dr Danuta Oleksiak Wojewódzki koordynator doradztwa edukacyjno-zawodowego Konsultant ds przedmiotów zawodowych W-M ODN w Elblągu Projektowanie i realizacja doradztwa edukacyjno-zawodowego w gimnazjum Materiał obejmuje wybrane aspekty planowania i realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego w gimnazjach, w tym przykłady podejmowanych w tym zakresie działań. W materiale zawarto: 1. Zadania nauczycieli, wychowawców, doradców zawodowych, koordynatora doradztwa w zakresie realizacji doradztwa w świetle przepisów Rozporządzenia MEN z dnia 30 kwietnia 2013 w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej. 2. Przykłady instytucji zewnętrznych wspierających realizację szkolnego doradztwa zawodowego. 3. Propozycję dokumentacji regulującej system doradztwa w szkole. 4. Obszary tematyczne obejmujące realizację doradztwa edukacyjno-zawodowego, w tym przykłady zagadnień, jakie warto podejmować podczas realizacji doradztwa z uczniami, rodzicami i nauczycielami. 5. Źródła informacji edukacyjno-zawodowej. 6. Przykładowe metody i formy realizacji doradztwa w szkole w zakresie diagnozy i wyposażania uczniów w wiedzę i umiejętności planowania ściezki edukacyjno-zawodowej. 7. Propozycje działań na rzecz wsparcia rodziców w planowaniu ścieżki edukacyjno-zawodowej ich dzieci. 8. Propozycje działań doradczych w szkołach usytuowanych daleko od instytucji wspierających doradztwo edukacyjno-zawodowe. 9. Rolę Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego. Realizację doradztwa edukacyjno-zawodowego reguluje m.in. Rozporzadzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Z analizy rozporządzenia wynika, że zadania w zakresie doradztwa wykonują: - nauczyciele, - wychowawcy, - pedagodzy, psycholodzy, - specjaliści, - doradcy zawodowi Odpowiedzialnym za realizację doradztwa w gimnazjum jest Dyrektor Szkoły. Realizatorzy doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkole obejmują swoimi działaniami uczniów i ich rodziców oraz współpracują ze sobą na rzecz tworzenia i zapewnienia ciągłości działań w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego. Szkoły realizując zadania z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego współpracują z instytucjami zewnętrznymi. Należą do nich m.in.: Kuratorium Oświaty, Starostwa i Urzędy Miasta Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne Ośrodki doskonalenia nauczycieli Cechy rzemiosł różnych, Zakłady Doskonalenia Zawodowego Ochotnicze Hufce Pracy (np. Mobilne Centra Informacji Zawodowej) Wojewódzkie i Powiatowe Urzędy Pracy, Agencje zatrudnienia Gminne Centra Informacji, ośrodki pomocy społecznej (GOPS, MOPS) Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie Akademickie Biura Karier Organizacje pozarządowe Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach reguluje organizację i przebieg doradztwa: A. Przygotowanie ucznia do planowania dalszej ścieżki edukacyjno-zawodowej odbywa się: - w trakcie bieżącej pracy z uczniem
- w formie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy - poprzez gromadzenie, aktualizację informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia B. Działaniom tym sprzyja: - koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę - współpraca z nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego - wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej C. Przygotowanie ucznia do planowania dalszej ścieżki edukacyjno-zawodowej obejmuje: - rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów, w tym ich zainteresowań i uzdolnień - rozpoznawanie odpowiednio indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych (w tym związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej) - udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia. Aby realizacja doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkołach przebiegała zarówno zgodnie z prawem ja i przy zaangażowaniu wszystkich nauczycieli, wychowawców: - po pierwsze należy uświadomić kadrze jak ważne jest doradztwo w procesie rozwoju uczniów i jak duży potencjał posiada, by je realizować, - po drugie - w ramach doskonalenia zawodowego należy wyposażyć nauczycieli, wychowawców, pedagoga w wiedzę i umiejętności wspomagające realizację doradztwa, - po trzecie należy pamiętać, że zadaniem szkolnego doradcy zawodowego lub nauczycielakoordynatora doradztwa jest wspierać kadrę w realizacji doradztwa. Współpraca całej kadry jest bardzo ważna, gdyż w ramach realizacji doradztwa edukacyjnozawodowego musimy wyposażyć ucznia w wiedzę i umiejętności, które zestawiono w poniższej tabeli: Aby wyposażyć ucznia w powyższą wiedzę i umiejętności warto korzystać z rożnych źródeł informacji. Wybrane przykłady tych źródeł zestawiono w poniższej tabeli: Źródła informacji, pomysłów... do realizacji obszarów doradztwa
Aby powyższe zadania zostały właściwie zrealizowane niezbędne są następujące zasoby w szkole: - KONCEPCJA REALIZACJI DORADZTWA - DOKUMENTACJA REGULUJĄCA PRZEBIEG REALIZACJI ZADAŃ DORADCZYCH - PRZYGOTOWANA DO REALIZACJI ZADAŃ KADRA - MONITOROWANIE REALIZACJI DORADZTWA, SPRAWOZDAWCZOŚĆ Podstawowe dokumenty szkolne określające/regulujące realizację doradztwa edukacyjno-zawodowego: Statut Szkoły (określa organizację wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia), Wewnątrzszkolny System Doradztwa Edukacyjno-Zawodowego/Program doradztwa edukacyjnozawodowego, Plan realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego w danym roku szkolnym; harmonogram działań, Sprawozdanie z realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego w danym roku szkolnym. ZADANIA REALIZATORÓW DORADZTWA EDUKACYJNO-ZAWODOWEGO W GIMNAZJUM ASPEKT PRAKTYCZNY: 1. KOORDYNATOR DORADZTWA EDUKACYJNO-ZAWODOWEGO: Ustala koncepcję realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego oraz obowiązującą dokumentację z dyrektorem szkoły, Dobiera partnerów do opracowania planu realizacji doradztwa w szkole (lub robi to osobiście), Organizuje spotkanie z nauczycielami celem omówienia zadań w zakresie realizacji doradztwa w szkole. Zadania obejmują koncepcje pracy z uczniami w ciągu trzech lat oraz szczegółowe zadania na dany rok szkolny, Ustala potrzeby w zakresie formy wsparcia dla osób realizujących doradztwo w szkole, Organizuje wsparcie merytoryczne dla nauczycieli wg ustalonych potrzeb, Nawiązuje współpracę z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną oraz innymi instytucjami w celu wsparcia realizacji doradztwa, w tym pomocy uczniom o szczególnych potrzebach w zakresie doradztwa zawodowego, Ustala imprezy, konkursy, spotkania zawodoznawcze organizowane na terenie szkoły; inicjuje i koordynuje ich realizację (układa harmonogram realizacji tych zadań), Organizuje osobiście lub przekazuje innym pracownikom szkoły zadania utworzenia:
- ogólnodostępnego dla uczniów i ich rodziców stanowiska informacji edukacyjno-zawodowej, tzw. kącik zawodoznawczy, w tym stanowisko komputerowe z zainstalowanymi narzędziami do samobadania preferencji zawodowych, linkami do stron www poświęconych informacji edukacyjno-zawodowej; - tablicy tematycznej, - zakładki na stronie www szkoły poświęconą doradztwu zawodowemu Przeprowadza zajęcia poświęcone doradztwu zawodowemu. Realizacja takich zajęć uzależniona będzie od tego, czy koordynatorem jest doradca zawodowy, czy jest to nauczyciel, wychowawca, pedagog lub nauczyciel-bibliotekarz Sporządza sprawozdania z realizacji doradztwa w danym roku szkolnym wykorzystując informacje o stopniu zrealizowanych zadań przez innych nauczycieli, wychowawców, pedagoga. 2. NAUCZYCIEL Wplata treści zawodoznawcze podczas lekcji przedmiotowych i wycieczek, Łączy prace domowe z treściami zawodoznawczymi, Podczas rozmów z rodzicami o postępach edukacyjnych ucznia nawiązuje do jego mocnych i słabych stron, zdolności i zainteresowań, Wnikliwie analizuje dokumentację ucznia, szczególnie opinie i orzeczenia, a następnie wyposaża ucznia w wiedzę o jego zdolnościach, które powinien doskonalić, by w przyszłości uzyskać satysfakcję z wybranej szkoły i zawodu, Analizuje wytwory pracy uczniów pod kątem cech ważnych z punktu widzenia przyszłej szkoły i pracy; mówi uczniowi i jego rodzicom o tych cechach, Włącza się w realizację organizowanych w szkole przedsięwzięć promujących doradztwo, np. konkursy, imprezy, Przygotowuje informacje zwrotną dla koordynatora o stopniu realizacji zadań w danym roku szkolnym, inne. 3. WYCHOWAWCA Zgodnie z planem realizacji doradztwa zawodowego w danym roku szkolnym układa tematykę zajęć (z wychowawcą) poświęconych doradztwu zawodowemu Realizuje lekcje poświęcone doradztwu edukacyjno-zawodowemu stosując aktywne metody pracy (np. ćwiczenia, burza mózgów, rybi szkielet, metaplan, techniki plastyczne, dyskusje) Organizuje spotkania z rodzicami, podczas których poruszane są treści zawodoznawcze Czynnie włącza się w organizację imprez poświęconych doradztwu na terenie szkoły. Jako wychowawca motywuje uczniów do wzięcia udziału w tych imprezach, a nawet wspólnie z uczniami je organizuje Włącza się do udziału w imprezach o tematyce doradztwa organizowanych poza szkołą Organizuje i współorganizuje wycieczki zawodoznawcze, spotkania z pracodawcami, specjalistami (np.. z PP-P, OHP), absolwentami, osobami wykonywającymi ciekawe zawody... Wprowadza na lekcje (z wychowawcą) narzędzia dla uczniów do samobadania preferencji zawodowych oraz badania potrzeb w zakresie doradztwa, czyli testy, kwestionariusze ankiet inne 3a. WYCHOWAWCA Wychowawca jest także nauczycielem przedmiotowcem, dlatego również podczas lekcji: Łączy prace domowe z treściami zawodoznawczymi Podczas rozmów z rodzicami o postępach edukacyjnych ucznia nawiązuje do jego mocnych i słabych stron, zdolności i zainteresowań Wnikliwie analizuje dokumentację ucznia, szczególnie opinie i orzeczenia, a następnie wyposaża ucznia w wiedzę o jego zasobach, które powinien doskonalić, by w przyszłości uzyskać satysfakcję z wybranej szkoły i zawodu Analizuje wytwory pracy uczniów pod kątem cech ważnych z punktu widzenia przyszłej szkoły i pracy; mówić uczniowi i jego rodzicom o tych cechach Przygotowuje informacje zwrotną dla koordynatora o stopniu realizacji zadań doradczych w danym roku szkolnym inne.
REALIZACJA DORADZTWA ZAWODOWEGO W ZAKRESIE DIAGNOZY I WYPOSAŻENIA UCZNIÓW W UMIEJĘTNOŚCI PLANOWANIA ROZWOJU ZAWODOWEGO OBEJMUJE M.IN: Zagadnienia, które warto włączyć do programu realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego. Przykłady: A. tematyka skierowana do uczniów: rola doradztwa zawodowego w życiu młodego człowieka, poznanie siebie, swojej osobowości i zainteresowań w wyborze kierunku dalszego kształcenia i/lub zawodu, charakterystyka szkolnictwa ponadgimnazjalnego, rekrutacja do szkół ponadgimnazjalnych, edukacja w rzemiośle kwalifikacyjne kursy zawodowe planowanie kariery edukacyjnej i zawodowej, zawody unikatowe i deficytowe, zapotrzebowanie rynku pracy na określone zawody jako istotny czynnik