Języki deskryptorowe. Dr Marek Nahotko

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Języki deskryptorowe. Dr Marek Nahotko"

Roman Kubicki
8 lat temu
Przeglądów:

1 Języki deskryptorowe Dr Marek Nahotko 1

2 Literatura: Języki deskryptorowe dla SINTO / Lucyna Bielicka, Joanna Tomasik-Beck. Warszawa, 1981; Zasady budowy tezaurusów / Kazimierz Leski. Warszawa, 1978; Języki informacyjno-wyszukiwawcze. Katalogi rzeczowe / Jadwiga Sadowska, Teresa Turowska. Warszawa, 1990; Tezaurusy w zmieniającym się środowisku wyszukiwania informacji / Barbara Sosińska-Kalata. Warszawa, 2006; Podstawy budowy tezaurusa : poradnik / Jadwiga Woźniak- Kasperek. Warszawa, 2005; Metodyka budowy tezaurusów / Eugeniusz Ścibor, Joanna Tomasik-Beck. Warszawa,

Katalogi rzeczowe / Jadwiga Sadowska, Teresa Turowska.

3 Pochodzenie języka deskryptorowego Termin języki deskryptorowe pochodzi z początku l. 60. XX w; Powstał w związku z potrzebą tworzenia JIW dla komputerowych SIW; Zastosowanie: wąskotematyczne systemy dziedzinowe, stąd potrzeba tworzenia wielu różnych j. deskryptorowych dla różnych dziedzin (podobnie jak j. słów kluczowych); Brak j. deskryptorowych uniwersalnych. 3

wąskotematyczne systemy dziedzinowe, stąd potrzeba tworzenia wielu różnych j.

4 Cechy j. deskryptorowych Słownik kontrolowany, zwany tezaurusem, zawiera jednostki leksykalne przyjęte i odrzucone (deskryptory i askryptory); Gramatyka: indeksowanie współrzędne; Definicja: JIW, w którym słownictwo (deskryptory) jest równokształtne z wyrażeniami języka naturalnego, z relacjami określonymi w tezaurusie, a gramatyką są reguły indeksowania współrzędnego. 4

i odrzucone (deskryptory i askryptory); Gramatyka: indeksowanie współrzędne; Definicja: JIW,

5 Co to jest tezaurus? 5

6 Słownictwo j. deskryptorowego Deskryptory: jednostki leksykalne przejmowane z języka naturalnego, przyjęte do stosowania w JIW; Askryptory: jednostki leksykalne odrzucone (synonimy, archaizmy, rzadko stosowane, obcojęzyczne itp.); Pomiędzy deskryptorem a askryptorem istnieje relacja równoznaczności (quasi-synonimii). 6

naturalnego, przyjęte do stosowania w JIW; Askryptory: jednostki leksykalne

7 Deskryptory Słownictwo j. deskryptorowego jest uporządkowane; Deskryptory występują w otoczeniu innych deskryptorów i askryptorów, łącznie tworzących tzw. artykuły deskryptorowe; Artykuły deskryptorowe uporządkowane są alfabetycznie, wg deskryptora tytułowego. 7

otoczeniu innych deskryptorów i askryptorów, łącznie tworzących

8 Artykuł deskryptorowy Deskryptor tytułowy DEF definicja NU nie używaj GD główny deskryptor SD szerszy deskryptor WD węższy deskryptor KD kojarzeniowy deskryptor 8

9 Relacje NU relacja synonimii; GD, SD, WD relacja hierarchiczna: generyczna i mereologiczna; KD relacja kojarzeniowa, np. Przyczyna-skutek; Działanie-instrument; Surowiec-produkt; Zjawisko-miara, itp. 9

10 Artykuł deskryptorowy - przykład Językoznawstwo NU Lingwistyka SD Filologia WD Językoznawstwo historyczne WD Językoznawstwo opisowe WD Językoznawstwo porównawcze KD Semantyka KD Strukturalizm 10

11 Artykuł deskryptorowy - przykład Język informacyjno-wyszukiwawczy NU język indeksowania język wyszukiwania SD Język sztuczny WD Język deskryptorowy Język haseł przedmiotowych KD Indeksowanie Wyszukiwanie informacji 11

wyszukiwania SD Język sztuczny WD Język deskryptorowy

12 Artykuł askryptorowy Askryptor U Deskryptor 12

13 Artykuł askryptorowy - przykład Lingwistyka U Językoznawstwo 13

14 Powiązania (relacje) w tezaurusie Deskryptor A NU Askryptor X SD Deskryptor B SD Deskryptor C WD Deskryptor D WD Deskryptor E KD Deskryptor F KD Deskryptor G Deskryptor B NU Askryptor Y SD Deskryptor H WD Deskryptor A KD Deskryptor C Askryptor X U Deskryptor A 14

