Język informacyjny jako narzędzie ujęcia treści dokumentu Gabriela Besler Instytut Filozofii, Uniwersytet Śląski Jolanta Szulc Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Uniwersytet Śląski ZARZĄDZANIE INFORMACJĄ W NAUCE Katowice, 28-29 listopada 2012
Cel prezentacji Celem prezentacji jest odpowiedź na pytanie, czy język informacyjny może być adekwatnym narzędziem do ujęcia treści dokumentu. Badanie ma charakter interdyscyplinarny i wykorzystuje obszary wiedzy z zakresu filozofii języka i nauki o informacji. Jest adresowane do specjalistów zainteresowanych nauką o informacji, zajmujących się oceną narzędzi informacyjnych, w szczególności różnego typu systemów organizacji wiedzy.
Cele szczegółowe Podczas badania poszukiwano odpowiedzi na pytania szczegółowe: czy pokazując założenie filozoficzne języka informacyjnego (lub ich brak) można w większym stopniu wykorzystać jego możliwości, udoskonalić i rozwijać; czy słownictwo języka informacyjnego można uporządkować, a jeśli tak, to według jakich zasad; czy zachowując strukturę języka informacyjnego można zastosować inne rozwiązania (np. strzałkę czasu).
Plan prezentacji: Wprowadzenie Zagadnienia filozoficzne Wybór koncepcji znaku Koncepcje języka Wybór podstawowej struktury zdania Porządkowanie rodzajów pojęć/terminów Podsumowanie i wnioski Bibliografia
Wprowadzenie
Określenie języka informacyjnego Na potrzeby badania przyjęto definicję języka informacyjnego (języka informacyjno-wyszukiwawczego) rozumianego jako język sztuczny, którego wyspecjalizowaną funkcją jest funkcja metainformacyjna polegająca na odwzorowaniu cech informacji i/lub cech nośników informacji, na których są one utrwalone [ ] oraz funkcja wyszukiwawcza polegająca na wyrażaniu zapytań informacyjnych i umożliwianiu odnalezienia w zbiorze wyszukiwawczym tych informacji, które spełniają warunki wyrażone w zapytaniu. (Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002, s. 104).
Koniec języków informacyjnych? rozrost słowników jest tak duży, że przestają one być pomocne w procesie wyszukiwania informacji, a użytkownicy przestają nad nimi panować; zmiany w języku wymagają reklasyfikacji całych zbiorów, co nigdy nie jest czynione, wobec czego wcześniej wprowadzone do zbioru wyszukiwawczego charakterystyki wyszukiwawcze dokumentów generują szum i ciszę informacyjną; języki informacyjno-wyszukiwawcze nie są w stanie nadążyć za szybkim rozwojem nauki. (B. Bojar: Informacja naukowa czy to już koniec? Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej nr 2/2007, s. 3-13).
Języki informacyjne praktyka praktyka potwierdza, że jak do tej pory najlepsze rezultaty wyszukiwania osiąga się łącząc w jednej sesji wyszukiwawczej strategie wykorzystujące język naturalny i język (języki) informacyjno-wyszukiwawczy; brak rozwiązania konkurencyjnego dla takiej łączonej strategii; wiele z języków informacyjno-wyszukiwawczych intensywnie się rozwija; powstają nowe, w tym o słownictwie wielojęzycznym lub, jak coraz częściej się je nazywa, wielokulturowym; mimo wielu krytycznych opinii na temat języków informacyjno-wyszukiwawczych, w tym języków haseł przedmiotowych, nie grozi im rychły upadek. (J. Woźniak: Katalog przedmiotowy istota i wartość. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosińskiej-Kalaty, K. Materskiej, W. Glińskiego. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004, s. 93-107).
