarze przygotowań, poza zasięgiem wzroku uczestników szkolenia. Po drugie, uczestnik nie musi dysponować komputerem tak dobrym, jak trener, ani też tak szybkim łączem internetowym. Konieczne jest natomiast zainstalowanie najnowszej wersji oprogramowania Flash i JavaTM, które musi działać bez zakłóceń na komputerze uczestnika. Istnieje szereg mitów technologicznych, dotyczących uczestnictwa w webinarach na przykład założenie, że aby wziąć udział w webinarze, uczestnik musi mieć dostęp do bardzo dobrego komputera. Z założenia, średniej klasy komputer do użytku biurowego lub domowego jest w stanie bezproblemowo obsługiwać oprogramowanie do webinarów pod warunkiem, że zainstalowana wersja oprogramowania jest aktualna i kompletna. Dlatego też odsetek osób, które nie są w stanie uczestniczyć w webinarze ze względów technicznych jest bardzo niski. 20
2.3 Wymogi w zakresie przepustowości łącza internetowego/sieci Czynniki, które mają wpływ na przepustowość, to [1]: audio; Wielu użytkowników Internetu łączy się z siecią przy pomocy alternatywnych szybkich łączy w rodzaju modemów ISDN, DSL, łączy dedykowanych T-1 i modemów kablowych. Ci, którzy mają dostęp do szybszych (512kbs/256 +) i bardziej stabilnych łączy mogą liczyć na lepszą jakość transmisji. 2.4 Zagadnienia techniczne związane z webinarami Solidny plan zajęć, dobry trener i zmotywowana grupa uczestników to bez wątpienia podstawowe warunki przeprowadzenia dobrego kursu szkoleniowego. Tym niemniej, nawet, jeśli wymogi te zostaną spełnione, przebieg webinaru może zostać zakłócony przez szereg czynników, związanych z przekazywaniem treści. Oto podstawowe wskazówki dla każdego, kto chce zorganizować dobry webinar. 2.4.1 Miejsce Jakkolwiek webinary mogą być prowadzone z dowolnego miejsca z dostępem do sieci, warto poświęcić nieco czasu na wybór stosownej lokalizacji. Należy uwzględnić przy tym szereg czynników. Przede wszystkim należy pamiętać, że jakość webinaru jest w dużej mierze uzależniona od jakości przekazu audio. Nawet, jeśli dysponujemy doskonałym sprzętem, dźwięki dochodzące z otoczenia mogą zakłócić przebieg webinaru. Ruch samochodowy na zewnątrz, rozmowy, szumiące lampy i klimatyzatory mogą mieć wpływ na jakość dźwięku transmitowanego przez mikrofony i zakłócić odbiór przekazywanych treści przez użytkowników. Poziom tych zakłóceń można ocenić na ucho, nie korzystając ze specjalnego sprzętu, poprzez ocenę potencjalnych źródeł dźwięku. Należy jednocześnie pamiętać, że w pustym pomieszczeniu, które nie jest wyposażone w meble, dźwięk 2. Technologia 21
może odbijać się od ścian, tworząc nieprzyjemne echo. W większości przypadków, aby wyeliminować ten efekt, wystarczy wytłumić pomieszczenie np. przy pomocy mat akustycznych. W przypadku, gdy planujemy transmisję obrazu przy pomocy kamery internetowej, kluczową rolę odgrywa odpowiednie tło. Może to być jednolita powierzchnia ściana lub prosty plakat. Należy przy tym pamiętać, że podczas webinaru najważniejszy jest trener, a to, co znajduje się za jego plecami, nie powinno rozpraszać uwagi uczestników. Dlatego umieszczanie w tle takich elementów, jak bannery reklamowe, choć kuszące, nie jest zalecane w przypadku szkoleń tego rodzaju. Uczestnicy trener Przestrzeń robocza laptop moderator biurko dokumenty drugi prowadzący pomocnik trenera dobre oświetlenie ciche otoczenie dobra akustyka Tabela 2. Środowisko pracy Przestrzeń robocza, którą dysponuje trener, powinna być dostosowana do jego potrzeb należy zapewnić mu wystarczającą ilość miejsca na dokumenty czy laptopa osobistego. Trzeba również wziąć pod uwagę fakt, że oprócz trenera i moderatora, w webinarium mogą brać udział dodatkowe osoby, takie, jak pomocnik trenera czy drugi prowadzący. Każda z tych osób musi dysponować własną stacją roboczą, jakkolwiek trener i moderator powinni siedzieć blisko siebie, tak, aby mogli komunikować się ze sobą także poza webinarium. 2.4.2 Kąt ustawienia kamery Aby osiągnąć najlepszy efekt, kamera powinna być ustawiona na wysokości wzroku trenera, jak w telewizyjnym serwisie informacyjnym. W przypadku wielu modeli kamer, szczególnie wbudowanych w komputery typu notebook, może się to jednak okazać trudne. Z zasady jednak, im wyżej, tym lepiej (jednak nie nad głową trenera). Bardzo dobrą praktyką jest przesunięcie kamery o kilka stopni na lewo lub na prawo w stosunku do mówcy, tak, aby trener nie znajdował się w środku kadru. 22
Jeżeli trener gestykuluje, kamerę należy ustawić w taki sposób, aby jego gesty były widoczne dla uczestników. Przed rozpoczęciem transmisji, trener musi upewnić się, że kamera została podłączona do komputera i działa prawidłowo. Choć webinar ma niewiele wspólnego z hollywoodzką produkcją filmową, zastosowanie mają tu te same zasady kompozycji wizualnej, co w przypadku filmów. Jakkolwiek strumień kamery wideo nie jest elementem kluczowym większości kursów szkoleniowych, odgrywa ważną rolę pomocniczą w przekazywaniu wiedzy. 2.4.3 Oświetlenie Kolejnym kluczowym elementem jest oświetlenie. Mówi się, że fotografia to sztuka malowania światłem; to samo ma zastosowanie do filmów, w tym również webinarów. Oświetlenie filmowanej osoby to niezwykle szeroki temat tu zostanie omówiony jedynie w dużym uproszczeniu. o Twarz trenera powinna być oświetlona lampą (lub lampami) lub też światłem słonecznym, padającym przez okno. o Twarz powinna być najlepiej oświetlonym elementem kadru, co oznacza, że okna ani lampy nie powinny znajdować się na wprost kamery (za trenerem). o Najlepiej byłoby, gdyby trener był równomiernie oświetlony, rysy twarzy powinny jednak rzucać cień, który sprawi, że twarz będzie lepiej widoczna na ekranie komputera. o Nie należy umieszczać silnego źródła światła za filmowanym obiektem powoduje to zalanie kamery światłem, przez co obiekt znajdzie się w cieniu. 2.4.4 Audio Transmisja dźwiękowa jest chyba najistotniejszym elementem webinaru, ponieważ większość informacji przekazuje się poprzez wypowiedź. Z tego powodu należy więc upewnić się, że jakość transmisji jest dobra (patrz lista kontrolna poniżej). Jeśli uczestnicy są zmuszeni słuchać transmisji przerywanej trzaskami i szumami, szybko zmęczą się i stracą zainteresowanie treścią przekazu. Przed rozpoczęciem webinaru, trener musi odpowiednio skonfigurować mikrofon. Najlepszym rozwiązaniem jest bezprzewodowy mikrofon i zestaw słuchawkowy, dzięki czemu można swobodnie operować rękami. Zestawy słuchawkowe 2. Technologia 23