Deskryptor F KD Deskryptor G Deskryptor B NU Askryptor Y SD

15 Relacje w tezaurusie (deskryptor development) 15

16 Gramatyka j. deskryptorowego Indeksowanie współrzędne: tworzenie ChWD za pomocą swobodnie zestawionych wyrażeń, a dokładnie deskryptorów; Szyk jednostek leksykalnych dowolny; Deskryptory traktowane równorzędnie, oddzielane wybranymi (dowolnymi) znakami przestankowymi; Dokument otrzymuje od kilku do kilkunastu deskryptorów. 16

zestawionych wyrażeń, a dokładnie deskryptorów; Szyk jednostek leksykalnych

17 Gramatyka j. deskryptorowego Prosta koordynacja może nie wystarczać; Dodatkowe narzędzia: Wskaźniki więzi; Wskaźniki roli; Wagi. Istnieją metody automatycznego tworzenia wskaźników; Uzyskuje się podniesienie efektywności wyszukiwania, ale także wzrost kosztów. 17

18 Wskaźniki więzi Łączenie deskryptorów podczas indeksowania dokumentów. Np. mamy deskryptory: FRANCJA, UPRAWA, MALINY, POLSKA, PRZETWÓRSTWO. Czy w Polsce jest przetwórstwo, czy uprawa? Wskaźniki: FRANCJA1, MALINY1, MALINY2, POLSKA2, PRZETWÓRSTWO1, UPRAWA2. 18

19 Wskaźniki roli Łączenie deskryptorów w słowniku; Określają funkcje i znaczenie deskryptora; Np.: MIEDŹ1 miedź jako produkt wyjściowy, MIEDŹ2 miedź jako produkt uzyskany, MIEDŹ3 miedź jako składnik jakiegoś procesu; lub MICKIEWICZ ADAMp Mickiewicz jako poeta, MICKIEWICZ ADAMd Mickiewicz jako dramaturg. Dobór wskaźników roli zależy od dziedziny. 19

: MIEDŹ1 miedź jako produkt wyjściowy, MIEDŹ2 miedź jako produkt uzyskany, MIEDŹ3

20 Wskaźniki wagowe (wagi) Określają wartość deskryptora w odniesieniu do indeksowanego dokumentu wg ustalonej skali. Np. dokument o uprawie malin i porzeczek, w którym wspomniano też o agreście: Skala 3-stopniowa: AGREST 1, MALINY 3, PORZECZKI 3 Skala 2-stopniowa: MALINY, PORZECZKI, AGREST0. 20

dokument o uprawie malin i porzeczek, w którym wspomniano też o agreście:

21 Tezaurus Słownik j. deskryptorowego; Budowa: Wstęp, Część główna, Części/indeksy pomocnicze. 21

22 22

23 23

24 Getty 24

25 Tezaurus - wstęp Przeznaczenie i zakres stosowania tezaurusa; Zakres tematyczny, ze wskazaniem centralnych i peryferyjnych pól tematycznych; Znaczenie znaków i skrótów; Liczba deskryptorów i askryptorów; Zasady doboru deskryptorów i ustalania relacji; Układ tezaurusa i porządkowanie j. leksykalnych; Szczegółowe zasady indeksowania (lub osobna instrukcja). 25

26 Tezaurus część główna Część alfabetyczno-hierarchiczna, zawierająca alfabetycznie uszeregowane artykuły deskryptorowe i askryptorowe. 26

27 27

28 NASA Thesaurus 28

29 ERIC Thesaurus 29

30 Tezaurus część pomocnicza Uwzględnienie tylko niektórych relacji między j. leksykalnymi; Indeks hierarchiczny; Część graficzna; Mają zapewnić dodatkowe możliwości wyszukiwawcze, niedostępne przy pomocy części głównej. 30

31 Indeks hierarchiczny Wykaz deskryptorów z uwidocznionym przyporządkowaniem deskryptorów węższych; Na tym samym poziomie hierarchii porządek alfabetyczny; Można tworzyć odrębne łańcuchy dla relacji generycznych i mereologicznych. 31