Języki informacyjne kierunki badań intensywne badania dotyczące porządkowania informacji za pomocą języków klasyfikacyjnych; badania dotyczące dostosowania struktury tradycyjnych klasyfikacji uniwersalnych do potrzeb organizacji współczesnych zasobów informacyjnych; badania dotyczące transformacji funkcji i metodyki budowy tezaurusów; badania zmierzające do wypracowania metod rzeczowego opracowania literatury pięknej; badania skupiające uwagę na ustaleniu optymalnej jednostki analizy i opisu treści dokumentów; badania dotyczące wykorzystania języków informacyjnowyszukiwawczych w organizacji zasobów informacyjnych Internetu. (B. Sosińska-Kalata: Języki informacyjno-wyszukiwawcze. Współczesne tendencje w badaniach i zastosowaniu. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosińskiej-Kalaty, K. Materskiej, W. Glińskiego. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004, s. 79-91).
Języki informacyjne badania interdyscyplinarne współczesne badania nad językami informacyjnymi mają charakter badań interdyscyplinarnych; wykorzystuje się wyniki nowej strategii naukowej, zwanej nauką o poznawaniu lub kogniwistyką (ang. cognitive science); badania te łączą teorie z zakresu antropologii, filozofii, informatyki, lingwistyki, neurobiologii, psychologii, socjologii; uwzględnienie badań psycholingwistycznych może pozwolić na dokładniejsze i pełniejsze wyjaśnienie problemów natury infologicznej*; badania filozoficzne określają następujące pojęcia: znak, język, podstawowa struktura zdania, porządkowanie wiedzy, co pod pewnym względem jest także szczególnym przedmiotem badań tego działu filozofii, jakim jest filozofii informacji. (*W. Babik: Słowa kluczowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, s. 11)
Zagadnienia filozoficzne
Zagadnienia filozoficzne Wybór koncepcji znaku Koncepcje języka Wybór podstawowej struktury zdania Porządkowanie rodzajów pojęć/terminów
Wybór koncepcji znaku
Wybór koncepcji znaku Koncepcje dwuelementowe: Augustyn z Hippony (354-430), Ferdinand de Saussure (1857 1913) Koncepcje trójelementowe: Charles Sanders Peirce (1839-1914), Derrida, Jacques (1930-2004) Koncepcje czteroelementowe: Janina Kotarbińska (1901-1997) Koncepcje pięcioelementowe: Tzvetan Todorov (1939-)
Koncepcja trójelementowa: W teorii języków informacyjnych: Pojęcie Znak Przedmiot Jako ilustrację relacji zachodzących między znakiem a oznaczanym przezeń elementem rzeczywistości stosuje się tzw. trójkąt semantyczny C.K. Ogdena i A. Richardsa. (B. Bojar: Językoznawstwo dla studentów informacji naukowej naukowej. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2005, s. 194) DESYGNAT każdy obiekt pasujący do nazwy; każda rzecz oznaczana przez dany wyraz, pojęcie lub znak.
Koncepcje dwuelementowe: Augustyn: Znak Przedmiot F. de Saussure: Pojęcie Znak Obraz akustyczny
Koncepcja trójelementowa: Interpretant=Znak Interpretant=Znak Przedmiot Interpretant=Znak Przedmiot Znak Przedmiot Ch.S. Peirce: Podstawą naszego poznania jest poznanie zmysłowe, jednak poznanie zaczyna się dopiero wtedy, gdy uczucia i doznania wyrażamy za pomocą zdań, czyli znaków. Własnością myśli jest to, że jest ona znakiem, nie można myśleć bez znaków. Każda myśl jest znakiem, znak jest jedyną formą egzystencji myśli. Cały świat jest przesiąknięty znakami, jeśli nie wręcz złożony ze znaków (Por.: Ch.S. Peirce: Klasyfikacja znaków W: tenże, Wybór pism semiotycznych. Warszawa 1997, s. 150 i n.).
