Asymetryczna informacja i negatywna selekcja

Asymetryczna informacja i negatywna selekcja Eksperyment przeprowadzony na zajęciach z Ekonomii Eksperymentalnej prowadzonych przez dr Tomasza Kopczewskiego Przeprowadzający eksperyment: Agnieszka Rosa Dorota Godlewska Ewa Skonieczna Paweł Zatorski Warszawa, maj 2001 1

WSTĘP Eksperyment opisany w tej pracy został przeprowadzony na podstawie doświadczenia zamieszczonego w Journal of Economic Perspectives, 13(1), Winter 1999 pod tytułem "A Market for Lemons." 1, opracowanego przez Charles A. Holt i Roger Sherman. Celem eksperymentu jest zilustrowanie problemu cytryn związanego z niedoskonałą informacją posiadaną przez konsumentów dotyczącą jakości produktu. Określenie cytryna stosuje się do produktu niskiej jakości tzw. bubla. W naszym modelu rynku będziemy zakładać, że kupcy i sprzedawcy nie mają jednakowej informacji o jakości dóbr na rynku. Tak, jak to się dzieje w rzeczywistości, konsumentowi przed zakupieniem dóbr jest bardzo trudno określić, które dobra są wysokiej jakości lub niskiej albo zdobycie takiej informacji może być dla niego bardzo kosztowne. Taka asymetryczna informacja może sprawić znaczne kłopoty w efektywnym funkcjonowaniu rynku 2. Gdyż jeżeli jakość produktu nie może być zaobserwowana a priori przez nabywców, wtedy sprzedawcy będą starać się to wykorzystywać. W następstwie kupujący stają się niechętni płacić wysokie ceny, ponieważ obawiają się, że mogą zakupić produkt o niskiej jakości, czyli cytrynę. Takie zachowanie powoduje spadek cen i poziomu jakości produkowanych dóbr w punkcie równowagi w porównaniu do sytuacji z pełną informacją oraz może doprowadzić do spadku liczby transakcji. Jest to przykład negatywnej selekcji, czyli wypierania z rynku dobra wysokiej jakości przez dobro niskiej jakości z powodu wysokiego kosztu zbierania informacji. Nasuwającym się pytaniem jest, czy możemy zapobiegać nieefektywności rynku i jakimi narzędziami mamy tego dokonać. Sprzedającym dobra wysokiej jakości powinno zależeć na odróżnieniu się od pozostałych, dlatego mogliby podjąć działania, które sygnalizują jakość dobra, tym którzy chcieliby je kupić. W tym przypadku jednym z skutecznych znaków byłoby oferowanie gwarancji, która pomaga działać rynkowi znacznie lepiej. Kupujący czuliby się pewniej ufając ocenom obiektywnych instytucji określających jakość produktów. Jeśli mamy rynek z powtarzającymi się transakcjami, ten problem jest mniejszy, ponieważ sprzedający mogą zbudować i utrzymywać swoją reputację dosyć łatwo, gdyż konsumenci mogą bazować na wcześniejszych doświadczeniach swoich lub innych. Można również się zastanawiać nad rolą ewentualnego regulatora rynku. Jednak taki regulator prawdopodobnie nie znałby dokładnie wartości i kosztu informacji, wartości i koszty zmieniają się przecież dosyć często, mógłby wpływać na niego konsumenckie lub złożone z producentów grupy nacisku i tak dalej. Takie możliwe scenariusze sugerują, że zaletą bardziej elastycznych form regulacji, jak na przykład wymóg ujawniania jakości (tam gdzie jest to możliwe), zapewnianie, że gwarancje sprzedawców są jasno określone i systematycznie odnawiane oraz pozwalanie profesjonalnym stowarzyszeniom na tworzenie standardów jakości. Z drugiej strony należy unikać ustalania tak wysokich standardów, które byłyby antykonkurencyjne, tzn. wykluczałyby nowe wejścia lub byłby tak surowe, że powstrzymywałyby innowacje. W naszym eksperymencie badaliśmy funkcjonowanie problemu cytryn na ograniczonej grupie osób, poddając ich działaniu wyżej wymienionych czynników. Zanim przedstawimy wyniki i wnioski z eksperymentu opiszemy dokładnie warunki w jakich grupa działała, które oczywiście miały na celu uproszczenie sytuacji odpowiadającej na rzeczywistych rynkach. 1 Strony: 205-214; 2 Pierwszy artykuł wskazujący tego rodzaju problemy z rynkiem był napisany w 1970 r. przez G. Akerlofa, The Market for Limons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism, The Quarterly Journal of Economics, 84, s. 488-500. 2