32 Indeks hierarchiczny 32

33 Indeks hierarchiczny 33

34 Indeks hierarchiczny 34

35 Część graficzna Struktury drzewiaste; Wykresy strzałkowe; Część graficzna może także być uznana za główną. 35

36 Część graficzna 36

37 Indeks permutacyjny Alfabetyczny wykaz deskryptorów wielowyrazowych; Każdy deskryptor powtórzony jest pod każdym z wyrazów składowych; Pomija się nieznaczące części mowy; Przydatny, gdy dużo jest deskryptorów wielowyrazowych; Odmiany: indeks KWIC lub KWOC. 37

38 KWIC 38

39 KWIC i KWOC 39

40 Etapy budowy tezaurusa Określenie zakresu języka; Wskazanie źródeł słownictwa; Robocze określenie struktury części rzeczowej; Wybór metody gromadzenia słownictwa (dedukcyjna, indukcyjna); Gromadzenie słownictwa; Zasady tworzenia askryptorów; Zasady wskazywania wyrażeń wieloznacznych; Sposób zapisu deskryptorów, askryptorów, przyjęcie notacji (umownych symboli); opracowanie artykułów wzorcowych; Opracowanie tezaurusa wraz z częścią systematyczną; Określenie reguł gramatycznych (wskaźniki roli, więzi itp.) Określenie zasad stosowania JIW, czyli indeksowania dokumentów i zapytań: kompletność i dokładność indeksowania; Wstępne wdrożenie JIW i poprawianie błędów; Określenie zasad aktualizacji i wskazanie osób odpowiedzialnych. 40

41 Dwie metody budowy tezaurusa Dedukcyjna: Grupa ekspertów decyduje o zakresie i kategoriach ogólnych terminologii Zastosowanie istniejących słowników i tezaurusów do gromadzenia słownictwa Przegląd i organizacja zgromadzonego słownictwa: wybór deskryptorów i askryptorów, tworzenie relacji hierarchicznych i in. Indukcyjna: Grupa ekspertów jako wspomagający Indeksowanie istniejącego zbioru dokumentów Tworzenie tezaurusa na podstawie zgromadzonego słownictwa 41

42 Funkcje tezaurusa słownik kontroli słownictwa i przekładu, narzędzie wyszukiwania, porządkowanie haseł w encyklopediach, budowa systemów hipertekstowych, automatyczne indeksowanie. 42

43 Inne funkcje tezaurusa Poza umożliwieniem przekładu z języka naturalnego na deskryptorowy oraz kontrolą słownictwa używanego do indeksowania i wyszukiwania, tezaurusy pełnią także funkcje: słownika pojęciowego lub definicyjnego, ponieważ czasem elementy artykułu deskryptorowego terminy węższe, szersze, kojarzeniowe pozwalają na budowę typowej definicji encyklopedycznej lub terminologicznej (Egipt=kraje arab., kraje śródziem., Kair, Egipt starożytny, Nil, Afryka Płn) narzędzia wspomagającego wyszukiwanie - tezaurus skupia wszystkie możliwe wyrażenia danego tematu w jednym miejscu i pozwala użytkownikowi na wybór odpowiedniego terminu bądź wskazuje termin bardziej poprawny z punktu widzenia efektywności wyszukiwania (bazy danych i systemy online), zawartość takiego tezaurusa można przeglądać w każdym etapie wyszukiwania, co pozwala na modyfikowanie zapytania informacyjnego, dostępność i sprawność tezaurusa online zależy od programu komputerowego, największą zaletą tego tezaurusa jest to, że służy on jednocześnie jako tezaurus wyszukiwawczy i jako kartoteka wzorcowa - sam prowadzi kontrolę i korektę wprowadzanych terminów, kopiuje terminy poprzez zaznaczenie czy podświetlenie terminu (wybór z menu) (decyduje użytkownik). 43

Podobne dokumenty

JĘZYKI INFORMACYJNO-WYSZUKIWAWCZE. Zagadnienia do egzaminu. 1. Język informacyjno-wyszukiwawczy - charakterystyka ogólna. Definicja języka.

Dr hab. Diana Pietruch-Reizes JĘZYKI INFORMACYJNO-WYSZUKIWAWCZE Zagadnienia do egzaminu 1. Język informacyjno-wyszukiwawczy - charakterystyka ogólna. Definicja języka. Pojecie "znak". Własności znaków.