Koncepcja trójelementowa: Znak Interpretant=Znak Interpretant=Znak Znaczenie Przedmiot Przedmiot (nie istnieje) Przedmiot J. Derrida: Każdy znak jest śladem innego znaku. To, do czego znak się odnosi nie istnieje, ponieważ jest śladem innego śladu. Znaczenie znaku wyraża nie przedmiot, ale gra części znaczących znaku. Znak nie rekonstruuje świata, lecz go dekonstruuje, bo znak jest odróżniony w stosunku do doświadczenia (J. Derrida: De la gramatologie. Paris, 1967, s. 36-38)
Koncepcja czteroelementowa: J. Kotarbińska: Konwencja K Osoba O Znak F(A) Przedmiot G(B) Przedmiot A jest ze względu na konwencję K znakiem przedmiotu B wtedy i tylko wtedy, jeżeli przedmiot A posiada taką własność F, a przedmiot B - taką własność G i przedmiot A pozostaje względem przedmiotu B w takim stosunku R, że (1) dzięki zachodzeniu tego stosunku to, że przedmiot A posiada własność F jest oznaką tego, że przedmiot B posiada własność G; (2) przedmioty o własności F nadają się ze względu na konwencję K do wyrażania myśli o przedmiotach połączonych z nimi stosunkiem R i posiadających własność G (J. Kotarbińska: Z zagadnień teorii nauki i teorii języka. Warszawa 1990, s. 228).
Koncepcja czteroelementowa: Autorka: Nadawca Odbiorca Znak Przedmiot W przypadku niektórych sytuacji znakowych, warto odróżnić nadawcę znaku od odbiorcy, by podkreślić możliwość innych ujęć poznawczych, dokonanych przez nadawcę i innych przez odbiorcę.
Koncepcja pięcioelementowa: T. Todorov: Odbiorca Nadawca Kontekst Znak Przedmiot T. Todorov : tekst jest tylko piknikiem, na który autor przynosi słowa, czytelnicy zaś sens. Cyt. za: U. Eco: Interpretacja i nadinterpretacja. Kraków 1996, s. 26-27; J. Życiński: Bóg postmodernistów: wielkie pytania filozofii we współczesnej krytyce moderny. Lublin 2001, s. 140.
Koncepcje języka
Filozoficzna koncepcja języka W filozofii występuje wiele definicji języka. Np.: JĘZYK to układ złożony ze zbioru wyrażeń prostych, reguł składni i reguł znaczeniowych Wyróżnia się: Języki naturalne, Języki sztuczne, Języki mieszanie. JĘZYK MIESZANY to język, będący połączeniem języka naturalnego i sztucznego, np. przez wprowadzenie uściślonej terminologii. (A. Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa 2000, s. 429)
Filozoficzna koncepcja języka Rozwiązania wypracowane w tym zakresie są związane z przyjęta koncepcją języka, który może być rozpatrywany jako: system znaków konwencjonalnych; pewien złożony przedmiot idealny (bardziej lub mniej dostępny podmiotowi poznającemu); język rozpatrywany in abstracto (zbiór znaków denotujących i reguł posługiwania się tymi znakami); konkretyzacja przedmiotu idealnego (abstrakcyjnego). Niezależnie od przyjętego rozwiązania, język służy do prezentowania pewnych przedmiotów i komunikowania o nich pewnych informacji, a funkcje te są pełnione na zasadzie konwencji.