MODEL RYNKU W NASZYM EKSPERYMENCIE Rynek składa się ze sprzedawców i nabywców. W naszym doświadczeniu grupa uczestnicząca w doświadczeniu została podzielona losowo na dwa rynki, na każdym po 3 sprzedawców i 4 nabywców. Sprzedającego lub kupującego reprezentowała grupa złożona z trzech osób. Eksperyment składał się z trzech części. Pierwsza część odzwierciedlała rynek z pełną informacją, sprzedający ogłaszali swoje oferty, które zawierały cenę i jakość dobra. Druga część polegała na nieujawnianiu poziomu jakości sprzedawanych dóbr, a podawaniu do wiadomości konsumentom tylko ceny. Ta część w uproszczeniu miała przedstawić nam sytuację asymetrycznej informacji, która skutki odzwierciedlają się w ustalaniu równowagi rynkowej. Natomiast trzecia część wprowadzała możliwość zakupienia gwarancji przez sprzedających jako jeden ze sposobów sygnalizacji jakości swoich produktów. Sprzedawcy otrzymali określone z góry koszty produkcji dobra w zależności od poziomu jakości. Każdy sprzedawca miał identyczne koszty. Były one następujące: Stopień jakości 1 2 3 Koszt pierwszej jednostki 11 $ 4,6 $ 1,4 $ Koszt drugiej jednostki 12 $ 5,6 $ 2,4 $ Każdy sprzedający mógł sprzedać do dwóch jednostek, ale wyprodukowanie drugiej jednostki kosztowało o 1$ więcej. Zakładaliśmy przy tym, że niesprzedane dobra nie powodują kosztu. Również kupujący dostali identyczne określone z góry wartości, jakie przedstawiały dla nich dane produkty, zależnie od jakości dobra: Stopień jakości 1 2 3 Wartość produktu 13,60$ 8,80$ 4,00$ Każdy kupujący mógł kupić tylko jedną jednostkę towaru podczas sesji. Uczestnicy gry mieli na celu maksymalizowanie swojego zysku. Dla sprzedających było to sprzedanie produktu powyżej kosztu produkcji, czyli : zysk = cena sprzedaży koszt produkcji dobra danej jakości. Jeśli sprzedający nie sprzedawał nic jego zarobek wynosi 0. Kupujący zarabiali poprzez nabywanie po cenie niższej niż pieniężna wartość jaką przedstawiało dla nich te dobro, czyli : zysk = wartość dobra cena nabycia. Wartość dla kupującego zależała wyłącznie od jakości dobra, a nie od kogo kupował i czy to jest jednostka pierwsza lub druga sprzedana przez określonego sprzedającego. Jeśli kupujący nic nie kupował, również nic nie zarabiał. PRZEBIEG EKSPERYMENTU sprzedający zapisywali ceny i stopień jakości sprzedawanego dobra. Dostępne były trzy stopnie jakości: 1 (najwyższa), 2 (średnia), 3 (najniższa). Wyższa jakość posiadała wyższy koszt produkcji i miała jednocześnie wyższą wartość dla kupujących. karteczki z decyzjami sprzedających były zbierane i zapisywane na tablicy. następnie kupujący według określonej kolejności mieli możliwość nabycia dobra, wybierając najkorzystniejszą dla siebie ofertę od jednego tylko sprzedawcy. Kiedy sprzedający sprzedał pierwszą jednostkę był zapytany, czy jest skłonny oferować następną jednostkę po tej samej cenie. Jeśli się nie zgadzał nie uczestniczył dalej w bieżącej sesji. 3