wyboru zawodu, (albo: wybór zawodu a możliwości zatrudnienia), wchodzenie na rynek pracy (sposoby poszukiwania pracy, dokumenty aplikacyjne itp.), określenie predyspozycji zawodowych (na podstawie rożnych teorii wyboru zawodu, np. teorii osobowości zawodowej Johna l. Hollanda), poznajemy świat zawodów, gdzie znaleźć pomoc w projektowaniu kariery zawodowej po ukończeniu szkoły? edukacja i praca w krajach UE, B. tematyka skierowana do rodziców: rola rodziców w podejmowaniu decyzji edukacyjno zawodowych przez dzieci, charakterystyka szkolnictwie ponadgimnazjalnego oraz rekrutacja do szkół ponadgimnazjalnych, wpływ zainteresowań dziecka na jego wybory zawodowe, trudny wybór szkoły, zawodu jak pomóc dziecku? lub umiejętność wspierania dziecka w wyborze i planowaniu przyszłości edukacyjno-zawodowej lokalny rynek pracy
praca i edukacja w krajach UE C. tematyka skierowana do nauczycieli zasady konstruowania i wdrażania Wewnątrzszkolnego Systemu Doradztwa Edukacyjno- Zawodowego planowanie kariery zawodowej i edukacyjnej, metodyka doradztwa zawodowego, narzędzia diagnostyczne w doradztwie zawodowym, coaching kariery w doradztwie zawodowym, predyspozycje zawodowe a wybór zawodu, kształtowanie umiejętności interpersonalnych, rola rodziców w wyborze szkoły i zawodu przez dzieci, praca z grupą w doradztwie zawodowym profesjonalny i nieprofesjonalny doradca zawodowy w szkole rola i zadania charakterystyka szkolnictwa ponadgimnazjalnego źródła informacji z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego i rynku pracy. POMOC RODZICOM W PROCESIE PLANOWANIA ROZWOJU ZAWODOWEGO ICH DZIECI Działania podejmowanych w szkole ukierunkowane powinny być przede wszystkim na uświadomienie rodzicom ich wpływu na decyzje edukacyjno zawodowa ich dzieci. Zadanie to realizowane jest m.in. poprzez: Zapraszanie rodziców na wszystkie imprezy, spotkania szkolne poświęcone tematyce doradztwa; włączanie rodziców do organizacji tych imprez. Przedstawienie aktualnej oferty edukacyjnej szkół ponadgimnazjalnych. Konsultacje indywidualne dla rodziców. Organizowanie spotkań informacyjnych, które służą wspomaganiu rodziców w procesie podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych przez ich dzieci Indywidualne konsultacje wychowawca, pedagog szkolny rodzic. Zachęcanie do zapoznania się z informacjami zawartymi na tablicy poświęconej doradztwu zawodowemu. Zapraszanie rodziców na spotkania, prezentacje z przedstawicielami szkół ponadgimnazjalnych, specjalistami, przedstawicielami zawodów, PP-P. Zachęcanie rodziców do włączenia się w realizacje doradztwa poprzez np. prezentowanie własnego zawodu, zaproszenie uczniów na wycieczkę do zakładu pracy. Zachęcanie rodziców do systematycznego odwiedzania strony www szkoły, jeśli jest zakładka poświęcona doradztwu edukacyjno-zawodowemu. POMOC, JAKĄ SZKOŁA MOŻE UZYSKAĆ ZE STRONY PRACOWNIKÓW PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ Rolę poradni psychologiczno-pedagogicznej w realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego reguluje ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Rozporządzanie to wskazuje, że jedną z form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej dzieciom, młodzieży oraz rodzicom jest pomoc w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz wsparcie w procesie planowania kształcenia i kariery zawodowej. Zadanie to PP-P realizują m.in. w ramach: indywidualnych lub grupowych zajęć terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, terapii rodziny, grup wsparcia, prowadzenia mediacji, warsztatów, porad i konsultacji, wykładów i prelekcji, działalności informacyjno-szkoleniowej.