Język, historia filozofii PLATON pierwsza dyskusja nad rolą konwencji w języku ( Kratylos ); ARYSTOTELES odróżnia nazwy od predykatów; twierdzi, że tylko zdania oznajmujące mogą być prawdziwe lub fałszywe ( Organon ); GOTFRIED LEIBNIZ (1646-1716) prowadzi badania nad językiem uniwersalnym, który miał być narzędziem dla wszystkich nauk ( Mathesis Universalis", 1695); CHARLES MORRIS (1903-1979) wyróżnia trzy nauki o języku: syntaktyka, semantyka, pragmatyka ( Foundation of the Theory of Sign, 1938) GOTLOB FREGE (1848-1925) nawiązuje do koncepcji Leibniza jednego języka dla wszystkich nauk, którym jest opracowana przez niego logika (rachunek predykatów) ( Begriffsschrift, 1879)
Język, historia filozofii LUDWIG WITTGENSTEIN (1889-1951) Zdanie jest modelem rzeczywistości, jak ją sobie myślimy ( Tractatus logico-philosophicus, 1918) - gra językowa - mówienie w języku powinniśmy traktować analogicznie do grania w pewną grę, gdzie wszystko jest zdeterminowane przez reguły i zrelatywizowane do danej gry ( Dociekania filozoficzne, 1953); - język prywatny nie jesteśmy w stanie wyrażać się w języku o tym co prywatne ( Dociekania filozoficzne, 1953); ALFRED TARSKI (1902-1983) formułuje definicję prawdy dla języków sformalizowanych ( Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych, 1933) NOAM CHOMSKY (1928-) - Język jest nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów ( Studies on semantics in generative grammar, 1972)
Wybór podstawowej struktury zdania
Podstawowa struktura zdania jako przedmiot badań Arystoteles wyróżnia cztery rodzaje zdań kategorycznych (cztery podstawowe struktury zdania): (1) Każde S jest P. (2) Żadne S nie jest P. (3) Pewne S jest P. (4) Pewne S nie jest P. G. Frege wprowadza nową strukturę zdania podstawowego, nawiązującej do koncepcji funkcji matematycznej: F (x) W konsekwencji w zdaniu jest fraza nasycona (wymienialna, odpowiednik argumentu funkcji x) i fraza nienasycona (stała, odpowiednik funkcji F). Np. Zdanie Cezar podbił Galię można rozłożyć na Cezar (fraza nasycona) i podbił Galię (fraza nienasycona) i wyrazić w stronie biernej: Galia została podbita przez Cezara. (G. Frege: Funkcja i pojęcie. W: tenże, Pisma semantyczne. Warszawa 1977, s. 31)
Podstawowa struktura zdania jako przedmiot badań Bertrand Russell (1872 1970) wskazuje, że pozorna forma logiczna zdania nie musi być jego formą rzeczywistą ; Np. zdanie: Wszyscy Grecy są śmiertelni ma taką poprawną formę: Jeżeli X jest Grekiem, to X jest śmiertelne. (B. Russell: Mój rozwój filozoficzny. Warszawa 1971, s. 69-70) L. Wittgenstein wskazuje na filozoficzne podstawowy wyżej przedstawionych rozstrzygnięć G. Fregego i B. Russella: Język przesłania myśl. Tak mianowicie, że po zewnętrznej formie szaty nie można sądzić o formie przybranej w nią myśli (L. Wittgenstein: Tractatus logico-philosophicus. Warszawa 2004, teza 4.002)
Porządkowanie rodzajów bytów/pojęć/terminów
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Arystoteles uporządkowanie pojęć według stopnia ogólności; Arystoteles uporządkowanie pojęć według kategoryzacji bytów; Uporządkowanie redukcjonistyczne; Siatka pojęć P. F. Strawsona; Uporządkowanie według stopnia presuponowania; Mapy myśli; Uporządkowanie na podstawie podobieństwa rodzinnego (L. Wittgenstein); Uporządkowanie według stopnia konieczności występowania w światach możliwych (D. Lewis); Uporządkowanie według jednej z powyższych koncepcji z wykorzystaniem strzałki czasu; Inne.
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Arystoteles uporządkowanie pojęć według stopnia ogólności Byt Byt ożywiony Byt ludzki Byt jednostkowy
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Arystoteles uporządkowanie pojęć według kategoryzacji bytów (10 kategorii): Substancja (np. człowiek, koń); Położenie (np. leży, siedzi); Stan (np. obuty, uzbrojony); Ilość (np. dwułokciowy, trzyłokciowy); Jakość (np. biały, gramatyczny); Relacja (np. podwójny, większy); Działanie (np. tnie, pali); Doznawanie (jest krajane, jest palone); Czas (np. wczoraj, ubiegłego roku); Przestrzeń (np. liceum, na rynku). (Arystoteles: Kategorie; Hermeneutyka; Analityki pierwsze; Analityki wtóre; Topiki; O dowodach sofistycznych. Warszawa 1990, s. 34)
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Redukcjonizm poszukuje fundamentu dla określonego problemu filozoficznego (określonego języka informacyjnego) Peter Frederick Strawson (1919-2006) opis redukcjonizmu: Każdy filozof, który wierzy w atomy czy w proste elementy analizy redukcyjnej [ ], będzie je widział w szczególnym świetle. Będzie uważał proste elementy za podstawowe dla całej naszej struktury pojęciowej [ ]; wszystko inne bowiem ma być wyjaśnione za ich pomocą, podczas gdy one nie mają już wyjaśnienia za pomocą niczego innego. Będą więc pod względem pojęciowym ostateczne, pojęciowo absolutnie pierwotne [...] w ustalonym przez nas schemacie pojmowania rzeczy". (P.F. Strawson: Analiza i metafizyka. Kraków 1994, s. 29).
