3. Pszenżyto ozime W roku 2011 do krajowego rejestru wpisano sześć nowych odmian pszenżyta, w tym cztery o tradycyjnej wysokości roślin (Bereniko, Borowik, KWS Trisol, Maestozo) oraz dwie krótkosłome (Agostino i Mikado). W roku 2010 z krajowego rejestru skreślono również sześć odmian: Janko, Kazo, Kitaro, Marko, Modus i Sekundo. Krajowy rejestr liczy obecnie 35 odmian, w tym dwanaście krótkosłomych (źródło: Lista Opisowa Odmian COBORU). W sezonie 2010/2011 na terenie województwa łódzkiego w doświadczeniach porejestrowych badano 16 odmian pszenżyta ozimego (tab. 1), w tym 5 odmian krótkosłomych. Doświadczenia założono jako ścisłe doświadczenia dwuczynnikowe w ZDOO Lućmierzu, SDOO Sulejowie i HR Strzelcach. Warunki siedliskowe i agrotechniczne doświadczenia przedstawiono w tabeli 2, natomiast daty ważniejszych terminów agrotechnicznych i faz wegetacji dla poszczególnych punktów podano w tabeli 3. Siew przeprowadzono w terminie optymalnym dla rejonu łódzkiego. Metodyka COBORU zakłada prowadzenie doświadczenia na przeciętnym i wysokim poziomie agrotechniki. Wysoki poziom agrotechniki (a 2 ) różni się od przeciętnego (a 1 ) zastosowaniem wyższego nawożenia azotowego, dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną przed chorobami i wyleganiem. Na poziomie a 1 zastosowano 60-94 kg azotu w przeliczeniu na ha, natomiast na poziomie a 2 odpowiednio 40 kg/ha więcej. Wielkość dawek nawożenia fosforem i potasem ustalono w oparciu o zasobność gleby. Dawki nawozów fosforowych wahały się od 19 kg/ha w Lućmierzu do 60 kg/ha w Sulejowie, zaś potasowych w granicach 87-90kg/ha. W tabeli 4 przedstawiono plonowanie pszenżyta ozimego w 2011 roku w poszczególnych miejscowościach. Plon ziarna wyniósł średnio 67,2 dt/ha na przeciętnym poziomie agrotechniki (od 49,2 dt/ha w Lućmierzu do 80,2 dt/ha w Strzelcach) i 73,2 dt/ha na intensywnym poziomie (od 55,9 d/ha w Lućmierzu do 83,1 dt/ha w Sulejowie). Największy przyrost plonu w Sulejowie zanotowano u odmian Pawo, Grenado, Aliko i Borwo, gdzie średni plon na poziomie a 2 wynosił ponad 3,4 tony w przeliczeniu na hektar. W tabeli 5 podano plon ziarna pszenżyta ozimego, z trzech miejscowości na dwóch poziomach agrotechniki. Średni plon w 3-leciu wyniósł 73,9 dt/ha na przeciętnym a 1 i 89,1 dt/ha na intensywnym a 2 poziomie agrotechniki. W sezonie 2009-2011 dobrze plonowały na obu poziomach agrotechniki odmiany: Pawo, Aliko i Leontino. W okresie wegetacji notowano częste opady deszczu, szczególnie w czerwcu i lipcu. W tabeli 6 zestawiono porażenie odmian przez choroby. Największe zróżnicowanie odporności odmian na choroby dotyczy mączniaka prawdziwego i rdzy brunatnej. Dużą wrażliwością na mączniaka charakteryzowała się odmiana Borwo i Atletico, rdza brunatna uwidoczniła się u odmian Witon i Baltiko, w wieloleciu odmiana Baltiko wykazywała największa podatność na tego patogena. Znaczne zróżnicowanie podatności na zainfekowanie przez patogena septoriozy liści wyróżniało się u odmian Algoso, Elpaso i Baltiko. Odmiana Grenado i Pigmej wykazywała największą odporność na tego patogena. Pomimo występowania częstych opadów wyleganie przed zbiorem uwidoczniło się głównie u odmian Todan i Algoso. W ocenie laboratoryjnej stwierdzono porastanie ziarna w kłosie, a co za tym idzie obniżenie MTZ i pogorszenie jakości ziarna. W roku 2011 ocenę masy tysiąca ziaren wykonano tylko w dwóch jednostkach. Odmiany Leontino, Todan i Algoso charakteryzowały się ziarnem