Zadaniem Poradni jest także udzielanie pomocy nauczycielom w planowaniu i realizacji zadań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego. Zadanie to wypełniane jest przede wszystkim w postaci: porad i konsultacji; udziału w spotkaniach odpowiednio nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, udziału w zebraniach rad pedagogicznych; warsztatów; grup wsparcia; wykładów i prelekcji; prowadzenia mediacji; działalności informacyjno-szkoleniowej. Wobec powyższego warto korzystać z pomocy specjalistów zatrudnionych w PP-P. O zakresie tej współpracy decydować będą zdefiniowane w szkole potrzeby wsparcia realizacji doradztwa edukacyjnozawodowego oraz zaangażowanie koordynatora doradztwa w tą współpracę. Pracownicy poradni mogą m.in. w ramach swoich zadań ukierunkowanych na wsparcie szkół w realizacji doradztwa: - przeprowadzić spotkanie z Radą Pedagogiczną, - przeprowadzić prelekcje, warsztaty i konsultacje tematyczne zarówno z dla nauczycieli, jak i uczniów i rodziców, - udzielać realizatorom doradztwa porad i konsultacji, - przeprowadzić badania preferencji zawodowych uczniów, - udzielić porad, konsultacji rodzicom i ich dzieciom. JAK REALIZOWAĆ DORADZTWO EDUKACYJNO-ZAWODOWE W SZKOŁACH USYTUOWANYCH W MIEJSCOWOŚCIACH, KTÓRE ODDALONE SĄ OD INSTYTUCJI WSPIERAJĄCYCH REALIZACJĘ TEGO DORADZTWA? Wykorzystujemy własny potencjał w postaci wiedzy i umiejętności kadry oraz różnych źródeł informacji (poradniki, czasopisma, książki, internet) Organizujemy w szkole kącik zawodoznawczy, stanowisko komputerowe, tablicę informacyjną Wykorzystujemy potencjał lokalnych przedsiębiorców i rodziców, a także absolwentów, zapraszając ich m.in. na spotkania z uczniami/rodzicami Zapraszamy: - szkoły ponadgimnazjalne - mobilne centra doradztwa zawodowego - doradców z PP-P i z instytucji pozarządowych Bierzemy udział w różnych projektach i przedsięwzięciach o tematyce doradztwa edukacyjnozawodowego np. ogłoszony przez MEN konkurs zawodoznawczy pt. Wybiorę szkołę zawodową bo..., Ogólnopolski Tydzień Kariery, Organizujemy imprezy zawodoznawcze, na które zapraszamy lokalny samorząd, pracodawców, rodziców, przedstawicieli KO, PUP, CIiPKZ, ośrodka doskonalenia nauczycieli, izb rzemieślniczych, MEDIA, itd., by pozyskać w przyszłości wsparcie tych podmiotów w realizacji zadań doradztwa zawodowego Organizujemy wycieczki zawodoznawcze Itp.. Ważne jest to, aby w szkole: 1. istniała koncepcja, program, plan realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego 2. nauczyciele byli przygotowani do realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego 3. istniał kącik zawodoznawczy np. w świetlicy, bibliotece 4. funkcjonowało stanowisko komputerowe doradztwa edukacyjno-zawodowego 5. istniała tablica tematyczna doradztwa edukacjno-zawodowego z aktualnymi wiadomościami 6. nauczyciele mieli dostęp do materiałów o tematyce doradztwa edukacyjno-zawodowego 7. nawiązana była współpraca z rodzicami i z instytucjami zewnętrznymi wspierającymi realizację doradztwa edukacyjno-zawodowego 8. kadra tworzyła zespół, który wspólnie dba o to, by uczeń kończący szkołę potrafił samodzielnie ułożyć plan rozwoju edukacyjno-zawodowego i czuł w tym działaniu wsparcie rodziny.
Gdzie znajdziemy wskazówki jak realizować doradztwo, jakich metod i narzędzi użyć? Oprócz wsparcia instytucji zewnętrznych korzystamy z zasobów internetowych, np.: - ww.vademecumtalentu.ecorys.pl - www.koweziu.edu.pl - www.doradztwozawodowe.koweziu.edu.pl - www.euroguidance.pl - www.sdsiz.pl PAMIĘTAJMY, ŻE EFEKTEM NASZEJ PRACY MA BYĆ: - UCZEŃ, KTÓRY ŚWIADOMIE PLANUJE DALSZĄ ŚCIEŻKĘ EDUKACYJNO-ZAWODOWĄ - RODZIC, KTÓRY WSPIERA DZIECKO W PODEJMOWANIU DECYZJI EDUKACYJNO- ZAWODOWEJ. Czy tak będzie wykażą wyniki badań losów absolwentów.