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Redukcjonizm przykład: Willard Van Orman Quine (1908-2000): Poszukiwania najprostszego, najjaśniejszego, ogólnego wzoru kanonicznej notacji nie należy odróżniać od poszukiwania ostatecznych kategorii, od szkicowania najogólniejszych cech rzeczywistości (W. Van O. Quine: Słowo i przedmiot. Warszawa 1999, s. 187).
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Peter Frederick Strawson (1919 2006) - siatka pojęć: Wyobraźmy sobie...model starannie rozplanowanej sieci, systemu powiązanych jednostek, pojęć, tak, że każdą jednostkę, każde pojęcie można należycie zrozumieć z filozoficznego punktu widzenia tylko przez uchwycenie jego powiązań z innymi, jego usytuowania w systemie - a może jeszcze lepiej, wyobraźmy sobie zbiór sprzężonych ze sobą tego rodzaju systemów (P.F. Strawson: Analiza i metafizyka. Kraków 1994, s. 28).
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Peter Frederick Strawson (1919 2006) siatka pojęć: 3 1 4 2 5 1 - Ciało materialne 4 - Zmiana 2 3 - Czas 5 - Zdarzenie - Przestrzeń
Filozoficzne koncepcje pomocne przy porządkowaniu wiedzy Uporządkowanie według stopnia presuponowania RELACJA PRESUPONOWANIA: "[pojęcie] C presuponuje [pojęcie] D wtedy i tylko wtedy, gdy jest konieczne, że jeśli ktoś ujmuje [pojęcie] C, ujmuje także [pojęcie] D" (T. Szubka: Connective Analysis and Basic Concepts. "Philosophia 26 (1998), s. 149)
Podsumowanie i wnioski
Czy język informacyjny może być adekwatnym narzędziem do ujęcia treści dokumentu? Odpowiedź na pytanie wymaga rozstrzygnięć dotyczących: filozoficznych koncepcji znaków; podstawowej struktury zdania elementarnego; sposobów porządkowania wiedzy.
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej Czas 1 Desygnat bezpośredni Osoba - twórca Nadawca SIW JIW Desygnat pośredni Czas 2 Desygnat bezpośredni Osoba wyszukująca Wyszukujący użytkownik SIW JIW Desygnat pośredni
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej (2) CZAS - Nadawca Czas 1 Desygnat bezpośredni DB1 Desygnat pośredni DP1 Nadawca D Czas 2 Desygnat bezpośredni DB2 Desygnat pośredni DP2 W zbiorze desygnatów D istnieje takie DB1 i DP1, że DB1 DB2 i DP1 DP2
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej (3) CZAS Nadawca - Odbiorca Czas 1 Nadawca Desygnat bezpośredni DB1 Desygnat pośredni DP1 D Czas 2 Odbiorca Desygnat bezpośredni DB2 Desygnat pośredni DP2 W zbiorze desygnatów D istnieje takie DB1 i DP1, że DB1 DB2 i DP1 DP2
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej - zmiany w czasie Zmiany w czasie dotyczą: zasobu wiedzy: ogólnej, szczegółowej, o języku, umiejętności; doświadczeń; innych.