najbardziej dorodnym, zaś Grenado i Witon posiadały ziarno drobniejsze. Podstawowym kryterium wyboru odmiany do uprawy jest plon ziarna. Nie bez znaczenia jest też mrozoodporność, odporność na wyleganie i choroby, odporność na porastanie ziarna w kłosie i masa tysiąca ziaren. Biorąc pod uwagę wyniki uzyskane z doświadczeń porejestrowych z pszenżytem ozimym Łódzki Wojewódzki Zespół PDOiR zadecydował o utworzeniu dla tego gatunku Listy Zalecanych Odmian do uprawy (LZO): 1. ALIKO 4. LEONTINO 7. TULUS 2. BORWO 5. PAWO 8. TODAN 3. FREDRO 6. PIZARRO 9. WITON Prezentowana lista z pewnością ułatwi rolnikom dokonanie wyboru odmiany najbardziej dostosowanej do lokalnych warunków gospodarowania. 23
Tabela 1 Pszenżyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2011 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LZO Kod kraju pochodzenia Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 5 1 Pawo 2002 2006 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 2 Witon 2002 2006 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 3 Todan 2003 2006 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 4 Aliko 2005 2008 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 5 Baltiko (ks) 2006 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 6 Algoso 2007 2010 PL Hodowla Roślin Szelejewo sp. z o.o. Szelejewo Drugie 1, 63 820 Piaski 7 Grenado (ks) 2007 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 8 Borwo (ks) 2008 2010 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 9 Leontino 2008 2010 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 10 Pigmej (ks) 2008 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 11 Atletico (ks) 2009 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 12 Tulus 2009 2012 PL Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 100 Węgrowiec 13 Cerber 2010 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 14 Cyrkon 2010 PL Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 15 Elpaso 2010 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 16 Fredro 2010 2012 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan (ks)- odmiany krótkosłome 24
Tabela 2 Pszenżyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Miejscowość Lućmierz Sulejów Strzelce Powiat Zgierski Piotrkowski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni bardzo dobry pszenny dobry pszenny bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby IV III b II a ph gleby w KCl 6,2 5,84 6,3-6,6 Przedplon groch siewny groch siewny pszenica ozima Data siewu (dzień, m-c, rok) 05.10.10 22.09.10 26.09.10 Obsada nasion (szt/m 2 ) 400 350 350 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 06.08.11 03.08.11 04.08.11 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 60 93 94 N na poziomie a 2 (kg/ha) 100 133 134 P 2 O 5 (kg/ha) 19 60 45 K 2 O (kg/ha) 87 90 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 Ekolist Standard 4,0 l/ha Extra Z 1,0 l/ha Extra Z 1,0 l/ha Siarczan Magnezu + Plonvit Z + Tytanit 6,0 kg +1,0 l + 200 ml (l/ha) Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Funaben T 480 FS Scenic 080 FS Kinto Duo 080 FS Herbicyd Huzar Active 387 OD 1,0 l Huzar Active 387 OD 1,0 l Legato Plus 600 SC + Maczuga 75 WG 1,25 l + 10 g Insektycyd Fungicyd- pierwszy zabieg Fungicyd drugi zabieg Regulator wzrostu Karate Zeon 050 EC 2 x 0,1 l Pirimor 500 WG 0,25 kg (tylko na poziomie a 2 ) Karate Zeon 050 EC 2 x 0,1 l Artea 330 EC 0,5 l Tilt Turbo 575 EC 1,0 l Capalo 337,5 SE 1,0 l Falcon 460 EC 0,6 l Artea 330 EC 0,5 l Swing Top 183 SC 1,5 l Cerone 480 SL 1,0 l Cerone 480 SL 1,0 l Moddus 250 EC + Antywylegacz płynny 675 SL 0,2 l + 0,8 l 25