W drugiej części wprowadziliśmy modyfikację polegającą na tym, że nabywcom nie były podawane do informacji jakości dóbr przez nich zakupywane. Dowiadywali się oni o jakości kupionego dobra dopiero po zakończeniu sesji. Pozostałe zasady były bez zmian. W części trzeciej nabywcy mogli kupić gwarancję w cenie 0,5 $ dla swoich towarów. Informacja o dostarczaniu gwarancji dla towarów była podana do wiadomości kupującym, natomiast dla towarów bez gwarancji nie ogłaszaliśmy deklaracji sprzedających dotyczących jakości (tak jak w części drugiej). Ilość sesji w poszczególnych częściach uzależniliśmy od bieżącego rozwoju sytuacji na rynku. Dlatego była ona inna w różnych grupach. NASZE OCZEKIWANIA W pierwszej części doświadczenia oczekiwaliśmy ukształtowanie się po kilku sesjach (od 2 do 4 sesji) równowagi na poziomie drugiej jakości i ceny zbliżającej się do kosztu produkcji drugiej jednostki tego dobra czyli ceny 5,60$. Jest to sytuacja najefektywniejsza w naszym eksperymencie- łącznie sprzedający i kupujący najwięcej zarabiają. W części drugiej spodziewaliśmy się, zgodnie z teorią negatywnej selekcji, spadku jakości produkowanych dóbr (do jakości 3) oraz ich cen. Natomiast w trzeciej części naszym zamiarem było zaobserwowanie zmian, które mogą się pojawić w porównaniu do części pierwszej i odpowiedź na pytanie, czy informacja o oferowaniu gwarancji przez sprzedawców skłaniała konsumentów do zakupu po wyższej cenie i jaki miało to wpływ na ogólny dobrobyt. cena Poniższy rysunek przedstawia łączny popyt i podaż na rynku efektywnym: 14$ kupujący-jakość 1 12$ sprzedawcy-jakość 1 10$ 8$ 6$ 4$ 2$ kupujący- jakość 2 kupujący-jakość 3 sprzedawcy-jakość 2 sprzedawcy-jakość 3 0$ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 ilość Jak widać pole zaciemnione jest polem największym. Ono obrazuje łączny dobrobyt graczy na rynku (trzech sprzedających i czterech kupujących), który można osiągnąć, a w tym doświadczeniu z wyżej podanymi danymi jest to optymalny punkt równowagi (jakość 2 przy cenie 5,60$), do którego gracze powinni dążyć. Czy tak się stało w naszych dwóch grupach, prześledzimy poniżej.. 4

WYNIKI EKSPERYMENTU RYNEK 1 (sala 103, 21 osób uczestniczących w eksperymencie) trzech sprzedających; czterech kupujących; sesje 1 5 pełna informacja; sesje 6 9 brak informacji co do jakości dobra; Tabela nr.1 Wyniki eksperymentu na rynku 1 Sesja sprzedający A sprzedający B sprzedający C cena 5,75 6,5 5,6 jakość 2 2 2 sesja 1 ilość 0 0 1 cena 2,5 13 12 jakość 3 1 1 sesja 2 ilość 2 1 1 cena 5,4 3 13 jakość 2 3 1 sesja 3 ilość 1 2 1 cena 2,25 3,3 13 jakość 3 3 1 sesja 4 ilość 1 2 0 cena 2,5 2,4 5,6 jakość 3 3 2 sesja 5 ilość 1 2 1 cena 5,7 5,7 5,8 jakość 3 2 2 sesja 6 ilość 1 1 2 cena 5,6 4 3 jakość 2 3 3 sesja 7 ilość 1 0 2 cena 2,5 13 5,6 jakość 3 3 3 sesja 8 ilość 2 0 2 cena 2,5 2,4 3,5 jakość 3 3 3 sesja 9 ilość 2 2 0 SESJE Z PEŁNĄ INFORMACJĄ Już podczas pierwszej sesji, w której nabywcy i sprzedawcy zapoznawali się z regułami eksperymentu ustaliła się oczekiwana przez nas równowaga tzn. oferowano dobro jakości 2 po cenie zbliżonej do kosztu produkcji drugiej jednostki. Nabywcy jednak nie zgłosili wystarczającego zapotrzebowania na dobra występujące na rynku. Miało to istotny wpływ na strategię sprzedawców: B i C w następnej sesji z pełną informacją zaoferowali dobro jakości 5