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej - zmiany desygnatów i sensów wyrażeń Czas, który zapewnia językowi ciągłość, ma jeszcze inny skutek [...] przekształca szybciej lub wolniej znaki językowe [...]. Zmiana w czasie przyjmuje różne formy, a każda z nich może dostarczyć tematu do poważnego rozdziału w językoznawstwie (F. de Saussure: Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa 2007, s. 98). [...] język zmienia się, czy też raczej rozwija, pod wpływem wszystkich czynników, które mogą oddziaływać bądź na dźwięki bądź na znaczenie. Ewolucja ta jest nieunikniona: nie ma języka, który by się jej oparł (Tamże, s. 100). Danuta Buttler przeprowadza analizy zmian związanych z treścią i zakresem słów języka polskiego, występujących w czasie rozwoju języka. Podaje liczne przykłady. (D. Buttler: Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa 1978)
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej - zmiany znaczenia wyrazu Koncepcje teoretyczne i systemy klasyfikacyjne zmian znaczeniowych wyrazu można podzielić na: logiczno-retoryczne, aksjologiczne, przyczynowe, celowościowe, funkcjonalne, empiryczne. (G.A. Kleparski: Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego Z. LV (1999), s. 77-91)
Elementy konstytutywne sytuacji znakowej - zagadnienia Jak poradzą sobie z powyższymi problemami programy komputerowe? Przykład: programy do konwersji zasobu leksykalnego JIW kontrolowanego kartoteką do sieci semantycznej, narzędzie AquaBrowser firmy ProQuest. Czy i kiedy będziemy używać w polskich katalogach bibliotecznych narzędzi semantycznego Weba? Jakie przyjmiemy rozwiązania?
Bibliografia Arystoteles: Kategorie; Hermeneutyka; Analityki pierwsze; Analityki wtóre; Topiki; O dowodach sofistycznych. Przekł., wstępy i komentarze K. Leśniak. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990 Babik W.: Słowa kluczowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010 Bojar B.: Informacja naukowa czy to już koniec? Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej nr 2/2007, s. 3-13 Bojar B.: Językoznawstwo dla studentów informacji naukowej naukowej. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2005, s. 194 Buttler D.: Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1978 Derrida J.: De la grammatologie. Paris: Éd. de Minuit, [1967] Frege G.: Pisma semantyczne. Z jęz. niem. przeł. oraz wstępem i przypisami opatrzył B. Wolniewicz. [Warszawa]: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977 Interpretacja i nadinterpretacja. U. Eco [et al.]; red. S. Collini; przeł. T. Bieroń. Kraków: Znak, 1996
Bibliografia Kleparski G.A.: Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego Z. LV (1999), s. 77-91 Kotarbińska J.: Z zagadnień teorii nauki i teorii języka. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1990 Peirce Ch. S.: Wybór pism semiotycznych. Tł. R. Mirek, A. J. Nowak, red. H. Buczyńska-Garewicz. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne, 1997 Podsiad A.: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2000 Quine W. Van O.: Słowo i przedmiot. Przeł. C. Cieśliński. Warszawa: Fundacja Aletheia, 1999 Russell B.: Mój rozwój filozoficzny. Przekł. H. Krahelska i Cz. Znamierowski. Wrszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971 Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002 Saussure F. de: Kurs językoznawstwa ogólnego. Przekł. K. Kasprzyk; wstęp i przypisy K. Polański. Wyd. 3, dodr. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007
Bibliografia Sosińska-Kalata B.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze. Współczesne tendencje w badaniach i zastosowaniu. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosińskiej-Kalaty, K. Materskiej, W. Glińskiego. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004, s. 79-91 Strawson P.F.: Analiza i metafizyka: wstęp do filozofii. Przekł. A. Grobler. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1994 Szubka T.: Connective Analysis and Basic Concepts. "Philosophia 26 (1998), s. 141 150 Wittgenstein L.: Tractatus logico-philosophicus. Przeł. i wstępem opatrzył B. Wolniewicz. Wyd. 5. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2004 Woźniak J.: Katalog przedmiotowy istota i wartość. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosińskiej-Kalaty, K. Materskiej, W. Glińskiego. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004, s. 93-107 Życiński J.: Bóg postmodernistów: wielkie pytania filozofii we współczesnej krytyce moderny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2001
Dziękujemy za uwagę.