Tabela 3 Pszenżyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Lp. Cecha Lućmierz Sulejów Strzelce a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 9,0 8,9 9,0 2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 8,5 7,3 9,0 3 Martwe rośliny (%) 6,6 1,5 4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 23.05 25.05 23.05 25.05 22.05 22.05 5 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 12.07 13.07 11.07 13.07 6 Wysokość roślin (cm) 86 79 98 87 107 102 7 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) 8,9 9,0 8,9 9,0 9,0 9,0 8 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 7,9 8,4 6,8 7,9 9,0 9,0 9 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 7,6 8,8 5,1 9,0 7,3 7,5 10 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 8,8 9,0 8,5 8,9 9,0 9,0 11 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 7,8 8,7 6,6 7,9 9,0 9,0 12 Porażenie przez rynchosporiozę (skala 9 o ) 8,2 8,4 8,2 8,9 9,0 9,0 13 Masa 1000 ziaren (g) 37,0 38,4 46,8 48,5 14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 12,4 12,5 14,3 14,4 14,6 14,6 15 Plon ziarna (dt z ha) 49,2 55,9 72,1 83,1 80,2 80,7 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny 26
Tabela 4 Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2011 Poziom a Lp. Odmiana 1 Poziom a 2 Lućmierz Sulejów Strzelce Lućmierz Sulejów Strzelce Wzorzec, dt z ha 49,2 72,1 80,2 55,9 83,1 80,7 1 Pawo 92 106 100 96 102 99 2 Witon 106 98 100 111 111 97 3 Todan 101 99 87 99 99 97 4 Aliko 104 110 98 103 109 100 5 Baltiko (ks) 95 93 94 101 91 95 6 Algoso 102 94 101 105 96 100 7 Grenado (ks) 110 111 107 103 108 107 8 Borwo (ks) 86 108 104 92 117 110 9 Leontino 99 95 99 96 95 98 10 Pigmej (ks) 94 103 107 95 105 109 11 Atletico (ks) 98 100 86 97 94 89 12 Tulus 99 90 106 95 96 100 13 Cerber 100 100 109 103 99 106 14 Cyrkon 106 108 102 108 97 104 15 Elpaso 102 85 101 96 84 96 16 Fredro 104 100 100 100 97 93 Wzorzec wszystkie badane odmiany 27
Tabela 5 Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2011, 2010, 2009, 2009-2011 Plon ziarna w % wzorca Lp. Odmiana Mrozoodporność Poziom a 1 Poziom a 2 Średnia 2011 2010 2009 2011 2010 2009 2009-2011 Wzorzec, dt z ha 67,2 75,1 79,3 73,9 73,2 101,2 92,9 89,1 1 Pawo 6,0 100 112 105 106 99 104 102 102 2 Witon 5,5 101 102 97 100 106 107 100 104 3 Todan 5,0 95 104 100 100 98 103 100 101 4 Aliko 5,5 104 105 105 105 104 105 102 104 5 Baltiko (ks) 4,0 94 92 94 93 95 98 102 99 6 Algoso 4,5 99 96 109 102 99 104 111 105 7 Grenado (ks) 5,5 109 72 105 95 107 94 101 100 8 Borwo (ks) 5,5 101 99 98 99 108 89 94 96 9 Leontino 4,0 97 108 107 105 96 105 107 103 10 Pigmej (ks) 5,0 103 97 94 98 104 94 91 96 11 Atletico (ks) 5,0 94 104 99* 93 97 95* 12 Tulus 4,5 99 116 108* 97 105 101* 13 Cerber 4,0 104 102 14 Cyrkon 3,5 105 102 15 Elpaso 4,0 95 92 16 Fredro 4,0 101 96 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 Średnia 2009-2011 Wzorzec w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w 2010 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej, Atletico, Tulus, w 2009 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej. * - średnia z dwóch lat 28