1, a sprzedawca A zaoferował dobro jakości 3 i on właśnie sprzedał najwięcej jednostek w sesji 2. Po tych dwóch sesjach sprzedawcy stwierdzili, że na rynku istnieje zapotrzebowanie na dobro jakości 3 i w związku z tym ta jakość dobra była przez najczęściej oferowana. W ten też sposób nie spełniły się nasze oczekiwania, iż po kilku sesjach wszyscy sprzedający zaoferują dobro jakości 2 po cenie zbliżonej kosztom jego produkcji. SESJE Z NIEPEŁNĄ INFORMACJĄ W sytuacji, kiedy nabywcy nie znali jakości nabywanego dobra, sprzedający starali się ten fakt wykorzystać poprzez oferowanie dobra jakości trzy po wysokiej cenie. W dwóch ostatnich sesjach wszyscy sprzedawcy oferowali na rynku wyłącznie dobro najniższej jakości, po bardzo wysokich cenach jak to było bardzo dobrze widoczne podczas sesji 8(rysunek poniżej).takie zachowanie było zgodne z naszymi oczekiwaniami.doskonale bowiem obrazowało sytuację niepełnej informacji na rynku. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Średnia cena dobra jakości 3 podczas sesji z niepełną informacją 7 8 9 sesje RYNEK 2 (sala 205, 21 osób uczestniczących w eksperymencie) trzech sprzedających; czterech kupujących; sesje 1 5 pełna informacja; sesje 6 8 brak informacji co do jakości dobra; sesje 9 10 wprowadzenie gwarancji; 6

Tabela nr.2 Wyniki eksperymentu na rynku 2 sesja sprzedający D sprzedający E sprzedający F sesja 1 cena 7,9 13 6,6 jakość 2 1 2 ilość 2 0 2 sesja 2 cena 7,6 3,6 4,4 jakość 2 3 3 ilość 2 2 0 cena 7,5 7 7,2 jakość 2 2 2 sesja 3 ilość 0 2 2 cena 3,2 6,8 7 jakość 3 2 2 sesja 4 ilość 0 2 2 cena 6,5 6,8 7 jakość 2 2 2 sesja 5 ilość 2 2 0 cena 6,5 6,6 6,5 jakość 2 2 3 sesja 6 ilość 1 1 0 cena 6,5 6,6 3,4 jakość 2 2 3 sesja 7 ilość 2 2 0 cena 6,5 6,5 12 jakość 2 2 1 sesja 8 ilość 2 2 0 cena 6,5 6,5 6,5 jakość 3 1 2 + gwarancja sesja 9 ilość 1 1 2 cena 6,2 6,5 6,99 jakość 2+gwarancja 2+gwarancja 2+gwarancja sesja 10 ilość 2 2 0 SESJE Z PEŁNĄ INFORMACJĄ Rynek drugi zachowywał się zupełnie inaczej. Sprzedający D i F zaoferowali dobro jakości drugiej, zaś sprzedający E- jakości pierwszej. Sprzedający i kupujący zapoznali się z cenami występującymi na rynku, po czym w drugiej sesji chcieli zbadać rynek dobra jakości trzeciej (sprzedający E i F). Po tych dwóch sesjach mieli już rozeznanie, jakie ceny poszczególnych jakości dobra występują na rynku. 7

W trzeciej sesji wszyscy sprzedający zaoferowali dobro jakości drugiej, zauważając, że w tym wypadku mogą osiągnąć największy zysk. Podobnie było w sesji czwartej i piątej, przy czym ceny na rynku spadły. Średnie ceny dobra jakości 2 kształtowały się następująco: ceny w dolarach 7,8 7,6 7,4 7,2 7 6,8 6,6 6,4 6,2 Średnia cena dobra jakości 2 w sesjach z pełną informacją 1 2 3 4 5 trend średnia sesje Można zauważyć, że cena spadała w kierunku ceny równowagi, zatem dalsze kontynuowanie sesji z pełną informacją było już bezcelowe. Rynek 2 zachowywał się zatem tak, jak spodziewaliśmy się przed rozpoczęciem eksperymentu. SESJE Z NIEPEŁNĄ INFORMACJĄ W pierwszej sesji z niepełną informacją sprzedający D i E zaoferowali dobro jakości drugiej po cenach podobnych do tych, które ustaliły się w sesji 5, zaś sprzedający F dobro jakości 3, po cenie podobnej do pozostałych sprzedających. Sprzedający F liczył zatem, że uda mu się sprzedać dobro niższej jakości po dosyć wysokiej cenie, wykorzystując niewiedzę kupujących; jednak próba ta nie powiodła się ale miała duży wpływ na dalszy przebieg eksperymentu, gdyż nabywcy stracili zaufanie do produktu oferowanego przez sprzedawcę F. Próba oszukania konsumenta zakończyła się dla tego uczestnika rynku brakiem popytu na jego dobro w sesjach 7 i 8 kupujący nabywali dobra od pozostałych sprzedających, do których mieli zaufanie, po lekko spadających cenach. W tej części eksperymentu na rynku 2 nie spełniły się nasze oczekiwania, że sprzedawcy będą wykorzystywać sytuację niepełnej informacji nabywcy i będą oferować dobra najniższej jakości po stosunkowo wysokich cenach. Fakt ten być może można wyjaśnić w ten sposób, że sprzedawcy przyzwyczaili się do oferowania dobra jakości 2 i uzyskiwania w ten sposób stałych zysków. SESJE Z GWARANCJĄ W grupie 2 postanowiliśmy wprowadzić pewną innowację, która była naszym własnym pomysłem: wprowadziliśmy gwarancję, której koszt nabycia wynosił 1 dolar. Chcieliśmy zauważyć, czy to coś zmieni na rynku, czy sprzedający zaczną nabywać gwarancję, czy nabywcy będą ryzykować i kupować dobro bez gwarancji czy też dobro ze stuprocentową gwarancją jakości. Okazało się, że w pierwszej tego typu sesji tylko jeden sprzedawca (ten, który próbował oszukiwać w poprzednich sesjach i przez to nie odnotował zysku) 8