Tabela 6 Pszenżyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009 2011. Lp. Odmiana Liczba lat badań Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Rynchosporioza 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Wzorzec, (skala 9 o ) 6,7 6,4 8,8 7,6 7,8 7,4 8,6 1 Pawo 3 1,0 0,2-0,1 0,1 0,4 0,3 0,2 2 Witon 3 0,3-0,6-0,6-2,1 0,2-0,3-0,4 3 Todan 3 0,7 0,5 0,2 0,6 0,2 0,3 0,4 4 Aliko 3-0,5-0,6 0,2-0,7 0,2-0,3 0,4 5 Baltiko (ks) 3-0,2-0,6-0,6-1,9-0,5-0,7-0,6 6 Algoso 3 0,3-0,6-0,4-0,7-0,8-0,9 0,1 7 Grenado (ks) 3 0,2 1,5 0,2 0,5 0,7 0,5 0,4 8 Borwo (ks) 3-1,5-0,2 0,2 1,0 0,2 0,3 0,2 9 Leontino 3-0,2 0,7-0,1-0,0-0,1 0,3-0,1 10 Pigmej (ks) 3-0,3-0,2 0,1 1,0 0,7 0,4 0,2 11 Atletico (ks) 2-0,7-0,7* 0,2 0,7* 0,1 0,1* -0,1 12 Tulus 2 0,2 0,8* 0,2 0,8* -0,1-0,1* 0,4 13 Cerber 1 0,3 0,2-0,1-0,3 14 Cyrkon 1 0,2 0,2-0,4-0,3 15 Elpaso 1 0,3-0,1-0,9-0,8 16 Fredro 1 0,0 0,2 0,2 0,1 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 5 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Wzorzec w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w 2010 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej, Atletico, Tulus, w 2009 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej. * - średnia z dwóch lat 29
Tabela 7 Pszenżyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009 2011. Wyleganie (skala 9 o ) Liczba Wysokość roślin w fazie Lp. Odmiana lat przed zbiorem (cm) dojrzałości mlecznej badań Wzorzec, dt z ha Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Poziom agrotechniki a 1 8,9 8,7 7,9 7,3 97 109 41,9 42,2 1 Pawo 3 0,1-0,2-0,4-1,0 7 7 0,0 2,2 2 Witon 3-0,1 0,3-0,1-0,2 1 0-3,0-4,0 3 Todan 3-0,3-0,3-0,6-1,1 6 11 5,0 6,5 4 Aliko 3-0,3-0,6-0,4-1,3 14 16 0,6 1,7 5 Baltiko (ks) 3 0,1 0,3-0,1 0,5-11 -17-2,7-2,4 6 Algoso 3-0,3 0,0-0,6-0,2 9 9 4,7 3,5 7 Grenado (ks) 3 0,1 0,3 0,8 1,0-11 -15-3,0-7,1 8 Borwo (ks) 3 0,1 0,2 0,1 1,1-5 -11 0,4-0,7 9 Leontino 3 0,1 0,0 0,3 0,3 7 9 5,4 4,1 10 Pigmej (ks) 3 0,1 0,2 0,1 1,1-8 -13-2,2-3,0 11 Atletico (ks) 2 0,1 0,2* 0,8 1,1* -12-17* 0,7 2,6* 12 Tulus 2 0,1 0,2* -0,2 0,1* 6 8* 1,1 3,9* 13 Cerber 1 0,1-0,2 2-1,2 14 Cyrkon 1 0,1 0,1-3 -1,3 15 Elpaso 1 0,1 0,3-1 -4,4 16 Fredro 1 0,1 0,1 2 0,0 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 2 8 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w 2010 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej, Atletico, Tulus, w 2009 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej. * - średnia z dwóch lat 30
cd tabeli 7 Lp. Odmiana Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Wzorzec, dt z ha Poziom agrotechniki a 2 9,0 8,7 8,4 7,7 89 102 43,4 45,0 1 Pawo 3 0,0 0,1-0,4-1,0 4 6 2,3 1,8 2 Witon 3 0,0 0,4-0,1 0,3 4 1-2,8-2,3 3 Todan 3 0,0-0,1-0,8-1,0 8 9 5,7 5,2 4 Aliko 3 0,0-0,5-0,4-0,9 15 14-1,6 0,6 5 Baltiko (ks) 3 0,0 0,2 0,2 0,7-11 -16-4,3-1,8 6 Algoso 3 0,0 0,2 0,1 0,0 6 7 4,4 3,8 7 Grenado (ks) 3 0,0 0,4 0,6 0,9-9 -13-6,0-6,1 8 Borwo (ks) 3 0,0 0,4 0,1 0,8-3 -7-0,8-1,7 9 Leontino 3 0,0-0,4-0,1-0,2 8 7 5,9 3,3 10 Pigmej (ks) 3 0,0 0,2-0,1 0,8-8 -10-3,0-3,9 11 Atletico (ks) 2 0,0 0,0* 0,4 0,7* -11-15* 0,5 2,1 12 Tulus 2 0,0 0,0* -0,1 0,2* 3 4* 1,7 2,5 13 Cerber 1 0,0-0,1-3 0,5 0,5 14 Cyrkon 1 0,0 0,1-4 -0,9-0,9 15 Elpaso 1 0,0 0,6 2-3,6-3,6 16 Fredro 1 0,0 0,1 1 1,8 1,8 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 2 8 Wzorzec w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w 2010 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej, Atletico, Tulus, w 2009 Pawo, Witon, Todan, Aliko, Baltiko, Algoso, Grenado, Borwo, Leontino, Pigmej. * - średnia z dwóch lat 31