zaoferował dobro z gwarancją, a pozostali bez niej, przy czy sprzedawca D chciał osiągnąć extrazysk oferując dobro najniższej jakości po cenie dobra jakości 2 (nieudana próba). Konsekwencją tego, w ostatnie sesji wszyscy sprzedający zdecydowali się na zakup gwarancji. Było to zgodne z naszymi oczekiwaniami, że konsumenci będą chcieli nabywać dobra o znanej i pewnej jakości a sprzedający zdecydują się na zakup gwarancji, aby nie stracić udziału w rynku. PODSUMOWANIE Podaż i popyt w zależności od jakości 15 12,5 S2 jakość I, seria 1 D1 10 5 cena S2 S3 jakość II,seria 1 D2 2,5 jakość III,seria 2 D3 1 2 3 4 5 6 7 8 ilość Jak można zauważyć,opierając się na danych dotyczących podaży na rynku 2,w sesji pierwszej największa różnica pomiędzy oferowanymi cenami a wartością dobra występowała w przypadku jakości drugiej ( jakość trzecia nie był oferowana w tej sesji). Dlatego też nabywcy postanowili zbadać w sesji drugiej, ile wynosi ta różnica w przypadku jakości 3. Cena zaoferowana przewyższała wartość dobra dla kupujących. Posiadając informacje odnośnie wszystkich trzech jakości danego dobra postanowili sprzedawać to, w przypadku którego najwięcej mogą zarobić ( największe pole między niebieską linią popytu a czerwoną linią podaży). Zdecydowali się zatem na sprzedaż dobra drugiej jakości. Reasumując sprzedawcy i nabywcy na rynku 2 odznaczyli się wysokim stopniem racjonalizmu,dokładnie przebadali możliwości rynku i znaleźli punkt równowagi, w którym osiągali największe korzyści. Natomiast na rynku 1,jak już wcześniej wspomnieliśmy nie doszło do oczekiwanej przez nas równowagi i uczestnicy rynku nie osiągnęli takich korzyści jak ich odpowiednicy na drugim rynku. Mizerne zyski sprzedawcy próbowali sobie odbić wykorzystując niewiedzę konsumentów podczas sesji z niepełną informacją oferując dobra najniższej jakości po stosunkowo wysokich cenach. W ten sposób też przyczynili się do spełnienia tezy tego eksperymentu. 9

ROZKŁAD ZYSKÓW NA POSZCZEGÓLNYCH RYNKACH sprzedający WYNIKI kupujący WYNIKI A 11,65 A 12,7 B 10,1 B 5,1 C 16,1 C 14,2 D 27,2 D 15,95 E 25,5 E 17,7 F 12,8 F 20,8 G 12,4 H 18,4 Zyski sprzedających zyski w dolarach 30 20 10 0 A B C D E F Serie1 grupy Zyski kupujących zyski w dolarach 25 20 15 10 5 0 A B C D E F G H Serie1 grupy 10